شرايط سياسي ايران در 444 روز گروگانگيري
اشاره: در شماره 8 مجله Øضور طى مقاله Ù…Ùصلى ابعاد گوناگون اشغال لانه جاسوسى امريكا مورد بØØ« Ùˆ تØليل قرار گرÙت. در مقاله مزبور تاكيد اساسى بر زمينهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ جريان تسخير لانه جاسوسى Ùˆ همچنين واقعه طبس بود. در مقالهâ€Ø§Ù‰ كه اينك به نظر خوانندگان گرامى مىâ€Ø±Ø³Ø¯ØŒ نويسنده عمدتا به پيامدهاى بعدى وقايع ياد شده مىâ€Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø²Ø¯. پيامدهاى داخلى: لازمه ØªÙˆØ¶ÙŠØ Ù¾ÙŠØ§Ù…Ø¯Ù‡Ø§Ù‰ داخلى اشغال لانه جاسوسى امريكا Ùˆ درك اهميت آن پيامدها، ارائه تصوير مجملى به Ùراخور اين نوشتار، از اوضاع داخلى ايران از نظر سياسى است. در ماههاى نخست انقلاب، جناØâ€Ù‡Ø§Ù‰ گوناگونى در صØنه سياست ايران وجود داشتند. 1- Ø¬Ù†Ø§Ø Ø±ÙˆØانيون كه بصورتى غير متشكل يا نيمه متشكل در قالب نظامى سنتى Ùعال بودند Ùˆ در Ù…Øلهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ مساجد Ùˆ Øوزهâ€Ù‡Ø§ Ù†Ùوذ داشتند Ùˆ به دليل تركيب خاص روØانيت Ùˆ سوابق بسيارى از آنان پيش از انقلاب، در اغلب Ù…Øلات Ùˆ مساجد، اختلاÙاتى ميان آنان Ùˆ جوانان Ùعال مساجد وجود داشت. در Ø³Ø·ÙˆØ Ø¨Ø§Ù„Ø§Ù‰ روØانيت عناصر ميانهâ€Ø±Ùˆ مانند آقاى شريعتمدارى Ùˆ يا مراجعى مانند آيتâ€Ø§Ù„له قمى در مشهد وجود داشتند كه مواضع ناهمگونى با جريان انقلاب اتخاذ مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯. 2- Ø¬Ù†Ø§Ø Ù…Ù„Ù‰â€Ú¯Ø±Ø§ÙŠØ§Ù† كه خود شامل دو گروه بودند. يكى گروه جبهه ملى كه از جبهه ملى سوم به بعد كمتر داراى صبغه مذهبى بود Ùˆ يك گروه ملى - سياسى شناخته مىâ€Ø´Ø¯ Ùˆ دوم گروه نهضت آزادى بود كه از عقايد Ùˆ ريشهâ€Ù‡Ø§Ù‰ مذهبى برخوردار بوده Ùˆ يك گروه ملى - مذهبى شناخته مىâ€Ø´Ø¯. عناصر Ùˆ چهرهâ€Ù‡Ø§Ù‰ منÙردى مانند قطبâ€Ø²Ø§Ø¯Ù‡ Ùˆ بنىâ€ØµØ¯Ø± نيز در اين Ø¬Ù†Ø§Ø Ù‚Ø±Ø§Ø± مىâ€Ú¯Ø±Ùتند. 3- Ø¬Ù†Ø§Ø Ú†Ù¾ ماركسيستى كه خود شامل سازمانهاى سياسى با گرايشهاى بسيار متÙاوت Ùˆ متضاد بود. Øزب توده با گرايشهاى روسى، چريكهاى Ùدايى خلق با گرايش نسبتا مستقل (كه البته با وقوع انشعاب در اين سازمان، اكثريت آن متمايل به Øزب توده شد) ØŒ Øزب توÙان Ùˆ سازمان پيكار با گرايشهاى آلبانيستى، Øزب رنجبران Ùˆ چند گروه ديگر با تÙكر مائوئيستى Ùˆ گرايش چينى. 4- مجاهدين خلق Ùˆ گروههاى مشابهى مانند آرمان مستضعÙين، Ùرقان Ùˆ. . . چنانكه امريكايىâ€Ù‡Ø§ هم در اسناد لانه جاسوسى (سÙارت امريكا) پيشâ€Ø¨ÙŠÙ†Ù‰ كرده بودند، واقعيت اين است كه گروههاى چپ، بعد از شاه، بر قدرت خود اÙزودند. آنها با توجه به سلاØâ€Ù‡Ø§Ù‰ مصادره شده Ùˆ به دست آمده در جريان انقلاب Ùˆ تصر٠پادگانها، سازماندهى نيروهاى Ù…Ø³Ù„Ø Ùˆ چريكى براى مبارزه با رژيم Øاكم Ùˆ درگيرىâ€Ù‡Ø§Ù‰ خشونتâ€Ø¨Ø§Ø± پس از انقلاب، خطر Øادى بودند كه انقلاب را از درون تهديد مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯. هر كدام از اين جريانهاى سياسى - ايدئولوژيك كه در قالب گروهها Ùˆ سازمانهاى كوچك Ùˆ بزرگ اعلام موجوديت كرده Ùˆ داراى نشريهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ ارگانâ€Ù‡Ø§Ù‰ انتشاراتى ويژه خود بودند، پيروانى داشتند Ùˆ جمعيتى Øول Ù…Øور آنها وجود داشت كه گاه تعداد آنها از عددهاى يك رقمى يا دو رقمى تجاوز نمىâ€ÙƒØ±Ø¯. وقتى برخى از گروههاى اصلى Ùˆ بزرگâ€ØªØ± آنها ميتينگى بر پا مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ØŒ بدان مىâ€Ù¾ÙŠÙˆØ³ØªÙ†Ø¯ تا جمعيت قابل توجهى را نمايش دهند. بجز اين جناØâ€Ù‡Ø§ØŒ نيروى عمده Ùˆ مردمى Ùˆ غير متشكلى وجود داشت كه نيروهاى مذهبى پيرو امام خمينى بودند Ùˆ به همين دليل، عامل تعيين كننده در روندهاى سياسى، امام خمينى Ù…Øسوب مي شدند . بسيارى از گروهها Ùˆ سازمانهاى سياسى ضمن اظهار همسويى با رهبرى انقلاب امام خمينى، با روشى مستقل Ùˆ نوعى استقلالâ€Ø·Ù„بى از رهبرى امام خمينى عمل مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ كه در يك وضعيت انقلابى طمع بيگانگان را برمىâ€Ø§Ù†Ú¯ÙŠØ®Øª Ùˆ همين شرايط براى امريكايىâ€Ù‡Ø§ اين تØليل را بوجود آورده بود كه "چون آيتâ€Ø§Ù„له خمينى Ùاقد قدرت مطلق Ùˆ بىâ€Ú†ÙˆÙ† Ùˆ چراست، از گروگانها براى جلب پشتيبانى گروههاى مختل٠و اعمال كنترل بيشتر بر مسير انقلاب استÙاده مىâ€ÙƒÙ†Ø¯" (1) بويژه اين تصور وقتى تقويت مىâ€Ø´Ø¯ كه هم در شوراى انقلاب كه مركب از نيروهاى ملى، مذهبى Ùˆ روØانى بود بر سر گروگانها اختلاÙهايى بوجود آمده بود Ùˆ عناصر ملى ضمن اينكه مرعوب Ùˆ تسليم قدرت معنوى Ùˆ اجتماعى امام خمينى Ùˆ مدعى اطاعت او بودند، در Ù…ØاÙÙ„ خصوصى يا Ù…Øدود، به ادامه گروگانگيرى انتقاد مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ يا روشâ€Ù‡Ø§ Ùˆ سياستâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ را براى به دست گرÙتن سر رشته ماجراى گروگانگيرى Ùˆ خارج كردن آن از دست دانشجويان پيرو خط امام اتخاذ مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯. اين يك واقعيت است كه Ù†Ùوذ Ùˆ اقتدار امام خمينى در بستر انقلاب Ùˆ همراه با مواضعى كه اتخاذ مىâ€ÙƒØ±Ø¯ نهادى Ùˆ ريشهâ€Ø¯Ø§Ø±ØªØ± مىâ€Ú¯Ø±Ø¯ÙŠØ¯ Ùˆ هر روز بر قدرت او مىâ€Ø§Ùزود تا اينكه سرانجام او را به قدرت مطلقهâ€Ø§Ù‰ تبديل كرد كه امريكايىâ€Ù‡Ø§ Ùقط به مواضع او چشم مىâ€Ø¯ÙˆØ®ØªÙ†Ø¯. در اوايل انقلاب اسلامى، امام خمينى Ù…Øبوبيت Ùˆ مقبوليت عام ياÙته بود Ùˆ Øر٠آخر را مىâ€Ø²Ø¯ ولى پروسهâ€Ø§Ù‰ كه از پيروزى انقلاب Ùˆ اشغال لانه جاسوسى، ماجراى گروههاى سياسى Ùˆ Ùاجعه Ù‡Ùتم تير Ùˆ ترورهاى سياسى Ùˆ جنگ Ùˆ. . . تشكيل مىâ€Ø´Ø¯ از عوامل تعميق Ùˆ ريشهâ€Ø¯Ø§Ø±ØªØ± كردن Ùˆ نهادى ساختن Ù†Ùوذ Ùˆ اقتدار Ùˆ Ùرهمندى او بود. در سال 1358 Ùˆ 1359 Ùضاى داخلى ايران پس از انقلاب، Ùضايى پر تنش بود Ùˆ دهها گروه Ùˆ سازمان سياسى ريز Ùˆ درشت در سراسر كشور بوجود آمده بودند Ùˆ قريب به دويست نشريه سياسى Ùˆ عمدتا مخال٠دولت منتشر مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ در مقابل آنان، نيروهاى مذهبى پيرو خط امام عليرغم اكثريت داشتن، بيش از يك يا دو نشريه در اختيار نداشتند. سازمان مجاهدين خلق كه يكى از گروههاى عمده مخال٠هيئتâ€Øاكمه در پوشش دÙاع Ùˆ ستايش نسبتâ€Ø¨Ù‡ امام خمينى بود از نخستين شماره نشريه "مجاهد" تØريكات خود را آغاز كرده بود. قدرتâ€Ù†Ù…ايى، زير سؤال بردن مجلس خبرگان قانون اساسى، شركت نكردن در رÙراندوم جمهورى اسلامى Ùˆ. . . از جمله نخستين موضعگيرىâ€Ù‡Ø§Ù‰ آنان بود در Øالى كه آنها خود به خوبى مىâ€Ø¯Ø§Ù†Ø³ØªÙ†Ø¯ كه جامعه ايران آمادگى اتخاذ چنين مواضعى را ندارد. ساعت 8 بعدازظهر روز پنجشنبه چهارم ارديبهشت 1359ØŒ نيروهاى امريكايى از مصيره در خاك عمان Øركت كرده Ùˆ در ساعتâ€Øدود 11 شب بدون اينكه رادارهاى ايران متوجه شوند، 1500 كيلومتر در عمق خاك ايران وارد شده Ùˆ در كوير طبس بر زمين مىâ€Ù†Ø´ÙŠÙ†Ù†Ø¯ Ùˆ اين در شرايطى است كه كردستان ايران در آتش جنگ مىâ€Ø³ÙˆØ²Ø¯ØŒ ستيزهâ€Ù‡Ø§Ù‰ سياسى Ùˆ Ùيزيكى با گروههاى سياسى هر روز تعدادى كشته Ùˆ Ù…Ø¬Ø±ÙˆØ Ø¯Ø± شهرهاى ايران Ùˆ تهران بر جاى مىâ€Ú¯Ø°Ø§Ø±Ø¯ Ùˆ اين ستيزهâ€Ù‡Ø§ رو به رشد است Ùˆ با پيش آمدن هر موضوع جديد مانند انتخابات، اين كشمكشâ€Ù‡Ø§ شديدتر مىâ€Ø´ÙˆØ¯. در اواخر Ùروردين 1359 سنگربندى مسلØانه گروههاى سياسى در دانشگاه تهران Ùˆ متقابلا درگيرى مردم Ùˆ نيروهاى مذهبى با آنها شروع شده بود كه در 29 Ùروردين 59 منجر به تعطيل رسمى دانشگاهها جهت انقلاب Ùرهنگى شد Ùˆ نزاعâ€Ù‡Ø§Ù‰ مربوط به آن هنوز Ùروكش نكرده بود. جو انگâ€Ù‡Ø§Ù‰ سياسى داغ بود. سازمان مجاهدين Ùˆ ساير گروههاى Ú†Ù¾ به مخالÙين خود انگ ارتجاعى مىâ€Ø²Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ متقابلا برچسب مناÙÙ‚ Ùˆ ملØد Ùˆ. . . را درياÙت مىâ€Ø¯Ø§Ø´ØªÙ†Ø¯ Ùˆ اين Ùضا، راه هرگونه Ú¯Ùتگو يا مذاكره را مسدود كرده Ùˆ خصومتâ€Ù‡Ø§ را تشديد مىâ€ÙƒØ±Ø¯. سراپاى نشريات مجاهدين خلق Ùˆ Ùدائيان خلق (Ø¬Ù†Ø§Ø Ø§Ù‚Ù„ÙŠØª) پر بود از القاب Ùˆ تعابير تØريكâ€Ø¢Ù…يزى مانند Ùالانژ، عروسكâ€Ù‡Ø§Ù‰ كوكى ارتجاعى، چماقدار Ùˆ. . . عليه نيروهاى مذهبى Ùˆ Øكومت. سازمانهاى سياسى، پس از اشغال سÙارت امريكا به سختى گيج، منÙعل Ùˆ عصبانى بوده Ùˆ موقعيتâ€Ø¨Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ù¾ÙŠØ´ØªØ§Ø²Ù‰ را از دست رÙته مىâ€Ø¯ÙŠØ¯Ù†Ø¯ Ùˆ با براه انداختن جنجالâ€Ù‡Ø§ Ùˆ ستيزهâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ بر سر انتخابات مجلس Ùˆ رياست جمهورى Ùˆ كانديداهاى سازمان مجاهدين خلق مىâ€ÙƒÙˆØ´ÙŠØ¯ تا مسئله اشغال لانه جاسوسى امريكا را تØت الشعاع قرار داده Ùˆ به لوث كردن چهره كل Øاكميتâ€Ø¨Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø²Ù†Ø¯. Ùعاليتâ€Ù‡Ø§Ù‰ انتخاباتى مرØله اول انتخابات مجلس در دهه اول اسÙند 1358 Ùˆ مرØله دوم انتخابات جمعه 26 ارديبهشت 1359 بهترين Ùرصت تبليغاتى براى جبران موقعيت از دست رÙته Ùˆ رسيدن به اهدا٠تبليغاتى آنها بود، اما موضوع درگيرى Øكومت ايران Ùˆ امريكا همچنان Øربهâ€Ø§Ù‰ نيرومندتر براى دور Ù†Ú¯Ù‡ داشتن خطر گروههاى سياسى بود. مجاهدين خلق با تشكيل ميليشيا Ùˆ رژهâ€Ù‡Ø§Ù‰ خيابانى جنگ روانى به راه مىâ€Ø§Ù†Ø¯Ø§Ø®ØªÙ†Ø¯ Ùˆ به بهانه بزرگداشتâ€Ø³Ø§Ù„گرد اشغال لانه جاسوسى امريكا در سال 1359 رژهâ€Ø§Ù‰ در مقابل ساختمان سÙارت امريكا سازمان دادند تا نشان دهند با وجود اين سازماندهىâ€Ù‡Ø§ تهديدات امپرياليسم بىâ€Ø§Ø«Ø± خواهد بود اما در واقع، اين اقدام بيشتر به منظور مصر٠داخلى Ùˆ نمايش قدرت Ùˆ عمليات روانى در برابر Øكومت انقلابى تعبير مىâ€Ø´Ø¯ Ùˆ نيروهاى ÙˆÙادار به انقلاب Ùˆ امام خمينى را تØريك مىâ€ÙƒØ±Ø¯. رئيس سازمان مجاهدين خلق بعدها به اين اهدا٠خود اقرار كرد. با ارائه تصوير Ùوق از اوضاع سياسى ايران، برخى از پيامدهاى داخلى اشغال سÙارت امريكا را مىâ€ØªÙˆØ§Ù† چنين برشمرد: 1- دور Ù†Ú¯Ù‡â€Ø¯Ø§Ø´ØªÙ† جامعه از ستيزهâ€Ù‡Ø§Ù‰ Ùزاينده داخلى Ùˆ دÙع خطر گروههاى سياسى كه بعضا بىâ€Ù‡ÙˆÙŠØªâ€ÙŠØ§ مجهولâ€Ø§Ù„هويه بودند. 