تهاجم نظامی عراق به ایران در سپتامبر 1980 (شهریور 1359) Ú©Ù‡ منجر به وقوع جنگ هشت ساله بین دو کشور شد، در آخرین ماه های دوران ریاست جمهوری کارتر آغاز گردید Ùˆ در دوران ریگان ادامه یاÙت. سیاست مداران Ùˆ دولت مردان امریکا طبعاً نمی توانستند در قبال این رویداد بی تÙاوت بمانند، چرا Ú©Ù‡ اولاً جنگ در منطقه خلیج Ùارس جریان داشت، منطقه ای Ú©Ù‡ دولت امریکا Øداقل پس از سال 1971 (1350 Ø´) در آن دارای مناÙع اساسی بود. ثانیاً، سرنوشت جنگ با توجه به طر٠های درگیر در آن برای امریکا اهمیت زیادی داشت، چرا Ú©Ù‡ در یک سوی آن ایران قرار داشت Ú©Ù‡ علی رغم اتØاد Ùˆ دوستی عمیق با امریکا در سال های پیش از انقلاب اسلامی، پس از این رویداد به دشمن اصلی امریکا در منطقه مبدل شده بود؛ Ùˆ در سوی دیگر عراق، کشوری Ú©Ù‡ از سال 1972 به بعد ØŒ نزد اÙکار عمومی غرب متØد شوروی در این منطقه Ù…Øسوب Ù…ÛŒ شد. ثالثاً جنگ در زمان جنگ سرد به وقوع Ù…ÛŒ پیوست Ùˆ امکان بهره برداری ابر قدرت دیگر، برای اÙزایش Ù†Ùوذ خود در منطقه Ùˆ خلیج Ùارس وجود داشت.
در Øالی Ú©Ù‡ روابط میان ایران Ùˆ امریکا پس از وقوع انقلاب اسلامی Ùˆ به خصوص با گروگانگیری اعضای سÙارت امریکا در تهران بØرانی شده بود Ùˆ امریکا سیاست هایی چون تØریم های سیاسی – اقتصادی، بلوکه کردن دارایی های ایران درخارج از کشور، طراØÛŒ Øمله به طبس، Øمایت از گروهک های ضد انقلاب Ùˆ کودتاچیان نوژه Ùˆ بالاخره نشان دادن چراغ سبز به صدام Øسین را در پیش گرÙته بود، با شروع جنگ تØمیلی با انتشار بیانیه ای اعلام بی طرÙÛŒ نمود. این بی طرÙی، درعمل رنگ واقعیت به خود نگرÙت. برژینسکی، مشاور امنیت ملی کارتر پیش از آغاز جنگ اعلام کرده بود Ú©Ù‡:
امریکا در مقابله با انقلاب ایران، باید تقویت دولت هایی را که توان انجام عملیات نظامی علیه رژیم ایران دارا هستند مورد توجه قرار دهد.
از سویی همزمان با اعلام بی طرÙÛŒ امریکا، سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور اعلام کرد:
... بی طرÙÛŒ امریکا به معنای بی تÙاوتی آن نیست Ùˆ ایالات متØده برای تضمین تداوم جریان Ù†Ùت در مقابل تهدیدهای خارجی از نیروی نظامی استÙاده خواهد کرد.
سنای امریکا در گزارش سالانه خود در اکتبر سال 1987 با عنوان « جنگ در خلیج Ùارس» Ù…ÛŒ نویسد:
رویه اخیر ایالات متØده امریکا در قبال جنگ ایران Ùˆ عراق مغشوش Ùˆ سردرگم بوده است..... در چنین شرایطی عده ای از ناظران معتقدند Ú©Ù‡ بهترین سیاست در این برهه بی طرÙÛŒ کامل است، ....
اما امریکا به Øدی در این کشمکش درگیر شده Ú©Ù‡ بی طرÙÛŒ کامل در این زمان نمی تواند اتخاذ گردد.
