رابطه‌ ايران و آمريکا از سراب تا واقعيت
با اينکه هر کدام از طرÙين بازي در تلاش‌اند با بهره‌گيري از ديگر بازيگران منطقه‌اي Ùˆ جهاني، نقش Ùˆ اهميت طر٠مقابل را کمرنگ جلوه دهند، اما سياست‌گذاران هر دو طر٠به‌خوبي به اين امر واقÙند Ú©Ù‡ عدم رابطه با ØريÙØŒ Ùقط هزينه‌ها Ùˆ زمان دسترسي به اهدا٠را اÙزايش مي‌دهد. تجربه‌ تاريخي نيز نشان مي‌دهد در شرايط بØراني، بيش از هر زمان ديگري مي‌توان نسبت به وصول تواÙÙ‚ بين دو دولت اميدوار بود. قضيه‌ Ù…Ú© Ùارلين يا همکاري ايران در Øمله به اÙغانستان Ùˆ عراق از جمله مواردي است Ú©Ù‡ در اين خصوص مي‌توان ذکر کرد. در شرايط Ùعلي نيز به‌نظر مي‌رسد هر دو طر٠به‌رغم اتخاذ موضع تهاجمي عليه يکديگر، به رابطه با يکديگر مشتاق بوده Ùˆ در تلاشند با اتخاذ رويکردهاي رئاليستي درصدد ترميم اين روابط برآيند. با اين Øال به نظر مي‌رسد علاوه بر اين دو کشور، بازيگران ثالثي نيز Ú©Ù‡ مناÙع خود را در گرو عدم رابطه دو کشور مي‌بينند، در اين زمينه نقش‌آÙريني کرده Ùˆ از تØقق اين موضوع ممانعت کنند. البته برخي مسايل نيز به عنوان موانع اصلي يا به عبارت بهتر، بن‌بست برقراري روابط دو کشور به‌شمار مي‌آيند Ú©Ù‡ مهم‌ترين آنها مساله اسراييل در منطقه است Ú©Ù‡ هر دو طر٠Øساسيت‌هاي ويژه‌اي نسبت به آن دارند. از سوي ديگر به دليل تنش‌هاي زيادي Ú©Ù‡ پس از انقلاب بين دو کشور وجود داشته، Øتي در صورت عزم جدي دولت مردان هر دو طرÙØŒ به‌نظر مي‌رسد امکان برقراري ارتباط سريع بين دو کشور وجود ندارد؛ چرا Ú©Ù‡ اÙکار عمومي هنوز براي پذيرش اين موضوع آمادگي لازم را ندارد Ùˆ بايد با گذشت زمان بسترهاي لازم در اين باره را Ùراهم نمود. از اين رو به نظر مي‌رسد هر دو کشور با اتخاذ نوعي رويکردهاي دو جانبه، هم‌زمان علاوه بر تشديد Ùشارها بر يکديگر، در تلاشند تا به تدريج با آمادگي اÙکار عمومي در شرايط مناسب‌تري نسبت به عادي سازي روابط با يکديگر اقدام نمايند. بررسي روابط ايران Ùˆ آمريکا از اين منظر، نگاهي نو به ÙŠÚ© موضوع قديمي است Ú©Ù‡ Øدود سه‌دهه ذهن تØليل‌گران Ùˆ کارشناسان اين Øوزه به به خود مشغول کرده است. اين موضوع از آن جهت اهميت دارد Ú©Ù‡ Ùضاي جهاني شدن Ùˆ کمرنگ شدن Øاکميت‌هاي ملي، شباهت بسياري با زمان دولت- شهر‌هاي يونان باستان دارد Ùˆ با Ùرض پذيرش اين شباهت، رابطه ايران Ùˆ آمريکا به عنوان دو دولت- شهر مستقل اهميت شاياني خواهد داشت. در يونان باستان سه دولت- شهر بيش از سايرين اهميت داشتند، آتن، اسپارت Ùˆ ملوس. آتني‌ها بسيار قدرتمند بوده Ùˆ از موضع قدرت با ديگران Ú¯Ùتگو مي‌کردند Ùˆ در برخورد با ملت‌ها ضمن Ø·Ø±Ø Ù…Ø²Ø§ÙŠØ§ÙŠ اتØاد با آتن، عواقب Ùˆ تهديدهاي ناشي از امتناع Ùˆ سرباز زدن از اين درخواست را نيز يادآور مي‌شدند. در اين ميان ملوسي‌ها نيز ظاهراً ملتي صلØ‌دوست Ùˆ بي‌طر٠هستند Ú©Ù‡ گرچه خواهان جنگ با ديگران نبودند، اما سلطه کسي را هم نپذيرÙته Ùˆ در ديالوگ خود با آتني‌ها تاکيد مي‌کنند Ú©Ù‡ مرگ را بر پذيرش سلطه‌ي ديگران ØªØ±Ø¬ÙŠØ Ù…ÙŠâ€ŒØ¯Ù‡Ù†Ø¯. شيوه‌ برخورد آتني‌ها با ديگر دولت- شهر‌ها، يادآور يکجانبه‌گرايي