سخاوت رضازاده
|
| لذا قدرتهای بزرگ نظیر ایالات‌متØده امریکا همواره در Ùرایند سلطه‌گری خویش به سلسله‌ای ارزشهای مورد قبول Ùˆ باور در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù†ÛŒ نیاز دارند Ú©Ù‡ به Ú©Ù…Ú© آنها بتوانند پیگیری مناÙع خویش را کتمان یا توجیه نمایند. با Ùروپاشی بلوک شرق، نیازمندی به دشمن جدیدی برای ایالات متØده امریکا Ú©Ù‡ در تعارض با ارزشها Ùˆ باورهای مورد Øمایت این کشور باشد Ùˆ اجرای برنامه‌های سیاست خارجی آن را تسهیل کند، در قالب Ø·Ø±Ø Ù…Ù‚ÙˆÙ„Ù‡ تروریسم Ùˆ پردازش آن در جهت مناÙع ایالات‌متØده امریکا ظهور Ùˆ بروز کرد. در نوشتار زیر، این Ùرایند Ùˆ اهمیت آن در تدوین سیاست خارجی مناسب از سوی جمهوری اسلامی بررسی شده است. پس از رویدادهای یازدهم سپتامبر، اهمیت خاورمیانه باعث شد قدرتهای بزرگ به این منطقه استراتژیک توجه نمایند Ùˆ درصدد برآیند موقعیت ممتازی در منطقه کسب کنند. قرارگرÙتن کشورهای مخال٠ایالات‌متØده در خاورمیانه، Ùرصتی را برای رقبای امریکا Ùراهم آورد تا روابط خود را با این کشورها گسترش دهند. در این میان می‌توان به اقدامات اروپا Ùˆ کشورهایی از قبیل روسیه Ùˆ چین اشاره نمود Ú©Ù‡ از طریق گسترش همکاریهای خود با کشورهای مخال٠Øضور امریکا در منطقه، به‌صورت آشکارا Ùˆ مخÙیانه درصددند از گسترش سیر یکجانبه‌گرایی ایالات‌متØده جلوگیری کنند. تا قبل از یازدهم سپتامبر، امریکا بهانه‌ای کاÙÛŒ برای پایان‌دادن به این وضعیت نداشت، اما این Øادثه، زمینه مقابله امریکا با این وضعیت را Ùراهم کرد. به‌عبارت‌دیگر وجود رژیمهای اقتدارگرا در منطقه Ùˆ ØÙ„ مناقشه اعراب Ùˆ اسرائیل، امریکا را در جهت ایجاد تغییرات اساسی در منطقه استراتژیک خاورمیانه Ùˆ دولتهای آن ترغیب می‌کرد. به‌طورکلی رویداد یازدهم سپتامبر Ùˆ تØولات پس از آن جریانات خاورمیانه را به نظام بین‌الملل مرتبط نمود Ùˆ اهمیت این منطقه را در توازن قدرت بین‌المللی اÙزایش داد. این امر باعث شده است آرایش نظامی ایالات‌متØده در منطقه پس از پایان جنگ سرد Ùˆ به‌ویژه پس از یازدهم سپتامبر اÙزایش یابد؛ درواقع امریکا بدون‌آنکه به واقعیتهای منطقه توجه نماید، Øضور نظامی خود را در منطقه به صورت روزاÙزون اÙزایش داده است.[Û±] این امر پیامدهای زیانباری را در کوتاه‌مدت Ùˆ بلندمدت، برای کشورهای منطقه در Ù¾ÛŒ خواهد داشت. زیرا ایالات‌متØده با درک نادرست از شرایط خاورمیانه، نه‌تنها در رسیدن به اهدا٠خود ناکام خواهد ماند، بلکه با Øضور نظامی خود در خاورمیانه بØرانها Ùˆ منازعات منطقه‌ای را نیز تشدید خواهد کرد. ازآنجاکه تسلط بر قلمرو ژئواستراتژیک خاورمیانه، زمینة ‌داشتن موقعیت برتر در نظام جهانی را Ùراهم می‌آورد، قدرتهای عمده جهان به تلاششان برای تقویت Ù†Ùوذ خود در این منطقه اÙزوده‌اند Ú©Ù‡ گاهی اوقات موجبات رقابت میان آنها را Ùراهم می‌نماید. در این میان ایالات‌متØده قصد دارد با تکیه بر توان نظامی خود، سیاست تهاجمی Ùˆ جنگ‌سالارانه را در پیش گیرد تا بتواند با تسلط بر تØولات منطقه، زمینه تقویت سیر سیطره‌جویی خود را در نظام