با این وجود سیاست رسمی امریکا در ماه های آغازین جنگ به ظاهر بر اصل بی طرÙÛŒ Ùˆ Øمایت از آتش بس استوار بود. گرچه اتخاذ این سیاست در آن برهه به Ù†Ùع عراق بود، چرا Ú©Ù‡ ارتش این کشور به دلیل عدم آمادگی نیروهای نظامی ایران Ùˆ شرایط خاص پس از انقلاب، اراضی وسیعی از ایران را به اشغال خود در آورده بود. گزارش سنای امریکا در این مورد Ù…ÛŒ نویسد:
زمانی Ú©Ù‡ نیروهای عراقی در سپتامبر 1980 به ایران Øمله کردند، ایران به شورای امنیت سازمان ملل شکایت برد اما به دلیل نقض مقررات Øقوق بین الملل Ùˆ زندانی نمودن دیپلمات های امریکایی توسط ایران، نماینده ایالت متØده در شورای امنیت Ùˆ در نتیجه شورای امنیت پاسخ دوستانه ای به رژیم ایران ندادند... امریکا كه با هیچ یک از دو کشور ایران Ùˆ عراق روابط دیپلماتیک نداشت Ùˆ از این رو تأثیر چندانی براین دو کشور نمی توانست داشته باشد، خود را درگیر Ú©Ù…Ú© نظامی به آنها نکرد...
پنج ماه بعد از آغاز جنگ، رونالد ریگان به ریاست جمهوری ایالات متØده امریکا رسید. ÙˆÛŒ علاوه بر ادامه سیاست های پیشین جیمی کارتر، دکترین جدیدی در سیاست خارجی امریکا اعلام کرد Ú©Ù‡ به «دکترین رمبو» شهرت یاÙت. هد٠از سیاست جدید امریکا در کشورهای جهان سوم، ایجاد موانع Ùراروی انقلاب های ملی Ùˆ ممانعت از تØولات مترقیانه Ùˆ رو به پیشرÙت در این کشورها بود Ùˆ راهکار دستیابی به این هد٠مشغول نمودن کشورهای انقلابی به امور داخلی خود از طریق ایجاد درگیری های قومی Ùˆ مذهبی Ùˆ درگیر ساختن این کشورها با کشورهای همسایه در جنگ های بدون پیروز بود:
هر جا Ú©Ù‡ انقلابی پدید آمد تا الگویی غیر از الگوی سرمایه داری عرضه کند، باید به مصائب ویتنام دچار شود. تØمیل جنگ Ú©Ù… شدت، ابزار اصلی این سیاست است…
تبیین سیاست خارجی امریکا در قبال جنگ ایران Ùˆ عراق، تنها بر اساس استراتژی Ú©Ù„ÛŒ Øاکم بر دکترین ریگان مبنی بر تØمیل جنگ های بدون پیروز بر دولت های انقلابی، امکان پذیر است، مضاÙاً این Ú©Ù‡ تأمل در رویدادهای هشت سال دÙاع مقدس بیانگر این مسأله است Ú©Ù‡ به تناسب تغییر وضعیت در جبهه ها به Ù†Ùع ایران، مداخله امریکا در جنگ علیه ایران بیشتر Ù…ÛŒ شده است.
از اواسط سال 1360 رویکرد ایران به سیاست تهاجمی در طول جبهه ها Ú©Ù‡ با عملیات ثامن الائمه در پنجم مهر 1360 آغاز شد Ùˆ با عملیات بیت المقدس Ùˆ ÙØªØ Ø®Ø±Ù…Ø´Ù‡Ø± در سوم خرداد 1361 به اوج خود رسید Ùˆ پس از آن نیز با تعقیب متجاوز ادامه یاÙت Ùˆ عراق را در موضع ضعی٠قرار داد، امریکا را ترغیب به چشم پوشی از سیاست بی طرÙÛŒ Ùˆ Øمایت ضمنی از عراق کرد. در بخش دیگری از گزارش سنای امریکا آمده است:
پس از آن Ú©Ù‡ ایران در 1982 نیروهای عراقی را از قلمرو خود بیرون کرد، سیاست امریکا شروع به تغییر کرد. دولت ریگان با نگرانی از پیروزی اØتمالی ایران، به سمت عراق متمایل شد. این تمایل تا سال 1984 شامل موارد زیر بود:
*تلاش Ùعال دیپلماتیک برای شناسایی Ùˆ ممانعت از ارسال تجهیزات جنگی به ایران.
