شليك به هواپيماي مساÙري ايران، لكه ننگ ابدي بر پيشاني آمريكا
دوازده تيرماه يادآور يكي از تلخ‌ترين خاطرات مردم ايران Ùˆ درعين Øال يكي از آشكارترين موارد نقض Øقوق بشر از سوي دولت آمريكا است. در 12 تيرماه 67 برابر با سوم ژوئيه 1988 يك Ùروند هواپيماي مساÙري ايرباس خطوط هوايي جمهوري اسلامي كه از بندرعباس عازم دوبي بود بر Ùراز آبهاي خليج Ùارس Ùˆ در نزديكي جزيره "هنگام" مورد Øمله يگان دريايي آمريكا مستقر در آبهاي خليج Ùارس قرار گرÙت Ùˆ سقوط كرد. اين هواپيما كه با دو Ùروند موشك ناو جنگي "وينسنس" مورد Øمله قرار گرÙت Øامل 290 مساÙر Ùˆ خدمه بود كه تمامي آنها اعم از 66 كودك 53 زن Ùˆ 46 تبعه كشورهاي خارجي كشته شدند. سقوط هواپيماي مساÙري ايران يكي ديگر Ùˆ شايد شديدترين نمونه از مراØÙ„ رويارويي آمريكا با جمهوري اسلامي بود Ùˆ با توجه به Øوادث مربوط به آن دوران ØŒ اين اقدام با هد٠تضعي٠جمهوري اسلامي Ùˆ ياري رساندن به رژيم صدام انجام شد. با توجه به تجهيزات پيشرÙته به كار رÙته در ناو جنگي وينسنس Ùˆ دلايل ديگري كه با مرور Øادثه Ùˆ كارشناسي آن به دست آمد، عمدي بودن اين جنايت ثابت شد. پرونده Øمله ناو آمريكايي وينسنس به هواپيماي مساÙري ايرباس هرچند به علت كارشكني‌هاي دولت وقت آمريكا Ùˆ سستي Ùˆ انÙعال مجامع بين‌المللي با تاخير چند ساله مواجه شد اما در نهايت با پرداخت غرامت از سوي دولت وقت آمريكا مختومه شد. يك سال پس از تجاوز رژيم عراق عليه جمهوري اسلامي ايران در سال 1360 سلسله Øملات متعدد به كشتي‌هاي تجاري در خليج Ùارس شروع Ùˆ با اعلام مين گذاري سواØÙ„ بندر امام خميني (ره) Ùˆ Øمله به دو كشتي تجاري در تاريخ 31 دي ماه 1360 امنيت خليج Ùارس به وسيله عراق مختل شد . پس از آنكه Ùرانسه هواپيماهاي سوپراتاندار Ùˆ موشك‌هاي اگزو سه را به عراق تØويل داد ابعاد Ùˆ شدت اين Øملات اÙزايش ياÙت. در برابر اين Øملات كه عراق به صراØت مسئوليت آن را برعهده مي‌گرÙت شوراي امنيت عكس العمل مناسبي نشان نداد ولي در قبال انتساب به دور از واقعيت چند Øمله به ايران Ùˆ شكايت شوراي همكاري خليج Ùارس شوراي امنيت در 11 خرداد مبادرت به صدور قطعنامه 533 كرد Ùˆ در آن خواستار توق٠اين Øملات شد. از آغاز جنگ تا 19 تير 1363بالغ بر 113 كشتي در خليج Ùارس مورد Øمله موشكي قرار گرÙت. جمهوري اسلامي ايران در دي 1363 به دبيركل وقت سازمان ملل اعلام كرد كه از هرگونه اقدامي براي تامين آزادي Ùˆ امنيت كشتيراني در خليج Ùارس Øمايت Ùˆ استقبال خواهد كرد اما Øملات به كشتي‌ها ادامه ياÙت. تا تيرماه 1366 Øدود 85 ميليون تن كالا از Ù…Øموله كشتي‌ها در خليج Ùارس به زير آب رÙت. 41 كشتي كاملا نابود شدند Ùˆ به 34 تن Ù…Øموله ديگر آسيب وارد شد . همچنين بيش از 300 Ù†Ùر از ملوانان كشورهاي گوناگون به قتل رسيدند Ùˆ به همين تعداد نيز Ù…Ø¬Ø±ÙˆØ Ø´Ø¯Ù†Ø¯. بدين ترتيب عراق در هد٠خود مبني بر بين‌المللي كردن جنگ خليج Ùارس تا اندازه‌اي موÙÙ‚ شد Ùˆ قدرتهاي غربي Ùˆ در رأس آنها آمريكا بهانه لازم براي Øضور گسترده Ùˆ تهديدآميز در خليج Ùارس را ياÙتند. درپي اين Øوادث Ù†Ùتكش‌هاي كويتي با پرچم آمريكا در خليج Ùارس Øركت كردند Ùˆ اسكورت نظامي Ù†Ùتكش‌ها Ùˆ كشتي‌هاي تجاري مورد نظر آمريكا در خليج Ùارس آغاز شد. تنها اندكي پس از اين Ùˆ در 9 مهر يك Ùروند كشتي ايراني مورد Øمله نيروهاي نظامي آمريكا قرار گرÙت Ùˆ پس از آن Øملات نظامي آمريكا به سكوهاي Ù†Ùتي ايران دخالت آشكار آن دولت در منطقه به Ù†Ùع عراق Ùˆ عليه جمهوري اسلامي ايران را به ÙˆØ¶ÙˆØ Ù†Ø´Ø§Ù† داد. در تاريخ 12 تيرماه 67 پرواز شماره 655 ايران اير ساعت 10 Ùˆ 17 دقيقه ØµØ¨Ø Ø¨Ø§ 290 مساÙر Ùˆ خدمه از Ùرودگاه بندرعباس به سمت دوبي به پرواز درآمد. اين هواپيما پرواز 28 دقيقه‌اي خود را با 27 دقيقه تاخير آغاز كرد. ارتÙاع هواپيما به 14 هزار پا مي‌رسيد. سپس بايد كاهش ارتÙاع داده Ùˆ در پايان در Ùرودگاه دوبي Ùرود مي‌آمد. اين هواپيما در كريدور تجاري در مسيري مستقيم به سمت Ùرودگاه دوبي Øركت مي‌كرد اما مساÙران غيرنظامي Ùˆ بيگناه اين هواپيما خبر نداشتند كه 12 هزار پا زير پاي آنها رزم ناو وينسنس تا 4 كيلومتر به داخل Øريم آبي ايران تجاوز كرده است. اين رزم ناو در 40 مايلي مكاني كه Ùرماندهان نيروي دريايي به آن Ùرمان استقرار داده بودند مستقر شده بود. پايگاه اينترنتي "وات ريلي هپند" با انتشار مقاله‌اي در اين خصوص درباره آنچه در داخل ناو اتÙاق اÙتاد مي‌اÙزايد: "اولين كسي كه در ناو تلاش كرد هويت اين هواپيما را تاييد كند اندرو آندرسون اÙسر جز كشتي بود كه پيامي الكترونيكي را براي هواپيما Ùرستاد در اين پيام آمده بود: دوست يا دشمن معرÙÙŠ كنيد Ùˆ در جواب شنيده شد: هواپيماي مساÙري". Ùاصله هواپيماي ايرباس از ناوچه رزمي وينسنس Øدودا 38 كيلومتر بود. در اين Øال كاپيتان "راجرز" Ùرمانده وينسنس با اØتمال وقوع يك درگيري نظامي دستور برقراري آرايش نظامي داد. در آن سو كاپيتان رضايي وضعيت را به Ùرودگاه بندر عباس، "عالي" گزارش نمود. سي ثانيه بعد اولين موشك بال سمت Ú†Ù¾ هواپيما را جدا كرده Ùˆ متعاقبا موشك ديگر نيز مستقيم به قسمت دم هواپيما برخورد كرده Ùˆ آنها را از جا كندند Ùˆ هواپيما مستقيم به سمت دريا شيرجه رÙت. هشتاد Ùˆ چهار ثانيه پس از شليك موشك‌ها هواپيماي ايرباس ايراني به Ø³Ø·Ø Ø¯Ø±ÙŠØ§ برخورد نمود Ùˆ منهدم شد. چند Ù„Øظه بعد به كاپيتان راجرز اعلام شد كه قطعات هواپيماي ساقط شده كه از آسمان به دريا مي‌اÙتند بسيار بزرگتر از يك ا٠14 هستند. ØµØ¨Ø Ø±ÙˆØ² بعد Øقايق بر همگان آشكار شد Ùˆ جهانيان آگاه شدند كه اشتباهي در كار نبوده Ùˆ ناوچه آمريكايي تعمدا هواپيماي مساÙربري ايراني را مورد هد٠قرار داده بود Ùˆ جالب اينكه در آن Ù„Øظه هم ناوچه آمريكايي Ùˆ هم هواپيماي ايراني هر دو در آب‌هاي ايران بودند. به دنبال Øمله ناو جنگي وينسنس