ايران و آمريكا پس از ۱۱ سپتامبر
بدون ترديد جهت گيري جديد سياست خارجي آمريكا از Øوادث Û±Û± سپتامبر Û²Û°Û°Û± تاثيرات Ùراواني بر نظام بين الملل Ùˆ زير سيستم هاي آن دارد Ùˆ از آنجا كه اقدامات ايالات متØده در منطقه خاورميانه Ùˆ Ù…Øيط امنيتي جمهوري اسلامي ايران صورت گرÙت، اين تØولات بر امنيت Ùˆ سياست هاي آمريكا در قبال ايران Ùˆ بالعكس تاثير بسزايي گذاشته است.در پي Øوادث Û±Û± سپتامبر Û²Û°Û°Û± در واشنگتن Ùˆ نيويورك، گمانه زني هاي اوليه براي شناسايي عوامل اجرايي Øادثه تشديد شد Ùˆ به رغم ديدگاه هاي ديگر در مورد اØتمال دخالت گروه هاي داخلي آمريكا در اين Øادثه، دستگاه ديپلماسي آمريكا در صدد ÙراÙكني عوامل بØران به ويژه ايراد اتهام به جوامع اسلامي برآمد. به دنبال توقي٠كشتي Øامل تسليØات موسوم به «كارين اي» كه بنا به گمانه زني هاي اوليه Ù…ØاÙÙ„ يهودي Ùˆ به تبع آن رسانه هاي غربي ØŒ از مبدأ ايران به مقصد Ùلسطين اشغالي Øركت كرده است، موج گسترده اي از اتهامات عليه ايران آغاز شد. متعاقباً اتهامات ديگري مانند ورود برخي از عناصر شبكه القاعده به تهران بر شدت بØران روابط تهران Ùˆ واشنگتن اÙزود. اما Øادترين دور وضعيت بØران ميان ايران Ùˆ آمريكا را بايد به دنبال سخنراني جرج دبليو بوش در كنگره Ùˆ تهديد پي درپي ايران به مداخله نظامي ارزيابي كرد كه در واقع انعكاسي از Øادترين Ø³Ø·Ø Ù…Ø¨Ø§Ø¯Ù„Ø§Øª Ù„Ùظي ميان تهران- واشنگتن Ù…Øسوب مي شود. اين مسئله به دنبال همگرايي ايران Ùˆ آمريكا در مورد سرنگوني طالبان Ùˆ ايجاد دولت جديد در اÙغانستان صورت مي پذيرÙت خصوصاً اينكه بر نقش مثبت ايران در اجلاس بن، خود آمريكا نيز اذعان كرده بود. به هر Øال با وجود اين همكاري Ùˆ نزديكي مناÙع اين مسئله چندان دوام نياÙت Ùˆ جرج دبليو بوش در سخنراني ژانويه Û²Û°Û°Û² ايران را Ù…Øور شرارت خواند. آمريكا ايران را به موارد زير متهم كرد:Û±- تلاش براي بي ثبات كردن دولت اÙغانستان Ùˆ ارسال نيروي نظامي به اين كشور؛۲- Øمايت از Øاكمان Ù…Øلي مانند اسماعيل خان؛۳- پناه دادن به سران القاعده؛۴- عبور نيروهاي طالبان Ùˆ القاعده از ايران؛در واقع سياست خارجي دولت امريكا در قبال ايران پس از جنگ اÙغانستان تغيير كرد.موÙقيت نظامي آمريكا در اÙغانستان موضع تندروها را تقويت كرد Ùˆ پيروزي سبب توهم خود بزرگ بيني شد؛ از سوي ديگر ميانه روها به اين نتيجه رسيدند كه مشكلات ايران اØتمالاً ØÙ„ نمي شود چون ايران تمايلي در اين راه نشان نمي دهد. به هر تقدير Øمله نظامي آمريكا به اÙغانستان، براي ايران هم Ùرصت Ùˆ هم تهديد هاي جديدي را Ù…Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ø®ØªÙ‡ است. Ùرصت هاي Øاصل از Øمله آمريكا به اÙغانستان عبارتند از: Û±- شكست طالبان به عنوان اصلي ترين رقيب ايدئولوژيك ايران۲- اÙزايش Ùرصت Øضور اقتصادي ايران در اÙغانستان۳- كاستن از Ùشارهاي وارده به ايران در مورد Øمايت از گروه هاي داخلي اÙغانستان؛۴- كاهش Ù†Ùوذ كشورهاي عربي در اÙغانستان؛۵- بازگشت شمار قابل توجهي از مهاجران اÙغان به