اين جدال ها بر رويكردهاى متÙاوت Ùˆ Øتى متضاد رهبران Ùˆ مقامات عاليه دو كشور استوار مى باشد. نوع رÙتار Ùˆ اتهامات متقابل ايران Ùˆ امريكا به گونه اى نمايان گرديده كه مبتنى بر رنجش عميق سياسى آنان مى باشد. چنين روندى از Øوادث، بر توانمندى Ùˆ مولÙÙ‡ هاى امنيت ملى جمهورى اسلامى ايران تإثيرات قابل توجهى برجاى گذاشته است. (1)
جدال هاى سياسى يكى از اصلى ترين مولÙÙ‡ هاى كاهنده امنيت ملى Ù…Øسوب مى گردند. اين امر مى تواند در Ø³Ø·ÙˆØ Ù…Ø®ØªÙ„ÙÙ‰ ظاهر گردد. زمانى كه كشورها با تهديدات ساختارى Ùˆ كاركردى رو به رو مى شوند، انگاره هاى امنيتى در ادراك رهبران Ùˆ مقامات عاليه آنان تقويت مى شود؛ زيرا آنان براى مقابله با تهديدات، نيازمند ابزارهاى متنوعى خواهند بود. (2) تهيه Ùˆ به كارگيرى اين ابزارها طبعا با هزينه هاى Ùراگيرى براى كشورها همراه مى گردد. جدال هاى ايران Ùˆ امريكا نيز با هزينه هاى متنوعى در Øوزه مناÙع ملى Ùˆ مزيت هاى ژئوپلتيكى همراه بوده است.
در روند چالش هاى متقابل ايران Ùˆ ايالات متØده، امريكايى ها از الگوهاى گوناگونى براى Ù…Øدود كردن اهدا٠سياست خارجى جمهورى اسلامى ايران بهره گرÙته اند. اين امر بيان گر ((استراتژى جنگ كم شدتLow Intensive War Strategy)) عليه ايران مى باشد.
اين استراتژى از نمادهاى سياسى، اقتصادى، نظامى، عمليات پنهان، جنگ تبليغاتى Ùˆ Øقوقى برخوردار بوده است. البته گروه ها Ùˆ Ø¬Ù†Ø§Ø Ù‡Ø§Ù‰ مختلÙÙ‰ در روند برنامه ريزى استراتژيك امريكا نقش داشته اند. هر يك از اين مجموعه ها بر اجراى رويكردهاى خاصى تإكيد دارند. بنابراين، در ميان نخبگان امريكايى، جلوه هايى از اختلا٠نظر در ارتباط با الگوهاى رÙتارى آن كشور در برخورد با جمهورى اسلامى ايران به وجود آمده است. هر گروه بر استراتژى Ùˆ رويكرد خاصى تإكيد داشته است Ùˆ آن را موثرترين راه براى تإمين Øداكثر مناÙع ملى امريكا تلقى مى كند.
گروه هاى ((اسرائيل Ù…Øور)) در سياست خارجى امريكا، بر اعمال الگوى ((تØريم Sanction)) تإكيد دارند. آنان از سال 1980 Ø³Ø·ÙˆØ Ù…Ø®ØªÙ„ÙÙ‰ از تØريم را عليه جمهورى اسلامى ايران اعمال كرده اند. البته گروه هاى ديگرى نيز وجود دارند كه به كارگيرى روش هاى Ù…Øدود كننده را براى مناÙع Ùˆ اهدا٠ملى امريكا مطلوب تلقى نمى كنند. اينان اعتقاد دارند كه تداوم سياست تØريم منجر به ((واكنش هاى گريز از مركز)) در جمهورى اسلامى ايران خواهد شد (3) Ùˆ در نتيجه، چنين الگويى نمى تواند منجر به تغيير در رÙتار سياسى كشورهاى انقلابى از جمله ايران گردد.
به كارگيرى هر گونه الگوى رÙتارى توسط امريكا، بر اهداÙØŒ مناÙع Ùˆ امنيت ملى ساير كشورها تإثيراتى بر جاى مى گذارد. اين امر ناشى از جايگاه ساختارى ايالات متØده در نظام بين الملل مى باشد.
بنابراين، نقش بين المللى Ùˆ الگوى رÙتارى آن كشور مى تواند نتايج منÙÙ‰ يا مثبتى را بر امنيت ملى ساير كشورها؛ از جمله بر مولÙÙ‡ هايى همانند: ((اقتدار))ØŒ ((مشروعيت بين المللى)) Ùˆ ((پايدارى منطقه اى)) بر جاى گذارد.
الگوهاى رÙتار متقابل جمهورى اسلامى ايران در برخورد با ايالات متØده امريكا نيز داراى جلوه ها Ùˆ نمادهايى از ((ستيزه جويى انقلابى)) بوده است. اين امر نشان مى دهد كه رنجش انقلاب ايران از رÙتارهاى سياسى امريكا، عميق Ùˆ گسترده مى باشد.
((ريچارد كاتم)) اعتقاد دارد كه:
((در دوران انقلاب Ùˆ شرايط تاريخى بعد از آن، شعار ((مرگ بر امريكاdeath to America)) به عنوان دومين شعار عمومى مورد Øمايت مردم ايران بوده است. اين عبارت، عمدتا بعد از شعار ((الله اكبرGod is great)) مورد استÙاده قرار گرÙته است)). (4)
بررسى رÙتارهاى اقتصادى، سياسى Ùˆ عملياتى امريكا عليه جمهورى اسلامى ايران، Ùˆ همچنين به كارگيرى شعارها Ùˆ عبارت هاى ضد امريكايى توسط ايران، بيان گر اين امر است كه روابط ايران Ùˆ امريكا در ((شرايط بØرانى)) قرار گرÙته Ùˆ اين مسإله به مدت بيش از دو دهه تداوم ياÙته است. اصلى ترين ويژگى شرايط بØرانى را بايد در بسيج منابع Ùˆ امكانات كشورها Ùˆ رويارويى آنان دانست.
در چنين وضعيتى، بخش عمده اى از Ùرصت ها، موقعيت هاى معطو٠به ارتقاى مناÙع ملى Ùˆ سودمندىهاى ناشى از همكارى متقابل واØدهاى سياسى، ناديده انگاشته مى شود. در ازاى آن، شاهد ظهور شرايط Ùˆ وضعيت هايى مى باشيم كه Ø³Ø·Ø Ø±ÙˆÙŠØ§Ø±ÙˆÙŠÙ‰ ها Ùˆ وضعيت هاى مخاطرهآميز را اÙزايش مى هد. (5)
جهت بررسى ميزان تإثيرگذارى سياست هاى خصمانه امريكا عليه مناÙع Ùˆ امنيت ملى جمهورى اسلامى ايران، اين امر را Ù…Ùروض قرار داده ايم كه روابط Ùˆ تعاملات دو كشور در ((شرايط بØرانى)) قرار دارد.
