«ريچارد مك‌گارا هلمز» رئيس پيشين سازمان سيا Ùˆ سÙير اسبق امريكا در ايران در 10 Ùروردين 1292 در ايالت پنسيلوانيا به دنيا آمد. هلمز تØصيلات متوسطه را در آمريكا Ùˆ 2 سال آخر آن را در Ùرانسه Ùˆ آلمان به پايان برد Ùˆ به دو زبان آلماني Ùˆ Ùرانسه تسلط كاÙÙŠ ياÙت. در اين سالها برادر ريچارد هلمز در كالج «له‌روزه» سوئيس تØصيل مي‌كرد Ùˆ با Ù…Øمدرضا پهلوي همكلاس بود. ريچارد هلمز پس از پايان تØصيلات متوسطه به ايالات متØده بازگشت Ùˆ در كالج ويليامز ادامه تØصيل داد. او در دوران تØصيل دانشگاهي با پسر هاگ‌بيلي، رئيس آژانس يونايتدپرس، آشنا شد Ùˆ در نتيجه پس از اتمام كالج در اين آژانس خبري به كار پرداخت. اشتغال هلمز در يونايتدپرس 5 سال به طول انجاميد Ùˆ مهمترين موÙقيت شغلي او در اين دوران مصاØبه اختصاصي وي با آدل٠هيتلر بود. در1316 هلمز به كار با آژانس ايندياناپوليس تايمز پرداخت Ùˆ در اين مؤسسه تا سمت مديريت تبليغات ترقي كرد. با شروع مداخله امريكا در جنگ دوم جهاني، هلمز در شهريور 1321 به خدمت نظام Ùراخوانده شد Ùˆ در نيروي دريايي به كار پرداخت.
Ùعاليت اطلاعاتي هلمز به تأسيس اداره خدمات استراتژيك o.s.s 1 توسط ويليام دونوان آغاز مي‌شود. هلمز 30 ساله در تابستان 1322 به اين سازمان جلب شد Ùˆ طي دوران 2 ساله Ùعاليت خود مورد توجه دونوان قرار گرÙت. در 1324 با انØلال o.s.sØŒ هلمز به وزارت دÙاع منتقل شد ولي مدت كوتاهي بعد با تأسيس «گروه مركزي مطالعات» به اين ارگان نوپا جلب شد Ùˆ با تأسيس سازمان سيا در 1947 به آن پيوست.
از Ùعاليت‌هاي اطلاعاتي هلمز از 1326 تا 1331 اطلاعات چنداني در دست نيست. در اين سالها كه دوران آغازين جنگ سرد Ùˆ دشوارترين سالهاي آن است، ريچارد هلمز نقش مرموز Ùˆ ناشناخته‌اي در معاونت جاسوسي Ùˆ ضد جاسوسي سيا كه مسئوليت ايجاد شبكه‌هاي جاسوسي «سيا» را در سراسر جهان به عهده داشت، ايÙا مي‌نمود. هلمز به همراه رئيس خود آلن دالس در اين سالها در آلمان مستقر بود Ùˆ هدايت شبكه‌هاي پنهاني «سيا» در شرق اروپا را به دست داشت. از اين رو بعدها هلمز در «سيا» به عنوان كارشناس درجه اول «جعليات» مورد تØسين بود.
