کاخ سÙید؛ از هم پيماني با شاه تا توصيه به رÙتن وي
گزارش Øاضر گاه شمار مواضع دیپلماتیک آمریکا‌ در قبال تØولات ایران از آبان تا دی 1357 است . در اين گزارش ميخوانيم كه چگونه نظر دولت آمريكا در Ùاصله دوماه ( آبان تا دي 1357) از جانبداري مطلق نسبت به شاه تا توصيه به خروج وي از كشور تنزل مي يابد . 9/8/1357 - جیمی کارتر، رییس جمهور آمریکا Ùˆ وزیر امور خارجه‌اش با صدور بیانیه‌ای Øمایت خود را از شاه ایران اعلام داشتند Ùˆ ضمن ابراز همدردی اظهار اطمینان کردند Ú©Ù‡ ایران از بØران‌های سیاسی خشونت آمیز به سلامت خواهد گذشت. پنتاگون هم اعلام کرد Ú©Ù‡ هیچ گونه برنامه اضطراری برای خارج کردن 41 هزار آمریکایی ساکن ایران در دست ندارد ( روزنامه اطلاعات 10/8/1357) 10/8/1357- جیمی کارتر در ملاقات با ولیعهد ایران از اقداماتی Ú©Ù‡ شاه در جهت استقرار دموکراسی به عمل آورده است، ابراز خوشØالی کرد. ÙˆÛŒ Øمایت آمریکا را از شاه مورد تائید قرار داد Ùˆ ابراز امیدواری کرد Ú©Ù‡ تظاهرات خشونت آمیز مخالÙان Ùˆ اعتصاب در نواØÛŒ Ù†Ùت خیز کشور هر Ú†Ù‡ زودتر خاتمه یابد. ÙˆÛŒ در این دیدار Ú¯Ùت: دوستی Ùˆ اتØاد با ایران، یکی از مبانی مهمی است Ú©Ù‡ سیاست خارجی آمریکا به طور اعم بر روی آن پایه‌ گذاری شده است (روزنامه اطلاعات10/8/1357) 13/8/1357 - Ù…ØاÙÙ„ نزدیک به مقام‌های عالی ایران Ú¯Ùتند Ú©Ù‡ دولت ایران در برابر تظاهرات Ùˆ اعتصابات،اقدام جدی Ùˆ واکنش سختی نشان نمی‌دهد چرا Ú©Ù‡ از Øمایت کارتر در این مورد مطمئن نیست. ویلیام سالیوان، سÙیر آمریکا در ایران طبق دستورهایی Ú©Ù‡ از وزارت امور خارجه آمریکا دریاÙت داشته است، دولت ایران را از هرگونه اقدام خشونت بار بر Øذر داشته است تا Øمایت آمریکا،همچنان ادامه داشته باشد (روزنامه اطلاعات 13/8/1357)- سایروس ونس، وزیر امور خارجه آمریکا، شاه را به عنوان متØدی بسیار صمیمی Ùˆ گرانقدر مورد ستایش قرار داد Ùˆ خواستار پایان یاÙتن ناآرامی‌های جاری ایران شد. ÙˆÛŒ Ú¯Ùت: ایران ظر٠ده سال گذشته سهم بزرگی در ثبات خاورمیانه داشته است... ما همکاری صمیمانه با شاهنشاه داشته‌ایم Ùˆ ایران دوستی بسیار صمیمی Ùˆ ارزشمند برای ماست... ما کاملا از تلاش‌های شاهنشاه به منظور اعاده نظم Ùˆ ادامه برنامه اعطای آزادی‌های سیاسی کاملا جانبداری می‌کنیم (همان)4/9/1357 - کارتر، رییس جمهور آمریکا، سازمان سیا را به علت عدم توانایی‌اش در پیش بینی Øوادث ایران مورد انتقاد قرار داد (Ù‡Ùت هزار روز،جلد دوم، ص 1011) 9/9/1357- کارتر، رییس جمهور آمریکا، در یک مصاØبه Ú¯Ùت Ú©Ù‡ به شاه اعتماد دارد Ùˆ از ÙˆÛŒ در مبارزه با مخالÙین Øمایت می‌کند (همان ØŒ ص 1015) 15/9/1357 - هادینگ کارتر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا Øمایت مجدد کشورش را از سیاست‌های شاه اعلام کرد Ùˆ Ú¯Ùت:کارتر از جورج بال مشاور قدیمی کندی، جانسون Ùˆ ریچارد هلمزسÙیر سابق آمریکا در ایران خواسته است تا ÙˆÛŒ را درباره اوضاع ایران یاری دهند (همان ص 1019) 16/9/1357- کارتر، رییس جمهور آمریکا Ú¯Ùت: ما امیدواریم شاه برسر کار باقی بماند. البته این چیزی است Ú©Ù‡ به دست مردم ایران است. ما قصد نداريم در امور سیاسی داخلی