شكل گيرى جدال هاى متنوع Ùˆ سينوسى در روابط دو جانبه Ùˆ همچنين تداوم سياست تØريم، به Ù…Ùهوم نمادهايى از اين روابط بØرانى Ù…Øسوب مى گردد. براى تبيين نتايج Øاصل از شرايط بØرانى در روابط كشورها، در صدد بر آمده ايم تا شرايط شكل گيرى بØران Ùˆ نتايج Øاصل از آن را براى كشورهاى جهان سوم تبيين كنيم.
در بخش بعدى مقاله، تإثير بØران در روابط ايران Ùˆ امريكا Ùˆ سياست هاى تØريم ايران را مورد بررسى قرار مى دهيم. Ùرضيه مقاله بر اين امر تإكيد دارد كه تØريم، منجر به كاهش Ùˆ از بين رÙتن Ùرصت هاى سياسى Ùˆ اقتصادى ايران براى ايÙاى نقش ((قدرت منطقه اىRegional Power)) جمهورى اسلامى ايران درØوزه خليج Ùارس گرديده است.
پيامد ظهور بØران در روابط خارجى كشورهاى جهان سوم
بØران در روابط كشورها Ùˆ واØدهاى سياسى عمدتا در شرايطى شكل مى گيرد كه تمام تلاش هاى ديپلماتيك Ùˆ اقدامات مبتنى بر Øسن نيت Ùˆ اعتماد سازى به نتيجه موثر Ùˆ سازنده اى نايل نگرديده باشند. به عبارت ديگر، در شرايط ظهور بØران، گام هايى كه مبتنى بر ((روش هاى ØµÙ„Ø Ø¬ÙˆÙŠØ§Ù†Ù‡)) است؛ تØت الشعاع اقدامات Ùˆ ((روندهاى مخاطرهآميز)) قرار مى گيرد.
ظهور بØرانCrisis)) در روابط كشورها، بيان گر ((اراده معطو٠به ستيزش Ùˆ منازعهConflictual will)) مى باشد. در چنين شرايطى، اهدا٠سياسى Ùˆ مطالبات كشورها با يكديگر سازش ندارد. هر يك از رهبران كشورها، مطلوبيت هايى را براى خود قايل مى باشد كه اين امر منجر به ايجاد ذهنيتى مى شود كه رهبران سياسى كشورها اقدامات خود را توجيه نموده Ùˆ تلاش ساير واØدها براى نيل به هماهنگى رÙتارى را انكار مى كنند.
زمانى كه ((بØران)) در روابط كشورها ايجاد مى شود، ((اØساسات سياسى))ØŒ جايگزين خرد سياسى)) مى شود. گروه هاى اجتماعى در چارچوب ((اهدا٠سياسى رهبران)) بسيج گشته Ùˆ شكل خاصى از ((رويارويىconfrontation)) واØدهاى سياسى ايجاد مى شود.
در برخى از مواقع، كشورها در صددند تا ((قدرت سياسى)) واØدى كه با آن درگير منازعه شده اند را تØت الشعاع اراده خود قرار دهند. در مقاطعى ديگر، Ø³Ø·Ø Ù…Ù†Ø§Ø²Ø¹Ù‡ تشديد گرديده Ùˆ رهبران سياسى كشور متخاصم در صدد بر مىآيند تا ((اقتدار سياسى Authority Political)) Ùˆ ((مشروعيتlegitimacy)) كشور مورد مجادله را تØت تإثير قرار دهند. در اين شرايط، تهديدات Ùراگيرى براى ((امنيت ملىSecurity National)) Ùˆ ((ثبات سياسىPolitical Stability)) ايجاد مى شود. (6)
اقداماتى از جمله؛ عمليات پنهانى، مداخله نظامى، نمايش قدرت، كودتا، جنگ تبليغاتى، تØريم، Ù…Øدوديت تجارى Ùˆ تكنولوژيك در شرايطى انجام مى گيرد كه كشورها در صدد باشند تا ضريب امنيت ملى ساير واØدها را با Ù…Øدوديت هايى رو به رو سازند. اقدامات ياد شده به عنوان نمادى از چالشگرىهاى سياسى، اقتصادى Ùˆ نظامى Ù…Øسوب مى شوند.
قدرت هاى بزرگgreat powers از جايگاه موثرترى براى اعمال Ù…Øدوديت هاى امنيت ملى براى ساير كشورها برخوردارند؛ زيرا آنان Ø³Ø·Ø Ùراگيرى از ابزارهاى قدرت ملى را در اختيار دارند. از سوى ديگر، مشروعيت بين المللى آنان براى اعمال Ù…Øدوديت، Ùراتر از اقدام Ù…Øدود كشورهاى جهان سوم است. (7)
كشورهاى جهان سوم در دهه 1970 در صدد بر آمدند تا اقدامات جمعى موثرى را براى مقابله با ايالات متØده امريكا Ùˆ ساير كشورهاى صنعتى غرب اعمال نمايند. اين امر در چارچوب تØريم Ù†Ùتى 1973 نمايان گرديد. در روند Øادثه ياد شده، ((جيمز شلزينگر)) وزير دÙاع ايالات متØده امريكا تهديد نمود كه:
((اگر تØريم هاى انجام شده تداوم يابد Ùˆ كشورهاى توليد كننده Ù†Ùت نسبت به Øساسيت هاى اقتصادى Ùˆ تكنولوژيك كشورهاى صنعتى توجه نكنند؛ در آن شرايط، امريكا از تمامى ابزارهاى خود براى مقابله با تØريم Ù†Ùتى استÙاده خواهد كرد. اين امر به منزله آن است كه تداوم تØريم Ùˆ انجام اقدامات غير مسوولانه جهان عرب، منجر به آن خواهد شد كه ايالات متØده از ابزارهاى نظامى براى عادى شدن شرايط استÙاده كند. در اين صورت، سربازان امريكايى چاه هاى Ù†Ùت كشورهاى تØريم كننده را اشغال خواهند كرد. (8)
اين مسإله نشان مى دهد كه هژمونى نظامى و توانمندى ابزارى قدرت هاى بزرگ، به گونه اى است كه در اقدمات بين المللى خود نسبت به ((جايگاه برابر)) ساير كشورها، توجهى نشان نمى دهند.
اين امر به عنوان ((مبناى آنارشى)) در نظام بين الملل Ù…Øسوب مى شود. كشورها على رغم اين كه داراى Øاكميت مستقل Ùˆ ((مشابهت كاركردى)) در سيستم جهانى مى باشند؛ اما همين امر در دراز مدت منجر به شرايطى مى شود كه روابط بين كشورها در ((وضعيت آنارشىAnarchy Situation قرار گيرد.
((كنت والتز)) كه از نئورئاليست هاى روابط بين الملل مى باشد، بر اين امر تإكيد دارد كه در دنياى معاصر Ùˆ Øوزه هاى گسترش ياÙته روابط بين الملل، هنوز جلوه هايى از ((استعمار غربى)) در روابط بين قدرت هاى بزرگ Ùˆ كشورهاى كوچك وجود دارد.