2- ايجاد Ùرصتâ€Ø¨Ø±Ø§Ù‰ تثبيت دولت. 3- رسوا شدن گروههاى سياسى مدعى مبارزه با امپرياليسم Ùˆ خلع Ø³Ù„Ø§Ø Ø¢Ù†Ø§Ù† از شعارهاى Ú†Ù¾. 4- توجه به خطر اصلى Ùˆ توطئهâ€Ù‡Ø§Ù‰ امپرياليسم جهانى. 5- ايجاد ÙˆØدت عمل در نيروهاى ÙˆÙادار به انقلاب Ùˆ نيز انسجام اجتماعى. 6- كنارهâ€Ú¯ÙŠØ±Ù‰ دولت موقت Ùˆ يكدستâ€Ø´Ø¯Ù† نيروهاى انقلابى Ùˆ ÙˆÙادار به امام. 7- تاثيرات Øركتâ€Ø¨Ø± ساختار سياسى Ùˆ Ùرهنگى جامعه: با توجه به اينكه انقلاب اجتماعى روندى طولانى، دشوار Ùˆ عميق دارد Ùˆ پيش از پيروزى انقلاب Ùˆ در بØبوØÙ‡ مبارزه آغاز شده Ùˆ با تصر٠قدرت سياسى (انقلاب سياسى) موانع آن رÙع شده Ùˆ اوج مىâ€Ú¯ÙŠØ±Ø¯ Ùˆ پس از پيروزى بر رژيم سياسى، انقلاب اجتماعى تدوام مىâ€ÙŠØ§Ø¨Ø¯ تا به بلوغ رسيده Ùˆ منجر به تØول در تمامى جنبهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ شئون Øيات اجتماعى گردد (انقلاب اجتماعى) ØŒ با اشغال لانه جاسوسى، Ùضاى مناسبى براى تداوم انقلاب اجتماعى Ùˆ ايجاد دگرگونىâ€Ù‡Ø§Ù‰ عميقâ€ØªØ± در ارزشهاى سياسى Ùˆ Ùرهنگى بوجود آمد. 8- اوجگيرى مبارزه ضد امپرياليستى (كه تابع خط مشى مبارزه با استبداد Ùˆ استعمار Ùˆ پس از سقوط رژيم شاه بعنوان پايگاه امپرياليسم اجتناب ناپذير بود) Ùرصتâ€Ø´Ø§ÙŠØ³ØªÙ‡â€Ø§Ù‰ بود براى مقابله با پايگاههاى داخلى امپرياليسم يعنى اقتصاد وابسته، Ùرهنگ مصرÙى، خصلتâ€Ù‡Ø§Ù‰ استبدادى، كبر Ùˆ. . . متقابلا ايجاد همگرايى Ùˆ توليد ملى; اين مبارزه همپاى اقدامات داخلى، مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øª داراى بركتهاى پايدارترى باشد. البته شرط بهرهâ€ÙˆØ±Ù‰ Ùˆ تØقق بسيارى از اين نتايج Ùˆ پيامدها انتخاب زمان مناسب براى پايان دادن به بØران گروگانگيرى نيز بود. 9- Ùرصت آبديدگى، پالايش Ùˆ جبران Ø¢Ùات پيروزى سريع: انقلاب اسلامى ايران گرچه پيشينهâ€Ø§Ù‰ چند دهساله داشت كه مسبوق به زمينهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ عوامل Ùكرى Ùˆ اجتماعى ديرينهâ€Ø§Ù‰ بود Ùˆ در سال 1357 به نقطهâ€Ø§Ù‰ از تكامل خود رسيده بود (كه البته پس ازپيروزى سياسى بايد به تكامل خود تا نهادى كردن ارزشها Ùˆ اهدا٠وصول شده ادامه مىâ€Ø¯Ø§Ø¯ Ùˆ بدينوسيله مانع رجعتâ€Ø¨Ù‡ ارزشهاى منØØ· پيشين مىâ€Ø´Ø¯) اما در همين مقطع با كمترين موانع به پيروزى رسيد. اين امر معلول دلايل Ùˆ عوامل چندى بود. 1 - 9 - وسعت كمâ€Ù†Ø¸ÙŠØ± Øضور مردم در انقلاب. 2 - 9 - Ùروپاشى سريع انسجام سياسى Ùˆ نظامى شاه كه ناشى از ساختار سياسى Øكومت Ùˆ قائم به Ùرد بودن آن Ùˆ بىâ€Ø§Ø¹ØªÙ…ادى وسيع عناصر رژيم به شخص شاه بود. 3 - 9 - تناقضات سياستâ€Ù‡Ø§Ù‰ هيئتâ€Øاكمه امريكا Ùˆ سرگردانىâ€Ù‡Ø§Ù‰ شاه كه خود معلول عامل نخستâ€Ø¨ÙˆØ¯. 4 - 9 - امريكا به تازگى از گرداب جنگ ويتنام Ùارغ شده Ùˆ به هيچ وجه آمادگى روانى - اجتماعى Ùˆ سياسى لازم را براى درگير شدن در ماجرايى كه اØتمال تبديل دوباره آن به مخمصهâ€Ø§Ù‰ شبيه جنگ ويتنام بود، نداشت. 5 - 9 - شكست امريكا از ويتنام، ملتâ€Ù‡Ø§Ù‰ ديگر را تشجيع كرده بود. 6 - 9 - مجاورت ايران با شوروى، خطر تبديل شدن درگيرى با ايران را به يك بØران بينâ€Ø§Ù„مللى Ùˆ جنگ هستهâ€Ø§Ù‰ بوجود مىâ€Ø¢ÙˆØ±Ø¯ Ùˆ. . . 7 - 9 - تاكتيكâ€Ù‡Ø§Ù‰ ويژه رهبرى انقلاب در به كارگيرى عناصر ميانهâ€Ø±Ùˆ Ùˆ نيز تاكتيك دور Ù†Ú¯Ù‡ داشتن ارتش شاه از درگيرى وسيع با مردم (2) اما همين پيروزى سريع، Ø¢Ùاتى را براى انقلاب بوجود آورد. هرگاه در مورد هر دستاوردى، اØساس شود كه ارزان به دست آمده است، ارزان هم از دستâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡Ø¯ رÙتâ€Ø¨ÙˆÙŠÚ˜Ù‡ كه نسل انقلاب از مبارزات چند دهساله گذشته بخوبى آگاه نيست Ùˆ از سوى ديگر چون انقلاب اسلامى مانند ساير انقلابهاى كبير از كوران مبارزات سخت پارتيزانى بيرون نيامده بود، اÙراد سست عنصر، سازشكار Ùˆ غير سازشكار Ùˆ. . . از هم تميز داده نمىâ€Ø´Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ هر كه شعارهاى داغâ€ØªØ± سر مىâ€Ø¯Ø§Ø¯ØŒ انقلابىâ€ØªØ± بود Ùˆ چهرهâ€Ù‡Ø§Ù‰ انگشتâ€Ø´Ù…ارى از زندانâ€Ù‡Ø§ Ùˆ شكنجهâ€Ù‡Ø§Ù‰ طاقتâ€Ùرساى رژيم شاه سراÙراز بيرون آمده بودند Ùˆ تعداد Ù…Øدودى در شرايط پليسى Ùˆ Ø®Ùقان رژيم شاه امتØان پس داده بودند اما كشش Ùˆ ظرÙيت پايدارى Ùˆ مبارزه خيل عناصرى كه به ص٠انقلاب پيوسته بودند آزموده نشده بود. Ù…Øاصره اقتصادى، تنگناهاى ايجاد شده Ùˆ تهديدهاى امريكا بخشى از اين آزمايش بود كه در آن شرايط، رهبرى انقلاب Ùˆ تودهâ€Ù‡Ø§Ù‰ مردم، بيش از همه، پتانسيل Ùˆ ظرÙيت ايستادگى در شرايط دشوار را از خود نشان دادند. اما چون به مرØله آزمايش سخت Ùˆ عمومى نرسيد برخى از چهرهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ نيروهايى كه بيشتر در انديشه بهرهâ€Ø¨Ø±Ø¯Ø§Ø±Ù‰ سياسى Ùˆ ميوهâ€Ú†ÙŠÙ†Ù‰ از چنين رويدادهاى مهمى بودند شناخته نشدند. جنگ تØميلى عراق نيز به Ùرصتى براى آبديدگى Ùˆ جبران Ø¢Ùات پيروزى سريع انقلاب تبديل شد. پيامدهاى خارجى 1 - مواضع شوروى در قبال گروگانگيرى : دولت اتØاد جماهير شوروى در اوايل جريان تسخير سÙارت امريكا به قطعنامه 457 شوراى امنيتâ€Ø³Ø§Ø²Ù…ان ملل عليه ايران در چهارم دسامبر 1981 راى مثبت داد Ùˆ به امريكايىâ€Ù‡Ø§ نيز اطمينان داد كه امكانات خويش را براى وادار كردن ايران به اجراى قطعنامه 457 Ùˆ رها كردن گروگانها بكار خواهد گرÙت. آنها از يكسو Ùرصت مناسب براى بهرهâ€Ø¨Ø±Ø¯Ø§Ø±Ù‰ سياسى Ùˆ كوشش براى ايÙاى نقش ميانجى Ùˆ گسترش اعتبار Ùˆ Ù†Ùوذ منطقهâ€Ø§Ù‰ Ùˆ بينâ€Ø§Ù„مللى خود داشتند از سوى ديگر مبارزه جدى ايران با امريكا گوى ضديتâ€Ø¨Ø§ امپرياليسم را از Ú†Ù†Ú¯ شوروى ربوده بود Ùˆ وجهه ضد امپرياليستىâ€Ø§Ø´ را مخدوش مىâ€ÙƒØ±Ø¯ زيرا شوروى قبله اردوگاه سوسياليسم بود Ùˆ به ميمنت پز ضد امپرياليستى خود بعنوان يك ابرقدرت، آن كشور را به پايگاه Ùˆ مركزيت اردوگاه سوسياليستى مبدل ساخته بود. با مبارزه مستقل ايران، وجهه شوروى در اÙكار عمومى كاذب جلوه مىâ€ÙƒØ±Ø¯. آنها از يكسو از اقدام دانشجويان ناخشنود بودند واز سوى ديگر چون مخالÙتâ€Ø¨Ø§ اين اقدام Øيثيتâ€Ø³ÙŠØ§Ø³Ù‰ آنها را زير سؤال مىâ€Ø¨Ø±Ø¯ Ùˆ ايادى داخلى آنان در ايران مانند Øزب توده را Ù…Øكوم كرده Ùˆ از بين مىâ€Ø¨Ø±Ø¯ لذا در مواضع رسانهâ€Ø§Ù‰ خود به سود ايران موضعگيرى مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯. مضا٠بر آن، Ùرصت طلايى براى شوروى در رقابت جهانىâ€Ø§Ø´ با امريكا به دست آمده بود. اتØاد شوروى، پس از پيروزى انقلاب اسلامى در بهمن 1357 كه ژاندارم امريكا در منطقه سقوط كرده بود Ùˆ مدتâ€Ù‡Ø§ طول مىâ€ÙƒØ´ÙŠØ¯ تا نظام سياسى جديد در ايران استقرار يابد، موقع را مغتنم شمرده Ùˆ دستâ€Ø¨Ù‡ كودتا در اÙغانستان زد Ùˆ Øزب كمونيست وابسته به شوروى قدرت را در اÙغانستان به دست گرÙت. اين Øزب چون وابسته بود Ùˆ Ùقط در اقليتى از جمعيتâ€Ø´Ù‡Ø±Ù†Ø´ÙŠÙ† پايگاه داشتâ€Ø¨Ø§ قيام عمومى Ùˆ مسلØانه مردم اÙغانستان مواجه گرديد Ùˆ روسها نيز آشكارا از آنان Øمايتâ€Ø³ÙŠØ§Ø³Ù‰ Ùˆ نظامى مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯. در اواخر دسامبر در Øاليكه امريكايىâ€Ù‡Ø§ براى جلب مواÙقت اعضاى شوراى امنيت در جهت قطعنامه اعمال مجازاتâ€Ù‡Ø§Ù‰ اقتصادى عليه ايران تلاش مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ØŒ برژن٠رهبر شوروى به درخواست آنان پاسخ منÙÙ‰ داد تا مواضع ايران را نسبتâ€Ø¨Ù‡ خود مهار كند Ùˆ زمينه اقدامات بعدى خود را مساعد سازد. در تاريخ 6 دى 1358 ارتش شوروى اÙغانستان را اشغال نظامى كرد (3) تا Øكومت دست نشانده Ùˆ در Øال سقوط كمونيستى در اÙغانستان بتواند موقعيتâ€Ø®ÙˆØ¯ را تثبيت كند Ùˆ همچنين از Ù†Ùوذ روزاÙزون انقلاب اسلامى ايران در اÙغانستان Ùˆ به تبع آن در جمهورىâ€Ù‡Ø§Ù‰ مسلمانâ€Ù†Ø´ÙŠÙ† شوروى جلوگيرى كند. گرچه اين اقدام، اÙغانستان را به ويتنام شوروى مبدل كرد Ùˆ Ùاجعهâ€Ø§Ù‰ كه براى امريكايىâ€Ù‡Ø§ در ويتنام رخ داده بود براى شوروى در اÙغانستان تكرار شد. يك Ù‡Ùته پس از تهاجم ارتش شوروى به اÙغانستان، قطعنامه 461 شوراى امنيت در مورد مجازاتâ€Ù‡Ø§Ù‰ اقتصادى عليه ايران تصويب شد. قطعنامه با يازده راى مواÙÙ‚ Ùˆ بدون راى مخال٠به تصويب رسيد. چهار كشور از جمله شوروى به آن راى ممتنع دادند Ùˆ Ùوريت در اجراى قطعنامه نيز به تصويب نرسيد كه اين مورد Øاكى از اختلا٠نظرهاى اعضاى شوراى امنيت در مورد روش برخورد با ايران بود. بموجب قطعنامه 461 تا Ù‡Ùتم ژانويه به ايران مهلت داده مىâ€Ø´Ø¯ كه Ù…Ùاد قطعنامه 457 صادره در چهارم دسامبر را اجرا كند در غير اينصورت شوراى امنيتâ€Ø¨Ø±Ø§Ù‰ مذاكره درباره اعمال مجازاتâ€Ù‡Ø§Ù‰ اقتصادى عليه ايران تشكيل جلسه خواهد داد. البته امريكا ايران را رسما تØريم اقتصادى كرده بود Ùˆ هد٠از اين تلاشâ€Ù‡Ø§ جلب مواÙقتâ€Ø¨ÙŠÙ†â€Ø§Ù„مللى براى تØريم اقتصادى ايران بود. در داخل ايران، جناØâ€Ù‡Ø§Ù‰ ملىâ€Ú¯Ø±Ø§ Ùˆ ضد كمونيست Ùˆ اÙرادى چون بنىâ€ØµØ¯Ø± Ùˆ قطبâ€Ø²Ø§Ø¯Ù‡ از مسئله تهاجم شوروى براى بزرگ كردن خطر اين كشور كه در همسايگى ايران قرار داشت â€Ø¨Ù‡Ø±Ù‡â€Ø¨Ø±Ø¯Ø§Ø±Ù‰ مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ با اين هد٠كه نزديكى به غرب Ùˆ مصالØÙ‡ با امريكا در مورد گروگانها را القاء كنند اما رهبر انقلاب از عمق مسئله غاÙÙ„ نشد. او امريكا را شيطان بزرگ معرÙÙ‰ كرد. متقابلا چندى بعد مهندس بازرگان كه يكى از چهرهâ€Ù‡Ø§Ù‰ عميق مذهبى