ایران دخالت کنیم (همان،ص 1020) 22/9/1357 - جلسه کمیته ویژه برای بررسی مسائل ایران در کاخ سÙید تشکیل شد. جورج بال در این جلسه اعلام کرد : اگر ما برای تشکیل یک دولت غیرنظامی Ú©Ù‡ دارای قدرت Ùˆ اختیارات کاÙÛŒ است دست به کار نشویم، کار تمام شده است. بال توصیه کرد Ú©Ù‡ آمریکا از شاه بخواهد Ú©Ù‡ اختیارات را به طور کامل به یک دولت غیرنظامی تÙویض کند Ùˆ Ùقط در راس نیروهای Ù…Ø³Ù„Ø Ø¨Ø§Ù‚ÛŒ بماند. وارن کریستوÙر معاون وزیر امور خارجه از این پیشنهاد استقبال کرد ولی برژینسکی Ùˆ هارولد براون با آن مخالÙت کردند (روزشمار روابط ایران Ùˆ آمریکا،ص268) 24/9/1357- کارتر،رییس جمهور آمریکا در مصاØبه‌اش اظهار داشت Ú©Ù‡ ایالات متØده به برژنÙ،صدر هیات رییسه شوروی اطلاع داده است Ú©Ù‡ در امور داخلی ایران دخالت نمی‌کند Ùˆ به کسی هم چنین اجازه‌ای نخواهد داد (Ù‡Ùت هزار روز،جلد دوم،ص 1029) 30/9/1357 - الکساندر دومرانش، رییس سازمان جاسوسی Ùرانسه در دیدار با شاه درباره اقامت امام خمینی در پاریس مذاکره کرد. ÙˆÛŒ Ú¯Ùت Ú©Ù‡ شاه در این باره ميگويد : چون عزیمت آیت الله به لیبی یا سوریه خطرناک‌تر است، لذا اقامت او را در پاریس ØªØ±Ø¬ÛŒØ Ù…ÛŒâ€ŒØ¯Ù‡Ù…. دومرانش وضع شاه را به لویی شانزدهم تشبیه کرده بود (همان،ص 1036)- یکی از Ùرستادگان آمریکا به تهران پس از ملاقات با شاه، وضعیت او را اینگونه توصی٠کرد: با مردی گیج Ùˆ مریضی روبرو بودم Ú©Ù‡ در برابر مشکلات جاری کشور دائم می‌گÙت: نمی دانم Ú†Ù‡ کنم؟وی در دیدار با برژینسکی مشاور امنیت ملی کارتر Ú¯Ùت: شما یک مرده متØرک در آنجا دارید...باید بدانی Ú©Ù‡ دیگر نمی‌توانیم روی شاه Øساب کنیم (همان،ص 1037) 16/10/1357- شاپور بختیار، نخست وزیر جدید ایران اعضا کابینه خود را به Øضور اعلیØضرت معرÙÛŒ کرد. در این کابینه،اØمد میرÙندرسکی، وزیر امور خارجه است (روزنامه اطلاعات 16/10/1357)- خبرگزاری Ùرانسه گزارش کرد Ú©Ù‡ انتصاب یک نخست وزیر غیرنظامی در ایران، عامل جدید است Ú©Ù‡ آمریکا را وادار می‌کند در موضع خود نسبت به شاه تجدید نظر کند. Ù…ØاÙÙ„ آگاه Ú¯Ùتند Ú©Ù‡ ویلیام سالیوان سÙیر آمریکا در تهران از واشنگتن پرسیده است Ú©Ù‡ « آیا وقت آن رسیده است Ú©Ù‡ به شاه توصیه کند کشور را ترک کند؟» ظاهرا شاه ایران از چند روز پیش، عقیده سÙیر آمریکا را در این باره خواستار شده است. در واشنگتن رسما Ú¯Ùته می‌شود Ú©Ù‡ اگر شاه تصمیم بگیرد به آمریکا بیاید، مقدم او را گرامی خواهد داشت اما هیچ‌گونه توصیه‌ای در این زمینه به ایشان نشده است (روزنامه اطلاعات 16/10/1357) 17/10/1357 - سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در مصاØبه‌ای ضمن اعلام همکاری کامل ایالات متØده با دولت بختیار Ú¯Ùت: ما مایلیم با دولتی Ú©Ù‡ در ایران در چارچوب قانون اساسی یعنی مشروطه سلطنتی تشکیل می‌شود همکاری کنیم. ما آنچه را مردم ایران انجام می‌دهند یا نمی‌دهند، مورد ارزیابی قرار نخواهیم داد . ثبات اوضاع، استقلال Ùˆ تØول سیاسی Ùˆ اقتصادی منظم ایران، یگانه هد٠آمریکا است . آمریکا به شاه هیچ‌گونه توصیه‌ای برای خارج شدن از تهران نکرده است Ùˆ لذا تصمیم، مربوط به خود ایشان است Ú©Ù‡ آیا کشور را ترک