((والتز))ØŒ وضعيت آنارشى در Øوزه كاركردى Ùˆ رÙتارى كشورها را به عنوان نمادى از ((استعمار)) Ùˆ ((شرايط سلسله مراتبى)) در قدرت Ùˆ عملكرد كشورهاى غربى مى داند، زيرا:
((زمانى كه قدرتمندترين واØدها قادر مى شوند تا سيستم، رهياÙت هاى عملى Ùˆ ارزش هاى خود را بر ديگران تØميل نمايند، يا آنان را مجبور مى سازند تا در روندى غير مستقيم از اين واØدها تقليد نمايند، بيان گر آن است كه ((مشابهت هاى كاركردى)) واØدهاى سياسى براساس مدل امنيتى غرب شكل گرÙته است. در اين شرايط، نظامى ايجاد مى شود كه Ùاقد برابرى در جلوه هاى قدرت ملى است.))
شكل گيرى سيستمى كه Ùاقد قدرت Ùائقه مركزى مشروع Ùˆ Ùراگير باشد، زمينه ساختارى براى اعمال Ù…Øدوديت واØدهاى توانمند بر واØدها در Øال توسعه را Ùراهم مى كند. اين مسإله يكى از اصول Ùˆ مبانى ((رهياÙت قدرت Ù…Øور)) در نظام بين الملل مى باشد.
بر اساس چنين نگرشى كشورهاى در Øال توسعه Ùاقد توانمندى لازم Ùˆ موثر براى مقابله با كشورهاى قدرتمند مى باشند. بنابر اين، ضريب امنيت ملى آن ها كاملا ضربه پذير بوده Ùˆ در نهايت، زمينه مناسب Ùˆ مساعد براى تثبيت الگوى رÙتارى قدرت هاى بزرگ را Ùراهم مىآورد.
يكى از علل شكل گيرى چنين Ùرآيندى را بايد اولويت بخشيدن كشورهاى جهان سوم به ابزارهاى نظامى دانست. آنان خريد ابزارهاى نظامى را به عنوان يكى از مولÙÙ‡ هاى قدرت ملى مورد Ù…Øاسبه قرار مى دهند. به اين ترتيب جهان سوم طى سال هاى بعد از دهه 1960ØŒ به عنوان يكى از اصلى ترين مراجع Ùˆ مراكز خريد ابزارهاى نظامى تبديل گرديده است.
مطالعاتى كه ((سيواردSivard)) به انجام رسانده، نشان مى دهد كه ضريب خريد نظامى كشورهاى جهان سوم، براى تإمين امنيت ملى آن ها اÙزايش قابل توجهى پيدا كرده است. در سال 1960ØŒ اين كشورها ساليانه چهار ميليارد دلار اسلØÙ‡ خريدارى كرده اند. اما تØول در Ù…Øيط بين المللى به گونه اى انجام پذيرÙت كه ميزان خريد ياد شده براى سال 1983ØŒ به 35 ميليارد دلار رسيد. (9)
هم اكنون نيز كشورهاى جهان سوم ساليانه در Øدود 42 ميليارد دلار خريد نظامى انجام مى دهند كه بخش اعظم آن مربوط به واØدهاى صادر كننده Ù†Ùت در خاورميانه است. در چنين شرايطى، خريد تسليØات، ضربه پذيرى امنيتى Ùˆ رويارويى واØدها را اÙزايش داده است؛ به گونه اى كه نگرش بين المللى نسبت به اين واØدها هر روز كاهش ياÙته Ùˆ كشورهاى جهان سوم به عنوان مركز خشونت هاى منطقه اى Ùˆ بين المللى تلقى مى شود. با نگاهى گذرا به مواضع مقامات عاليه امريكا Ùˆ ساير قدرت هاى صنعتى غرب مى توان ذهنيت منÙÙ‰ آنان نسبت به واØدهاى در Øال رشد را مورد مطالعه قرار داد. آنان از يك سو به عنوان اصلى ترين Ùروشندگان تسليØات به جهان سوم تلقى مى گردند Ùˆ از سوى ديگر، جهان سوم را به دليل ((نمايش توخالى قدرت)) مورد نكوهش قرار مى دهند.
مشابهت كاركردى كشورها Ùˆ واØدهاى سياسى، منجر به شكل گيرى Ùرآيندى گرديده است كه آنان براى تإمين امنيت ملى خود، تلاش واÙرى جهت نيل به ابزارهاى قدرت ملى داشته باشند. اصلى ترين ابزار مورد استÙاده آنان را سازه هاى نظامى تشكيل مى دهد.
اين سازه ها منجر به ظهور نمادهاى جديدى از نظامى گرى، بØران Ùˆ جنگ خواهد شد. در چنين Ùرآيندى، ضريب امنيت ملى كشورها كاهش ياÙته Ùˆ قدرت هاى بزرگ صرÙا به مديريت بØران Ùˆ انجام جدال هاى كم خطر Ùˆ سودمند مبادرت مى نمايند.
به طور مثال امريكايى ها در روند جنگ دوم خليج Ùارس، كم ترين هزينه نيروى انسانى را متقبل گرديدند؛ اما به بيش ترين سودمندى اقتصادى، استراتژيك Ùˆ روانى نايل شدند؛ در Øالى كه كشورهاى عراق، كويت، Ùˆ عربستان سعودى به بيش ترين هزينه Ùˆ كم ترين سودمندى دست ياÙتند. اين امر، بيان گر كاركردهاى مشابه امنيت ملى در رويكرد كشورها مى باشد. اما نتيجه Øاصل از آن، براى واØدهاى شمال Ùˆ جنوب متÙاوت مى باشد.
كشورهاى جنوب، بخش عمده اى از توليد ناخالص داخلى خود را صر٠هزينه هاى دÙاعى Ùˆ امنيتى مى كنند؛ اما اين مسإله براى آنان شرايط ناشى از عدم تهديد Ùˆ امنيت را Ùراهم نمى كند. ((سيوارد)) اعتقاد دارد كه:
((اكثر كشورهاى جهان سوم عادت دارند تا به نمادهايى از نمايش قدرت مبادرت ورزند. آنان در مورد قدرت Ùˆ توانمندىهاى خود اغراق مى كنند؛ اما همواره در ناامنى Ùˆ اضطراب به سر مى برند. براى امنيت خود اسلØÙ‡ تهيه مى كنند؛ اما اين اسلØÙ‡ به عنوان ابزارى براى عدم امنيت آنان Ùˆ همسايگانشان Ù…Øسوب مى شود. از زمان جنگ دوم جهانى به بعد، كشورهاى جهان سوم درلبه تيز بØران هاى منطقه اى، ستيزش هاى بين المللى Ùˆ منازعات داخلى بوده اند، پيش از 90 در صد از جدال ها در واØدهاى در Øال توسعه شكل گرÙته است. از سوى ديگر، 119 مورد از جنگ هاى منطقه اى Ùˆ بين المللى در اين كشورها شكل گرÙته است؛ در Øالى كه صرÙا 120 جنگ (طى سال هاى 1945 تا 1983) اتÙاق اÙتاده است.)) (10)
اين مطلب، بيان گر معضلات امنيتى واØدهاى جهان سوم مى باشد. كشورهايى كه همواره با جدال منطقه اى، زندگى سپرى مى كنند Ùˆ از سوى ديگر، قربانى مولÙÙ‡ هاى مربوط به Ùرادستى نظام بين الملل مى باشند، در چنين شرايطى، بØران هاى نظام سرمايه دارى در شكل هاى اقتصادى، سياسى Ùˆ نظامى به ساير كشورها منتقل مى شود.