*تأمین اعتبار مالی لازم برای عراق نزد شرکت های امریکایی برای خرید اقلام کشاورزی و سایر اقلام.
*Ù…Øکومیت Ø´Ùاهی ایران در سازمان ملل Ùˆ سایر سازمان های بین المللی.
*تأمین اطلاعات نظامی برای عراق، براساس گزارشات خبری و مطبوعاتی.
در نوامبر سال 1984 جانبداری امریکا از عراق به از سرگیری روابط کامل دیپلماتیک بین دو کشور پس از Ù‡Ùده سال رکود Ùˆ قطع روابط انجامید. از سوی دیگر امریکا با ترغیب کشورهای منطقه Ùˆ میانه روی عرب نظیر مصر Ùˆ اردن به اعطای Ú©Ù…Ú© به عراق، در تلاش برای Ú©Ù…Ú© به صدام Øسین برای خروج از انزوای بین المللی بود. امریکا با بیم دادن کشورهای عضو شورای همکاری خلیج Ùارس از به مخاطره اÙتادن موقعیتشان در صورت شکست عراق در جنگ، آنها را ترغیب به اعطای Ú©Ù…Ú© های بلاعوض یا اعطای تسهیلات با شرایط آسان به عراق کرد. به نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù…Ú© 5/57 میلیارد دلاری اعضای شورا به عراق در طول جنگ با ایران، تنها با مد نظر قرار دادن سیاست اخیر امریکا قابل Ùهم باشد.
دولت ریگان به دنبال برقراری روابط مجدد دیپلماتیک با عراق در نوامبر1984 با تغییر سریع Ùˆ ØµØ±ÛŒØ Ø±ÙˆÛŒÙ‡ خود اقدامات چندی را در Øمایت ØµØ±ÛŒØ Ø§Ø² عراق در پیش گرÙت، اولاً، در داخل جامعه امریکا Ùˆ در جهان غرب برای عراق تسهیلات ویژه مالی Ùراهم کرد؛ بدین Ø´Ú©Ù„ Ú©Ù‡ ضمن تأمین اعتبار برای عراق نزد شرکت های امریکایی، دولت های عمده غرب مانند: Ùرانسه، ایتالیا Ùˆ بریتانیا را تشویق کرد تا با تعویق زمان بازپرداخت بدهی های عراق مواÙقت کنند.
ثانیاً، با قرار دادن نام ایران در ردی٠کشورهای Øامی تروریسم، ضمن توق٠Ùروش Ùˆ ارسال تسلیØات به ایران، عراق را از این لیست خارج نمود Ùˆ بدین طریق راه را برای صدور Ø³Ù„Ø§Ø Ø¨Ù‡ عراق از سوی خود Ùˆ متØدان اروپایی Ùˆ خاورمیانه ای خود نیز بازکرد. در همین راستا هواپیماهای سوپر اتاندار Ùˆ موشک های اگزوسه از سوی Ùرانسه Ùˆ مواد شیمیایی از طر٠آلمان با هماهنگی امریکا در اختیار عراق قرار گرÙت.
مقایسه ای بین آمار Ùˆ ارقام Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø§ÛŒ ارتش ایران Ùˆ عراق در سال های 1983 Ùˆ 1984 بیانگر تغییر موازنه قوا از نظر تسلیØات به Ù†Ùع عراق است.
ثالثاً، در همین Øال دولت ریگان سیاستی موسوم به « ابتکار استراتژیک» را با هد٠تقویت میانه روها از طریق تأمین قطعات Ùˆ تسلیØات نظامی برای ایران در پیش گرÙت تا از آن به عنوان وسیله ای برای آزاد سازی گروگان های امریکایی از بند گروه های طرÙدار ایران در بیروت استÙاده کند. این سیاست امریکا با پیروزی هایی Ú©Ù‡ در مقطعی از جنگ برای نیروهای نظامی ایران به ارمغان آورد، بیشتر نتیجه تدبیر Ùˆ پیش بینی غلط مسؤولین امریکایی بود، تا یک برنامه ریزی دقیق Ùˆ از پیش تعیین شده به Ù†Ùع ایران Ùˆ برای نابودی عراق!