بین‌الملل Ùراهم نماید. جمهوری اسلامی ایران نیز با دارابودن موقعیت ممتاز استراتژیک Ùˆ ژئوپولتیک در منطقه، از این سیاستهای امریکا مصون نخواهد ماند Ùˆ ضرورت تدوین استراتژیهای مناسب برای ایران در این زمینه کاملا روشن می‌باشد. به ‌همین جهت، جمهوری اسلامی ایران در طراØÛŒ دیپلماسی خود باید به عواملی از قبیل نظامی Ùˆ امنیتی‌شدن عرصه روابط بین‌الملل پس از یازدهم سپتامبر، سیطره‌جویی امریکا در مناطق گوناگون جهان، نزدیکی بی‌سابقه سیاست خارجی Ùˆ اهدا٠امریکا با اسرائیل Ùˆ گسترش اهمیت منطقه‌گرایی توجه کند. به‌طورکلی می‌توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ دشمن‌تراشی Ùˆ ایجاد دشمن Ùرضی یکی از لازمه‌های تعقیب استراتژی توسعه‌طلبانه غرب Ùˆ به‌ویژه ایالات‌متØده است. استراتژی دشمن‌سازی امریکا با دیدگاه اندیشمندانی مثل ماکیاولی Ùˆ اشتراوس مطابقت دارد Ú©Ù‡ معتقدند اگر تهدید خارجی وجود نداشته باشد، باید آن را ساخت. در Ùاصله زمانی میان جنگ جهانی دوم Ùˆ Ùروپاشی بلوک شرق، ایالات‌متØده با بزرگ‌نمایی خطر کمونیسم Ùˆ Øضور در منطقه خاورمیانه درصدد بود به اهدا٠استیلاطلبانه خود دست یابد. به همین‌منظور، تØت عنوان سیاست سد Ù†Ùوذ کمونیسم، پیمانهای منطقه‌ای نظیر سنتو Ùˆ سیتو با Øضور امریکا Ùˆ کشورهای منطقه‌ای طرÙدار غرب در منطقه منعقد شده بود. به‌عبارت دیگر، وجود ایدئولوژی کمونیسم در دوران جنگ سرد Ùˆ معرÙÛŒ آن به‌عنوان تهدیدی برای تمام کشورها از سوی غرب، Ùرصت مطلوبی برای ایالات‌متØده Ùراهم ‌آورد Ú©Ù‡ با Øضور مستقیم در تمام نقاط دنیا Ùˆ از جمله منطقه خاورمیانه به مناÙع Ùˆ اهدا٠توسعه‌طلبانه خود جامه عمل بپوشاند. Ùروپاشی کمونیسم Ùˆ خلأ ایدئولوژیک ناشی از آن Ùˆ همچنین نیاز امریکا به وجود دشمنی Ùرضی برای توجیه Øضورش در منطقه باعث شد این کشور، با مطرØ‌نمودن خطر بنیادگرایی اسلامی Ùˆ مرتبط نمودن تروریسم با آن به‌عنوان جایگزین کمونیسم، به Øضور همه‌جانبه خود در منطقه ادامه دهد. در این میان برخی کشورهای منطقه‌ای تابع امریکا از قبیل ترکیه Ùˆ اسرائیل Ú©Ù‡ با Ùروپاشی بلوک شرق، اهمیت استراتژیک خود را برای غرب از دست داده بودند، با ایالات‌متØده همگام شدند.[Û²] اهدا٠قدیمی، دشمن نوین در دوران جنگ سرد، جهان به دو بلوک شرق Ùˆ غرب، به رهبری امریکا Ùˆ شوروی سابق، تقسیم شده بود Ùˆ اکثر مناطق Ùˆ کشورهای دنیا در یکی از این دو بلوک قرار می‌گرÙتند. منطقه خاورمیانه یکی از مناطق استراتژیک جهان می‌باشد Ú©Ù‡ در دوران جنگ سرد Ù…ØÙ„ نزاع ابرقدرتهای شرق Ùˆ غرب قرار گرÙته بود. در این چارچوب ایالات‌متØده در دوران جنگ سرد، سیاستهای توسعه‌طلبانه خود را تØت عنوان مبارزه با کمونیسم تعقیب می‌کرد Ùˆ به‌عبارت‌دیگر مقابله با خطر کمونیسم، به‌عنوان دشمنی خطرناک، به Øضور Ùˆ Ù†Ùوذ امریکا در کشورهای جهان مشروعیت می‌داد. با Ùروپاشی نظام کمونیسم Ùˆ پایان جنگ سرد، امریکا بهانه‌ای برای Øضور نظامی در مناطق استراتژیک جهان نداشت Ùˆ به‌دنبال دشمنی بود Ú©Ù‡ جانشین خطر کمونیسم گردد Ùˆ به همین منظور پس از یازدهم سپتامبر، خطر