به هواپيماي مساÙري ايرباس واكنش‌هاي زيادي در اسناد بين‌المللي Ùˆ در مطبوعات منطقه Ùˆ جهان ثبت شده است. بخشي از اين واكنش‌ها به سازمان‌ها Ùˆ مجامع بين‌المللي برمي گردد. هرچند مجامع Ùˆ سازمان‌هاي بين‌المللي در آن روز در قبال Øادثه ياد شده به علت اعمال Ù†Ùوذ آمريكا در انÙعال به سر مي‌بردند اما مرور آن‌ها به بهانه بررسي اصل Øادثه خالي از لط٠نيست. از طرÙÙŠ مقامات وقت واشنگتن هم به اين بهانه مواضعي را اتخاذ كردند كه آن‌ها هم در اسناد بين‌المللي ثبت شده است. در مواضع اتخاذي واشنگتن رÙتار دوگانه با موازين Øقوق بشري Ùˆ تلاش براي توجيه جنايات ارتكاب ياÙته از سوي نيروي دريايي آمريكا كاملا آشكار است كه خود بهترين دليل بر خوي استكباري سردمداران آمريكا است. البته مقامات وقت واشنگتن در ادامه Ùˆ در برابر ارائه دلايل مستند Ùˆ Ù…Øكمه پسند جمهوري اسلامي در اين باره با توجيه جنايت خود Ùˆ اشتباه قلمداد كردن Ùˆ در نتيجه پرداخت غرامت از مواضع اوليه خود عقب نشيني كردند. در ادامه واكنش‌هاي ياد شده در دو قسمت ارائه مي‌شود. ال٠- واكنش سازمان‌هاي بين‌المللي به Øادثه Øمله ناو آمريكايي به هواپيماي مساÙري ايراني. درپي اين اقدام تجاوزكارانه آشكار ØŒ جمهوري اسلامي ايران در 14 تير 1367 در نامه‌اي به رئيس شوراي امنيت خواستار تشكيل جلسه Ùوري شوراي امنيت براي رسيدگي به موضوع شد. 25 تير 1367 شوراي امنيت تشكيل جلسه داد. از سوي جمهوري اسلامي ايران علي اكبر ولايتي وزير امور خارجه وقت ايران Ùˆ از سوي آمريكا جرج بوش "بوش پدر" معاون وقت رئيس جمهوري آمريكا در جلسه Øضور داشتند. وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در Ùرازي از سخنان خود اعلام كرد: Øضور نظامي آمريكا در خليج Ùارس تنها منادي مرگ Ùˆ بي قانوني Ùˆ شرارت بوده Ùˆ جز ناامني چيزي به ارمغان نياورده است. اقدام جنايتكارانه آمريكا در Øمله به هواپيماي كشوري نيز يكي از اين موارد است كه به هيچ وجه در قالب دÙاع مشروع قابل توجيه نيست. پس از سخنان وزير خارجه ايران نماينده آمريكا نيز به تبيين مواضع دولت خود پرداخت Ùˆ در سخنان عجيبي اعلام كرد كه پرداخت هر خساراتي از سوي آمريكا بايد به موجب شرايط Øقوقي قوانين ايالات متØده Ùˆ با مشورت با كنگره اين كشور باشد Ùˆ نه قواعد بين‌المللي . جالب است كه معاون وقت رئيس‌جمهور آمريكا نيز در موضعگيري عجيب تري اعلام كرد "من هرگز از طر٠آمريكا عذرخواهي نمي‌كنم من اهميتي نمي‌دهم كه Ú†Ù‡ كاري انجام داده است من اهميت نمي‌دهم Øقيقت چيست ". شوراي امنيت نيز در جلسه 3831 خود در تاريخ 8 مرداد 1367 Ø·Ø±Ø Ù‚Ø·Ø¹Ù†Ø§Ù…Ù‡ پيشنهادي را تصويب كرد. متن قطعنامه 616 شوراي امنيت به اين قرار است: "شوراي امنيت با بررسي نامه مورخ 14 تير 1367 جانشين دائم جمهوري اسلامي ايران خطاب به رئيس شوراي امنيت Ùˆ با استماع بيانات نماينده جمهوري اسلامي ايران (وزير امور خارجه وقت علي اكبر