در سال 1331 هلمز به «اداره هماهنگي سياسي»(o.p.s)2 منتقل شد. «كرميت روزولت» عامل كودتاي 28 مرداد عليه مصدق از كارمندان ارشد اين اداره بود. بخش o.p.s سيا كه بعدها نام پوششي Ùوق را كنار نهاد Ùˆ «معاونت عملياتي سيا» خوانده شد، مهمترين ارگان سيا به شمار مي‌رÙت كه تØت رياست Ùرانك وايزنر، چهره سرشناس اين سازمان قرار داشت. o.p.s مأموريت انجام عمليات شبه نظامي Ùˆ سياسي Ùˆ تبليغات پنهاني سيا را در سراسر جهان به عهده داشت Ùˆ در واقع هر آنچه به اقدامات مداخله‌گرانه Ùˆ توطئه‌گرانه سيا مربوط مي‌شود در Øوزه Ùعاليت اين معاونت بود. به همين دليل انبوهي از كارشناسان سياسي، روانشناسي، اقتصادي Ùˆ نظامي را در خدمت داشت. ريچارد هلمز در o.p.s مسئوليت بخشي را عهده‌دار بود كه بعدها توسط كاركنان سيا Ùˆ روزنامه‌نگاران امريكايي بخش «عمليات كثيÙ» نام گرÙت. بدين ترتيب، ريچارد هلمز در 39 سالگي به يكي از مقامات كليدي سرويس اطلاعاتي امريكا بدل شد. آغاز رياست ريچارد هلمز بر اداره كل اجرايي سيا در 1331ØŒ با عمليات مداخله‌گرانه امريكا در ايران، كه با كودتاي 28 مرداد 1332 به Ùرجام رسيد، مقارن است.
ريچارد هلمز به مدت 9 سال معاونت o.p.s Ùˆ رياست اداره كل اجرايي آن را به عهده داشت Ùˆ در 1342 به معاونت عملياتي سيا رسيد. در اين زمان توسط كندي، جان مك‌كن به جاي آلن دالس به رياست سيا منصوب شده بود. جان مك‌كن برخلا٠دالس كهنه‌كار يك چهره ØرÙه‌اي نبود Ùˆ سابقه‌اي در سيا نداشت. بنابراين، عملاً ريچارد هلمز در تركيب مديريت سيا در دوران كندي يك مقام تعيين كننده به شمار مي‌رÙت. در سالهاي اوليه دهه چهل، زماني كه شاه با اعزام اردشير زاهدي تلاش كرد تا Øمايت كاخ سÙيد از نخست‌وزير اميني را سلب كند، دست به دامان هلمز شد Ùˆ هلمز مهمترين نقش را در متقاعد كردن كندي به توق٠Øمايت از اميني ايÙا كرد.
در 1344 توسط ليندون جانسون، دريابان ويليام ربورن به رياست سيا منصوب شد. اما اين رياست كمتر از يك سال دوام ياÙت Ùˆ او به دليل بي‌كÙايتي در خرداد سال بعد از كار بركنار شد Ùˆ در نتيجه ريچارد هلمز در 9 تير 1345 به عنوان رئيس سيا در كاخ سÙيد سوگند ياد كرد.
دوران رياست هلمز نزديك به 7 سال طول كشيد كه سالهاي 1345 تا اواخر اسÙند 1351 را در برگرÙت. هلمز هم در دوران معاونت سيا يعني سالهاي 1341 تا 1345 Ùˆ هم در دوران رياست سيا مساÙرتهايي به تهران داشته است. هلمز سرانجام در پي اÙشاء دخالتهاي گسترده «سيا» در تقلبات انتخاباتي نيكسون در ماجراي «واترگيت» ناگزير شد در 1351 از مقام خود استعÙا كند. در آن زمان اسناد تكان‌دهنده‌اي از مداخلات سيا در امور داخلي ايالات متØده منتشر شد. Øادثه «واترگيت» منجر به تشكيل كميسيون ويژه‌اي در سناي آمريكا براي رسيدگي به اعمال غيرقانوني سيا شد Ùˆ هلمز Ùˆ ساير مقامات سيا به پاي ميز Ù…Øاكمه كشيده شدند. در اين Ù…Øاكمات روشن شد كه از 1346ØŒ سيا به دستور جانسون مأموريت ياÙته كه دستهاي خارجي را در پس نهضت ضدجنگ ويتنام كش٠كند Ùˆ هلمز اين مأموريت را با وجود مغايرت آن با وظاي٠سيا پذيرÙته است Ùˆ بدين ترتيب به تدريج ميليونها امريكايي را زير پوشش عملياتي Ù€ اطلاعاتي خود برده است. نشر اين Øقايق براي اÙكار عمومي امريكا كه سخت به دموكراسي‌اش مي‌باليد تكان دهنده بود Ùˆ جامعه امريكايي را به شدت عليه ريچاردنيكسون Ùˆ ريچارد هلمز تØريك كرد. رسوايي واترگيت ريچاردنيكسون را مجبور كرد تا براي نجات موقعيتش ريچارد هلمز را از رياست سيا كنار گذارد. هلمز در 13 بهمن 1351 اتاق رياست سيا را ترك كرد، ولي Ùعاليتش در سيا به پايان نرسيد. ريچارد هلمز مأموريت ياÙت تا به عنوان سÙير امريكا به ايران بيايد Ùˆ با بهره‌گيري از سوابق ديرين دوستي خود را با Ù…Øمدرضا پهلوي Ùعاليت‌هاي سيا در منطقه خليج‌Ùارس را وارد مرØله جديدي كند. بدين‌سان بود كه در 26 اسÙند 1351 هلمز به همراه همسر انگليسي‌اش وارد تهران شد.
هلمز با ورود به ايران مسئوليت رياست ايستگاه «سيا» در تهران را بر عهده گرÙت Ùˆ جانشين «ويليام برومر» گرديد. هلمز از اين پس نقش بسيار تعيين‌ كننده‌اي در Øوادث سالهاي دهه پنجاه ايران برعهده گرÙت. در دوره برومر Ùˆ هلمز تهران بعد از بيروت به بهشت جاسوسان شهرت ياÙت.3 اين دوره اوج سالهاي رقابت تسليØاتي شرق Ùˆ غرب Ùˆ منتهاي ايام جنگ سرد بود Ùˆ جنگ جاسوسان مهمترين وجه اين نبرد دوران‌ساز به شمار مي‌رÙت.
در دوران اقامت هلمز در تهران، رسيدگي سناي امريكا به پرونده جنجالي واترگيت Ùˆ اعمال غيرقانوني سيا ادامه ياÙت Ùˆ هلمز طي اين دوران 4 ساله 16 بار به واشنگتن سÙر كرد Ùˆ بيش از 30 بار Ùˆ متجاوز از 100 ساعت در كميسيون چرچ (منسوب به Ùرانك چرچ سناتور ايالات آيداهو) بازجويي شد.4 دوران مأموريت هلمز در تهران در 5 دي 1355 به پايان رسيد Ùˆ وي در اين روز براي هميشه ايران را ترك كرد.5 مدت كوتاهي بعد در 13 آبان 1356 ريچاردهلمز به جرم پنهان كردن اطلاعات خود در زمينه عمليات شيلي از سناي امريكا به 2 سال زندان تأديبي Ùˆ 2 هزار دلار جريمه Ù…Øكوم گرديد، ولي اين Ù…Øكوميت با وساطت كاخ سÙيد بخشوده شد. با وجود ترك ايران روابط هلمز با دربار پهلوي قطع نشد Ùˆ اين روابط تا وقوع انقلاب اسلامي ايران ادامه ياÙت.
پا نوشت‌ها:
1- office of Strategic Servicess – Oss
2- office of Policy Coordination
3Ù€ دو دهه واپسين Øكومت پهلوي، Øسين آباديان، مؤسسه مطالعات Ùˆ پژوهشهاي سياسي، ص 421.
4Ù€ ظهور Ùˆ سقوط سلطنت پهلوي، Ùردوست، مؤسسه مطالعات Ùˆ پژوهشهاي سياسي، جلد 2 ص 217.
5Ù€ پس از هلمز، ويليام سوليوان سÙير آمريكا در Ùيليپين در 20 Ùروردين 1356 به عنوان سÙير جديد آمريكا در ايران معرÙÙŠ شد Ùˆ در 18 خرداد همان سال به تهران آمد.