ÙØªØ Ùاو در زمستان 1986 ( بهمن 1364) Ø·ÛŒ عملیات والÙجر 8 Ú©Ù‡ نقطه عطÙÛŒ در تاریخ جنگ بود، ازدو بعد زنگ خطر را برای امریکا به صدا در آورد. اولاً، سیر وقایع جنگ بیانگر تÙوق ایران بود Ùˆ اØتمال پیروزی ایران Ù…ÛŒ رÙت Ùˆ این با استراتژی دولت ریگان مبنی بر جنگ بدون پیروز در تضاد بود. ثانیاً، ÙØªØ Ùاو، کویت، متØد عراق Ùˆ یکی از متØدین سنتی امریکا در منطقه را در معرض¬خطر اØتمالی Øمله یگان موشکی Ùˆ توپخانه ایران قرار Ù…ÛŒ داد Ùˆ این نیز در تضاد با استراتژی سنتی امریکا در منطقه، یعنی دÙاع از رژیم های Ù…ØاÙظه کار در مقابل تهدیدات خارجی بود. لذا از این پس امریکا استراتژی خود را بر دو پایه بنا نهاد:
*پایان دادن به ابتکار عمل ایران در جنگ و انتقال آن به عراق.
*Øضور در منطقه برای Øمایت ازعراق Ùˆ سایر متØدین خود.
ماکس پری در این باره Ù…ÛŒ نویسد: در ماه اوت 1986 سازمان سیا یک سیستم بسیار پیچیده Ùˆ امن ایجاد کرد Ú©Ù‡ واشنگتن را مستقیماً به عراق وصل Ù…ÛŒ کرد. برای دو ماه متوالی صدام Øسین از طریق ایستگاه بغداد اطلاعات مستقیمی در باره آرایش های نظامی ایران دریاÙت Ù…ÛŒ داشت... این مرکز هم چنین قادر بود اطلاعات بسیار دقیقی را برای Ùرماندهان عراق تهیه کند... این اطلاعات برای آن ارائه Ù…ÛŒ شدند Ú©Ù‡ Ùعالانه به رژیم عراق علیه ایران برتری Ùˆ امتیاز بدهد.
علاوه بر این، دولت امریکا، عربستان سعودی یکی از متØدان نزدیک خود در منطقه را تشویق کرد تا با کاهش قیمت Ù†Ùت، ایران را از مهمترین منبع در آمد خود برای تأمین هزینه های جنگ Ù…Øروم کند. لذا عربستان میزان تولید Ù†Ùت خود را از 5/2 میلیون بشکه در روز به 6 میلیون بشکه اÙزایش داد Ùˆ بدین ترتیب قیمت Ù†Ùت از 30 دلار برای هر بشکه به 9 دلار رسید.
از سوی دیگر Ùˆ در راستای سیاست پشتیبانی ا ز رژیم عراق Ùˆ ایجاد Ù…Øدودیت برای Ù†Ùتکش های ایرانی در خلیج Ùارس، امریکا تصمیم گرÙت Øضور نظامی خود را در خلیج Ùارس اÙزایش دهد Ùˆ با Øضور خود در منطقه عملاً قطعنامه سازمان ملل را Ú©Ù‡ از کشورهای بزرگ خواسته بود Ú©Ù‡ Øداکثر خویشتن داری خود را در روند جنگ بروز داده Ùˆ از هر گونه اقدامی Ú©Ù‡ به تشدید Ùˆ گسترش بیشتر منازعه منجر گردد، خودداری نمایند، نادیده گرÙت.