ولايتي) Ùˆ سخنان نماينده ايالات متØده آمريكا (معاون رئيس جمهوري وقت) با ابراز تاس٠عميق از اينكه يك هواپيماي غيرنظامي "ايران اير" در پروانه برنامه ريزي شده بين‌المللي 655 در پرواز بر Ùراز تنگه هرمز به وسيله موشك شليك شده از ناو جنگي ايالات متØده آمريكا (وينسنس) منهدم گرديده است بر ضرورت تبيين Øقايق سانØÙ‡ توسط بازرسي بي طرÙانه در منطقه خليج Ùارس تاكيد داشته است Ùˆ اين شورا در ادامه قطعنامه ياد شده بر موارد زير تاكيد كرده است: 1 Ù€ شوراي امنيت تاس٠عميق خود را از ساقط ساختن هواپيماي غيرنظامي ايران به وسيله موشكي كه از يك ناو جنگي امريكا شليك شده Ùˆ تسليت عميق خود را به خاطر از دست رÙتن غم انگيز جان انسان‌هاي بي گناه ابراز مي‌دارد. 2 Ù€ شوراي امنيت همدردي صميمانه خود را به خانواده‌هاي قربانيان سانØÙ‡ غم انگيز Ùˆ دولت‌ها Ùˆ كشورهاي آنان اعلام مي‌دارد. 3 Ù€ شوراي امنيت از تصميم سازمان بين‌المللي هواپيمايي كشوري در پاسخ به درخواست جمهوري اسلامي ايران مبني بر ايجاد كار گروه تØقيق براي بررسي تمام Øقايق موجود همچنين از اعلام ايالات متØده آمريكا Ùˆ جمهوري اسلامي ايران مبني بر تصميمشان براي همكاري با بررسي سازمان هواپيمايي كشوري استقبال مي‌كند. 4 Ù€ از تمامي اعضاي كنوانسيون 1323 شيكاگو درخواست مي‌كند كه در همه شرايط مقررات Ùˆ رويه‌هاي سلامت هوانوردي كشوري به ويژه ضمائم آن كنوانسيون را به منظور جلوگيري از چنين پيشامدهايي دقيقا مراعات نمايند. 5 Ù€ لزوم اجراي Ùوري Ùˆ كامل قطعنامه 598 (1366) شورا را به عنوان تنها مبناي ØÙ„ جامع عادلانه شراÙتمندانه Ùˆ پايدار منازعه ميان ايران Ùˆ عراق ابراز Ùˆ پشتيباني خود را از دبير كل براي اجراي اين قطعنامه اعلام Ùˆ خود را مستلزم به همكاري با دبير كل براي تسريع در اجراي Ø·Ø±Ø Ø§Ø¬Ø±Ø§ÙŠÙŠ او مي‌داند. " در پي اين واكنش شوراي امنيت جمهوري اسلامي علاوه بر شوراي امنيت Ùˆ شوراي ايكائو شكايت خود را در ديوان بين‌المللي دادگستري لاهه نيز Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯. البته سازمان هواپيمايي كشوري بين‌المللي به عنوان سازمان تخصصي وزير مجموعه سازمان ملل متاسÙانه به علت شرايط خاص Øاكم بر آن دوران از مسائل سياسي به دور نماند Ùˆ به جاي بررسي Ùني Ùˆ ارائه طريق به شوراي امنيت تنها به ابراز تاس٠و تسليت به بازماندگان سانØÙ‡ پرداخت. ب Ù€ واكنش مقامات آمريكايي به Øادثه Øمله ناو وينسنس به هواپيماي مساÙري ايراني. برخي مقامات آمريكايي نه تنها از ابراز تاس٠ظاهري در اين باره خودداري كردند بلكه با موضع گيري‌هاي غيرانساني بر جنايت خود اصرار كردند. به نوشته پايگاه اينترتي "وات ريلي هپند" جرج بوش پدر معاون رونالد ريگان رئيس‌جمهور وقت آمريكا در مرداد 1367 Ú¯Ùت: "من هرگز از طر٠آمريكا عذرخواهي نمي‌كنم. من اهميتي نمي‌دهم كه Ú†Ù‡ كاري انجام داده است. من اهميت نمي‌دهم Øقيقت چيست. " به نوشته اين