آمريکا در قبال مسايل جهاني است Ú©Ù‡ با هد٠برپايي نظام تک قطبي، در تلاش است تا ديگران را با خود همراه نمايد. ديدگاه ملوسي‌ها نيز تقريباً شبيه مواضع سوئيس در نظام بين‌الملل معاصر است Ú©Ù‡ با تعهد به ØÙظ ØµÙ„Ø Ùˆ رعايت اصل بي‌طرÙÙŠ در قبال مسايل جهاني، چهره‌اي آرام را از خود به نمايش مي‌گذارد. در مقام مقايسه ديالوگ ملوسي‌ها Ùˆ آتني‌ها داراي شباهت‌ها Ùˆ تÙاوت‌هايي با روابط ايران Ùˆ آمريکا‌ي پس از انقلاب دارد. از منظر تعهد به ØÙظ ØµÙ„Ø Ø´Ø§ÙŠØ¯ بتوان ايران را به ملوسي‌ها شبيه دانست؛ چرا Ú©Ù‡ رهبران ايران در سال‌هاي پس از انقلاب همواره از ØµÙ„Ø Ø¯Ùاع کرده Ùˆ اظهار داشته‌اند Ú©Ù‡ Ùقط ØÙظ استقلال، آزادي Ùˆ پيشرÙت همه‌جانبه‌ کشور را دنبال مي‌کنند. با اين Øال با مرور عملکرد جمهوري اسلامي در سال‌هاي اوايل انقلاب، از جمله بØØ« صدور انقلاب، Øمايت از جنبش‌هاي آزادي بخش در سراسر جهان Ùˆ انتقادهاي گسترده از مجامع بين‌المللي، Ùˆ Øکام کشورهاي عربي Ùˆ اسلامي، تÙاوت‌هاي ايران Ùعلي با ملوسي‌ها آشکار مي‌شود. ملوسي‌ها ظاهراً در مقابل تهديدهايي Ú©Ù‡ از سوي آتني‌ها Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÙŠ شد از قدرت چانه‌زني زيادي برخوردار نبودند، اما در مورد ايران هرچند قدرت Ùˆ امکانات کمتري نسبت به Øري٠دارد، ولي آن‌چنان هم بي‌دÙاع نيست Ùˆ قدرت زيادي براي چانه‌زني با طر٠مقابل خود دارد. موقعيت استراتژيک ايران، منابع سرشار انرژي، تاريخ Ùˆ تمدن کهن Ùˆ Ùرهنگ تأثير گذار در منطقه، Ù†Ùوذ بر شيعيان عراق، سوريه Ùˆ لبنان، Ùˆ بهره‌مندي از Øمايت نيروهاي مقاومت Øزب‌الله در همسايگي اسراييل، از جمله Ùاکتورهايي است Ú©Ù‡ رهبران ايران به عنوان برگ برنده در مقابل تهديدهاي نيروهاي‌ آمريکايي، از آن بهره مي‌برند. با اين Øال عملکرد آمريکا در قبال ايران شباهت زيادي به آتني‌ها دارد Ùˆ رهبران آمريکايي در سال‌هاي پس از انقلاب به شيوه‌هاي گوناگون در صدد بوده‌اند تا با اعمال سياست چماق Ùˆ هويج، موقعيت خود را در ايران تقويت نمايند. پرونده‌ هسته‌اي ايران Ùˆ موضع آمريکا در قبال آن نمونه‌ خوبي براي اين مدعاست. در مجموع به‌رغم شباهت‌هاي ميان موضع آمريکا با برخورد آتني‌ها از يکسو Ùˆ پاÙشاري ايران بر تعهد به ØÙظ ØµÙ„Ø Ø§Ø² سوي ديگر نمي‌توان روابط ميان اين دو کشور را کاملاً شبيه ديالوگ آتني‌ها Ùˆ ملوسي‌ها دانست؛ چرا Ú©Ù‡ نه ايران مانند ملوسي‌ها کاملاً بي‌دÙاع است Ùˆ نه موقعيت نظام بين‌الملل امروز اجازه‌ عملکردي شبيه آتني‌ها را به آمريکا مي‌دهد. در واقع موقعيت Ùˆ اهدا٠راهبردي ايران به‌گونه‌اي است Ú©Ù‡ نمي‌تواند در صØنه‌ بين الملل بي‌طر٠باشد. به عبارت ديگر Øتي در صورت تمايل ايران به بي‌طرÙÙŠØŒ ديگر بازيگران منطقه‌اي Ùˆ بين‌المللي اجازه‌ چنين کاري را به ايران نمي‌دهند. در مجموع با در نظر گرÙتن مسايل Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ØŒ شايد بتوان روابط ميان ايران Ùˆ امريکا را بيش از آنکه به ديالوگ آتن Ùˆ ملوس شبيه دانست، به رابطه‌ي آتن Ùˆ اسپارت به عنوان دو دولت شهر مقتدر Ùˆ Ù…Ø·Ø±Ø ØªØµÙˆØ± نمود.