بر اثر انتقال بØران، كشورهاى سرمايه دارى غرب به امنيت نسبى نايل مى گردند، مكانيسم انتقال بØران، در كشورهاى مختل٠داراى ابعاد خاص خود مى باشد. در تعاملات ايران Ùˆ ايالات متØده امريكا، شاهد نمادهايى از ((تØريمSanction)) Ùˆ ((Ù…Øدوديت هاى تجارى)) بوده ايم.
اين روند طى سال هاى بعد از پيروزى انقلاب اسلامى ايران تداوم ياÙته است. در اين ارتباط، جمهورى اسلامى ايران اقدامات متقابل Ùˆ واكنشى را براى كاهش اثرات تØريم به كار گرÙته است؛ اما نكته قابل توجه در اين روند را بايد در Ùرصت هاى از دست رÙته مورد توجه قرار داد؛ زيرا طى اين دوران، ساير كشورهاى سرمايه دارى از مزيت Ùراگيرترى در برخورد با جمهورى اسلامى ايران برخوردار بوده اند.
قرار داد شركت توتال، گاز پروم Ùˆ پتروناس در شرايطى با وزارت Ù†Ùت ايران منعقد گرديد كه تØريم هاى امريكا عليه جمهورى اسلامى ايران اعمال گرديده بود. در اين روند، اگر Ú†Ù‡ ايران موÙÙ‚ گرديد تا كارايى اين تØريم را كاهش دهد Ùˆ شركت هاى ديگرى را وارد عرصه همكارىهاى تجارى كشور نمايد؛ اما نتايج Øاصل از قرار داد نشان داد كه بخش عمده اى از مناÙع اقتصادى ايران، نصيب واØدهاى Ùرادست در اقتصاد جهانى گرديد.
روند تØريم هاى امريكا عليه جمهورى اسلامى ايران
بسيارى از تØليل گران مسايل خاورميانه بر اين اعتقادند كه با ظهور انقلاب اسلامى ايران، مبانى رÙتارى Ùˆ ÙلسÙÙ‰ جديدى شكل گرÙت. اين امر ريشه در سنت هاى جامعه ايران Ùˆ اصول اسلام انقلابى دارد.
شكل گيرى چنين شرايطى را بايد به عنوان اولين گام در تعارضات منطقه اى Ùˆ بين المللى تلقى نمود؛ زيرا اصول Ùˆ مبانى انقلاب ايران كه جلوه هاى عملى Ùˆ اجرايى آن از سال 1979 نمايان گرديد، با ÙلسÙÙ‡ سياسى غرب در تعارض مى باشد. اين مسإله منجر به ((تصاعد تدريجى بØران)) در روابط ايران Ùˆ امريكا گرديد.
امريكايى ها براى مهار ÙلسÙÙ‡ سياسى انقلاب ايران Ùˆ همچنين گسترش تدريجى اصول ليبرالى غرب در ساختار سياسى Ùˆ الگوهاى رÙتارى انقلاب ايران از الگوى تØريم استÙاده كرده اند. اين امر از ماه هاى اوليه بعد از پيروزى انقلاب اسلامى آغاز گرديده است. در اين روند، Ø³Ø·Ø ØªØريم به گونه تصاعدى اÙزايش ياÙت. در برخى از مقاطع زمانى، امريكايى ها از ساير ابزارهاى نظامى Ùˆ سياسى براى مقابله با جمهورى اسلامى ايران بهره گرÙتند. در اين روند Ùˆ تا آخرين ماه هاى سال 2000ØŒ قواعد مربوط به تØريم، تداوم ياÙت. طبعا اين امر، Ùشارهاى سياسى Ùˆ اقتصادى موثرى را بر جمهورى اسلامى ايران وارد آورده است. اصلى ترين مراØÙ„ Ùˆ نمادهاى تØريم ايران توسط ايالات متØده امريكا به Ø´Ø±Ø Ø°ÙŠÙ„ است:
الÙ: تØريم ناشى از اشغال سÙارت امريكا
سÙارت ايالات متØده امريكا در نوامبر 1979 اشغال گرديد. اشغال كنندگان را اعضاى انجمن اسلامى دانشگاه هاى ايران تشكيل مى دادند. به همين دليل، آنان خود را دانشجويان پيرو خط امام تلقى مى كردند. اين اقدام در مقابله با تصميم دولت كارتر براى اعطاى ويزاى امريكا به شاه Ù…Øسوب مى شد.
هيجانات انقلابى در ايران Ùˆ سابقه امريكا در روند اجراى كودتاى 28 مرداد 1332 را بايد به عنوان اصلى ترين دلايل واكنش نخبگان Ùˆ جامعه ايران در قبال رÙتار امريكا تلقى نمود. از نظر دانشجويان پيرو خط امام، پذيرش شاه در امريكا، يادآور دخالت غرب (انگلستان Ùˆ امريكا) در موضوعات Ùˆ مسايل داخلى ايران مى باشد. بنابر اين، هشيارى انقلابى ايجاب مى كرد كه مقامات Ùˆ دانشجويان اسلامى به مقابله مستقيم Ùˆ پردامنه عليه مناÙع امريكا مبادرت نمايند. (11)
بى ترديد اشغال سÙارت امريكا را بايد به عنوان مبناى جديدى از روابط دو جانبه ايران Ùˆ امريكا تلقى نمود. از اين مقطع زمانى به بعد، امريكايى ها تلاش نمودند تا پتانسيل Ùˆ توان اجرايى ايران براى تإثير گذارى در ساير مناطق را كاهش دهند.
به طور كلى، قدرت هاى بزرگ به ويژه ايالات متØده امريكا از توان Ùˆ پتانسيل لازم Ùˆ موثر براى ((ايجاد تنشTension Making)) برخوردار هستند. بسيارى از پژوهش گران اعتقاد دارند كه جنگ تØميلى عراق عليه جمهورى اسلامى ايران، به عنوان واكنش پر شدت امريكايى ها براى كاهش توانمندىهاى ملى Ùˆ منطقه اى ايران Ù…Øسوب مى شود؛ چرا كه اگر جمهورى اسلامى ايران با بØران هاى امنيت ملى روبه رو نمى شد، ميزان Ùراگيرترى از ناامنى Ùˆ تهديد را براى ايالات متØده امريكا ايجاد مى كرد.