وضد كمونيستى بود در يك سخنرانى در زنجان Ú¯Ùت اگر امريكا شيطان كبير استâ€Ø´ÙˆØ±ÙˆÙ‰ شيطان اكبر است. امام خمينى Øتى پس از تهاجم شوروى به اÙغانستان امريكا را بعنوان دشمن اصلى معرÙÙ‰ كرد. در خارج از ايران نيز در ابتدا تهاجم شوروى به اÙغانستان موجب شد كه امريكا Ùˆ دولتهاى متØد غربى آن نسبتâ€Ø¨Ù‡ اقدامات بعدى خويش درباره ايران با اØتياط بيشترى عمل كنند Ùˆ از تهديدات نظامى كه مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øªâ€Ø¨Ù‡Ø§Ù†Ù‡â€Ø§Ù‰ به دست روسها بدهد Ùˆ يا اينكه ايران را متمايل به روسها سازد اجتناب كنند Ùˆ از اقداماتى كه موجب تجزيه در جهان اسلام گردد بپرهيزند. هر چند مقامات امريكايى در كتابهاى خويش وانمود كردهâ€Ø§Ù†Ø¯ كه تا قبل از تهاجم شوروى به اÙغانستان، سياستâ€Ù‡Ø§Ù‰ امريكا در جهت دست زدن به اقدامات نظامى عليه ايران پيش مىâ€Ø±Ùت Ùˆ پس از تهاجم روسها متوق٠شده Ùˆ بيشتر بر خويشتنâ€Ø¯Ø§Ø±Ù‰ Ùˆ Ùشار اقتصادى Ùˆ سياسى Ùˆ مذاكرات مستقيم Ùˆ غير مستقيم متمركز شد، اما وقتى كه آنها با واكنش شديد ايران انقلابى در قبال اشغال اÙغانستان Ùˆ Øمايتâ€Ù‡Ø§Ù‰ آشكار ايران از مجاهدين اين كشور اشغال شده مواجه شدند Ùˆ نيز با توجه به معتقدات الهى Ùˆ ضد كمونيستى امام خمينى Ùˆ Ù†Ùرت ديرينه ايرانىâ€Ù‡Ø§ از روسها Ùˆ تجاوزات آنان در تاريخ گذشته ايران، امريكا Ùˆ غرب مطمئن شدند كه هيچگونه گرايشى نسبتâ€Ø¨Ù‡ شوروى Øتى در شرايطى كه با امريكا در ستيز هستند وجود ندارد لذا ديگر دليلى نداشت كه خط مشى تهديد نظامى عليه ايران را كنار بگذارند. علت تغيير خط مشى امريكا، برخلا٠آنچه مقامات كاخ سÙيد در كتابهاى خود ادعا كردهâ€Ø§Ù†Ø¯ØŒ Øمله شوروى به اÙغانستان نبود زيرا شوروى در 6 دى 1358 به اÙغانستان يورش برد Ùˆ چند ماه بعد در ارديبهشت 1359 امريكايىâ€Ù‡Ø§ عمليات نظامى خويش را در طبس اجراء كردند. تهاجم شوروى به اÙغانستان Ùقط تاكيدى بود بر اجراى مرØله دوم سناريوى امريكايى (عمليات نظامى) كه از ادامه سؤ استÙادهâ€Ù‡Ø§Ù‰ داخلى Ùˆ خارجى از ضعÙâ€Ù‡Ø§Ù‰ امريكا جلوگيرى كرده Ùˆ نشان دهد كه امريكايىâ€Ù‡Ø§ در برابر هر تهديدى نسبتâ€Ø¨Ù‡ مناÙع سياسى Ùˆ اقتصادى خود قاطعانه واكنش نشان مىâ€Ø¯Ù‡Ù†Ø¯. بنظر مىâ€Ø¢ÙŠØ¯ كه يك نوع معامله پنهان نيز ميان امريكا Ùˆ شوروى شكل گرÙته باشد كه عبارت است از عدم مقابله امريكا با آنان در اÙغانستان در ازاى عدم مقابله شوروى با اقدام امريكا عليه ايران. بنابراين اشغال اÙغانستان كه مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øªâ€Ø¨Ø§Ø± خاطرى براى امريكائيان باشد به يار شاطرى مبدل گرديد. امريكا علاوه بر آن دستâ€Ø¨Ù‡ يك بهرهâ€Ø¨Ø±Ø¯Ø§Ø±Ù‰ وسيع منطقهâ€Ø§Ù‰ زد Ùˆ به بهانه Øضور شوروى در اÙغانستان، ناوگانهاى دريايى خويش را به درياى عمان Ùˆ خليج Ùارس Ùرستاد Ùˆ Øضور خود را در كشورهاى منطقه تقويت كرد. در برابر استÙاده شوروى از Ùرصت در زمانى كه امريكا سخت در گرداب بØران گروگانگيرى غوطهâ€ÙˆØ± بود Ùˆ موضع جهانىâ€Ø§Ø´ ضعي٠و عاجزانه شده بود Ùˆ اØساسات ضد امريكايى در منطقه تهييج گرديده بود، امريكا ØªØ±Ø¬ÙŠØ Ù…Ù‰â€Ø¯Ø§Ø¯ بجاى عكسâ€Ø§Ù„عمل نشان دادن آنهم در مورد اشغال كشورى كه موقعيت استراتژيكى براى آنان نداشت، دستâ€Ø¨Ù‡ معامله بزند Ùˆ روسها هم موÙÙ‚ شده بودند امريكا را وادار به معامله كنند به Ù†Øوى كه سود دو طر٠تضمين شده باشد. اين معامله عبارت بود از بيطرÙÙ‰ روسâ€Ù‡Ø§ در Ø·Ø±Ø Ø¹Ù…Ù„ÙŠØ§Øª نجات گروگانها Ùˆ Øمله به ايران در ازاى بيطرÙÙ‰ امريكا در مورد اشغال اÙغانستان. البته دو طر٠ØÙ‚ شعار دادن Ùˆ تبليغات عليه يكديگر را براى خود Ù…ØÙوظ مىâ€Ø¯Ø§Ø´ØªÙ†Ø¯ زيرا Ùاكتورى به اسم اÙكار عمومى داخلى Ùˆ خارجى Ùˆ. . . نيز Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯. از اينرو مىâ€ØªÙˆØ§Ù† Ú¯Ùت دست كم تواÙقى غير رسمى بىâ€Ù…ذاكره Ùˆ اعلام نشده ميان اين دو قدرت وجود داشته است. بنابراين آنچه علت تغيير خط مشى امريكا بود شكست طبس بود نه چيز ديگر. 2- تØقير امريكا: واژه تØقير واژهâ€Ø§Ù‰ است كه مقامات كاخ سÙيد در كتابهايى كه پيرامون گروگانگيرى نوشتهâ€Ø§Ù†Ø¯ØŒ بارها بكار بستهâ€Ø§Ù†Ø¯. هاميلتون جردن در خاطرات خود مىâ€Ù†ÙˆÙŠØ³Ø¯: كه مردم امريكايى كه در مقابل سÙارت ايران در امريكا به شدت عليه ايران شعار مىâ€Ø¯Ø§Ø¯Ù†Ø¯ مىâ€Ú¯Ùتند: "ما نمىâ€ØªÙˆØ§Ù†ÙŠÙ… اين تØقير را تØمل كنيم" آنها همچنين به كرات از آشÙتگىâ€Ù‡Ø§ Ùˆ مناقشات Ùˆ درگيرىâ€Ù‡Ø§Ù‰ اعضاى كابينه امريكا Ùˆ عجز Ùˆ ناتوانى امريكا Ùˆ Ùقدان امكانات برخورد با مسئله گروگانگيرى Ùˆ عصبانيتâ€Ù‡Ø§ Ùˆ دنبالهâ€Ø±ÙˆÙ‰ از ايران Ùˆ. . . سخن Ú¯Ùتهâ€Ø§Ù†Ø¯. 3- عليرغم كوشش براى انزواى ايران، ايران Ùˆ انقلاب اسلامى در مركز توجهات بينâ€Ø§Ù„مللى قرار گرÙت. انقلاب ايران شعارها Ùˆ خواستهâ€Ù‡Ø§Ù‰ خويش Ùˆ اخبار جنايات شاه Ùˆ امريكا در ايران را "سوار بر امواج خبرى مربوط به گروگانگيرى به اقصى نقاط عالم Ùرستاد" (4) Ùˆ سيل اخبار Ùˆ گزارشات روزانه را در جهان به خدمتâ€Ø®ÙˆØ¯ گرÙت. در خاطرات مقامات كاخ سÙيد مىâ€Ø®ÙˆØ§Ù†ÙŠÙ… كه چگونه در طول 444 روز، هر ØµØ¨Ø Ø¨Ø§ آخرين گزارشات رسيده از تهران Ùˆ يا زنگ تلÙÙ† در مورد خبرى از ايران از خواب برمىâ€Ø®Ø§Ø³ØªÙ†Ø¯ Ùˆ شبâ€Ù‡Ø§ مايوس از كسب نتيجه به خواب مىâ€Ø±Ùتند. 4- جنگ عراق عليه ايران: گرچه سقوط مقتدرترين رژيم منطقه خاورميانه، Ùˆ ژاندارم خليج Ùارس عليرغم وابستگىâ€Ù‡Ø§Ù‰ عميق آن به امريكا Ùˆ انگليس رعبى در دل Øكومتâ€Ù‡Ø§Ù‰ وابسته منطقه ايجاد كرده Ùˆ به جنبش اسلامى در خاورميانه نيز نيروى عظيمى بخشيده بود، شعارهاى صدور انقلاب در ايران هم بهانه مناسبى به دولتâ€Ù‡Ø§Ù‰ استعمارى براى تبديل كشور آنها به پايگاه نظامى امريكا داده بود تا با خطرات ناشى از انقلاب ايران مقابله كنند، اما رژيم جاهâ€Ø·Ù„ب عراق كه دومين قدرت منطقه بود Ùˆ مىâ€Ø®ÙˆØ§Ø³Øª جايگزين رژيم شاه شده Ùˆ خلاء موجود در منطقه را پر كند Ùˆ انتقام شكستâ€Ø®ÙˆØ¯ در جنگ سال 1348 از رژيم شاه را بگيرد، موقعيت را مغتنم شمرد Ùˆ با توجه به استقبال امريكا از وارد كردن هرگونه ضربه سنگين نظامى به ايران، با چراغ سبز امريكا Ùˆ انگليس در شهريورماه 1359 يورش گستردهâ€Ø§Ù‰ را به ايران آغاز كرد، جنگ خونين Ùˆ ويرانگرى كه هشتâ€Ø³Ø§Ù„ بطول انجاميد. طولانى شدن ماجراى اشغال لانه جاسوسى به رژيم جاهâ€Ø·Ù„ب عراق Ùرصت داد تا تواÙÙ‚â€Ù‡Ø§Ù‰ لازم براى تØميل جنگ عليه ايران را بعمل آورد. هر چند بخاطر وضعيت ايران در سال 59 Ùˆ Ùقدان نيروهاى مسلØØŒ تصور دشمن، ختم جنگ در طى چند Ù‡Ùته با دستاورد تجزيه جنوب ايران Ùˆ سقوط Øكومت ايران يا تسليم آن بود Ùˆ دÙاع قهرمانانه مردم ايران اين تصورات را نقش بر آب كرد. در هر صورت مىâ€ØªÙˆØ§Ù† جنگ ايران Ùˆ عراق را يكى از پيامدهاى اشغال لانه جاسوسى برشمرد كه امريكايىâ€Ù‡Ø§ از آن بعنوان اهرم Ùشارى عليه ايران استÙاده مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯. برژينسكى در كتاب خود "قدرت Ùˆ اصول اخلاقى" مىâ€Ù†ÙˆÙŠØ³Ø¯: « در Øالى كه كريستوÙر Ùˆ كاتلر به تلاش خود براى رسيدن به نوعى تواÙÙ‚ ادامه مىâ€Ø¯Ø§Ø¯Ù†Ø¯ØŒ توصيه من براى تسريع در ØÙ„ مسئله اين بود كه به ايرانىâ€Ù‡Ø§ هشدار دهيم كه اگر Øاضر به مصالØÙ‡ نشوند ما عراق را در جنگ با آنها تقويتâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡ÙŠÙ… كرد. براون نظر مرا در يكى از جلساتى كه در ماه دسامبر داشتيم تائيد كرد. »5- تواÙقنامه الجزاير: ماجراى گروگانگيرى سرانجام پس از 444 روز پايان ياÙت Ùˆ منجر به تواÙقنامه الجزاير شد كه تا مدتâ€Ù‡Ø§ به موضوع جدال سياسى در ايران مبدل شده بود. دانشجويان پيرو خط امام خمينى 5 شرط را براى آزاد كردن گروگانها اعلام كرده بودند. با درگذشتâ€Ø´Ø§Ù‡ در يك بيمارستان نظامى در قاهره بتاريخ 5 مرداد 1359 شرط استرداد شاه به ايران خودبخود منتÙÙ‰ شد Ùˆ شرايط ديگر باقى ماند. نخستين مجلس شوراى اسلامى در 7 خرداد 1359 اÙØªØªØ§Ø Ø´Ø¯ Ùˆ امام خمينى در پيامى بمناسبتâ€Øج در تاريخ 11 آبان 1359ØŒ ØÙ„ مسئله گروگانها را به مجلس واگذار كرد. مسئله گروگانها به كانون يكى از داغâ€ØªØ±ÙŠÙ† بØØ«â€Ù‡Ø§ Ùˆ مذاكرات مجلس تبديل شد. دولت الجزاير بعنوان ميانجى دولتين ايران Ùˆ امريكا از سوى دو كشور پذيرÙته شد Ùˆ متعاقبا مذاكرات پر Ùراز Ùˆ نشيب Ùˆ Ùشردهâ€Ø§Ù‰ در الجزاير به جريان اÙتاد Ùˆ بيانيهâ€Ø§Ù‰ به تواÙÙ‚ دو كشور ايران Ùˆ امريكا رسيد Ùˆ انتشار ياÙت، قرار شد همزمان با اجراى قرارداد گروگانها آزاد شوند. در اين مذاكرات، شرايط چهارگانه مصوب مجلس شوراى اسلامى مبناى Ú¯Ùتگو قرار گرÙت Ùˆ تصويب شد. اين شرايط عبارت بودند ا ز: 1- آزاد گذاشتن تمامى سرمايهâ€Ù‡Ø§Ù‰ ايران 2- لغو تمام ادعاهاى امريكا عليه ايران 3- تضمين عدم دخالتâ€Ø³ÙŠØ§Ø³Ù‰ Ùˆ نظامى امريكا در ايران 4- باز پس دادن اموال شاه برخى از اصول كلى بيانيه الجزاير به Ø´Ø±Ø Ø²ÙŠØ± است: 1- تعهد Øتىâ€Ø§Ù„مقدور ايالات متØده به بازگرداندن وضعيت دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ ايران به دوره قبل از 14 نوامبر 79 (23 آبان 58 كه تاريخ صدور دستور انسداد سرمايهâ€Ù‡Ø§Ù‰ ايران از طر٠رئيس جمهور وقت امريكا بود) 2- لغو كليه تØريمâ€Ù‡Ø§Ù‰ تجارى عليه ايران 3- استرداد دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ ايران در امريكا 4- استرداد دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ شاه ايران 5- تعهد به عدم مداخله در امور داخلى ايران 6- پس گرÙتن كليه دعاوى مطروØÙ‡ امريكا در دادگاههاى بينâ€Ø§Ù„مللى عليه ايران (5) بدنبال صدور بيانيه الجزاير Ùˆ امضاى دستور العمل اجرايى آن توسط جيمى كارتر در آخرين روز رياست جمهورىâ€Ø§Ø´ در 29 دى 59 Ùˆ انتقال 8 ميليارد دلار از دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ ايران از بانك Ùدرال رزرو نيويورك Ùˆ شعب خارجى بانكâ€Ù‡Ø§Ù‰ امريكايى به يك Øساب امانى نزد بانك انگليس، يك روز بعد در تاريخ 30 دى 1359 تعداد 52 گروگان امريكايى، چند دقيقه پس از انجام مراسم سوگند رونالد ريگان رئيس جمهور جديد امريكا، آزاد Ùˆ از طريق الجزاير روانه امريكا شدند Ùˆ متعاقب آن اجراى بندهاى قرارداد Ùˆ مذاكرات مربوط به آن آغاز شد. جيمى كارتر بسيار كوشش كرد پيش از انتخابات رياست جمهورى مسئله گروگانها ØÙ„ شود Ùˆ Øتى نامه خصوصى نوشت Ùˆ هيئت مذاكره Ùرستاد تا با ØÙ„ مسئله گروگانها بتواند آراء را جلب كند اما طر٠ايرانى تعمدا مسئله را تا پس از انتخابات ادامه داد Ùˆ موجب شكست كارتر در انتخابات شد. با اينØال كارتر Øتى تا آخرين ساعات رياست جمهورىâ€Ø§Ø´ مىâ€ÙƒÙˆØ´ÙŠØ¯ مسئله گروگانها به دستâ€Ø®ÙˆØ¯Ø´ Ùيصله پيدا كند. پس از انتشار بيانيه، در ايران هيچكس Øاضر به قبول مسئوليت اجراى آن نبود. زيرا همانطور كه در طول مذاكرات بعدى هم ديده شد "وضع ادارى كشور درهم ريخته بود Ùˆ دسترسى به اطلاعات لازم Ùˆ نيروى كارشناسى قوى ميسر نبود. وزارتخارجه Ùˆ دارايى كه مىâ€Ø¨Ø§ÙŠØ³Øªâ€Ø¨Ø²Ø±Ú¯ØªØ±ÙŠÙ† نقش را در مذاكرات ايÙا كنند به دليل مخالÙتâ€Ø¨Ù†Ù‰â€ØµØ¯Ø± رئيس جمهور وقتâ€Ø¨Ø§ وزيران پيشنهادى شهيد رجايى نخستâ€ÙˆØ²ÙŠØ±ØŒ Ùاقد وزير بودند گرچه مسئولان Ùˆ كارشناسان هر دو وزارتخانه در Øد توان خود كمكâ€Ù‡Ø§Ù‰ شايانى در اين زمينه كردند ولى بدون شك هماهنگىâ€Ù‡Ø§Ù‰ كامل Ùˆ لازم وجود نداشت. بانك مركزى كه يكى از طرÙâ€Ù‡Ø§Ù‰ اصلى درگير در مذاكرات بايد باشد تØتâ€Ø³Ø±Ù¾Ø±Ø³ØªÙ‰ عليرضا نوبرى مهره بنىâ€ØµØ¯Ø± بود Ùˆ از كنترل دولت رجايى خارج بود Ùˆ صرÙا همكارى Ùردى بعضى از اعضاى كاردان بانك مركزى بود كه امكان ادامه مذاكرات را Ùراهم آورد. از نظر وجود كارشناسان Øقوق بينâ€Ø§Ù„ملل نيز تيم كارشناسى ايران Ùاقد امكانات بود Ùˆ به رغم همكارى توام با Ùداكارى Øقوقدانان جوان، به دليل وجود، بعضى از مسائل مانند " تابعيت مضاعÙ" كمتر مورد توجه قرار گرÙت كه بعدها منشاء مشكلاتى براى تيم مذاكره Ùˆ انتقادات Ùˆ خردهâ€Ú¯ÙŠØ±Ù‰â€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ به آنان شد. بطور كلى تيم كارشناسى كه در نخستâ€ÙˆØ²ÙŠØ±Ù‰ مستقر بوده Ùˆ مذاكرات را پشتيبانى مىâ€ÙƒØ±Ø¯ از شمار انگشتان يك دست تجاوز نمىâ€ÙƒØ±Ø¯ در Øالى كه طر٠مقابل Ùقط دهها كارشناس به همراه وارن كريستوÙر معاون وزارت خارجه امريكا در طول مذاكرات در الجزاير مستقر كرده بود" (6) "هيچگونه تعادلى در توان طرÙين در خصوص مواجهه با دعاوى Øقوقى از هيچ Øيث موجود نبود. در Øالى كه بعد از آزادى گروگانها در ايران، Ùعاليتى در زمينه بيانيه الجزاير نمىâ€Ø´Ø¯ در امريكا 900 مؤسسه Øقوقى تلاش مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ هر Ù‡Ùته در اين زمينه يك مجله منتشر مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯" (7) ضع٠شديد اطلاعات Ùˆ آمار Ùˆ Ùقدان اسناد Ùˆ مدارك لازم در مورد ادعاهاى ايران كه ناشى از درهم ريختگى ادارى پس از انقلاب بود نيز وجود داشت. در چنين وضعيتى، Ùضاى اتهام Ùˆ تهمت در كشور نيز به شدت رواج داشت. نشريات عديدهâ€Ø§Ù‰ از سوى مخالÙين منتشر مىâ€Ø´Ø¯ كه اگر ائتلاÙÙ‰ عليه يك Ù†Ùر صورت مىâ€Ú¯Ø±Ùت مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³ØªÙ†Ø¯ او را از اعتبار اجتماعى Ùˆ سياسى خويش ساقط كنند. هيچ زمينهâ€Ø§Ù‰ براى مذاكره با امريكا وجود نداشت Ùˆ راديكاليسم سياسى، تÙكر Øاكم Ùˆ مسلط بود Ùˆ نوعى مسابقه در Øمله به امريكا در ميان گروهها وجود داشت Ùˆ برخى گروهها هم سبقتâ€Ú¯ÙŠØ±Ù‰ در دشمنى با امريكا را به وسيلهâ€Ø§Ù‰ براى مبارزه با رقباى سياسى خود Ùˆ بايكوت كردن آنها تبديل كرده بودند. در اين موقعيت اگر كسى مسئوليت مذاكرات مربوط به بيانيه الجزاير را بعهده مىâ€Ú¯Ø±Ùت در زير ذرهâ€Ø¨ÙŠÙ† دهها سازمان سياسى عيبجو، بهانهâ€Ú¯ÙŠØ± Ùˆ مغرض قرار مىâ€Ú¯Ø±Ùت كه براى تسويه Øسابâ€Ù‡Ø§Ù‰ سياسى خود به هر وسيلهâ€Ø§Ù‰ تمسك مىâ€Ø¬Ø³ØªÙ†Ø¯ Ùˆ در نهايت، گناه تمام نابسامانىâ€Ù‡Ø§ Ùˆ نارسايىâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ كه ربطى به او نداشتâ€Ø¨Ù‡ نام او تمام مىâ€Ø´Ø¯. جوسازى Ùˆ Ùشار مخالÙين آنقدر نيرومند بود كه بنىâ€ØµØ¯Ø± رئيس جمهور وقت كه صاØب امتياز يكى از پر تيراژترين روزنامهâ€Ù‡Ø§Ù‰ كشور بنام "روزنامه انقلاب اسلامى" بود نيز در ص٠مخالÙين Ùˆ عليه دولتâ€Ø´Ù‡ÙŠØ¯ رجايى Ùˆ مسئولان اجراى بيانيه موضعگيرى مىâ€ÙƒØ±Ø¯ Ùˆ مىâ€ÙƒÙˆØ´ÙŠØ¯ وجود نوعى زد Ùˆ بند با امريكايىâ€Ù‡Ø§ را القاء كند. "پس از امضاى بيانيه الجزاير، برخلا٠ماهها مذاكره Ùˆ Øتى Ù„Øظهâ€Ù‡Ø§ قبل از امضاى بيانيه كه همه جناØâ€Ù‡Ø§ سكوت اختيار كرده بودند (Ùˆ اگر هم مطلبى Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù‡ بودند اتÙاقا در جهت متهم كردن دولتâ€Ø¨Ù‡ كارشكنى در ØÙ„ Ùˆ Ùصل سريع Ùˆ Ùورى مسئله گروگانها Ùˆ طولانى كردن آن بود) با هوچيگرى Ùراوان زبان به انتقاد از بيانيه گشوده Ùˆ Øتى تهمتâ€Ø®ÙŠØ§Ù†Øªâ€Ø¨Ù‡ دولت زدند كه در راس اين عده بنىâ€ØµØ¯Ø± بود. او علاوه بر Ø·Ø±Ø Ù…Ø³Ø¦Ù„Ù‡ در مصاØبهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ مقالات متعدد بويژه در روزنامه متعلق به خود، رسما اعلام جرمى را عليه رجايى نخستâ€ÙˆØ²ÙŠØ± Ùˆ بهزاد نبوى وزير مشاور Ùˆ مسئول يئتâ€ØÙ„ Ùˆ Ùصل مسئله گروگانها تسليم قوه قضائيه كرد. روزنامه انقلاب اسلامى ارگان بنىâ€ØµØ¯Ø± Ùˆ روزنامه ميزان ارگان نهضت آزادى طى دهها شماره به نقد غير منصÙانه بيانيه پرداختند Ùˆ آنرا خيانتى جبرانâ€Ù†Ø§Ù¾Ø°ÙŠØ± جلوه مىâ€Ø¯Ø§Ø¯Ù†Ø¯" بسيارى از گروههاى سياسى هم با استÙاده از همين شرايط به تشديد تضادها Ùˆ Øمله به دولت مىâ€Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø®ØªÙ†Ø¯. دولت رجايى از آنجا كه يكطر٠ماجرا رئيس جمهور قانونى كشور بود ناچار بود سكوت كند. شهيد رجايى Ùˆ بهزاد نبوى به ديدار امام خمينى رÙته Ùˆ درخواست كردند كه به دولت اجازه پاسخگويى به رئيس جمهور داده شود اما توجه به خطر تعميق شكاÙهاى داخلى در شرايطى كه ضد انقلاب داخلى Ùˆ دشمن خارجى در كمين بود موجب شد كه امام خمينى، Ù…ØµØ§Ù„Ø Ù†Ø¸Ø§Ù… Ùˆ ضرورت عدم درگيرى دولت Ùˆ رئيس جمهور را به آن دو يادآور شده Ùˆ اجازه مقابله ندهد. لذا تا زمان سقوط بنىâ€ØµØ¯Ø± امكان پاسخگويى وجود نداشت Ùˆ تبليغات منÙÙ‰ Ùˆ بدون پاسخ مخالÙين مؤثر مىâ€Ø§Ùتاد Ùˆ تنها وقتى كه جوسازىâ€Ù‡Ø§ به مرز خطرناكى رسيده بود، مهندس بهزاد نبوى كه خود يكى از اهدا٠اين تهاجمات بود در جلسه رسمى Ùˆ غير علنى مجلس شورا به ارائه يك گزارش چهار ساعته Ùˆ Ù…Ùصل درباره بيانيه الجزاير Ùˆ پاسخ به تهمتâ€Ù‡Ø§ پرداخت. يكى از اهدا٠بنىâ€ØµØ¯Ø± تضعي٠موقعيت امام خمينى بود. او كه بخاطر رياست جمهورىâ€Ø§Ø´ مورد اعتماد مردم بود Ùˆ جوسازىâ€Ù‡Ø§ÙŠØ´ با پشتيبانى ساير گروههاى مخال٠و Ùرصت طلب مؤثر اÙتاده بود" تلاش مىâ€ÙƒØ±Ø¯ Øال كه توانسته است تا Øدودى اÙكار عمومى را در جهت اهدا٠خويش آماده كند دخالتâ€Øضرت امام در مسئله آزادى گروگانها را كه او خيانت مىâ€Ù†Ø§Ù…يد كش٠نمايد Ùˆ امام را نيز مورد سؤال قرار دهد. شاهد اين مدعا مكالمات بين بنىâ€ØµØ¯Ø± Ùˆ شهيد بهشتى Ùˆ رجايى در جنب يكى از جلسات شوراى عالى دÙاع است. در اين جلسه دكتر بهشتى به بنىâ€ØµØ¯Ø± يادآور مىâ€Ø´ÙˆØ¯ كه امام در جريان ØÙ„ Ùˆ Ùصل مسئله گروگانها بوده Ùˆ آنرا تاييد مىâ€ÙƒÙ†Ø¯. بنىâ€ØµØ¯Ø± بلاÙاصله اعلام مىâ€ÙƒÙ†Ø¯: پس چرا اين را به مردم اعلام نمىâ€ÙƒÙ†ÙŠØ¯. وقتى اين مكالمات توسط شهيد رجايى بازگو مىâ€Ø´ÙˆØ¯ØŒ بهزاد نبوى مىâ€Ú¯ÙˆÙŠØ¯ در اين رابطه نبايد اØدى Ùˆ خصوصا امام خمينى را خرج كرد Ùˆ بنده پاسخگويى به تمام اتهامات را بر عهده مىâ€Ú¯ÙŠØ±Ù…" (8) مسئله بيانيه الجزاير در چنين شرايطى Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯ Ùˆ هيچكس Øاضر به پذيرش ريسك مسئوليت پر مخاطره آن نبود. از طرÙÙ‰ ØÙ„ Ùورىâ€ØªØ± مسئله گروگانها مسئلهâ€Ø§Ù‰ Øياتى بود Ùˆ اتÙاقا همه مخالÙين تا پيش از بيانيه الجزاير دولت را بخاطر اينكه به ØÙ„ سريع مسئله نمىâ€Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø²Ø¯ مورد Øمله قرار مىâ€Ø¯Ù‡Ù†Ø¯. طولانىâ€ØªØ± شدن ماجرا اØتمال يك تواÙÙ‚ بينâ€Ø§Ù„مللى براى Øمله نظامى به ايران Ùˆ نابودى كامل استقلال كشور را تقويت مىâ€ÙƒØ±Ø¯ Ùˆ هيچ تاخير Ùˆ تعللى در كار روا نبود. عليرغم همه اين موانع Ùˆ مسائل دولتâ€Ø´Ù‡ÙŠØ¯ رجايى نخست وزير وقتâ€Ø¨Ø§ÙŠØ¯ آن را ØÙ„ مىâ€ÙƒØ±Ø¯ Ùˆ لذا مهندس بهزاد نبوى را كه وزير مشاور در امور اجرايى Ùˆ سرپرستâ€Ø³Ø§Ø²Ù…ان برنامه Ùˆ بودجه كشور بود بعنوان مسئول اجراى بيانيه انتخاب كرد. گرچه شهيد رجايى Ùˆ بهزاد نبوى چنانكه خود مىâ€Ú¯ÙˆÙŠØ¯ معتقد بودند كه گروگانها بايد ابتدا Ù…Øاكمه Ùˆ سپس آزاد شوند (البته نه Ù…Øاكمه واقعى براى درياÙت مابه ازاء بلكه Ù…Øاكمه سياسى Ùˆ Øيثيتى امريكا) اما عليرغم نظر خود اين مسئوليت دشوار را با شهامت تمام پذيرÙتند Ùˆ در اجراى نظريات مجلس شورا از هيچ كوششى Ùروگذار نكردند. بدون شك نارسايىâ€Ù‡Ø§ Ùˆ كاستىâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ به دليل اوضاع خاص ايران Ùˆ نابرابرى كامل ميان امكانات Øقوقى Ùˆ اطلاعاتى هيئت امريكايى Ùˆ ايرانى وجود داشت كه اگر هر گروه ديگرى Øتى مخالÙين نيز مسئوليت اين كار را پذيرÙته بودند تا Øد زيادى بروز اين نارسايىâ€Ù‡Ø§ Ùˆ خطاها اجتنابâ€Ù†Ø§Ù¾Ø°ÙŠØ± بود. 1- يكى از انتقادها اين بود كه دولت از اجراى مصوبه تخل٠كرده است. بهزاد نبوى در اين رابطه مىâ€Ú¯ÙˆÙŠØ¯: آيا مصوبه مجلس شوراى اسلامى در مورد ØÙ„ Ùˆ Ùصل مسئله گروگانها "قانون" بود كه نتوان از آن تخل٠كرد؟ سپس با ارائه مدارك Ùˆ دلايلى ØªÙˆØ¶ÙŠØ Ù…Ù‰â€Ø¯Ù‡Ø¯ كه اين مصوبه مراØÙ„ مندرج در قانون اساسى را پشتâ€Ø³Ø± نگذاشته است. طبق قانون اساسى مراØÙ„ لازم براى قانونى شدن يك مصوبه اين است كه ابتدا بصورت Ø·Ø±Ø ÙŠØ§ لايØÙ‡ توسط نمايندگان يا دولتâ€Ø¨Ù‡ مجلس تقديم شده سپس به تاييد شوراى نگهبان رسيده Ùˆ پس از امضاى رئيس مجلس به نهاد رياست جمهورى ابلاغ مىâ€Ø´ÙˆØ¯ تا اجرا گردد اما مصوبه مذكور صرÙا يك اعلام نظر Ùˆ رهنمود مجلس به دولتâ€Ø¨Ø± مبناى رهنمودهاى امام خمينى رهبر انقلاب بوده است Ùˆ دولت مىâ€Ø¨Ø§ÙŠØ³Øª در چارچوب آن به تشخيص خود، نسبتâ€Ø¨Ù‡ انتخاب روشهاى اجرايى مناسب اقدام كند. (9) 2- دولت امريكا برخلا٠انتظار مردم ايران Ùˆ مصوبه مجلس، هيچ تعهدى در مورد عدم مداخله در امور داخلى ايران نداد Ùˆ اعتراضى بطور ضمنى به اينكه درگذشته در امور داخلى ايران مداخله كرده ننموده است. اين انتقاد بعضا مستند به اظهارات مقامات امريكايى است. در يكى از مقالهâ€Ù‡Ø§ با تكرار اين انتقاد آمده است: "به زعم امريكايىâ€Ù‡Ø§ØŒ بيانيهâ€Ù‡Ø§Ù‰ الجزاير يك دستاورد ديپلماتيك قابل ملاØظه براى آنهاست. اين بيانيهâ€Ù‡Ø§ØŒ ابهامات Ùˆ نقاط Ú¯Ù†Ú¯Ù‰ را در خود جاى دادهâ€Ø§Ù†Ø¯ Ùˆ Øاوى مصالØÙ‡â€Ø§Ù‰ هستند كه پارهâ€Ø§Ù‰ از آنâ€Ù‡Ø§ مطلوب خواهانهاى امريكايى در دعاوىâ€Ø´Ø§Ù† عليه خواندهâ€Ù‡Ø§Ù‰ ايرانى است Ùˆ بعضى ديگر بالقوه مضر به Øال آنها (خواندهâ€Ù‡Ø§) مىâ€Ø¨Ø§Ø´Ø¯. وارن كريستوÙر در مقابل كميته روابط خارجى سناى امريكا Ú¯Ùت كه ايالات متØده بدون آنكه به باجâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡Ù‰ ايران تن در دهد Ùˆ يا رسما معذرت خواهى كند Ùˆ يا ثروت شاه را Ùورى مسترد دارد موÙÙ‚ به آزادى گروگانها شد" (10) بدون شك امريكايىâ€Ù‡Ø§ توانسته بودند با استÙاده از Øقوقدانان متبØر خود نقاط ابهامى را در بيانيه بوجود آورند كه بعدها طر٠ايرانى را گرÙتار مشكلات Ùراوانى مىâ€ÙƒØ±Ø¯ اما نبايد غاÙÙ„ بود كه مقامات امريكايى نيز بخاطر قبول امضاى بيانيه الجزاير با انتقادها Ùˆ اعتراضها Ùˆ Ùشارهاى زيادى از طر٠اÙكار عمومى Ùˆ جناØâ€Ù‡Ø§Ù‰ داخلى Øكومتâ€Ø®ÙˆØ¯ مواجه بودند Ùˆ استناد به اين اظهارات Ùˆ تاييد كامل آنها كه بيشتر با هد٠مصر٠داخلى در امريكا ايراد شده بود، Ù…Øققانه نيست زيرا در ماده 1 بيانيه آمده است: "ايالات متØده امريكا تعهد مىâ€ÙƒÙ†Ø¯ كه سياست ايالات متØده اين است Ùˆ از اين پس اين خواهد بود كه بصورت مستقيم يا غير مستقيم، سياسى يا نظامى در امور داخلى ايران مداخله ننمايد. " در يكى از مقالهâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ كه در انتقاد از بيانيه الجزاير نوشته شده، انتقادى را كه مخالÙين در همان سال (59) Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù‡â€Ø§Ù†Ø¯ØŒ سالها بعد اينچنين تكرار مىâ€ÙƒÙ†Ø¯: همانطور كه از انشاى اين ماده برمىâ€Ø¢ÙŠØ¯ØŒ ايالات متØده نه تنها هيچ تعهدى در عدم مداخله در امور داخلى ايران نداده استâ€Ø¨Ù„كه هيچ اعتراÙÙ‰ Øتى بطور ضمنى Ùˆ تلويØÙ‰ هم به اينكه در گذشته اين كار را مىâ€Ù†Ù…وده نكرده است. به نظر ما برخلا٠جنجالâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ كه بعد از صدور بيانيهâ€Ù‡Ø§ به راه انداخته شد مبنى بر اينكه امريكا به دخالت در امور داخلى ايران اعترا٠كرده است Ùˆ متعهد به ترك اين Ùعل از اين به بعد شده است نه آن Ùعل مورد اعترا٠واقع شده Ùˆ نه اين ترك Ùعل تعهد گرديده است". (11) مهندس بهزاد نبوى در پاسخ مىâ€Ú¯ÙˆÙŠØ¯: "جمله مزبور (مادهâ€1) قطعنامه در هر مرجعى تعهد به عدم مداخله در آينده است ولى در مورد اعترا٠به مداخله در گذشته همانطور كه شهيد رجايى در گزارش رسمى خود به مجلس شورا در جلسه علنى مورخ 6/11/1359 Ùˆ بنده در جلسه رسمى Ùˆ غير علنى مجلس كه پس از صدور بيانيه الجزاير تشكيل شده بود صريØا اظهار داشتهâ€Ø§ÙŠÙ… گرÙتن چنين اعتراÙÙ‰ از يك كشور Ùˆ آنهم يك ابرقدرت، بصورت رسمى Ùˆ در چارچوب يك سند بينâ€Ø§Ù„مللى امكان پذير نبوده Ùˆ نيست. (مگر قدرتâ€Ù‡Ø§Ù‰ پيروز جنگ جهانى دوم از آلمان هيتلرى يا متØدين جنگ خليج Ùارس از عراق شكستâ€Ø®ÙˆØ±Ø¯Ù‡) Ùˆ اصولا هد٠مجلس شوراى اسلامى نيز گرÙتن تعهد مبنى بر عدم مداخله در آينده بوده نه گرÙتن اعترا٠به گناه. آنانكه Øتى از دور دستى بر آتش نداشتهâ€Ø§Ù†Ø¯ طبيعى است كه ندانند كه انشاى همين جمله مذكور در ماده يك بدنبال Ú†Ù‡ مذاكرات طولانى Ùˆ چقدر مباØثه Ùˆ مجادله امكانâ€Ù¾Ø°ÙŠØ± شده است. والا اولين عبارت پيشنهادى امريكا بسيار كمرنگ Ùˆ در Øد تعهد بر عدم مداخله در آينده همچون گذشته بود. . . بطورى كه ملاØظه مىâ€Ø´ÙˆØ¯ اگر دولتâ€Ø´Ù‡ÙŠØ¯ رجايى "جنجالى" هم كرده است در جهت عكس ادعاى Ùوق بوده كه در گزارش او به مجلس مشاهده شد. " « بر اساس مصوبه مجلس شوراى اسلامى، در اين ماده امريكا مىâ€Ø¨Ø§ÙŠØ³Øª تعهد مىâ€ÙƒØ±Ø¯ كه " از اين پس" در امور داخلى ايران دخالت نكند. عبارت "از اين پس" Ù…Ùهوم پذيرش مداخله قبلى را داشت Ùˆ امريكا در مقابل اين عبارت، عبارت "سياست امريكا بر اين بوده Ùˆ خواهد بود كه در امور داخلى. . . " را پيشنهاد كرد كه با مخالÙت طر٠ايرانى روبهâ€Ø±Ùˆ شد Ùˆ بالاخره پس از مذاكرات سخت Ùˆ طولانى طرÙين بر روى جمله Ùوقâ€Ø§Ù„ذكر تواÙÙ‚ كردند كه اولا عدم مداخله در گذشته را ØªØµØ±ÙŠØ Ù†ÙƒØ±Ø¯Ù‡ Ùˆ ناظر به زمان Øال باشد Ùˆ ثانيا عبارت "از اين پس" هم در آن وجود دارد ». (12) شهيد رجايى در گزارش خود به مجلس مىâ€Ú¯ÙˆÙŠØ¯: "در هيچ شرايطى تعهداتى بيش از آنچه كه اين دولت از امريكا گرÙته قابل وصول نبوده Ùˆ نخواهد بود. . . آنچه به دست آمده بالاترين تعهداتى است كه مىâ€ØªÙˆØ§Ù† از امريكا با توجه به قوانين آن كشور گرÙت. . . ذكر اين نكته نيز ضرورى است كه Øتى اگر جاسوسخانه اشغال نمىâ€Ø´Ø¯ ما هرگز موÙÙ‚ به گرÙتن اين مقدار از Øقوق Ùˆ دارايىâ€Ù‡Ø§ Ùˆ تعهد مابقى آن از امريكا نمىâ€Ø´Ø¯ÙŠÙ…" 3- انتقاد ديگرى به قبول اصل Øكميتâ€ÙŠØ§ داورى است زيرا ساختار ترسيم شده براى اداره امور ديوان داورى لاهه در هلند همان قوانين Ùˆ مقررات سازمان ملل است Ùˆ اصولى كه بر نظام Øقوقى بينâ€Ø§Ù„ملل Øاكم استâ€Ø¨Ø·ÙˆØ± كلى زاييده جهانâ€Ø¨ÙŠÙ†Ù‰ غرب است Ùˆ هد٠آن Øمايت از نظام سرمايهâ€Ø¯Ø§Ø±Ù‰ Ùˆ در چارچوب ارزشى آن مىâ€Ø¨Ø§Ø´Ø¯ چگونه ممكن است نظام Øقوقى كه نگرشى منÙÙ‰ به انقلاب Ùˆ آثار Ùˆ تبعات آن دارد كه قطعا امورى چون مصادره Ùˆ ملى كردن Ùˆ اخراج از جمله آنان است Ùˆ از طر٠ديگر گروگانگيرى تجاوز به Øريم آن Ù…Øسوب مىâ€Ø´ÙˆØ¯ را Øاكم بر داورى قرار داد؟ . . . بديهى است كه اين كانون مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø¯ اطلاعات ذيقيمتى را از طر٠ايرانى در اختيار همâ€Ù¾ÙŠÙ…ان امريكايى خود قرار دهد. انتقاد تن دادن به داورى لاهه در صورتى موجه است كه، آلترناتيو (Ø·Ø±Ø Ù¾ÙŠØ´Ù†Ù‡Ø§Ø¯Ù‰ جايگزين) را ارائه دهد Ùˆ لذا آلترناتيو ارائه شده اين است كه ارجاع دادن به داورى كه خود مستلزم مذاكره با امريكايىâ€Ù‡Ø§ بود مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øª جاى خود را به ØÙ„ Ùˆ Ùصل كلى Ùˆ يكجا از طريق مذاكره مستقيم با امريكا بدهد. مهندس نبوى در اين رابطه مىâ€Ú¯ÙˆÙŠØ¯: "در پاسخ تذكر موارد زير Ù…Ùيد خواهد بود: اولا ØªÙˆØ¶ÙŠØ Ø§ÙŠÙ† نكته ضرورى است كه با توجه به مواضع جنايتكارانه Ùˆ تجاوزات متعدد امپرياليسم آمريكا عليه مناÙع Ùˆ Øقوق ملت ايران، خصوصا از 28 مرداد 1332 تا گروگانگيرى، سياست دولتâ€Ø´Ù‡ÙŠØ¯ رجايى كه مورد تاييد عموم مسئولان Ùˆ مجلس نيز بود، بر قطع كليه روابط سياسى Ùˆ اقتصادى با امريكا قرار داشت. Øال بايد ديد كه اين قطع روابط از Ú†Ù‡ طريق به شكل بهتر امكانâ€Ù¾Ø°ÙŠØ± بود Ùˆ چگونه مىâ€Ø¨Ø§ÙŠØ³Øªâ€Øركت كرد كه مناÙع Ùˆ Ù…ØµØ§Ù„Ø Ù…Ù„Øª ايران در نهايت Ù…ØÙوظ بماند. با توجه به مقدمه Ùوق، به Ùرض پذيرش پيشنهاد مبهم در مورد "ØÙ„ Ùˆ Ùصل كلى Ùˆ يكجا"Ù‰ مسائل ÙÙ‰â€Ù…ابين با آمريكا، آيا بدون مذاكرات مستقيم Ùˆ با مذاكره از طريق واسطه Ùˆ همچنين بدون ØÙظ روابط با آمريكا، چنين كارى ميسر بود؟ ثانيا، Ú†Ù‡ كسى در آن زمان (Ùˆ Øتى امروز) ØŒ Øاضر به چنين مصالØÙ‡â€Ø§Ù‰ (كه به هيچ وجه Øتى مبانى آن معلوم Ùˆ مشخص نبود) بوده Ùˆ هست؟ Ú†Ù‡ مرجعى مجوز چنين مصالØÙ‡ عظيم را صادر كرده بود Ùˆ يا مىâ€ÙƒØ±Ø¯ØŸ آيا در Øالى كه طر٠ايرانى ميزان دقيق اموال Ùˆ دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ خود را در آمريكا، ميزان ادعاهاى بجاى شاكيان آمريكايى را Øتى با اختلاÙات، صد در صد نمىâ€Ø¯Ø§Ù†Ø³ØªØŸ آيا در شرايطى كه Øتى يك ادعاى طر٠ايرانى براى Ø·Ø±Ø Ø¯Ø± مذاكرات با طر٠آمريكايى آماده نبود؟ آيا در شرايطى كه Øتى مبلغ دقيق موجودى نقدى خود را در بانكهاى آمريكايى نمىâ€Ø¯Ø§Ù†Ø³ØªÙŠÙ…ØŸ Ùˆ در شرايطى كه آمريكا با پيشرÙتهâ€ØªØ±ÙŠÙ† سيستم Øقوقى، مالى، بانكى Ùˆ اطلاعاتى، كليه اطلاعات را مطمئنا در اختيار داشت، ØÙ„ Ùˆ Ùصل كلى Ùˆ يكجاى دعاوى با آمريكا غير ممكن Ùˆ غير عاقلانه نبود؟ آيا اگر چنين اقدامى در آن زمان صورت مىâ€Ú¯Ø±Ùت، نويسنده مقاله Ùˆ ديگران، امروز اقدام كنندگان را Øداقل به "سازش Ùˆ تسليم "Ùˆ "دخل Ùˆ تصر٠غير قانونى در اموال عمومى" متهم نمىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ØŸ ! بالاخره، آيا اگر "ØÙ„ Ùˆ Ùصل كلى Ùˆ يكجا" صورت مىâ€Ú¯Ø±Ùت Ùˆ بعدها، پى به اشتباه در Ù…Øاسبات خود مىâ€Ø¨Ø±Ø¯ÙŠÙ… Ùˆ يا دعاوى جديدى از طر٠ما كش٠مىâ€Ø´Ø¯ (نظير 300 ميليون دلار پرداخت اضاÙÙ‰ به "Ùدرال رزرو" آمريكا Ùˆ يا ادعاى 12 ميليارد دلارى وزارت دÙاع عليه دولت آمريكا كه هيچ يك در زمان تصويب Ùˆ امضاى بيانيه وضع روشنى نداشتند) (13) به كدام مرجع بايد مراجعه مىâ€ÙƒØ±Ø¯ÙŠÙ…ØŸ به نظر بنده، داورى مرضى الطرÙين موجود، به رغم داشتن كاستىâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ كه با توجه به قوانين بينâ€Ø§Ù„مللى Ùˆ قدرت Øقوقى آمريكا اجتناب ناپذيرند (Øداقل بسيارى از آنها) ØŒ بهترين مرجع براى ايران جهت دÙاع در مقابل هزاران دعواى مطروØÙ‡ Ùˆ استيÙاى بخش كوچكى از Øقوق تضييع شده خود از يك ابرقدرت زورگو ومزور است Ùˆ اگر چنين داورىâ€Ø§Ù‰ وجود نداشت، امكان دÙاع در قبال اين ادعاها Ùˆ نيز به دست آوردن همين Øداقلها هم نبود. به طور كلى، صر٠نظر از قانونى بودن اقدام دولتâ€Ø´Ù‡ÙŠØ¯ رجايى در مورد ارجاع اختلاÙات مالى Ùˆ Øقوقى با آمريكا به داورى مرضىâ€Ø§Ù„طرÙين، اقدام مزبور با توجه به موارد Ùوقâ€Ø§Ù„ذكر، اصلىâ€ØªØ±ÙŠÙ† Ùˆ مناسبâ€ØªØ±ÙŠÙ† روش ØÙ„ Ùˆ Ùصل اختلاÙات مالى Ùˆ Øقوقى ايران Ùˆ آمريكا در چارچوب مصوبه مجلس شوراى اسلامى، بدون توسل به راهâ€Øلهاى سازشكارانه بود. Øتى سالها بعد، پيشنهاد ØÙ„ Ùˆ Ùصل كلى Ùˆ يكجاى اختلاÙات موجود در بيانيه Ùˆ داورى كه چارچوب آنها دقيقا مشخص بود، به دليل نياز به مذاكره مستقيم (در Ø³Ø·ÙˆØ Ù¾Ø§ÙŠÙŠÙ†â€ØªØ± از وزير Ùˆ در چارچوب ارتباطى كه با آمريكا در داورى لاهه وجود دارد) ØŒ مورد تاييد مسئولان عالى رتبه كشور قرار نگرÙت. لازم به تذكر است كه براى ØÙ„ Ùˆ Ùصل يك دعواى بسيار كوچك كه تمام ابعاد آن مشخص بوده Ùˆ بين يك شركت ايرانى Ùˆ رومانيايى Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯ (تراكتور سازى) ØŒ خوانندگان خود شاهد سؤالات متعدد از دو وزير در مجلس شوراى اسلامى Ùˆ اعلام جرم عدهâ€Ø§Ù‰ از نمايندگان عليه اين جانب، (وزير مشاور Ùˆ سرپرستâ€Ø³Ø§Ø²Ù…ان برنامه Ùˆ بودجه وقت) ØŒ Ùˆ تعدادى از همكاران بنده در سازمان گسترش Ùˆ نوسازى صنايع ايران Ùˆ شركت تراكتورسازى ايران بودهâ€Ø§Ù†Ø¯ كه پس از سالها بازپرسى Ùˆ رÙت Ùˆ آمد به دادسراى عمومى تهران، بالاخره Øكم برائت، به دليل عدم وقوع بزه براى پرونده مزبور صادر شد. (14) جريان مذاكرات تا سالها بعد نيز ادامه ياÙت. مهندس بهزاد نبوى در سال 1370 Ù‡. Ø´ كه هنوز مذاكرات بيانيه الجزاير ادامه داشت در مورد برخى از انتقادات مطروØÙ‡ Ùˆ پاسخ آنها، طى مقالهâ€Ø§Ù‰ مىâ€Ù†ÙˆÙŠØ³Ø¯: 5 - "بيش از 10 ميليارد دلار وجه نقد Ùˆ طلا داشتيم كه از آن مقدار پس از امضاى بيانيه، تنها Ùقط 87/2 ميليارد دلار به ايران بازگشت داده شد". اين رقم به عمد يا به سهو Ùقط به وجوه باز پس داده شده در روز آزادى گروگانها اشاره مىâ€ÙƒÙ†Ø¯. Øال آنكه بر اساس اطلاعات غير مستند بنده (به دليل نداشتن مسئوليتى در اين زمينه پس از بركنارى از مسئوليت) ØŒ امروز تقريبا تمام وجوه Ùوقâ€Ø§Ù„ذكر، غير از اقساط بدهىâ€Ù‡Ø§Ù‰ ايران به بانكهاى امريكايى (كه به هر Øال يكجا يا تدريجى مىâ€Ø¨Ø§ÙŠØ³Øª تا امروز پرداخت مىâ€Ø´Ø¯) ØŒ مسترد شده Ùˆ يا به Øساب شماره 2 (Øساب دولت الجزاير كه زير كنترل داورى مرضىâ€Ø§Ù„طرÙين مىâ€Ø¨Ø§Ø´Ø¯) ØŒ واريز شده است Ùˆ به هيچ وجه سپرده بانكى Ùˆ طلايى در اختيار امريكا نيست. مبلغ واريز شده به Øساب شماره 2 نيز در سال 1359ØŒ يك ميليارد دلار بوده Ùˆ مبالغى نيز كه در مصالØÙ‡ با برخى از شركتهاى امريكايى به دست آمده Ùˆ بهره يك ميليارد دلار مزبور، به Øساب Ùوق واريز شده است (مبلغ واريزى از طريق مصالØÙ‡â€Ù‡Ø§ØŒ شايد Øدود 200 ميليون دلار باشد) . 6 - "اموال Ùˆ دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ توقي٠شده ايران در آمريكا، به ايران مسترد نشده است. " باز، بنابر اطلاعات غير موثق بنده، قسمت اعظم اموال Ùˆ دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ غير نظامى شناخته شده ما به غير از چند تا تابلوى نقاشى، Ùسيل Ùˆ. . . (كه باز پس گيرى آنها نيز مشكل اساسى ندارد) ØŒ طبق بيانيه به ايران باز پس داده شده Ùˆ قسمت كمى كه باقى مانده ربطى به بيانيه نداشته Ùˆ ناشى از تخل٠آمريكاست. آمريكا در بازپس دادن اموال باقى مانده Ùˆ نيز اموال نظامى ما از بيانيه تخل٠كرده Ùˆ دليل آن را نيز موضع خصمانه دو كشور نسبتâ€Ø¨Ù‡ يكديگر عنوان نموده است Ùˆ به قرار اطلاع، داورى نيز استدلال مزبور را نپذيرÙته Ùˆ به آمريكا تكلي٠كرده كه وجوه يا اموال نظامى توقي٠شده را به ايران بپردازد كه ظاهرا امريكا هم اصل باز پرداخت وجوه مربوطه را پذيرÙته است، ولى در مورد ميزان آن هنوز اختلا٠نظر وجود دارد. داورى Ùˆ Ú¯Ùتگوهاى جنبى در اين مورد ادامه دارد. در اينجا، لازم به ذكر است كه گرچه بيانيه، باز پس دادن كليه اموال Ùˆ دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ ايران را ØªØµØ±ÙŠØ ÙƒØ±Ø¯Ù‡ØŒ ولى در جريان مذاكره در مورد بيانيه، بنده در جواب شايعات وسيعى كه ايران را متهم به ساخت Ùˆ پاختâ€Ø¨Ø§ آمريكايىâ€Ù‡Ø§ Ùˆ برقرارى پل هوايى جهت تØويل اسلØÙ‡ به ايران در قبال آزادى گروگانها مىâ€ÙƒØ±Ø¯ØŒ ضمن تكذيب شايعه مزبور، اعلام مىâ€ÙƒÙ†Ù… كه ما به هيچ وجه نياز به Ø³Ù„Ø§Ø Ø¢Ù…Ø±ÙŠÙƒØ§ÙŠÙ‰ نداشته Ùˆ از چنان كشورى Ø³Ù„Ø§Ø Ù†Ø®ÙˆØ§Ù‡ÙŠÙ… گرÙت (نقل به مضمون) - كه البته، اين نظر دولتâ€Ø´Ù‡ÙŠØ¯ رجايى بود كه از زبان بنده بيان مىâ€Ø´Ø¯. اين ØªÙˆØ¶ÙŠØ Ø§Ø² آن جهت است كه دانسته شود دولت ايران Øتى در زمان تصويب Ùˆ امضاى بيانيه الجزاير كيسهâ€Ø§Ù‰ براى Ø³Ù„Ø§Ø Ø¢Ù…Ø±ÙŠÙƒØ§ÙŠÙ‰ ندوخته بود Ùˆ مىâ€Ø¯Ø§Ù†Ø³Øª تا انقلاب اسلامى برپاست، آمريكا به ايران Ø³Ù„Ø§Ø Ù†Ø®ÙˆØ§Ù‡Ø¯ داد. لذا در اين زمينه، آنچه اتÙاق اÙتاده كاملا قابل پيشâ€Ø¨ÙŠÙ†Ù‰ بوده Ùˆ اگر غير از اين مىâ€Ø¨ÙˆØ¯ØŒ مىâ€Ø¨Ø§ÙŠØ³Øª نسبتâ€Ø¨Ù‡ ماهيت انقلاب اسلامى ترديد كرده يا مىâ€ÙƒØ±Ø¯ÙŠÙ…. البته، اين بدان معنا نيست كه دولت ايران تمام تلاش خود را در جهت درياÙت اموال مزبور به كار نبرد. براى روشن شدن اذهان خوانندگان، خصوصا صاØبنظران Ùˆ Ù…Øققان، به استØضار مىâ€Ø±Ø³Ø§Ù†Ø¯ كه دولت ليبى پيش از روى كار آمدن سرهنگ قذاÙى، 6 هواپيماى هركولس بارى (سى - 130) از آمريكا خريدارى كرده Ùˆ كليه وجوه آن را پرداخته بود (در همان زمان) Ùˆ تا آنجا كه بنده اطلاع دارد، هنوز كه بيش از 21 سال از اين خريد مىâ€Ú¯Ø°Ø±Ø¯ØŒ آن دولتâ€Øتى موÙÙ‚ به درياÙتâ€ÙŠÙƒ هواپيما هم نشده است. 7- مىâ€Ú¯ÙˆÙŠÙ†Ø¯: "از اموال Ùˆ دارايى شاه Ùˆ بستگانش هيچ چيز به دولت ايران تØويل نشد. " بنده ضمن تاييد اين مطلب، اعلام مىâ€ÙƒÙ†Ø¯ كه در اين مورد بيانيه نقصى ندارد، بلكه مشكل اين است كه بر اساس اطلاعات اين جانب تا اين Ù„Øظه هيچ اطلاعى در مورد اموال مزبور وجود نداشته است تا بتوان از طر٠مقابل درخواستâ€Øكم توقي٠كرد. دولت آمريكا هم كه متعهد به جمعâ€Ø¢ÙˆØ±Ù‰ اطلاعات Ùˆ ارائه آنها در زمينه اموال مذكور بوده، با لطائ٠الØيل Ø·Ùره رÙته است. البته، اگر هر كس ديگرى بتواند در اين زمينه اطلاعات دقيق Ùˆ موثق در اختيار مسئولان ذيربط قرار دهد، هيچâ€Ú¯ÙˆÙ†Ù‡ مانع قانونى جهت مبادرت به اقدامات اجرايى وجود نخواهد داشت. (15) 8- انتقاد شده كه "پذيرش Øساب تضمينى شماره 2ØŒ جهت تضمين اØكام ديوان داورى لاهه، سبب خواهد شد كه ايران ميلياردها دلار وجوه خود را به Øساب مزبور ريخته، از آن طريق به جيب سرمايهâ€Ø¯Ø§Ø±Ø§Ù† آمريكايى بريزد. " Øال، ملاØظه كنيد در عمل Ú†Ù‡ اتÙاقى اÙتاده است. از بهمن 1359 تاكنون (1370) (Øدود يازده سال) كل پرداخت ايران بابت، دعاوى شركتهاى آمريكايى 789558/1 ميليارد دلار بوده است (آمار چند ماه قبل) . اين در Øالى است كه كليه دعاوى مهم خواهانهاى آمريكايى ØÙ„ Ùˆ Ùصل شده Ùˆ مهمترين دعاوى ايران در مورد پروندهâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ نظير پرونده وزارت دÙاع در دستور كار داورى است Ùˆ به Ú¯Ùته آگاهان مبالغ معتنابهى قطعا به Ù†Ùع ايران Øكم داده خواهد شد. 9- يكى ديگر از انتقادات وارده به بيانيه، "پرداخت صدها ميليون دلار به ايرانيان Ùرارى به عنوان داشتن تابعيت مضاع٠بابت دعاوى آنها" بوده است. در اين مورد بايد اذعان كرد كه به دليل مشكلات كارشناسى در هنگام مذاكرات، تصور نمىâ€Ø±Ùت كه آمريكا امكان سؤ برداشت از تعري٠كلمه تبعه داشته باشد. به هر Øال، بايد ديد در عمل Ùˆ اجرا، به رغم جنجالهاى صورت گرÙته، كار به كجا كشيده است. اولا ديوان داورى مسئله "تابعيت غالب Ùˆ مؤثر" را در قبال "تابعيت مضاعÙ" Ù…Ø·Ø±Ø Ùˆ تصويب كرده است Ùˆ به اين ترتيب، تقريبا همه ايرانيان Ùرارى در جريان انقلاب اسلامى از Ø·Ø±Ø Ø¯Ø¹ÙˆÙ‰ عليه ايران Ù…Øروم شدهâ€Ø§Ù†Ø¯ (مگر خانوادهâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ كه از سالها قبل از انقلاب تبعه آمريكا بودهâ€Ø§Ù†Ø¯ Ùˆ رئيس خانواده در جريان انقلاب Ùرار كرده است) . ثانيا، تعداد دعاوى Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ در اين زمينه 122 مورد بوده كه تا چند ماه قبل، 31 مورد آن با 152 ميليون دلار ادعا Ùقط با پرداخت كمتر از يك ميليون دلار مختومه شده است. بقيه پروندهâ€Ù‡Ø§ نيز در دست رسيدگى است Ùˆ استرداد دعاوى مطروØÙ‡ از طر٠چنين خواهانهايى همچنان ادامه دارد. به طورى كه ملاØظه مىâ€Ø´ÙˆØ¯ØŒ با پايان كار داورى، ايران نه تنها تمام وجوه، اموال Ùˆ دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ خود را از آمريكا خارج Ùˆ مطالبات Ùˆ وجوه كالاهاى ممنوعâ€Ø§Ù„صدور از آمريكا را نيز درياÙتâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡Ø¯ كرد، بلكه مبلغ درياÙتى بابت دعاوى عليه آمريكا اØتمالا بيش از ميزان پرداخت ما بابت ادعاهاى خواهانهاى آمريكايى خواهد بود (ان شاء الله Ùˆ با كوشش دولت Ùˆ دÙتر خدمات Øقوقى بينâ€Ø§Ù„مللى) . ØÙ‚ درخواستâ€Øكم توقي٠براى اموال شناخته شده شاه Ùˆ بستگانش در Øوزه قضايى آمريكا، به طور دائمى براى ايران باقى خواهد ماند. تعهد آمريكا مبنى بر عدم مداخله در امور داخلى ايران (ولو بر روى كاغذ) نيز به قوت خود باقى خواهد ماند - كه مجموعه دستاوردهاى Ùوق را مىâ€ØªÙˆØ§Ù† پيروزى بزرگى براى يك كشور جهان سوم Ùˆ اÙتخارى براى دولتâ€Ø´Ù‡ÙŠØ¯ رجايى دانست - گذشته از نتايج