پايگاه اينترنتي تمامي پرسنل وينسنس مدال اÙتخار درياÙت كردند. پس از اين واقعه ناخدا يكم "ويليام راجرز" Ùرمانده ناو وينسنس در مصاØبه‌اي مطبوعاتي به صراØت اعلام كرد: "اگر صدها بار نيز آن اتÙاق رخ دهد باز هم دستور شليك خواهم داد. " بعد از اين Ùاجعه مقامات امريكايي براي توجيه اين جنايت دلايل ضدونقيضي عنوان كردند Ùˆ كوشيدند اين اقدام خصمانه را يك اشتباه قلمداد كنند. اما با وجود اين كوشش‌ها به علت وجود دلايل Ùˆ قرائن كاملا آشكار از جمله مجهز بودن ناو جنگي وينسنس به پيشرÙته‌ترين رادارها Ùˆ رايانه‌هاي عملياتي همچنين مشخص بودن نوع هواپيماي در Øال پرواز مسلم شد كه اØتمال اشتباه توسط Ùرمانده ناو نه تنها وجود نداشته بلكه بسياري از كارشناسان نظامي اين اقدام را اقدامي كاملا تعمدي اعلام كردند. كارشناسان در همان زمان در واكنش به مواضع مقامات آمريكايي مبني بر شليك به هواپيماي مساÙري از روي اشتباه ØªØµØ±ÙŠØ ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯: "سيستم‌هاي رديابي Ùˆ رهگيري ناو وينسنس به قدري پيشرÙته بود كه اين امكان را به خود Ùˆ Ùرمانده آن مي‌داد كه آنان بتوانند در يك Ù„Øظه 200 هد٠را در Ùاصله 400 كيلومتري تشخيص دهند Ùˆ سرعت مسير Ùˆ اهدا٠آن را مشخص كنند. در جلسه 22 تير 1367 شوراي ايكائو كه براي بررسي علل وقوع اين Øادثه تشكيل شده بود رئيس ايكائو بر اين نكته تاكيد كرد كه اين اصل بنيادين كه به موجب آن دولت‌ها بايستي از توسل به اقدامات مسلØانه عليه هواپيماهاي غيرنظامي خودداري نمايند بايد توسط همه دولت‌ها رعايت شود. در اين جلسه نماينده آمريكا پس از تبيين مواضع خود در سخناني كه نشانگر معيارهاي دوگانه در Øقوق بشر است اعلام كرد: "پرداخت هر خسارتي از سوي آمريكا بايد به موجب شرايط Øقوقي قوانين ايالات متØده Ùˆ با مشورت كنگره اين كشور باشد نه قواعد بين‌المللي ! " دولت وقت آمريكا همچنين با صدور بيانيه‌اي با برشمردن چهار ادعا تلاش كرد تا Øدودي خود را در خصوص Øمله به هواپيماي مساÙري تبرئه كند. اين چهار ادعا عبارت بودند از: 1 Ù€ مسير پرواز: هواپيماي ايراني خارج از كريدور هوايي مساÙري بوده است. 2 Ù€ هواپيماي ايراني در ارتÙاع 7 هزارپايي در Øال پرواز بوده كه اين ارتÙاع خيلي كمتر از ارتÙاع استاندارد در اين شرايط بوده است. 3 Ù€ هواپيما در Øال Øركت به سمت ناو وينسنس بوده است. 4 Ù€ هواپيماي ايرباس از سيستم پاسخگويي هواپيماي نظامي ايران استÙاده مي‌كرده است. اما تنها يك ماه بعد دولت آمريكا در موضع گيري ديگري اعلام كرد تمامي اين ادعاها نادرست بوده است. در اين بيانيه آمده بود: "اين هواپيما در پرواز نهايي خود با چند مركز مختل٠كنترل تراÙيك هوايي از طريق سيستم استاندارد غيرنظامي تماس داشته Ùˆ چند ثانيه پيش از شليك اولين موشك توسط ناو وينسنس به زبان انگليسي با Ùرودگاه بندرعباس صØبت كرده بود. "
منبع: روزنامه - جمهوری اسلامی - 12/4/1389