كشورشان؛۶- امن شدن مرزهاي شرقي كشور؛۷- Ùشار آمريكا به پاكستان براي كنترل گروه هاي بنيادگرا كه عموماً مخال٠شيعيان هستند۸- شكل گيري يك دولت مركزي در اÙغانستان كه باعث قاعده مند شدن روابط ايران Ùˆ اÙغانستان شود؛۹- كنترل كشت مواد مخدر در اÙغانستان؛با وجود اين Ùرصت ها، Øضور آمريكا در اÙغانستان تهديدهاي عمده اي نيز براي ايران به وجود آورده است:Û±- استÙاده آمريكا از اÙغانستان به عنوان ابزار تشديد روند يكجانبه گرايي كه در واقع با Øادثه Û±Û± سپتامبر آغاز شد. اين امر مي تواند Ùشارهاي آمريكا بر ايران را در صØنه جهاني اÙزايش دهد؛۲- همسايگي مهمترين رقيب استراتژيك ايران يعني آمريكا در مرزهاي شرق كشور كه مي تواند باعث اÙزايش Ùشارها بر كشور شود.Û³- Øضور آمريكا در اقتصاد اÙغانستان مي تواند سياست كنوني انرژي در منطقه را متØول كند.انتقال انرژي آسياي مركزي Ùˆ درياي خزر از راه اÙغانستان به چين Ùˆ خليج Ùارس مي تواند اهميت ژئواكونوميك ايران را براي كشورهاي آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز كاهش دهد؛۴- كاهش Øمايت روسيه Ùˆ چين از ايران به دليل گسترش همكاري اين دو كشور با آمريكا پس از Û±Û± سپتامبر؛Øمله نظامي آمريكا به عراق Ùˆ اشغال اين كشور نيز، اگر Ú†Ù‡ به بهانه هاي مختل٠از قبيل سرنگوني صدام، نابودي Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø§ÙŠ كشتار جمعي Ùˆ استقرار دموكراسي در عراق صورت گرÙت اما در واقع با هد٠غارت ثروت ملي اين كشور Ùˆ تنگ تر كردن Øلقه Ù…Øاصره ايران در چارچوب سياست هاي خصمانه Ùˆ تهديدآميز كاخ سÙيد عليه كشورمان انجام شد. به علاوه دولتمردان آمريكا همواره تلاش كرده اند با استÙاده از هر Ùرصتي از جمله متهم كردن ايران به تلاش براي توليد Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø§ÙŠ هسته اي، روسيه را از ادامه همكاري هاي Ùني Ùˆ تكنولوژيك با جمهوري اسلامي ايران منع Ùˆ اتØاديه اروپايي را از تصميمي كه براي گسترش همكاري هاي سياسي Ùˆ تجاري با كشورمان اتخاذ كرده است، منصر٠سازند. Ùضاي نظام بين الملل پس از Û±Û± سپتامبر Ùˆ مخصوصا پس از Øمله آمريكا به عراق يكي از اصلي ترين انگيزه هاي آمريكا Ùˆ مخصوصا نومØاÙظه كاران دولت بوش براي تعيين خط مشي آمريكا درباره ايران است. در اين چارچوب بايد به نكات زير دقت كرد: Û±- آمريكا Ùاقد يك سياست ÙˆØ§Ø¶Ø Ùˆ آشكار درباره ايران بوده است. به عبارت ديگر سياست آمريكا در قبال ايران آميزه اي از تعامل Ùˆ بازدارندگي بوده است. Û²- همكاري آمريكا با ايران در اÙغانستان Ùˆ نيز موارد ديگر نشان دهنده بعد تعامل روابط دو كشور است. در مقابل، تØريم اقتصادي ايران Ùˆ سياست مهار دوجانبه نيز گوياي بعد بازدارندگي روابط دو كشور است. Û³- Ù…Ùروض سياست آمريكا آن است كه Ùشار بر ايران موجب تغيير رÙتار اين كشور در قبال آمريكا Ùˆ مسائل بين المللي خواهد شد. Û´- مطابق با اين سياست، دو گرايش در دولت بوش درباره ايران وجود دارد. تندروهاي طرÙدار مهار Ùˆ Øتي تغيير رژيم ايران Ùˆ ميانه روهاي طرÙدار تعامل ديپلماتيك. Ûµ _ بعد از Û±Û± سپتامبر Ùˆ مخصوصا جنگ عراق موقعيت نومØاÙظه كاران در دولت امريكا به شدت تقويت شده است لذا Ø¬Ù†Ø§Ø ØªÙ†Ø¯Ø±Ùˆ درصدد تقويت موضع خود در برابر ايران است. به نظر مي رسد امريكا از ابتدا به دنبال تغيير رژيم جمهوري اسلامي ايران بوده، اما Ù†Øوه نيل به اين هد٠پس از اشغال عراق تغيير ياÙته است. قبل از اشغال عراق، امريكا با اعلام ايران به عنوان يكي از سه كشور Ù…Øور شرارت به دنبال آن بود كه به بهانه مبارزه با تروريسم به تغيير رژيم ايران از طريق مداخله نظامي مبادرت ورزد. اما مشكلات غيرقابل انتظار پس از اشغال عراق Ùˆ Ùهم پيچيدگي هاي مسأله برقراري ثبات در اين كشور از يك سو Ùˆ تØولات داخلي ايران از سوي ديگر موجب شد آمريكا از گزينه مداخله نظامي به گزينه بي ثبات سازي براي سرنگوني جمهوري اسلامي تغيير جهت دهد. پيش از اين اÙرادي نظير ولÙوويتز Ùˆ پرل كه جزء گروه راست اÙراطي طرÙدار كاربرد نيروي نظامي براي ØÙ„ مسائل منطقه اي Ùˆ طرÙدار سرسخت اسرائيل هستند نقش Ù…Øوري در تعيين سياست امريكا در قبال ايران داشتند به Øدي كه Øمله نظامي آمريكا به ايران اجتناب ناپذير تصور مي شد. اما اشغال عراق Ùˆ مشكلاتي كه Øادث شد ØŒ اÙزون بر شرايط داخلي ايران موجب شد كه طرÙداران راه ØÙ„ بي ثبات سازي تÙوق يابند Ùˆ دولت امريكا را قانع سازند كه تنها راه مقابله با مسأله ايران تغيير رژيم از طريق داخلي Ùˆ تقويت اپوزيسيون داخلي است. البته بايد توجه كرد اين ديدگاههاي داخلي مربوط به نومØاÙظه كاران Ùˆ اÙراطيون تيم سياست خارجي امريكا است Ùˆ ديدگاه همه نخبگان آمريكايي نيست، چنان كه در گزارش شوراي روابط خارجي اين كشور كه تØت نظارت برژينسكي تنظيم شده، رويكرد معتدلتري در قبال ايران اتخاذ شده است. در اين گزارش تلاش هاي مستقيم ايالات متØده براي سرنگوني رژيم ايران Ù…Øكوم به شكست دانسته شده Ùˆ بر نقش سازنده ايران در عراق Ùˆ اÙغانستان تاكيد شده است. نويسندگان اين گزارش توصيه مي كنند كه واشنگتن با ايران بايد به صورت گزيده درباره مسائلي تعامل داشته باشد كه دو كشور داراي مناÙع مشترك هستند Ùˆ سپس برپايه پيشرÙت هاي Øاصله در تعاملات، مسائل گسترده تري را كه دو دولت را ازهم جدا مي سازد، مورد توجه قرار دهد. اين گروه توصيه مي كند Ú¯Ùت Ùˆ گوهاي ايران Ùˆ آمريكا در باره موضوعاتي با علائق مشترك در خصوص عراق Ùˆ اÙغانستان صورت پذيرد. بايد توجه داشت كه آمريكا در قبال مسأله ايران دچار سردرگمي است Ùˆ سياست مشخصي را دنبال نمي كند. بايد پذيرÙت شكا٠عميقي ميان شيوه نگرش ايران Ùˆ آمريكا به مسائل وجود دارد، به گونه اي كه ايران به عنوان يكي از كشورهاي هد٠مورد نظر آمريكا قلمداد مي شود. در واقع ايران Ùˆ آمريكا، به Ù„Øاظ نگرش سياست خارجي Ùˆ سياست بين الملل در دنياي امروز، دو نقطه مقابل از طي٠موجود را تشكل مي دهند. در Øالي كه ايران معتقد به استقلال كشورها Ùˆ شكل گيري نظامي عادلانه Ùˆ يا Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø³Ø§Ø®ØªØ§Ø± سازمان ملل متØد براي برقراري ساز