Ùوق، اقدام دولتâ€Ø´Ù‡ÙŠØ¯ رجايى در ØÙ„ Ùˆ Ùصل اين معضل بزرگ بسيار شجاعانه Ùˆ Ùداكارانه بود. (16) علاوه بر اين انتقادات، سعايتâ€Ù‡Ø§Ù‰ ديگرى هم Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯. بعدها كه رجايى (نخست وزير) به شهادت رسيد، اين انتقادات توسط برخى از نيروهاى درون Øاكميتâ€Ø¨Ù‡ دستاويزى عليه مسئول اجراى بيانيه تبديل شد ولى همانطور كه مهندس نبوى Ú¯Ùته است، كليه مراجع عاليه مملكتى از جمله دÙتر امام، سران سه قوه، هيئت رئيسه Ùˆ كميسيونهاى ذيربط مجلس شوراى اسلامى Ùˆ هيئت وزيران، علاوه بر اينكه بصورت مكتوب در جريان جزئيات مذاكرات Ùˆ مواضع اتخاذ شده هيئت ايرانى Ùˆ نتايجâ€Øاصله قرار مىâ€Ú¯Ø±Ùتند، طى چند ملاقات با امام خمينى Ùˆ نيز شركت در جلسه سران سه قوه (كه در آن زمان بدون Øضور بنىâ€ØµØ¯Ø± رئيس جمهور وقت Ùˆ با شركت دكتر بهشتى رئيس قوه قضائيه، رجايى نخست وزير Ùˆ هاشمى رÙسنجانى رئيس مجلس وقت) بطور منظم Ùˆ Ù‡Ùتگى تشكيل مىâ€Ø´Ø¯ Øضور ياÙته Ùˆ گزارش پيشرÙت مذاكرات Ùˆ مشكلات اØتمالى ارائه شده Ùˆ درياÙت چارهâ€Ù‡Ø§Ù‰ لازم بعمل مىâ€Ø¢Ù…د. (17) سخن پايانى Ùˆ جمعبندى: شرايط ماههاى نخست انقلاب كه در ابتدا مورد بØØ« قرار گرÙت Ùˆ نيز آشوبâ€Ù‡Ø§Ù‰ عديدهâ€Ø§Ù‰ كه در نقاط مختل٠كشور جريان داشت Ùˆ توجه به تجربه نهضت ملى اين اØساس را بوجود آورده بود كه سرنخ بسيارى از Øوادث در سÙارت امريكاست Ùˆ. . . Øمله به سÙارت امريكا را يك ضرورت ساخته بود. از طر٠ديگر در بادى امر هد٠Ùقط اشغال چند ساعته سÙارت امريكا بعنوان اعتراض بود Ùˆ نه دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، نه دولت ايران Ùˆ نه دولت امريكا انتظار طولانىâ€ØªØ± شدن آنرا نداشتند Ùˆ بناچار در روندى از پيشامدهاى بعضا ناخواسته Ùرو اÙتادند. تا هنگامى كه شاه زنده بود، امريكايىâ€Ù‡Ø§ از نظر رهايى گروگانها دچار ضع٠و عجز بودند بويژه كه پس از شكست عمليات نجات موسوم به پنجه عقاب، دانشجويان مسلمان بلاÙاصله گروگانها را در نقاط نامعلومى در كشور پراكندند تا در صورت تهاجم مجدد، امكان دستيابى به آنها وجود نداشته باشد، از اينرو امريكايىâ€Ù‡Ø§ ديگر اميدى به اجراى طرØâ€Ù‡Ø§Ù‰ نظامى نداشتند Ùˆ بايد از طرق سياسى مسئله را ØÙ„ مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯. آنها در مورد استرداد شاه نيز كه خواسته اصلى ايران بود تØت Ùشار بودند Ùˆ اÙكار عمومى جهان منتظر تصميم امريكا بود. متØدين خاورميانهâ€Ø§Ù‰ امريكا نيز منتظر بودند تا بدانند تا كجا مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ù†Ø¯ به امريكا تكيه كرده Ùˆ دلگرم باشند. در اين زمان امكان معامله با امريكائيان از موضع قدرت وجود داشت. آنها Øاضر بودند در صورت صرÙنظر كردن ايران از تقاضاى استرداد شاه به هر امتياز ديگرى تن دهند از جمله آنكه كليه اموال Ùˆ دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ ايران را بازگردانند. ايرانيان نيز با علم به اينكه شاه داراى بيمارى سرطان است Ùˆ زياد زنده نخواهد ماند Ùˆ در صورت مرگ او Ùرصت طلايى اØقاق ØÙ‚ از موضع قدرت از دست مىâ€Ø±Ùت تمايل به تسريع در ØÙ„ مسئله داشتند اما در اين رابطه موانعى هم وجود داشت. برخى از مردان سياسى امريكا هم اØتمالا در وراى ادعاهاى رسمى خويش مايل بودند كه گروگانگيرى تا مرگ شاه ادامه يابد. گرچه طول كشيدن اشغال سÙارت امريكا Ùˆ گروگانگيرى Ùˆ نتايجâ€Øاصله تا Øدودى شبيه طول كشيدن جنگ تØميلى Ùˆ از دست دادن Ùرصتâ€Ù‡Ø§Ù‰ مناسبâ€ØªØ± براى ختم آن بود Ùˆ با مرگ شاه، ايران ديگر دليل Ù…Øكمى از نظر بينâ€Ø§Ù„مللى بر ادامه گروگانگيرى نداشت Ùˆ براى اÙكار عمومى جهان بدون پاسخ بود اما واقعيت اين است كه ايران از طرÙÙ‰ نمىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øª گروگانها را تا ابد نگاه دارد Ùˆ از طر٠ديگر نمىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øª آنها را بدون قيدو شرط رها كند. رها كردن بدون قيد Ùˆ شرط گروگانها با واكنشâ€Ù‡Ø§Ù‰ غير قابل كنترل داخلى مواجه مىâ€Ø´Ø¯ Ùˆ اÙكار عمومى داخل كشور Ùˆ رهبرى در تØقير كردن امريكا اجازه آنرا نمىâ€Ø¯Ø§Ø¯. همچنين آزادى بدون قيدو شرط گروگانها به معناى قبول تخل٠از Øقوق بينâ€Ø§Ù„ملل، اشغال بىâ€Ø¯Ù„يل سÙارت Ùˆ تجاوز به Øريم يك كشور قدرتمند بود Ùˆ از نظر Øقوقى Ù…Øكوميت جهانى Ùˆ انÙعال ايران را بدنبال داشت Ùˆ اين امر براى انقلابى كه شعاع Ùراملى ياÙته بود مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øª مهلك باشد. آزادى گروگانها در چارچوب شرايطى كه Øقوق Øقه مردم ايران را تامين كند نيز Ùقط در چارچوب يك داورى بين المللى مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øª اعتبار Øقوقى لازم الاجرا داشته باشد Ùˆ امريكا را ملزم به اجراى آن كند Ùˆ به دلايلى كه در Ùصل آخر اين كتاب (تواÙقنامه الجزاير) آمده است، چارهâ€Ø§Ù‰ جز تن دادن به داورى نبود ولى اين كار هم منجر به طولانىâ€ØªØ± شدن ØÙ„ Ùˆ Ùصل مسئله گروگانها Ùˆ آزادى آنها مىâ€Ø´Ø¯. مخمصه ايجاد شده بود Ùˆ روند Øوادث پس از مرگ شاه مىâ€Ø±Ùت كه گروگانهاى امريكايى اين بار ايران راتبديل به گروگان امريكا كنند. ايران مىâ€Ø®ÙˆØ§Ø³Øª هر Ú†Ù‡ سريعتر از شر آنها خلاصى يابد Ùˆ تنها ميدان چانه زنى مربوط بود به دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ بلوكه شده ايران، زيرا ديگر شاهى وجود نداشت. تا هنگامى كه شاه زنده بود ابتكار عمل كاملا در دست ايران بود Ùˆ ايران سياستâ€Ù‡Ø§Ù‰ خود را به امريكا ديكته مىâ€ÙƒØ±Ø¯ اما با مرگ شاه، بخشى از ابتكار عمل به دست آنها اÙتاد Ùˆ ايران تا Øدى دنباله رو شد برژنسكى در كتاب خود به اين موضوع چنين اشاره مىâ€ÙƒÙ†Ø¯ كه با مرگ شاه اولين نشانهâ€Ù‡Ø§Ù‰ انعطا٠در روش ايرانىâ€Ù‡Ø§ از اوايل سپتامبر نمودار شد. در چنين شرايط بغرنج Ùˆ پيچيدهâ€Ø§Ù‰ ايران با امريكا وارد مذاكره شد Ùˆ از موضع ضعي٠ترى وارد ميدان چانه زنى گرديد. اما هنوز Ùرصت هايى وجود داشت كه نبايد از دست مىâ€Ø±Ùت. كارتر براى انتخابات رياست جمهورى تلاش كرده بود كه به تواÙÙ‚â€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ براى آزادى گروگانها دستâ€ÙŠØ§Ø¨Ø¯ Ùˆ Øتى در اين رابطه نامه خصوصى Ùˆ غير رسمى (كه مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øªâ€Ø¨Ù‡ سندى در Øقوق بين الملل تبديل شود) به امام خمينى نوشت Ùˆ به اشتباهات امريكا در گذشته اعترا٠كرد كه امام خمينى اين نامه را Ùاش كرد Ùˆ امريكائيان ناچار از تكذيب آن شدند. اما دانشجويان پيرو خط امام Ùˆ Øاميان آنها در دولتâ€Ø¨Ø§ هد٠شكست دادن كارتر در انتخابات هيچ چراغ سبزى نشان ندادند Ùˆ شرايط پنجگانهâ€Ø§Ù‰ را براى آزادى گروگانها اعلام كردند. با اينØال كارتر Øتى پس از شكست در انتخابات به تلاشâ€Ù‡Ø§Ù‰ خود ادامه داد كه بتواند تا آخرين Ù„Øظات Øكومتâ€Ø®ÙˆØ¯ هم كه شده گروگانها را آزاد كند تا Ø¬Ù†Ø§Ø Ø¯Ù…ÙƒØ±Ø§Øªâ€Ù‡Ø§ بيش از آن از اعتبار سياسى خود ساقط نشوند، ايران نيز تمايل داشت هر Ú†Ù‡ زودتر از مخمصه Ùˆ نگهدارى گروگانها Ùˆ عوارض Ùˆ گرÙتارىâ€Ù‡Ø§Ù‰ ناشى از آن Ùˆ Ùشارهاى داخلى Ùˆ خارجى رهايى يابد. بويژه آنكه از يكسو از ارزش نگهدارى گروگانها به تدريج كاسته شده بود Ùˆ امريكايىâ€Ù‡Ø§ هزينهâ€Ø§Ù‰ را كه نمىâ€Ø®ÙˆØ§Ø³ØªÙ†Ø¯ بپردازند پرداخته بودند Ùˆ از سوى ديگر تØريك اÙكار عمومى جهان Ùˆ به انزوا كشيدن ايران Ùˆ آمادگىâ€Ù‡Ø§Ù‰ اÙكار عمومى مردم امريكا براى اقدامات خصمانه عليه ايران Ùˆ شكست قطعى كارتر Ùˆ روى كار آمدن قريب الوقوع ريگان به نمايندگى از Ø¬Ù†Ø§Ø Ø®Ø´ÙˆÙ†Øª طلب جمهوريخواهان، Ùوريت در ØÙ„ مسئله را ايجاب مىâ€ÙƒØ±Ø¯. ريگان پيش از به قدرت رسيدن خود ايران را باجگير ÙˆØشى خوانده بود Ùˆ گروگانها مىâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³ØªÙ†Ø¯ بهانهâ€Ø§Ù‰ براى اقدام عليه ايران باشند Ùˆ به ظن قوى دولت او Øاضر به امضاى بيانيهâ€Ø§Ù‰ مشابه بيانيه الجزاير نبود. گرچه در مورد تواÙقنامه الجزاير انتقاداتى Ù…Ø·Ø±Ø Ù…Ù‰â€Ø´ÙˆØ¯ كه برخى وارد Ùˆ برخى ناوارد Ùˆ غير منصÙانه است. امريكايىâ€Ù‡Ø§ ابتدا 8 ميليارد دلار را به Øساب بانك ثالثى مطابق با قرار داد ريختند Ùˆ پس از آن از طريق Ø·Ø±Ø Ø¯Ø¹Ø§ÙˆÙ‰ اتباع امريكايى Ùˆ ايرانيان Ùرارى Ùˆ ادعاى خسارت از سوى آنها، عمده اين مبالغ دوباره به امريكا بازگشت. اگر تمام دارايى ايران نيز از بانكâ€Ù‡Ø§Ù‰ امريكايى خارج مىâ€Ø´Ø¯ هيچ خللى در اقتصاد آن كشور بوجود نمىâ€Ø¢ÙˆØ±Ø¯ ولى امريكايىâ€Ù‡Ø§ در جهت تضعي٠ايران در جنگ نمىâ€Ø®ÙˆØ§Ø³ØªÙ†Ø¯ اين مبلغ به اقتصاد جنگ زده ايران تزريق شود Ùˆ از طرÙÙ‰ اين مبالغ گرچه براى اقتصاد امريكا ناچيز بود اما از نظر سياسى به يك مسئله سمبليك تبديل شده بود Ùˆ آنها همين كه توانسته بودند طبق بيانيه الجزاير عمل كرده Ùˆ Ùقط 3 ميليارد دلار از 13 ميليارد دلار ايران را بازپس دهند آنرا نوعى پيروزى براى خود مىâ€Ø¯Ø§Ù†Ø³ØªÙ†Ø¯. با اينØال، اين موÙقيت امريكا، در برابر 444 روز تØقير مداوم اين ابرقدرت در جهان (كه مهمترين بØØ«â€Ù‡Ø§Ù‰ هر روز كابينه امريكا Ùˆ سازمان سيا را تشكيل مىâ€Ø¯Ø§Ø¯ Ùˆ در صدر اخبار امريكا قرار داشت) كم ارزش مىâ€Ø´ÙˆØ¯. برد اقتصادى امريكا در مذاكرات بيانيه الجزاير نبايد موجب غÙلت از اين مهم شود كه Ù†Ùس وادار كردن امپرياليسم مغرور امريكا به نشستن پاى ميز مذاكره با ايران Ùˆ امضاى تعهداتى كه هزينه آن موÙقيتى براى ايران بود، تن دادن به مذاكره با ايران آنهم پس از تجربه كردن عجز خود از بكارگيرى Øربهâ€Ù‡Ø§Ù‰ نظامى، سياسى، Øقوقى Ùˆ اقتصادى Ùˆ در Øالى كه ايران هنوز رسما به امريكا مىâ€ØªØ§Ø®Øª Ùˆ آنرا تØقير مىâ€ÙƒØ±Ø¯ØŒ براى ايران يك پيروزى بود، پيروزى كه نمىâ€ØªÙˆØ§Ù† با صر٠ميلياردها دلار به دست آورد. آنچه اهميت دارد اين است كه بدانيم مهمâ€ØªØ± از هر پيروزى اين است كه آنرا تا كجا ØÙظ كردهâ€Ø§ÙŠÙ…. همچنين بايد به اين اصل توجه كرد كه در هر مبارزهâ€Ø§Ù‰ØŒ برنده يا بازنده مطلق وجود ندارد Ùˆ تÙاضل Øاصل جمع امتيازات است كه نشانگر موÙقيتâ€ÙŠÙƒÙ‰ بر ديگر است چون هر مبارزهâ€Ø§Ù‰ براى طرÙين مبارزه هزينهâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ در بر دارد. پىâ€Ù†ÙˆØ´Øªâ€Ù‡Ø§: 1. خاطرات ونس از كتاب "توطئه در ايران" ترجمه Ù…Øمود مشرقى. ص 82 2. در مورد روشâ€Ù‡Ø§ Ùˆ تاكتيكâ€Ù‡Ø§Ù‰ امام Ù†. Ùƒ. بررسى انقلاب ايران. ع. باقى. نشر تÙكر. 1370 صâ€479-486. 