ايالات متØده امريكا در واكنش به گروگان گيرى اعضاى سÙارت خود در تهران، Ùˆ همچنين در تلاش براى آزادى گروگان ها، تØريم هاى گسترده اى را در مقابل ايران آغاز نمود. اصلى ترين نمادهاى تØريم در اين مقطع زمانى عبارت بودند از:
1 Ù€ الÙ: ممنوعيت واردات Ù†Ùت از ايران توسط شركت هاى امريكايى؛
2 Ù€ الÙ: ممنوعيت ارسال قطعات يدكى Ùˆ ابزارهاى نظامى به جمهورى اسلامى ايران؛
3 Ù€ الÙ: مسدود شدن تمامى دارايى هاى ايران در بانك هاى ايالات متØده. (12)
بعد از آزادى گروگان ها، جلوه هايى از تØريم اقتصادى Ùˆ سياسى امريكا عليه ايران تداوم ياÙت. در اين دوران، تØريم هاى اعمال شده توسط امريكا نقش چندانى در آزادى گروگان ها ايÙا نكرد؛ اما اقدام جانبى امريكا در جهت تشويق عراق براى Øمله نظامى به ايران از جايگاه موثرى در اعمال Ùشار به ايران برخوردار بوده است.
در اين شرايط، ايران با Ù…Øدوديت هايى جدى براى تإمين اسلØÙ‡ رو به رو گرديده بود. در نتيجه چنين وضعيتى، ايران ناچار گرديد تا بخشى از ابزارهاى نظامى خود را از طريق بازار آزاد تسليØات تإمين نمايد.
ب: تØريم ناشى از انÙجار پايگاه تÙنگداران امريكايى در بيروت
موج دوم تØريم عليه جمهورى اسلامى ايران، در شرايطى آغاز گرديد كه جنگ ايران Ùˆ عراق وارد مرØله جديدى شده بود Ùˆ ايران توانسته بود Ùشارهاى اوليه عراق را خنثى كند. از سوى ديگر، جمهورى اسلامى ايران توانست با انجام عمليات بيت المقدس، تمامى Øوزه هاى جغراÙيايى Ùˆ سرزمينى خود را آزاد نمايد. در اين مرØله، جمهورى اسلامى ايران از اعتماد به Ù†Ùس بيش ترى برخوردار شد Ùˆ در صدد بر آمد تامتجاوز را تعقيب Ùˆ مجازات نمايد.
انجام چنين اقدامى، بيان گر ذهنيت ايران نسبت به نهادها Ùˆ سازمان هاى بين المللى بود. اين امر با واكنش امريكا رو به رو شد. مقامات ايالات متØده، ادامه جنگ توسط ايران Ùˆ استراتژى عملياتى جديد جمهورى اسلامى ايران را مورد نكوهش قرار دادند؛ اما ايران نه تنها مواضع سياسى Ùˆ عرصه نظامى خود در مقابل عراق را مورد پيگيرى قرار مى داد؛ بلكه در Øوادث Ùˆ رويدادهاى خاورميانه به ويژه لبنان، نقش موثر Ùˆ تعيين كننده اى را ايÙا مى نمود. اين مسإله Ø³Ø·Ø Ø±ÙˆÙŠØ§Ø±ÙˆÙŠÙ‰ هاى سياسى، عملياتى Ùˆ اقتصادى ايران Ùˆ امريكا را به بالاترين ميزان خود ارتقا داد.
در سال 1983 نيروهاى نظامى امريكا، در چارچوب واØدهاى موازنه گر Ùˆ پاسدار ØµÙ„Ø ÙˆØ§Ø±Ø¯ بيروت گرديدند. اين Øركت، زمينه لازم براى انجام عمليات استشهادى عليه واØدهاى اسرائيلى Ùˆ امريكايى را Ùراهم آورد.
در اين رابطه، مقر تÙنگداران دريايى امريكا در اكتبر 1983 منÙجر گرديد. اين امر واكنش هاى جدى Ùˆ پردامنه اى را عليه جمهورى اسلامى ايران Ùراهم آورد. اصلى ترين مقامات اجرايى امريكا، تهديدات خود براى Ù…Øدود سازى جمهورى اسلامى ايران را به مرØله اجرا گذاشتند. در اين رابطه روندهايى از سنگر بندى Ùˆ رويارويى در روابط دو كشور Ùراهم شد. اÙرادى همانند رونالدريگان، جورج شولتز، كاسپار واينبرگر Ùˆ جورج آلن، اصلى ترين تهديدات خود را ابراز نمودند. در اين شرايط، تØريم هاى اعمال شد، عليه ايران به Ø´Ø±Ø Ø°ÙŠÙ„ بوده است:
1 Ù€ ب: اعمال تØريم در مورد ورود هر گونه مواد شيميايى Ùˆ يا كارخانجاتى كه مى توانست زمينه را براى توليد Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø§Ù‰ شيميايى Ùراهم آورد. اين امر علاوه بر ايران، Ù…Øدوديت هايى را براى عراق نيز Ùراهم مىآورد.
2 Ù€ ب: Ù…Øدوديت هايى در مورد ورود ابزارهاى صنعتى كه داراى كاربرد دوگانه مى باشند؛ ايجاد شد. اين مسإله علاوه بر امريكا، براى ساير كشورهاى توسعه ياÙته صنعتى غرب موسوم بهOECD نيز لازم الاجرا بود.
3 Ù€ ب: برخى از Ù…Øدوديت هاى پولى، بانكى Ùˆ ابزارى كه در سال 1979 اعمال گرديده بود تا سال 1983 Ùˆ بعد از آن نيز تداوم ياÙت.
اصلى ترين دل مشغولى امريكا در اين دوران موضوع ((صدور انقلاب)) از طر٠ايران Ù…Øسوب مى شد. چنين رويكردى در لبنان، آثار نگران كننده اى براى اهدا٠و مناÙع ايالات متØده به وجود آورد. در سال 1986ØŒ تهديدات خشونتآميزى براى Ù…Øدود سازى Øضور امريكا در لبنان شكل گرÙت. گروه هاى اسلامى به اين دليل كه امريكايى ها را اصلى ترين گروه Øمايت كننده اسرائيل تلقى مى كردند، براى مقابله غير مستقيم عليه اسرائيل، برخى ازاهدا٠و مناÙع امريكا در خاورميانه نيز تهديد مى شد.
در اين شرايط، ايالات متØده امريكا از ايران در خواست نمود كه از Ù†Ùوذ خود در ميان رهبران گروه هاى شيعه در لبنان استÙاده نمايد تا زمينه آزاد سازى گروگان هاى غربى Ùراهم شود. از سوى ديگر، امريكايى ها در صدد بودند تا Øمايت ايران از گروه هاى Øزب الله Ùˆ Øماس پايان پذيرد.