بر اساس گزارش سالانه سنای امریکا، دولت ریگان پیش بینی Ù…ÛŒ کرد Ú©Ù‡ جنگ بیش از آنچه Ú©Ù‡ پیش بینی Ù…ÛŒ شد، به طول بیانجامد Ùˆ با وضعیت اسÙباری Ú©Ù‡ عراق Ùˆ نیروی نظامی این کشور در مقابل ایران داشت، سیاستگذاران امریکا با دو سؤال اساسی مواجه بودند:
این که آیا امریکا می توانست و باید از شکست عراق جلوگیری نماید؟
پس از شکست عراق، ایالات متØده چگونه باید با منطقه خلیج Ùارس Ùˆ مسایل آن برخورد Ù…ÛŒ کرد؟
در این گزارش آمده است Ú©Ù‡ شکست عراق برای مناÙع غرب یک Ùاجعه Ù…Øسوب Ù…ÛŒ شد. کشورهای طرÙدار غرب Øوزه خلیج Ùارس، خصوصاً کویت Ùˆ عربستان سعودی در جنگ به شدت از عراق Øمایت کرده اند Ùˆ از این رو کاندیداهای بعدی ایران برای مقابله خواهند بود. گرچه یک ایران پیروز در جنگ از نظر نظامی به قدری قدرت خواهد داشت Ú©Ù‡ به نظر نمی رسد Øتی کشورهای Øوزه خلیج Ùارس با جمعیت زیاد Ùˆ تسلیØات نوین یارای مقاومت در برابر نیروهای نظامی مجرب ایران را داشته باشند.
سنای امریکا پیروزی ایران بر عراق را پیروزی بنیاد گرایان اسلامی Ù…ÛŒ خواند Ùˆ تØقیر امریکا توسط ایران در معامله تسلیØات در مقابل گروگان ها را آغاز این پیروزی نامیده Ùˆ آن را خطر بزرگی برای رژیم های Ù…ØاÙظه کار عرب، از تونس Ùˆ مصر گرÙته تا عمان Ù…ÛŒ داند . بدترین سناریوی ممکن بررای این منطقه از دید سناتورهای امریکایی این بود Ú©Ù‡ امریکا مجبور شود از میان اجازه به ایران برای تسلط بر تأمین Ùˆ ارسال Ù†Ùت خلیج Ùارس به غرب Ùˆ مداخله نظامی مستقیم رژیم های Ù…ØاÙظه کار عرب یکی را بر گزیند. به باور مجلس سنای امریکا این مداخله اØتمالاً در صورتی Ú©Ù‡ دوستان ایالات متØده، از جمله مصر، اØساس خطر نمایند، اتÙاق Ù…ÛŒ اÙتاد.
در بخش دیگری از این گزارش آمده است: از آنجا Ú©Ù‡ پیروزی ایران، آمريكا را با متغیرهای ناخوشایندی روبرو Ù…ÛŒ کند، ایالات متØده مناÙع عظیمی در جلوگیری از شکست عراق دارد، اما متأسÙانه راه چندان مؤثری برای تلاش امریکا برای ØÙظ عراق باقی نمانده است. در Øال Øاضر امریکا برای تØریم تسلیØاتی ایران از Ùعالیت های دیپلماتیک Ùˆ اعتبارات مالی خود بهره Ù…ÛŒ برد Ùˆ یک نقش هماهنگ کننده در جلوگیری از ارسال Ø³Ù„Ø§Ø Ø¨Ù‡ ایران دارد.
این گزارش مدعی است Ú©Ù‡ به دلیل تجهیز نظامی عراق از شوروی، عراق مشکل چندانی از این بابت ندارد Ùˆ در نتیجه نیازمند تسلیØات امریکایی نیست؛ با این Øال امریکا برای ØÙظ نقش سیاسی Ùˆ Ù†Ùوذ خود بر عراق علی رغم مخالÙت های جدی در داخل امریکا بر Ùروش تسلیØات به عراق اصرار دارد.