3. از سال 1344 Ù‡. Ø´ Øزب دموكراتيك خلق اÙغانستان تشكيل شد. دولت استبدادى Ùˆ خشن Ù…Øمد ظاهر شاه كه هر گروه مخالÙÙ‰ را سركوب مىâ€ÙƒØ±Ø¯ به اين Øزب (كه خط مشى آن شبيه Øزب توده ايران بود) بخاطر قبول سلطنت ظاهر شاه Ùˆ قانون اساسى آن Ùˆ ادعاى Ùعاليت قانونى Ùˆ مسالمت آميز اجازه Ùعاليت داد. چندى بعد Øزب تجزيه شد Ùˆ Ø¬Ù†Ø§Ø Ù¾Ø±Ú†Ù… به رهبرى ببرك كارمل Ùˆ Ø¬Ù†Ø§Ø Ø®Ù„Ù‚ به رهبرى نور Ù…Øمد ترهâ€ÙƒÙ‰ از يكديگر جدا شدند Ùˆ باز به تاييدهاى مزورانه از ظاهر شاه ادامه دادند بگونهâ€Ø§Ù‰ كه Øزب مونيستâ€Ø³Ù„طنتى شناخته مىâ€Ø´Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ كارمل 8 سال نماينده مجلس شوراى ملى ظاهر شاه شد. در 26 تيرماه 1352 سردار Ù…Øمد داوودخان طى كودتايى ظاهرشاه را سرنگون كرد Ùˆ بلاÙاصله توسط شوروى به رسميتâ€Ø´Ù†Ø§Ø®ØªÙ‡ شد با آغاز گرايشات داوود خان به غرب در 7 ارديبهشت 57 Øزب نور Ù…Øمد ترهâ€ÙƒÙ‰ عليه او كودتا كرد Ùˆ تا 30 آذر 58 مستشاران نظامى شوروى به بالغ بر 5000 Ùˆ سربازان آن به 1500 Ù†Ùر در اÙغانستان مىâ€Ø±Ø³ÙŠØ¯. ترهâ€ÙƒÙ‰ كه با اقدامات ضد مذهبى Ùˆ خشن خود نتوانست اوضاع را آرام كند با كودتاى ØÙيظ الله امين بر كنار شد. پس از پيروزى انقلاب اسلامى Ùˆ اوجگيرى Ù†Ùوذ آن در منطقه در روز 6 دى 58 ببرك كارمل با Øمايت ارتش شوروى وارد كابل شد Ùˆ قدرت را به دست گرÙت Ùˆ به Ùاصله چند روز 95 هزار سرباز شوروى براى Øمايت از او Ùˆ بهانه دÙاع در برابر تهديدات خارجى وارد خاك اÙغانستان شدند. از 26 تير 1352 تا 6 دى 1358 اين چهارمين كودتا بود. اما اميد Ùˆ روØيه والايى كه پيروزى انقلاب ايران در مسلمانان جهان از جمله مردم اÙغانستان پديد آورده بود تاثيرات شگرÙÙ‰ در برانگيختن آنان عليه اشغالگران داشت Ùˆ شايد اگر چشم اندازهاى ناشى از انقلاب ايران نبود بخشى از مردم Ùريب شعارهاى كمونيستâ€Ù‡Ø§ را مىâ€Ø®ÙˆØ±Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ بخشى هم از مبارزه طولانى با دولتâ€Ù‡Ø§Ù‰ وابسته خسته Ùˆ مايوس مىâ€Ø´Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ انقلاب اÙغانستان با دشواريهايى روبرو مىâ€Ø´Ø¯. مواضع سازمانهاى ماركسيستى هوادار شوروى در ايران خود به لطيÙÙ‡â€Ø§Ù‰ سياسى تبديل شده بود. آنها همگام با رسانهâ€Ù‡Ø§Ù‰ شوروى هر بار كه كودتا مىâ€Ø´Ø¯ØŒ Ùرد جديد را قهرمان Ùˆ انقلابى بزرگ Ùˆ. . . Ùˆ Ùرد قبلى را مزدور سيا يا همدست Ùئودالâ€Ù‡Ø§ Ùˆ. . . قلمداد مىâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ ودر كودتاى بعدى همان انقلابى بزرگ دوباره متهم مىâ€Ø´Ø¯ Ùˆ. . . اين موضعگيرى Øاكى از عدم استقلال Ùˆ سرسپردگى بود كه مشخصا در نشريات Øزب توده مىâ€ØªÙˆØ§Ù† اين مواضع را مشاهده كرد. سازمان چريكهاى Ùدايى خلق ايران نيز كه با Øزب توده همسو شده بود در نشريه كار ارگان سازمان خود به تاريخ 12 دى 58 Øمايت مستقيم شوروى از دولت اÙغانستان را بيانگر شكستâ€Øزب پرچم اÙغانستان در جلب اعتماد تودهâ€Ù‡Ø§ خواند Ùˆ اÙزود سياست جمهورى اسلامى را كه Ùرصتى ياÙته تا با استÙاده از راديو Ùˆ تلويزيون Ùˆ مطبوعات توجه مردم را از دسيسهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ جنايات امپرياليسم امريكا Ùˆ سرمايهâ€Ø¯Ø§Ø±Ù‰ وابسته به آن منØر٠كند Ùˆ انرژى انقلابى تودهâ€Ù‡Ø§ را متوجه نيروهاى انقلابى Ùˆ ترقىâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡ ايران Ùˆ جهان سازد، Ù…Øكوم مىâ€Ù†Ù…ايد. در Øالى كه همين سازمان Øضور ارتش Ùˆ پاسداران انقلاب Ùˆ Øتى نيروهاى بومى ÙˆÙادار به انقلاب اسلامى را در كردستان ايران، اشغال نظامى كردستان تعبير مىâ€ÙƒØ±Ø¯ØŒ تهاجم ارتش بيگانه شوروى به اÙغانستان را Øمايت از خلقâ€Ù‡Ø§Ù‰ ناآگاه اÙغانستان توصي٠مىâ€Ù†Ù…ود. 4. عبارت داخل گيومه به نقل از مصاØبه با مهندس اصغرزاده سخنگوى دانشجويان پيرو خط امام آمده است: Ù†. Ùƒ. مجله Øضور شماره 2 آبان 1370 5. براى مطالعه متن كامل تعهدات امريكا به گزارش شهيد رجايى نخست وزير وقتâ€Ø¨Ù‡ مجلس كه پيوست پايان كتاب است نگاه كنيد. 6. Ù…. Ùƒ. مجله سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬Ù‰. Ø´â€3. سال پنجم پائيز 1370. مقاله: پاسخهايى به نقد بيانيه عمومى الجزاير. بهزاد نبوى. صâ€677 7. مجله سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬Ù‰ Ø´â€4. سال چهارم. زمستان 1369. مقاله: ديوان داورى ايران - ايالات متØده. غلامرضا نظربلند. صâ€605. 8. Ù†. Ùƒ. مجله سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬Ù‰ Ø´â€3. سال پنجم پائيز 1370. مقاله بهزاد نبوى. صâ€678 Ùˆ697 9. همان. صâ€681 - 679 10. مجله سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬Ù‰. Ø´ 4. سال چهارم. زمستان 1369 مقاله: غلامرضا بلند نظر. صâ€608 11. همان. صâ€598 12. مجله سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬Ù‰. Ø´â€3. مقاله بهزاد نبوى. صâ€687-686 Ùˆ پاورقى 698 13. در مورد مسئله 300 ميليون دلار به توضيØات زير كه برگرÙته از مقاله "ديوان داورى ايران - ايالات متØده" در مجله سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬Ù‰ شماره 4 زمستان 1369 است توجه كنيد. دارايىâ€Ù‡Ø§Ù‰ ايران در امريكا به Ø´Ø±Ø Ø²ÙŠØ± بود: اقلام 1Ùˆ2 (دارايىâ€Ù‡Ø§ÙŠÙ‰ نزد Ùدرال رزرو Ùˆ سپردهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ اوراق بهادار نزد شعب خارجى بانكهاى اروپايى در مجموع به مبلغ 7955 ميليون دلار) روز قبل از آزادى گروگانها به Øساب بانك مركزى الجزاير نزد بانك انگليس واريز شد. نكته جالب اينكه برخلا٠اقلام 3Ùˆ4ØŒ در آن هنگام طرÙين در خصوص ميزان اين دو قلم دارايى متÙÙ‚â€Ø§Ù„قول بودند، اما بعدها معلوم شد كه طلب سنديكاهاى وام دهنده آمريكايى (3667ميليون دلار) كه از Ù…ØÙ„ همين مبلغ استردادى بازپرداختâ€Ø´Ø¯Ù‡ بود، 300 ميليون دلار كمتر از مبلغ مذكور است. اينكه اين امر را تصادÙÙ‰ Ùˆ يا ناشى از عدم اطلاع طر٠آمريكايى بدانيم، شايد سادهâ€Ù„ÙˆØÙ‰ باشد; چرا كه Øسابهاى بانكى دقيقترين Øسابهاى مالى است Ùˆ براى دستگاه عريض Ùˆ طويل مالى آمريكا كه بسيار هم سيستماتيك عمل مىâ€ÙƒÙ†Ø¯ØŒ بسيار بعيد است كه مرتكب چنين اشتباه ÙاØØ´ Ù…Øاسبهâ€Ø§Ù‰ شود. بعلاوه، چطور براى طر٠ايرانى كه در آن موقع مواجه با از هم پاشيدگى بسيارى از Øساب Ùˆ كتابها بود، بزودى مبلغ واقعى معلوم شد، اما براى طر٠آمريكايى كه مواجه با هيچ كدام از اين نارسايىâ€Ù‡Ø§ كه ما به خاطر وقوع انقلاب با آن روبرو بوديم، نبود، اين ميزان روشن نبود؟ اما در خصوص ميزان اقلام 3Ùˆ4 (سپردهâ€Ù‡Ø§Ù‰ اوراق بهادار نزد بانكهاى آمريكايى در آمريكا Ùˆ ساير دارايىâ€Ù‡Ø§) طرÙين اختلا٠رقمى بالغ بر 2/2 ميليارد دلار داشتند. در اين مورد توجه خوانندگان را به نكتهâ€Ø§Ù‰ از مصاØبه وزير وقت مشاور در امور اجرايى مسئول امور گروگانها جلب مىâ€ÙƒÙ†Ø¯: ". . . مىâ€Ø¯Ø§Ù†ÙŠØ¯ كه بعد از انقلاب همه اسناد Ùˆ مدارك در تمام وزارتخانهâ€Ù‡Ø§ به هم ريخت Ùˆ هيچ سند Ùˆ مدركى در اين رابطه نبود Ùˆ روزى كه گروگانها Øاضر شدند، ما Øتى Øسابهاى بانكىâ€Ù…ان دقيق نبود، يعنى بانك مركزى آمارى داده بود كه تطبيق نمىâ€ÙƒØ±Ø¯ Ùˆ ما جرات نمىâ€ÙƒØ±Ø¯ÙŠÙ… آمار خودمان را بدهيم. مىâ€Ú¯Ø°Ø§Ø´ØªÙŠÙ… آمريكايىâ€Ù‡Ø§ بدهند كه اگر از آمار ما بيشتر است آن را قبول كنيم Ùˆ اگر كمتر استâ€Ø¨Ú¯ÙˆÙŠÙŠÙ… اسناد ما اين قدر است. بعدها معلوم شد كه همانâ€Ø·ÙˆØ± كه در سؤالات قبلى عرض كردم كه چيزهايى را ما اشتباه كرده بوديم، يعنى عددهايى را ما نداشتيم Ùˆ از جمله 300 ميليون دلار اضاÙÙ‡ پرداختيم كه بابتâ€Ø¨Ø§Ø²Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø®Øª وامها بود Ùˆ بعدها بانكها در مورد اين پول خبر دادند كه اضاÙÙ‰ است Ùˆ آن 300 ميليون دلار الان در Øساب Ùدرال رزرو آمريكاست Ùˆ مال ماست Ùˆ. . . " نگاه كنيد به : " نكات تازه Ùˆ منتشر نشده از چگونگى اجراى بيانيه الجزاير" (مصاØبه با بهزاد نبوى پيرامون اشغال جاسوسخانه Ùˆ پيامدهاى آن) ØŒ مجله سروش، شماره 215ØŒ (آبان 1362) ØŒ صâ€15. Ú¯Ùتنى است كه با روشن شدن قضيه، جمهورى اسلامى خواستار بازگرداندن اين مبلغ، به اضاÙÙ‡ بهره متعلقه شد. اما به علت عدم اجابت اين درخواست توسط طر٠آمريكايى، ايران عليه آن كشور در ديوان داورى اقامه دعوى كرد (دادخواست تخلÙات آمريكا از بيانيهâ€Ù‡Ø§Ù‰ الجزاير مشهور به دعواى تخلÙات: دادخواست ال٠- 15) . دعوى مزبور بعد از طى Ùراز Ùˆ نشيبهاى بسيار مسموع واقع شد Ùˆ سرانجام در 14/2/66 به موجب Øكم ديوان مبلغى Øدود 454 ميليون دلار از اين گذر به ايران بازگردانده شد. نگاه كنيد به: دÙتر خدمات Øقوقى بينâ€Ø§Ù„مللى جمهورى اسلامى ايران "گزارشى از آراى ديوان دعاوى Ùˆ. . . "ØŒ مجله Øقوقى، شماره هشتم، (1366) . 14. همان. صâ€691-690 Ùˆ پاورقى صâ€698 15. در اين مورد براى اطلاع بيشتر Ù†. Ùƒ. گزارش شهيد رجايى به مجلس شوراى اسلامى (پيوست همين كتاب) Ùˆ نيز مجله سروش. شماره 215 (14 آبان 1362) صâ€16. مصاØبه بهزاد نبوى 16. مجله سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬Ù‰. Ø´â€3. سال پنجم. مقاله: بهزاد نبوى. صâ€695-692 17. همان. ص 683