طبيعى بود كه جمهورى اسلامى ايران نمى توانست تمايلات وخواسته هاى امريكا را پاسخ Ú¯Ùˆ باشد؛ زيرا رويكردى كه توسط ايران ارائه مى شد، زمينه را براى ارائه مدل Ùˆ نمونه اسلامى Ùراهم مىآورد. از سوى ديگر، در قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران تإكيد شده بود كه واØدهاى اسلامى به عنوان مجموعه واØدى هستند. بنابراين، ايران Øمايت از كشورهاى اسلامى را از رسالت خويش مى دانست به اين ترتيب، اصلى ترين بخش از سياست خارجى ايران در چارچوب ((معادله صدور انقلاب)) Ù…Ùهوم پيدا مى كرد.
وجود چنين شرايطى، منجر به شكل گيرى Ùرآيندى گرديد كه تضاد در روابط Ùˆ Øوزه مناÙع ملى ايران Ùˆ امريكا به گونه تصاعدى اÙزايش يابد. اين روند، زمينه رويارويى ايران Ùˆ امريكا را در سال 1988 Ùراهم آورد. در اين مرØله زمانى، دو كشور در شرايط رويارويى مستقيم قرار گرÙتند. از زمانى كه نيروهاى غربى وارد Øوزه خليج Ùارس شدند Ùˆ جدال با ايران را تشديد كردند، روند پذيرش قطعنامه 598 توسط جمهورى اسلامى ايران نيز تسريع گرديد.
امريكايى ها نيز اقدامات خود در رويارويى با ايران را به عنوان جنگ اول خليج Ùارس Ù…Øسوب مى كنند؛ زيرا استراتژى عملياتى آنان، بر مقابله پردامنه با ايران شكل گرÙته بود. آنان جدال غير مستقيمى را با ايران آغاز نمودند. در روند جدال هاى سال 1988ØŒ بيش از دو ميليارد دلار از تإسيسات نظامى Ùˆ Ù†Ùتى ايران، دچار خسارات جدى Ùˆ جبران ناپذيرى شدند. ديوان عالى ايالات متØده اعتقاد دارد كه اقدامات امريكا در شرايط عملياتى Ùˆ ((شبه جنگىSemi War)) شكل گرÙته است؛ بنابراين، دولت ايالات متØده نمى تواند هيچ گونه خسارتى را به جمهورى اسلامى ايران پرداخت نمايد.
در روند ستيزهاى دهه 1980ØŒ Ø³Ø·Ø Ø±ÙˆÙŠØ§Ø±ÙˆÙŠÙ‰ هاى ايران Ùˆ امريكا اÙزايش ياÙته Ùˆ Ù…Øدوديت هاى جديدى Ùرا روى ايران قرار گرÙت. در اين روند بخش قابل توجهى ازاهدا٠ملى، Ùˆ مناÙع ملى ايران خدشه دار شد. تإسيسات صنعتى Ùˆ نظامى ايران مورد هد٠واقع شدند. به اين ترتيب، الگوى تØريم نتايج موثرى بر تداوم جدال هاى دو جانبه ايران Ùˆ امريكا بر جاى گذاشته Ùˆ Ø³Ø·Ø Ú¯Ø³ØªØ±Ø¯Ù‡ ترى از تإسيسات Ùˆ مناÙع ملى ايران مورد تهاجم واØدهاى عملياتى ايالات متØده قرار گرÙت.
پايان جنگ ايران Ùˆ عراق، براى امريكا Ùˆ متØدين غربى آن كشور نوعى پيروزى Ù…Øسوب مى گرديد. پذيرش قطعنامه 598 به عنوان جلوه اى از پيروزى مرØله اى Ùˆ تاكتيكى تلقى مى شد؛ زيرا امريكايى ها توانسته بودند با ايجاد ائتلا٠ضد ايرانى در جنگ اول خيلج Ùارس، ايران را در انجام روندهاى جديد رÙتار منطقه اى متقاعد نمايند.
اين امر، عدم تÙاهم Ùˆ جدال هاى ايران Ùˆ امريكا را پايان نداد؛ زيرا امريكايى ها الگوى ((قوم مدارى)) خود براى اعمال Ùشارهاى پردامنه عليه ايران را ادامه دادند. از سوى ديگر، ايران نيز نمادهاى رÙتارى Ùˆ ايدئولوژيك خود را ØÙظ نمود. اين مسإله، بيان گر تداوم شرايط تعارضآميز در روابط ايران Ùˆ امريكا مى باشد. به اين ترتيب، شرايط ساختارى Ùˆ رويكردهاى امريكا، به عنوان زير بناى رÙتارهاى متقابل ايران تلقى مى شود. گراهام Ùولر بر اين اعتقاد است كه:
((ايالات متØده، كشورى بسيار بزرگ است. كه كوچك ترين اعمالش، اثرات عميقى بر جاى مى گذارد. امريكايى ها اØساس مى كنند كه مى توانند از ضرورت Øساسيت داشتن به اسلوب هاى عمل كرد ديگران صر٠نظر كنند.... اين ديدگاه طى سال هاى متمادى، سياست هاى امريكا را دچار مشكلاتى كرده است.... (عملكرد) امريكايى ها نوعى Ùقدان تÙاهم نسبت به جهان سوم Ùˆ نواØÙ‰ پيرامونى را به نمايش مى گذارد. ريشه مشكلات سياست خارجى امريكا در اين نواØى، مبتنى بر قوم مدارى عميقا تثبيت شده مى باشد. اين امر منجر به عجز امريكا از درك واقعى اين كشورها شده است.)) (13)
در دوران بعد از جنگ ايران Ùˆ عراق، Ø³Ø·Ø ØªØ¶Ø§Ø¯Ù‡Ø§Ù‰ ناشى از رÙتار Ùˆ ادراك ايدئولوژيك ايران نسبت به ايالات متØده كاهش ياÙته است؛ اما در شرايط جديد نيز الگوهاى مربوط به تØريم عليه ايران تداوم پيدا كرده است. علت اين مسإله را بايد در بقا Ùˆ تداوم آرمان هاى جمهورى اسلامى ايران دانست. به ازاى چنين مولÙÙ‡ هايى، نمادهايى از تØريم عليه ايران همچنان اعمال مى گردد.
علت اصلى تداوم تØريم ها را بايد ذكر نام ايران در ليست كشورهاى Øامى تروريسم بين المللى دانست. اين روند از ژانويه 1984 آغاز گرديده است. قوانين امريكا بر اين امر تإكيد دارد كه كشورهاى Øامى تروريسم Ùˆ يا واØدهايى كه Øقوق بشر را رعايت نمى كنند، نبايد از مزاياى دولت امريكا Ùˆ يا Øمايت هاى موثر نهادها Ùˆ سازمان هاى بين المللى بر خوردار شوند.
بر اين اساس، هر گونه Ùروش Ùˆ انتقال ابزارهاى تسليØاتى به ايران منع گرديده است. از سوى ديگر، زمامداران امريكايى بايد با روندهايى كه به موجب آن، زمينه ارتقاى توان مالى Ùˆ تجارى ايران را Ùراهم مىآورد، مخالÙت نمايند. علل مخالÙت امريكا با درياÙت وام هاى مربوط به صندوق بين المللى پول Ùˆ بانك جهانى را بايد در ارتباط با قانون تØريم ايران Ùˆ همچنين وجود نام ايران در ليست كشورهاى Øامى تروريسم دانست. تداوم اين نوع قوانين، منجر به تداوم اعمال تØريم عليه جمهورى اسلامى ايران مى گردد.
ج Ù€ تØريم هاى سال 1995 Ùˆ 1996
در سال هاى واپسين دولت جورج بوش اول (93 Ù€ 1989)ØŒ تلاش هايى انجام پذيرÙت تا بر اساس آن، نام ايران از ليست كشورهاى تروريستى خارج شود. در سال هاى 1991 Ùˆ 1992ØŒ ((جيمز بيكر)) Ùˆ ((لورنس ايگل برگر)) ابتكاراتى را براى باز سازى روابط با ايران در پيش گرÙتند؛ اما اين روند از سال 1993 به بعد، دچار تغييرات Ùˆ دگرگونى هاى قابل توجهى گرديد.
در مارس 1993ØŒ ((مارتين ايندايك)) Ùˆ ((آنتونى ليك)) تلاش هايى را براى اعمال Ù…Øدوديت هاى مضاغ٠عليه ايران به كار گرÙتند. آنان موÙÙ‚ گرديدند تا استراتژى جديد امريكا در برخورد با جمهورى اسلامى ايران را بر اساس مولÙÙ‡ هاى ((مهار Containmen)) تنظيم نمايند. اعمال سياست مهار منجر به تشديد Ù…Øدوديت هاى ايالات متØده عليه جمهورى اسلامى ايران گرديد. اين جريان، بيان گر سياست هاى جديدى بود كه بر اساس آن، Ù…Øدوديت هاى اعمال شده عليه ايران تشديد مى شد. در اين ارتباط، دستور العمل اجرايى كلينتون صادر گرديد. در نتيجه چنين Ùرآيندى، بارديگر ايران Ùˆ امريكا با رويارويى هاى چندگانه اى روبه رو شدند، قانون ((داماتو)) Ùˆ همچنين قانون ((گيلمن)) ناظر بر اعمال تØريم ها عليه ايران بود.
قانون تشديد مجازات كشورهايى كه توسط امريكا تØريم مى شدند نيز در سال 1996 تصويب شد. اين روند، Ùشارهاى چند جانبه Ùˆ چند لايه اى را عليه ساخت اقتصادى Ùˆ تكنولوژيك جمهورى اسلامى ايران اعمال مى كرد. اين Ù…Øدوديت ها در چارچوب قانون ضد تروريستى Ùˆ مجازات تا Øد اعدام به مرØله اجرا گذاشته مى شد.
به موجب قانون ضد تروريستى مصوبه 1996 كنگره امريكا، تØريم هاى ثانويه اى عليه كشورها Ùˆ نهادهايى انجام مى گرÙت كه از ايران Øمايت تكنولوژيك Ùˆ اقتصادى به عمل مىآورند. دولت Ùˆ كنگره امريكا بر اين اعتقاد بودند كه با قطع Øمايت شركت هاى غربى از ايران Ùˆ ايجاد Ù…Øدوديت براى ارتقا Ùˆ بهبود صنايع Ù†Ùتى، دولت ايران دچار مشكلات اقتصادى شديدى خواهد شد Ùˆ بر اساس آن، زمينه تغيير در رÙتار ايران Ùراهم مى شود. (14)
دولت هاى اروپايى Ùˆ ژاپن از اعمال قوانين داخلى امريكا به عرصه بين المللى انتقاد كردند. به دليل رقابت هاى ساختارى كه بين قدرت هاى بزرگ وجود دارد، پايه هاى موج جديد تØريم عليه ايران ناكارآمد باقى ماند؛ اما شكل ديگرى از تواÙÙ‚ Ùˆ همكارى بين قدرت هاى بزرگ عليه ايران تداوم ياÙت. تمامى واØدهاى اروپايى در انجام ديدارهاى ديپلماتيك با مقامات سياسى ايران، تإكيد داشتند كه بايد مشكلات سياسى ايران Ùˆ امريكا پايان پذيرد. آنان Ùشارهاى بين المللى ايالات متØده را عامل اصلى در Ù…Øدود ماندن روابط ايران با ساير كشورها تلقى مى كردند.
Ù…Øدوديت هاى اعمال شده امريكا بر ايران، منجر به اÙزايش بدبينى هاى سياسى نسبت به اهدا٠و رويكردهاى آن كشور در برخورد با روند توسعه اقتصادى Ùˆ نوسازى ساخت هاى داخلى در ايران گرديده است. در چنين شرايطى، نگرش بيگانه ستيزى در ايران تقويت گرديد. ساختارهاى داخلى ايران با تإكيد بر نمادهايى از خصومت هاى امريكا، اهدا٠و سياست هاى آن كشور را مورد نكوهش قرار مى دهند؛ زيرا در دوران هايى كه واØدهاى جهان سوم در صدد نوسازى ساخت هاى داخلى بر مىآيند Ùˆ اراده معطو٠به همكارى بين المللى را در سر لوØÙ‡ رÙتار سياسى خود قرار مى دهند، نيازمند كسب Øمايت هاى اقتصادى Ùˆ تكنولوژيك بين المللى خواهند بود.
نتيجه گيرى
روندهايى كه منجر به تداوم تØريم اقتصادى Ùˆ تكنولوژيك جمهورى اسلامى ايران گرديد، براى اهدا٠و مناÙع ملى ايران Ùˆ ايالات متØده، مخاطراتى را به وجود آورده است. در اين روند، جدال هاى دو كشور در وضعيت پايان ناپذيرى تداوم ياÙت Ùˆ بدبينى هاى متقابل به Øداكثر خود ارتقا پيدا نمود. هر يك از دو كشور به دليل جدال هاى ايجاد شده، به رÙتارهاى واكنشى Ùˆ الگوهاى انتقامى روى آوردند. ابتكارات Ù…Øيطى Ùˆ بين المللى براى كاهش مبادلات با شكل جديدى از تعارض خنثى گرديد.
در اين روند مقامات امريكايى، Ù„ØÙ† دوستانه ترى را طى ساله هاى 1997 به بعد اتخاذ نمودند. اما شواهد نشان مى دهد كه هنوز نمادهاى رÙتار دوستانه در تعاملات دو كشور نهادينه نشده است؛ زيرا بسيارى از الگوهاى سياسى Ùˆ اقتصادى دو جانبه Ùˆ چند جانبه با Ù…Øدوديت هاى قانونى خنثى شده است.
امريكايى ها اعتقاد دارند كه معيار Ùˆ الگوى رÙتارى مشخصى كه بيان گر پايان Ùˆ سياست هاى راديكال ايران در Øمايت از گروه هاى انقلابى باشد، وجود ندارد. آنان بر تداوم Øمايت هاى ايران از گروه هاى راديكال اسلامى همانند: Øزب الله، Øماس Ùˆ جهاد اسلامى تإكيد دارند. بر اين اساس، Ù…Øدوديت هاى اعمال شده در سال هاى دهه 1980 Ùˆ 1990 تداوم ياÙته است.
بدون خروج نام ايران از ليست كشورهاى Øامى تروريسم، بازسازى روابط ايران Ùˆ امريكا Ùراهم نخواهد شد. انجام اين كار نيز براى دولت امريكا امرى دشوار به نظر مى رسد؛ چرا كه رئيس جمهور بايد در برابر عواقب ناشى از تصميمات خود در برابر كنگره، گروه هاى ذى Ù†Ùوذ Ùˆ مطبوعات امريكا پاسخ Ú¯Ùˆ باشد.
امريكايى ها در دسامبر 1998ØŒ مبادرت به خروج نام ايران از ليست كشورهاى Øامى باندهاى مواد مخدر نمودند. طى چند سال گذشته سازمان ملل متØد از ايران به عنوان كشورى كه مبارزه موثرى با توليد كنندگان Ùˆ قاچاقچيان مواد مخدر به انجام رسانده، نام بردند. اين Øركت مى تواند به عنوان مقدمه اى براى خروج ايران از ليست كشورهاى Øامى تروريسم تلقى گردد؛ اما از آن مقطع زمانى تا كنون هيچگونه اقدامى براى گريز از Ù…Øدوديت هاى اعمال شده امريكا به وجود نيامده است.
طى دو سال گذشته، موج جديد تبليغاتى در امريكا Ùˆ در مورد تهيه Ùˆ توليد ابزارهاى كشتار جمعى توسط جمهورى اسلامى ايران ايجاد شده است. طبعا چنين موج هايى زمينه عادى سازى روابط را كاهش مى دهد. در سال 1998ØŒ مجلس نمايندگان امريكا طرØÙ‰ را براى اعمال Ù…Øدوديت هاى تسليØاتى در مورد ايران تصويب نمود كه با وتوى رئيس جمهور ايالات متØده رو به رو گرديد. اما نمايندگان كنگره با ايجاد Ùˆ اجماع بيش از 23 نمايندگان، توانستند دستور اجرايى شماره 13094 را تنظيم Ùˆ رئيس جمهورى را در برابر كار انجام شده قرار دهند.
روندى كه كنگره Ùˆ دولت امريكا در برخورد با ايران Ùرا روى خود قرار داده است، طبعا زمينه كاهش قدرت ساختارى Ùˆ سازمانى در جمهورى اسلامى را Ùراهم مىآورد. اين امر بر مولÙÙ‡ هاى امنيت ملى ايران Ùˆ امريكا تإثيراتى را برجاى خواهد گذاشت: زيرا Ø³Ø·Ø Ø§Ù‚ØªØ¯Ø§Ø± منطقه اى Ùˆ قدرت ملى ايران را كاهش مى هد. چنين Ùرآيندى نمى تواند پيامدهاى مثبتى براى امنيت منطقه اى امريكا ايجاد كند؛ چرا كه كاهش قدرت ايران به مثابه اÙزايش قدرت منطقه اى امريكا در Øوزه خليج Ùارس Ù…Øسوب نمى گردد. در بازى سياست، تمامى معادلات، از قانون بازى با Øاصل جمع جبرى صÙرZero Sum Games پيروى نمى كنند.
اگر ايران تØت Ùشارهاى سياسى Ùˆ اقتصادى امريكا دچار وضعيت ناامنى گردد Ùˆ يا اين كه بخش هايى از اهدا٠و مناÙع ملى اش دچار ركود گردد، اين امر براى ساير بازيگران به ويژه قدرت هاى بزرگ ايجاد امنيت نمى كند؛ زيرا Ù…Øدوديت هاى Ùراگير منجربه واكنش غير قابل پيش بينى Ùˆ به كارگيرى ابزارهاى غير متعار٠براى تØقق اهدا٠و تإمين مطالبات سياسى مى گردد.
به همان گونه اى كه ((دولت قوىStrong state)) ايران در دوران Ù…Øمد رضا شاه نتوانست اهدا٠و مناÙع دائمى را براى امريكا Ùراهم آورد، ايجاد ((دولت ضعي٠Weak state)) در جمهورى اسلامى ايران نيز نمى تواند مطلوبيت هاى موثرى را در Øوزه امنيت منطقه اى براى امريكا ايجاد كند.
در صورتى كه Ùشارهاى Ùرا روى ايران اÙزايش يابد، در آن صورت، Ù…Øيط منطقه اى در وضعيت ((آنارشى)) قرار خواهد گرÙت. در چنين شرايطى، مسإله امنيت ملى جمهورى اسلامى ايران همانند شرايط امنيتى منطقه، با ركود Ùˆ بى ثباتى رو به رو خواهد شد. ((بارى بوزان)) بر اين اعتقاد است كه:
((اگر Ú†Ù‡ كشورهاى ضعي٠جهان سوم ممكن است در خدمت مناÙع كوتاه مدت اقتصادى، سياسى Ùˆ نظامى قدرت هاى بزرگ (شمال) باشند؛ ولى اين دست آورد را بايد با خطرى مقايسه كرد كه مناقشات جهان سوم متوجه امنيت شمال مى كند. بى ثباتى مداوم در جهان سوم نه تنها يك بار وجدانى براى شمال است؛ بلكه تهديدى براى ØµÙ„Ø Ø¯Ø± شمال به شمار مى رود... در چارچوب منطقه اى هم، كشورهاى ضعيÙØŒ هرگونه شكل گيرى شرايط امنيتى را به غايت دشورا مى سازد. Ùˆ عملا شرايط ظهور بى ثباتى Ùˆ تزلزل را تضمين مى كند.)) (15)
بر اساس آن Ú†Ù‡ ((بوزان)) مورد تإكيد قرار مى دهد، مى توان به اين جمع بندى رسيد كه ادامه تØريم هاى ايالات متØده منجر به ضع٠تدريجى در ساختار امنيتى، اهدا٠و مناÙع ملى جمهوى اسلامى ايران مى گردد؛ اما چنين Ùرآيندى منجر به ايجاد ثبات منطقه اى، تعادل Ù…Øيطى Ùˆ همكارىهاى سازنده با ساير واØدهاى نظام بين المللى نخواهد شد. در اين رابطه بايد تإكيد كرد، تا زمانى كه نام ايران در ليست كشورهاى Øامى تروريسم قرار داشته باشد Ùˆ به موجب آن، تØريم هاى اقتصادى Ùˆ تكنولوژيك پر دامنه امريكا Ùرا روى ايران قرار داشته باشد، امكان هر گونه روندى كه منجر به اعتماد سازى Ùˆ تنش زدايى متقابل باشد؛ با دشوارىهايى همراه خواهد بود.
* پى نوشت ها در دÙتر مجله موجود است.