Ùˆ كاري مبتني بر صلØØŒ امنيت Ùˆ عدالت در صØنه بين المللي است، آمريكايي ها Ø·Ø±Ø Ø¬Ù†Ú¯ تمدن ها Ùˆ نظريه Øاكميت سراسري ليبرال دموكراسي آمريكايي را در جهان Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÙŠ كنند. بايد اين واقعيت را بپذيريم كه در شرايط كنوني آمريكا به عنوان يك قدرت بلامنازع اعمال Ù†Ùوذ مي كند Ùˆ پايبند به هيچ قاعده Ù…Øدوديت زايي نيست. لذا به طور طبيعي خواستار ØÙظ وضع موجود Ùˆ بي پرده خواهان تسليم چالشگران منطقه اي Ùˆ بين المللي است. طبيعي است كه ايران از نظر آمريكا ياغي Ùˆ Ù…Øور شرارت خوانده شود Ùˆ دليل آن هم تجاوزگري ايران نيست بلكه صرÙاً به اين دليل است كه ايران از نظم جهان تك قطبي پيروي نمي كند. مسلماً تلاش آمريكا اين خواهد بود كه به هر طريق ممكن به ØÙظ Øيثيت جهاني خود كه پيوندي ناگسستني با مناÙع ملي مبتني بر راهبردهاي ايدئولوژيك اين كشور دارد، بپردازد. آمريكا در عين تØقق اهدا٠منطقه اي خود پس از Øوادث Û±Û± سپتامبر، قصد دارد Øلقه Ù…Øاصره سياسي Ùˆ نظامي خود را در مناطق پيراموني Ùˆ همجوار ايران تكميل Ùˆ Ùشارهاي رواني سياسي خود را عليه ايران بيشتر كند. چنين است كه بعد از وقايع اخير، ايران بويژه از سوي غرب Ùˆ شرق بين يك گيره نظامي امنيتي Ù…Øصور شده، به Ù†Øوي كه مستلزم هوشياري دولتمردان ايراني است. بدون ترديد Øضور آمريكا در همسايگي كشورمان Øاوي چالش ها، Ùرصت ها Ùˆ تهديدهاي جدي براي جمهوري اسلامي است Ùˆ تأثير Ùراواني بر سياست هاي دولت ايران خواهد داشت. به عبارت روشن تر سياست خارجي ايران تØت تأثير سياست ضد ايراني دولتمردان امريكا كه زير عنوان Ù…Øور شرارت Ùˆ مبارزه با تروريسم قرار گرÙته است، Øضور نظامي آمريكا در اÙغانستان Ùˆ عراق Ùˆ خليج Ùارس Ùˆ تلاش براي Ù†Ùوذ در آسياي مركزي Ùˆ Ù‚Ùقاز به همراه گسترش ناتو به شرق Ùˆ تلاش ايالات متØده براي باز كردن پاي اين پيمان امنيتي به خاورميانه تأثيرات Øتمي بر سياست هاي جمهوري اسلامي خواهد داشت. اين تØولات سبب شده است Øلقه Ù…Øاصره كشور تنگ تر از قبل شود Ùˆ لزوم تدوين استراتژي جديد Ùˆ جامع امنيت ملي اØساس گردد تا اولا مانع از انزواي جمهوري اسلامي در منطقه شود Ùˆ در ثاني بتواند با ØÙظ اصول خود به Øركت ادامه دهد. ايران بايد از Ù†Ùوذ Ùˆ تأثيرگذاري خود در عراق Ùˆ اÙغانستان به عنوان مهمترين ابزار چانه زني خود استÙاده كند Ùˆ با گسترش ديپلماسي خود Ùˆ روابط با كشورهاي ديگر تهديدها را به Øداقل برساند. ايران بايد بداند كه اروپا به هيچ وجه جداي از آمريكا نيست Ùˆ اگر اختلاÙÙŠ بين آنها اØساس مي شود بيشتر يك تاكتيك بوده است تا استراتژي. اين مسأله در جهت گيري كلي اين دو بلوك قدرت Ùراآتلانتيكي به خوبي مشهود است. بر مبناي آنچه كه تا كنون Ú¯Ùته شده است، آمريكا به دنبال تÙوق Ùˆ اثبات هژموني خود در جهان است Ùˆ با هر قدرت چالشگري به مقابله برخواهد خواست، براي مقابله با اين تهديد عمده بايد هوشيار بود Ùˆ Ùرصت سوزي Ùˆ تعلل را به كنار نهاد Ùˆ با ديپلماسي قدرتمند مناÙع كشور را به پيش برد.