کند یا خیر. با این Øال شاه مایل است هنگامی Ú©Ù‡ دولت جدید تشکیل شد، برای استÙاده از تعطیلات، ایران را ترک کند (روزنامه اطلاعات 17/10/1357) 18/10/1357 - روزنامه پراودا، ارگان Øزب کمونیست شوروی در شدیدترین موضع‌گیری خود در قبال اوضاع ایران، به آمریکا اخطار کرد: مسکو مداخله نظامی خارجی را در ایران، به عنوان رودررویی با مناÙع امنیت خود تلقی خواهد کرد. علایم Ùˆ نشانه‌های زیادی برای مداخله در امور ایران از جانب آمریکا به چشم می‌خورد Ú©Ù‡ با وجود تکذیب واشنگتن، اضطراب Ùˆ نگرانی شدیدی در ایران Ùˆ کشورهای منطقه بوجود آورده است . رÙت Ùˆ آمد واØدهای دریایی آمریکا در خلیج Ùارس Ú©Ù‡ یک اسکادران دیگر از نیروی دریایی این کشور در مدخل اقیانوس هند لنگر انداخته Ùˆ ورود گروه‌های ویژه مستشاران آمریکایی به تهران را غیر از تلاش برای مداخله در ایران به چیزی دیگر نمی‌توان تعبیر کرد (روزنامه اطلاعات 18/10/1357)- یونایتدپرس از گوادلوپ گزارش داد Ú©Ù‡ Ú©Ù†Ùرانس غیررسمی سران آمریکا، Ùرانسه، آلمان غربی Ùˆ انگلستان در مورد نیاز ابرقدرت‌ها به تشنج‌زدایی پایان یاÙت.در این Ú©Ù†Ùرانس، آشوب در ایران، سقوط کامبوج Ùˆ خشونت بالقوه در Ø¢Ùریقای جنوبی مورد توجه قرار گرÙت ولی در پایان اعلام شد Ú©Ù‡ دست آنها در کشمکش‌های Ù…ØÙ„ÛŒ بسته است Ùˆ سران غرب تصمیم به مداخله ندارند Ùˆ دیپلماسی زور را مردود می‌شناسند. به گزارش این خبرگزاری، شاه ایران در Øالی Ú©Ù‡ چشم به راه پاسخ ایالات متØده آمریکا است باید خود سرانجام تصمیم بگیرد Ú©Ù‡ بماند یا برای یک تعطیلات Ú©Ù‡ ممکن است منجر به پایان یاÙتن سلطنتش گردد، برود Ùˆ آمریکا به خاطر مخالÙت‌های Ùزاینده Ùˆ همه‌جانبه ایرانیان نمی‌تواند از او Øمایت کند (همان) 19/10/1357- جیمی کارتر، رییس جمهور آمریکا در پیامی برای امام خمینی تاکید کرد Ú©Ù‡ اگر امام خمینی از دولت بختیار Øمایت نکند، در ایران Øمام خون راه خواهد اÙتاد.امام خمینی نیز با قاطعیت این تقاضای کارتر را رد کرد (روزنامه اطلاعات 15/5/1358 ص 2 به نقل از ابراهیم یزدی)- هادینگ کارتر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با اعلام پشتیبانی کامل ایالات متØده از کابینه جدید ایران اعلام کرد Ú©Ù‡ رابرت هایزر، معاون Ùرماندهی نیروهای آمریکا در اروپا، چند روزی بیش از وقت تعیین شده قبلی در ایران اقامت خواهد کرد تا بتواند با رهبران نظامی ایران بیشتر Ú¯Ùت‌و‌گو کند...هایزر به عنوان نماینده دولت آمریکا با چند Ù†Ùری از Ùرماندهان ارتش ایران به Ú¯Ùت‌و‌گو نشسته Ùˆ به آنان توصیه کرده است Ú©Ù‡ از دولت بختیار پشتیبانی کند...این عمل، مداخله آمریکا در امور ایران نمی‌تواند به Øساب آید...این امر Ú©Ù‡ توصیه شود از قانون اساسی ایران Øمایت شود، امری کاملا عادی است. به عکس اگر سرنگونی Øکومت موجود توصیه می‌شد، آن وقت مداخله بود. (روزنامه اطلاعات 19/10/1357)منابع:1- گاه شمار سیاست خارجی ایران؛ دکتر بهرام نوازنی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی2- آرشیو روزنامه اطلاعات، آبان تا دی ماه 1357
منبع: گاه شمار سیاست خارجی ایران؛ دکتر بهرام نوازنی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی