| در اين سال‌ها هيچ جاي دنيا به اندازه ايران براي امريكايي‌ها داراي مناÙع سرشار ÙˆØياتي سياسي Ù€ اقتصادي نبود. آرامش Ùˆ Ù†Ùوذ امريكائي‌ها تا آنجا پيش رÙت كه رژيم كاپيتولاسيون را در ايران به اجرا گذاردند. قانوني كه كمتر واØد سياسي در جهان به آن تن مي‌دهد. تاريخ تØولات سياسي اجتماعي ايران بيانگر اين مطلب است كه سلطه خارجي به عنوان يكي از عوامل بازدارنده توسعه سياسي كشور Ù…Øسوب مي‌گردد. اين امر طي دو قرن اخير شتاب Ùˆ گسترش بيشتري ياÙته است. مداخلات روسيه، انگلستان، Ùرانسه، ايالات متØده امريكا Ùˆ اتØاد جماهير شوروي، به عنوان عرصه‌هاي سياه اما واقعي تاريخ ايران مي‌باشد. اين مداخلات، ذهنيت بدبينانه‌اي را در اÙكار عمومي Ùˆ Ùرهنگ سياسي ايران بر جاي گذاشته است. در اين بين انقلاب اسلامي ايران نه تنها دست ابرقدرت‌ها را از ايران كوتاه نمود بلكه تأثير بسزايي نيز در ميان ملل ديگر در رابطه با سلطه‌ستيزي بر جاي گذاشت. وقوع انقلاب اسلامي ايران به همان اندازه كه مبين مخالÙت ملت ايران با سياست‌هاي داخلي شاه بود، نشان از ناخرسندي از سياست خارجي او هم داشت. Ù…Øور Øمله مخالÙان شاه به سياست خارجي را انتقاد از اتØاد عملي او با آمريكا تشكيل مي‌داد Ùˆ از همين رو به او لقب «شاه امريكايي» داده بودند. 1 امريكا در 37 سال سلطنت Ù…Øمد‌رضا شاه علاوه بر صدور سرمايه، از شركت‌هاي تجاري Ùˆ بانك‌ها، به عنوان پوشش Ùˆ ابزار مهم توسعه روابط سياسي Ùˆ اقتصادي خود با ايران استÙاده مي‌كرد.2 در واقع با اعمال سياست‌هاي امريكا در ايران، تمام زير ساخت‌هاي تجاري، كشاورزي Ùˆ صنعتي كشور نابود Ùˆ ايران صرÙاً به بازاري براي كالاهاي غربي مبدل گشت. وابستگي نهادهاي Øكومتي كشور نيز تا آنجا بود كه بالاترين شخص مملكت در تمام امور تنها نظرات امريكايي‌ها را Ù„Øاظ مي‌كرد. كودتاي 28 مرداد به بسياري از ايرانيان ثابت كرد كه شاه اگر آلت دست انگليسي‌ها نباشد عروسك امريكايي‌هاست. 3 همچنانكه تØولات سياسي ايران بعد از كودتاي 28 مرداد نيز درجهتي تداوم ياÙت كه موجبات اÙزايش Ù†Ùوذ Ùراگير امريكا را در عرصه‌هاي مختل٠سياسي، Ùرهنگي، اقتصادي Ùˆ نظامي جامعه Ùراهم نمود. طي اين 25 سال Øكومت ايران عملاً دست نشانده امريكا Ùˆ تØت كنترل اين دولت بود Ùˆ كاركردي غير از برآورده ساختن خواست‌‌هاي ايالات متØده نداشت. طي اين سال‌ها سيل مستشاران اقتصادي Ùˆ نظامي امريكا جهت ØÙظ اركان نظام شاهنشاهي Ùˆ متعاقباً اجراي سياست‌ها Ùˆ Ùرامين واشنگتن راهي ايران شدند. نتيجه اين بود كه ايران به عامل اصلي اجراي سياست‌‌هاي منطقه‌اي امريكا، بازار بزرگ كالاهاي تجاري Ùˆ نظامي امريكا Ùˆ جولانگاه Ùرهنگ امريكايي تبديل شد. در اين سال‌ها هيچ جاي دنيا به اندازه ايران براي امريكايي‌ها داراي مناÙع سرشار ÙˆØياتي سياسي Ù€ اقتصادي نبود. آرامش Ùˆ Ù†Ùوذ امريكائي‌ها تا آنجا پيش رÙت كه رژيم كاپيتولاسيون را در ايران به اجرا گذاردند. قانوني كه كمتر واØد سياسي در جهان به آن تن مي‌دهد. اÙزايش تعداد امريكايي‌ها در ايران، گسترش همه جانبه‌ي روابط ديپلماتيك Ùˆ Ù…Øوريت امريكا در تمامي برنامه‌هاي رژيم به همراه ضرورتهاي نظام دو قطبي Ùˆ نقش ايران در ائتلا٠باغرب، زمينه‌هاي تسلط بيش از پيش امريكا بر ايران را Ùراهم كرده بود. طبيعي بود كه در چنين شرايطي، «استبداد سياسي» نيز درجامعه ايران Øاكم باشد. به طوري كه بسياري از تØليلگران، دوران بعد از كودتا را با واژه‌هايي همانند «دولت دست‌نشانده» تبيين كرده‌اند. 4 روابط Ù…Øمد‌رضا شاه با امريكا از نيمه دوم دهه 1960 به تدريج توسعه Ùˆ تØكيم بيشتري ياÙت، اما اتØاد عملي شاه با امريكا نتيجه‌ رويدادهاي سال 1351 Ù€ 1356 بود. رشد سرسا‌م‌آور درآمدهاي Ù†Ùتي Ùˆ ميل روز اÙزون شاه به خريد تسليØات نظامي از امريكا، از ديد بسياري از ايرانيان نشانه‌ خوش خدمتي كامل شاه به امريكا Ùˆ از دست رÙتن استقلال كشور بود. در نهايت نيز همين اØساس عمومي يكي از سرچشمه‌هاي ژر٠بيگانگي Ùˆ بيزاري مردم از رژيم شاه شد5 Ùˆ جامعه غرب زده Ùˆ رژيم دست نشانده شاه توسط نهضتي اسلامي كه از عمق وجود جامعه برخاسته بود، متلاشي گرديد. در واقع بيگانگي Ùˆ بيزاري ايرانيان از امريكا به اين تصور مردم باز مي‌گشت كه آن كشور با پشتيباني نظامي، اقتصادي Ùˆ سياسي از رژيم شاه، اØساس عزت Ùˆ استقلال ايران را جريØه‌دار كرده است. 6 بنابراين شعارهاي مرگ بر شاه Ùˆ مرگ بر امريكا از يك نوع رابطه دروني خبر مي‌داد. هنگامي كه مردم شعار مرگ بر امريكا را سر مي‌دادند، در بطن ‌آن بر شعار مرگ بر شاه نيز صØÙ‡ مي‌گذاشتند Ùˆ بالعكس. در واقع در دوران انقلاب Ùˆ شرايط تاريخي بعد از آن، شعار مرگ بر امريكا پس از شعار الله اكبر دومين شعار عمومي مورد Øمايت مردم ايران بوده Ùˆ در مقاطع مختل٠نيز مورد استÙاده قرار گرÙته است. 7 پيوستگي Ùˆ رابطه دروني دو شعار «مرگ بر شاه» Ùˆ «مرگ بر امريكا» را مي‌توان در سخنان امام پس از ورود به ايران در بهشت زهرا نيز مشاهده نمود: « ما با آنها در اين مخال٠هستيم كه آنها به نسل ما خيانت كرد‌ه‌اند، تمام Ù†Ùت ما را به امريكا داده‌اند ما Ù†Ùت داريم Ùˆ آنها براي ما پايگاه درست كردند. يعني اسلØه‌هايي آورده‌اند اينجا كه ارتش ما نمي‌تواند آنها را استÙاده كند. ما 50 سال است كه در اختناق به سر مي‌بريم. نه مطبوعات داشتيم نه راديو نه تلويزيون. اين آقا خودش خودش را قبول ندارد ملت هم قبولش ندارد، ارتش هم قبولش ندارد Ùقط امريكا از او پشتيباني كرده است.» 8 مدعاي اين سخن امام را Ø¨ÙˆØ¶ÙˆØ Ù…ÙŠâ€ŒØªÙˆØ§Ù† در جمله معرو٠شاه به كيم روزولت پس از كودتاي 28 مرداد 32 مشاهده نمود: « من تاج Ùˆ تخت خود را مديون خدا، ‌ملتم Ùˆ شما (امريكا) مي‌دانم.» 9 بنابراين براي ياÙتن ريشه‌هاي روابط خصمانه جمهوري اسلامي ايران Ùˆ امريكا از يك سو بايد به تاريخ معاصر ايران Ùˆ رابطه دست‌نشاندگي رژيم پهلوي با امريكايي‌ها اشاره نمود Ùˆ از سوي ديگر بايد به انديشه‌ها Ùˆ مبارزات امام خميني رجوع كرد. كلام Ùˆ مكتوبات امام در مقاطع مختل٠مبارزاتي ايشان نشان مي‌دهد كه Øيات دوباره اسلام مي‌تواند زمينه‌ Ù†Ùوذ سلطه‌گران در ايران كاهش دهد. از ديدگاه امام خميني، كشورهاي غربي داراي همگوني‌هاي كاركردي مشابهي عليه ايران Ùˆ جهان اسلام بوده‌اند؛ اما از آنجا كه Ù†Ùوذ سياسي امريكا Ùراگيرتر از ساير واØدهاي استعمارگر بود، امام نيز لبه تيز Øملات خود را از خرداد 1342به بعد متوجه امريكا نمود. بدين ترتيب امام خميني با مورد نكوهش قرار دادن نقش مداخله گرايانه امريكا، مبارزه با شاه را امري تاكتيكي براي خلع يد قدرت Ùˆ Ù†Ùوذ امريكا Ùˆ ساير واØدهاي خارجي قرار داد. به همين دليل، امريكا به عنوان «شيطان بزرگ» مورد استناد قرار گرÙت. اين واژه به معناي آن بود كه امريكا Ùˆ غرب به منزله عنصر اغواگر براي جوامع اسلامي نقش Ø¢Ùريني مي‌كنند. شكست امريكا در ويتنام، ظهور برخي از دولتهاي ضد امپرياليستي Ùˆ تجربه كاپيتولاسيون در ايران براي نهضت امام خميني بسيار تعيين كننده بود Ùˆ منجر به تقويت بلاواسطه نهضت اسلامي در ايران گرديد. در دهه 1340 هيچ واقعه‌اي به اندازه مبارزه مستقيم امام عليه كاپيتولاسيون Ùˆ توسعه نقش اسرائيل با اهميت تلقي نمي‌شود. امام در مورد ماهيت اين كشورها Ùˆ روابط آنها با ايران معتقد بودند كه «ماچون ملت ضعيÙÙŠ هستيم Ùˆ دلار نداريم، بايد زير چكمه امريكا برويم. امريكا از انگليس بدتر، انگليس از امريكا بدتر، شوروي از هر دو بدتر،همه ازهم بدتر،همه از هم پليدتر، ليكن امروز سر Ùˆ كار ما با امريكاست.» 10 با توجه به نگرش امام نسبت به امريكا Ùˆ همچنين به دليل آنكه از قانون كاپيتولاسيون، امريكايي‌ها منتÙع مي‌گرديدند؛ امام نسبت به زمامداران امريكا كاملاً بدبين بود Ùˆ ‌آنان را به عنوان «خصم قرآن» مورد خطاب قرار مي‌داد. 11 امام خميني كه به كارگيري خدعه، نيرنگ، دروغ Ùˆ استÙاده از هر وسيله ممكن براي دستيابي به اهد٠را مشخصه Øكومت‌هاي شيطاني مي‌دانست Ùˆ ديكتاتوري Ùˆ ستمگري را مردود مي‌پنداشت؛ 12 با شيطاني خواندن سياست‌هاي ابرقدرت‌ها، رÙتار آنها را در جهت استيلا Ùˆ تهاجم به كشورهاي ضعيÙ‌تر تÙسير مي‌نمود. امام خميني معتقد بود كه «اين ابرقدرتهاكه ما اسمش را ابرقدرت مي‌گذاريم، تمام قدرتشان را روي هم مي‌گذارند Ùˆ صر٠آمال Øيواني Ùˆ شيطاني مي‌كنند، Ùˆ تمام مقصد اين جنايتكاران دستيابي به قدرت براي كوبيدن هر كس كه در مقابلشان است، مي‌باشد Ùˆ البته به آن هم درست نمي‌رسند. 13 امام خميني با چنين اعتقادي براي تبيين نقش Ùˆ جايگاه امريكا از واژه‌هايي استÙاده مي‌نمود كه از يك سو داراي وجهه ديني Ùˆ اسلامي Ùˆ از سوي ديگر داراي ابعاد ملي‌گرايانه، بسيج كننده Ùˆ تØقير كننده نيز بود. زيرا امام خميني بادو پيش Ùرض هدÙهاي خود را مشخص مي‌نمود. پيش Ùرض اول بر اين امر واقع بود كه عناصر خارجي، ساخت سياسي ايران را تØت كنترل خود در آورده Ùˆ درصدد نهادينه كردن مؤلÙه‌هاي Ùرهنگي، اجتماعي Ùˆ اقتصادي خود در ايران مي‌باشند؛ Ùˆ پيش Ùرض دوم بر اين موضوع قرار داشت كه به ميزان گسترش سلطه غرب در ايران، Ù†Ùوذ اسلام كاهش خواهد ياÙت. امام خميني براي تثبيت مباني اØكام اسلامي ÙˆØÙظ Ùرهنگ Ùˆ هنجارهاي اسلامي، بر ضرورت مبارزه با سلطه خارجي تأكيد بسيار داشت. هد٠امام ØÙظ استقلال Ùˆ تØقق اØكام اسلام بوده است. براي نيل به اين امر، انجام مبارزات استقلال‌طلبانه، بيگانه ستيز Ùˆ آزادي خواهانه به عنوان ابزار Ùˆ روندي Ù…Øسوب مي‌گرديد كه از يك سو زمينه را براي تØقق شرايط Ù…Øيطي ØÙظ اØكام ديني Ùراهم مي‌نمود Ùˆ از سوي ديگر، واكنشي جدي Ùˆ Ùراگير را عليه دولتهاي Ùراهم مي‌آورد كه از مشروعيت Ùراگير داخلي برخوردار نبودند. در Øالي كه امريكايي‌ها به عنوان Øاميان اصلي رژيم شاه در شرايط اوج‌گيري انقلاب اسلامي، راه مقابله با آن را كاهش اقتدار شاه Ùˆ Øركت به جانب «Øكومتي براساس قانون اساسي» مي‌دانستند Ùˆ به شاه توصيه مي‌كردند كه به سمت دمكراسي Ùˆ ليبراليزه كردن كشور Øركت كند، 14 امام خميني به عنوان رهبر انقلاب، اساس رژيم شاهنشاهي Ùˆ Øاميان آن را زير سؤال برده بود Ùˆ مواجهه با امريكا را در رأس همه مسائل سياسي عنوان كرده بود. در سال‌هاي پس از پيروزي انقلاب Ùˆ دوران جنگ تØميلي عراق عليه ايران نيز امام خميني همواره امريكا را با لقب «شيطان بزرگ» خطاب نمودند. چرا كه به عقيده امام «دولت امريكا به عنوان قدرتمندترين كشورهاي جهان براي بيشتر بلعيدن ذخاير مادي كشورهاي تØت سلطه از هيچ كوششي Ùروگذار نمي‌كند. امريكا دشمن شماره يك مردم Ù…Øروم Ùˆ مستضع٠جهان است Ùˆ براي سيطره سياسي Ùˆ اقتصادي Ùˆ Ùرهنگي Ùˆ نظامي خويش بر جهان زير سلطه، از هيچ جنايتي خودداري نمي‌نمايد. او مردم مظلوم جهان را با تبليغات وسيعش كه به وسيله صهيونيسم بين‌المللي سازماندهي مي‌گردد، استثمار مي‌نمايد. او با ايادي مرموز Ùˆ خيانتكارش، چنان خون مردم بي‌پناه را مي‌مكد كه گويي در جهان هيچ كس جز او Ùˆ اقمارش ØÙ‚ Øيات ندارند. ايران كه خواسته است از هر جهت با اين شيطان بزرگ قطع رابطه كند، امروز گرÙتار اين جنگهاي تØميلي است. امريكا عراق را وادار نموده است تا ما را با Øصر اقتصادي از پاي درآورد. مع‌الاص٠اكثر كشورهاي آسيايي هم با ما سر ستيز داشته. ملت‌هاي مسلمان بايد بدانند كه ايران كشوري است كه رسماً با امريكا مي‌جنگد Ùˆ شهداي ما، اين جوانان Ùˆ دلاوران ارتش Ùˆ سپاه از ايران Ùˆ اسلام عزيز در مقابل امريكا دÙاع مي‌كنند.» 15 بر اين اساس بود كه امام Ùرمود «هر Ú†Ù‡ Ùرياد داريد بر سر امريكا بكشيد، چرا كه امريكا هيچ غلطي نمي‌تواند بكند.» ايستادگي Ùˆ مقاومت در برابر امريكا Ùˆ ساير ابرقدرت‌ها براي امام تنها يك شعار نبود، بلكه ايشان در مقاطع مختل٠تاريخي به اثبات عملي آن مبادرت ورزيدند. نمونه بارز آن را مي‌توان در مصاØبه ايشان در دوران گروگان‌گيري با مجله تايمز لندن مشاهده نمود. وقتي كه خبرنگار در مورد امكان ترديد در مواضع امام خميني سؤال نمود، ايشان به گونه‌اي جدي اظهار داشت: «ما مي‌خواهيم به همه دنيا نشان دهيم كه قدرتهاي Ùائقه را مي‌توان با نيروي ايمان شكست داد. ما در برابر امريكا با تمام قدرتش مقاومت مي‌كنيم Ùˆ از هيچ قدرتي نمي‌هراسيم ... ما امريكا را خوب مي‌شناسيم Ùˆ مي‌دانيم كه مي‌توانيم در برابرش مقاومت كرده از شرÙمان دÙاع كنيم. ما بايد بر امريكا غلبه كنيم Ùˆ او را در همه منطقه شكست دهيم. ما تسليم بي‌عدالتي‌ها نخواهيم شد Ùˆ با ستمكاران كنار نخواهيم آمد ... ما مي‌توانيم به آساني در برابر تجاوز امريكا بايستيم. امريكا ممكن است ما را شكست دهد؛ ولي نه انقلاب ما را، Ùˆ به همين دليل است كه من به پيروزي خودمان اطمينان دارم.» همچنين هنگامي كه كارتر قطع روابط ديپلماتيك با ايران را اعلام كرد، امام از اين اقدام استقبال نمود Ùˆ آن را براي مسلمين امري سودمند دانست. در واقع مقاومت ايشان در برابر امريكا Ùˆ Ùشارهاي ديپلماتيك آن كشور، Ø±ÙˆØ Ù…Ù‚Ø§ÙˆÙ…Øª در برابر ابرقدرتها را Ùراهم آورد. دعوت جيمي كارتر از شاه مخلوع براي سÙر به امريكا، واقعه طبس، كودتاي نوژه، جنگ تجاوزكارانه عراق عليه ايران Ùˆ Øمايت‌هاي خاص امريكا از عراق در اين جنگ، قطع رابطه، تØريم اقتصادي، Øمله به هواپيماي مساÙربري ايران، Øمله به پايانه‌هاي Ù†Ùتي ايران، Øمايت از گروه‌هاي برانداز مخال٠عليه جمهوري اسلامي ايران، تلاش براي به انزوا كشاندن ايران در عرصه‌هاي بين‌المللي Ùˆ قرار دادن ايران در ليست Ù…Øور شرارت، از جمله اقدامات قهر‌آميز، خصمانه امريكا عليه ايران Ù…Øسوب مي‌شود. آمريكا Øتي در دوره قطع ارتباط نيز همواره Øجم بالايي از دل‌مشغولي را براي سياست‌گذاران ايران ايجاد نموده است . روزي نيست كه اظهار نظري پيرامون ايران از جانب سران كاخ سÙيد Ùˆ گردانندگان وزارت خارجه Ùˆ ساير مراكز قدرت اين كشور بيان نگردد. از اين رو در دوران استقرار رژيم جمهوري اسلامي، در تمامي مساجد، سخنراني‌هاي رسمي Ùˆ سياسي، علاوه بر تداوم شعار «مرگ بر امريكا»، جامعه سياسي ايران همچنان امريكا را به عنوان «شيطان بزرگ» خطاب مي‌نمايد. اين امر نشان از عمق ايدئولوژيكي منازعه ميان تهران Ùˆ واشنگتن دارد. -------------------------------------------------------------------------------- منابع: 1. روØ‌الله رمضاني، سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، ترجمه : عليرضا طيب، تهران، نشر ني، 1383ØŒ ص 58. 2. عليرضا ازغندي، تاريخ تØولات سياسي Ùˆ اجتماعي ايران، تهران، سمت ØŒ 1383ØŒ ص 367. 3. ويليام شوكراس‌، آخرين سÙر شاه، ترجمه، عبدالرضا هوشنگ مهدوي، نشر البرز، 1369ØŒ ص 80. 4. عليرضا ازغندي، روابط خارجي ايران، تهران، سمت، 1383ØŒ ص 283ـ‌294. 5. پيشين، روØ‌الله رمضاني، ص 58. 6. همان، ص 76. 7. Richard Cottam, 'Inside Revolutionary Iran' The Middle East Journal, No 2, SpringT p.172,1989. 8. روزنامه اطلاعات، 12/11/57. 9. پيشين، ويليام شوكراس، ص 342. 10. منوچهر Ù…Øمدي، انقلاب اسلامي زمينه‌ها Ùˆ پيامدها، قم، دÙتر نشر Ùˆ پخش معارÙØŒ جاپ اول، 1380ØŒ ص 116. 11. عاقلي، روز شمار تاريخ ايران از مشروطه تا انقلاب اسلامي، تهران، نشر Ú¯Ùتار،1372ØŒ ج 2ØŒ ص 476. 12. وصيت نامه سياسي ـ‌ الهي امام خميني، تهران، ‌مؤسسه چاپ Ùˆ نشر عروج، 1379ØŒ ص 28. 13. در جستجوي راه از كلام امام، دÙتر چهاردهم، Ùرهنگ Ùˆ تعليم Ùˆ تربيت،‌تهران، اميركبير، 1364ØŒ صص 62 ـ‌59. 14. برژينسكي، اسرار سقوط شاه Ùˆ گروگانگيري، ترجمه، Øميد اØمدي، تهران، انتشارات جامي، 1362ØŒ صص 2Ù€ 33. 15. صØÙŠÙÙ‡ نور، مجموعه رهنمودهاي امام خميني، تهران، وزارت ارشاد اسلامي، 1369ØŒ ج 13ØŒ ص 84. | منبع: سایت تبیان مرکز زنجان |
|