در همین راستا Ùˆ برای جلوگیری از شکست عراق در جنگ، امریکا از سال 1987 استراتژی مداخله مستقیم به Ù†Ùع عراق را در پیش گرÙت. ایجاد درگیری نظامی با نیروی دریایی ایران در خلیج Ùارس، Øمله هلیکوپترهای امریکایی به ناو ایران « ایران اجر» (شهریور 1366 ) به بهانه مین گذاری، Øمله ناوهای امریکا به سکوهای Ù†Ùتی سیری Ùˆ ساسان Ùˆ ناوهای سهند Ùˆ سبلان به بهانه برخورد کشتی امریکایی « ساموئل رابرتس» با مین در خلیج Ùارس، همه در راستای این استراتژی امریکا مبنی بر درگیری Ù…Øدود با ایران تعری٠می شدند . این تلاش های امریکا زمینه های لازم را برای عراق جهت باز پس گیری بندر استراتژیک Ùاو Ùراهم آورد. جرج لنچاÙسکی در کتاب خود Ù…ÛŒ نویسد:
در اوایل سال 1988 واØدهای ارتش عراق با نقشه مناسب Ùˆ مانور نظامی پیچیده ای Ú©Ù‡ با Ú©Ù…Ú© امریکا برنامه ریزی شده بود، جزیره استراتژیک Ùاو را پس گرÙتند. کارشناسان نظامی امریکا به Ú©Ù…Ú© نقشه هایی Ú©Ù‡ توسط سیا تهیه شده بود، تمام راه های Øمله عراق رامشخص کردند وبرای انجام آن، Ùرماندهان نیروهای عراق یک سال زیر نظر اÙسران اطلاعاتی امریکا تØت آموزش قرار گرÙتند؛ به طوری Ú©Ù‡ پس از آغاز Øمله، شبه جزیره ظر٠36 ساعت به تصر٠عراقی ها در آمد.
اما Ùجیع ترین بخش این سناریو، بی Ø´Ú© Øمله ناو جنگی « وینسنس» امریکا به هواپیمای مساÙربری ایرباس ایران در12 تیر ماه 1367 بود Ú©Ù‡ Øدود سیصد سرنشین هواپيماي ايرباس را به شهادت رساند . علی رغم این اقدامات Ùˆ Ú©Ù…Ú© مستقیم به عراق، امریکا همچنان خطر شکست عراق را در جنگ اØساس Ù…ÛŒ کرد.
در گزارش سنای امریکا در سال 1987 آمده است: بهترین راه برای جلوگیری از شکست عراق، پایان دادن به جنگ ایران – عراق است Ùˆ این تنها از طریق تلاش هماهنگ جامعه بین المللی میسر خواهد شد. از این رو مؤثرترین راه ایالات متØده برای دÙاع از مناÙع Øیاتی خود، بهره گیری از سازمان ملل است. اول به این دلیل Ú©Ù‡ ایران به اÙکار بین المللی اهمیت زیادی Ù…ÛŒ دهد. ایران معتقد است Ú©Ù‡ در این درگیری مورد ظلم Ùˆ تجاوز واقع شده Ùˆ بسیار علاقمند است Ú©Ù‡ جامعه جهانی نیز به این برسد. بنابراین نظرات جامعه جهانی با ابراز در شورای امنیت Ùˆ مجمع عمومی قطعاً روی تهران مؤثر خواهد بود. ثالثاً از این جهت Ú©Ù‡ امریکا به Ú©Ù…Ú© سازمان ملل Ù…ÛŒ تواند با اعمال تØریم تسلیØاتی Ùˆ اقتصادی ایران را به توق٠جنگ وا دارد... .
با توجه به آنچه Ú¯Ùته شد، نقش امریکا در جنگ تØمیلی Ùˆ در برهه های مختل٠آن – اعم از آغاز جنگ Ùˆ ادامه آن – به Ù†Ùع عراق Ùˆ علیه ایران انکار ناپذیر است. ÙˆÙیق السامرایی، رییس استخبارات نظامی عراق در زمان جنگ، Ø·ÛŒ مصاØبه ای اعلام کرد:
اگر Øمایت غرب نبود، صدام نمی توانست جنگ علیه ایران را آغاز کند Ùˆ ادامه دهد . ÙˆÛŒ نقش ایالات متØده در Ú©Ù…Ú© به صدام را چنین بر Ù…ÛŒ شمارد:
*ارایه اطلاعات کامل به عراق در مورد آرایش نظامی نیروهای ایران.
*تشویق متØدین خود در اروپا Ùˆ منطقه به اعطای Ú©Ù…Ú© مالی به عراق.
*تØریم ایران Ùˆ جلوگیری از دستیابی آن به تسلیØات Ùˆ تجهیزات مدرن.
هم چنین هاوارد تیچر،عضو شورای امنیت ملی امریکا در زمان ریگان، معتقد است:
امریکا برای صدام Øسین کاری کرد Ú©Ù‡ تا آن روز برای هیچ یک از نزدیک ترین متØدان خود نکرده بود.