تروریسم Ùˆ ضرورت مقابله با آن را به‌عنوان توجیهی برای Øضور نظامی خود در نقاط مختل٠جهان Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯ Ùˆ آن را با منطقه خاورمیانه مرتبط نمود Ùˆ از این طریق درصدد برآمد اهدا٠استیلاجویانه خود را در منطقه توجیه نماید. در دوران جنگ سرد، اهدا٠سیاست خارجی امریکا در منطقه خاورمیانه موارد زیر را دربرمی‌گرÙت: الÙ‌ــ دسترسی آزاد Ùˆ مطمئن به منابع انرژی خلیج‌Ùارس؛ ب‌ــ تضمین امنیت اسرائیل؛ ج‌ــ کنترل Ù†Ùوذ شوروی سابق؛ دــ جلوگیری از دستیابی قدرتهای منطقه‌ای به موقعیت مسلط.[Û³] پس از پایان جنگ سرد، دیدگاههای متÙاوتی در مورد وضعیت امریکا در نظام تک‌قطبی پس از جنگ سرد رایج بود؛ عده‌ای معتقد بودند Ú©Ù‡ دهه Û±Û¹Û¹Û° درواقع نوعی «لØظه تک‌قطبی» می‌باشد Ùˆ سرانجام پایان خواهد یاÙت. لذا استراتژی امریکا باید اÙزایش قدرت Ùˆ تعامل گزینشی با جهان باشد. برخی دیگر بر این باور بودند Ú©Ù‡ قدرت امریکا تا اندازه‌ای زیاد است Ú©Ù‡ برای دهه‌ها تداوم پیدا می‌کند Ùˆ در نتیجه «لØظه تک‌قطبی» می‌تواند «دوران تک‌قطبی» شود.[Û´] پس از شکل‌گیری Øوادث یازدهم سپتامبر، نظریه‌پردازان روابط بین‌الملل درخصوص جایگاه جهانی جدید ایالات‌متØده، دیدگاه‌های متÙاوتی داشتند. از جمله ویلیام والیس، دیدگاهی بدبینانه نسبت به اØتمال گرایش امریکا به چندجانبه‌گرایی پس از Øوادث یازدهم سپتامبر دارد. به‌نظر ÙˆÛŒ روند کنونی، خصلت جلب همکاری کمتری دارد Ùˆ Øکومتهای اروپایی با انتخاب میان تبعیت از رهبری ایالات‌متØده یا مقاومت در برابر آن مواجه می‌باشند Ùˆ این امر نشان می‌دهد Ú©Ù‡ مواجهه کشورهای اروپایی با ادعای رهبری امریکا بر جهان در دوران پس از یازدهم سپتامبر با همه دورانهای گذشته متÙاوت می‌باشد. ولی برخی دیگر از اندیشمندان روابط بین‌الملل بر این باورند Ú©Ù‡ اقدامات یکجانبه‌گرایانه امریکا برای ایجاد جهانی تک‌قطبی با Ù…Øدودیتها Ùˆ چالشهایی مواجه می‌باشد.[Ûµ] به‌طورکلی پس از Øوادث یازدهم سپتامبر، سیاست خارجی ایالات‌متØده در خاورمیانه با تغییراتی اساسی مواجه شد Ú©Ù‡ عوامل عمده آن عبارت‌اند از: الÙ‌ــ رقابت امریکا با اروپا Ùˆ روسیه در منطقه؛ ب‌ــ وجود شرایط مساعد در خاورمیانه Ùˆ ضرورت تغییر وضع موجود در آن برای ØÙظ مناÙع امریکا؛ ج‌ــ اعتقاد رهبران امریکا بر این امر Ú©Ù‡ لازمه تØقق ØµÙ„Ø Ø§Ø¹Ø±Ø§Ø¨ ــ اسرائیل، تغییر شرایطی در منطقه خاورمیانه می‌باشد. با توجه به این موارد سیاستگذاران واشنگتن به این نتیجه رسیدند Ú©Ù‡ تغییر سیاست خاورمیانه‌ای امریکا برای تضمین برتری آن کشور در قرن بیست‌ویکم ضروری می‌باشد.[Û¶] درواقع رویداد یازدهم سپتامبر را می‌توان دوره گذار در نظام بین‌الملل Ùˆ نیز سیاست خارجی امریکا دانست. این Øادثه با ایجاد دشمن جدیدی به نام تروریسم، زمینه را برای بهره‌برداری امریکا از این دشمن برای ØÙ„ مشکلات خود در نظام بین‌الملل Ùراهم آورد. به‌عبارت‌دیگر، برخلا٠دوران جنگ سرد Ú©Ù‡ شوروی Ùˆ اقمار آن به سیاست خارجی امریکا جهت می‌دادند، این‌بار خاورمیانه این نقش را ایÙا نمود. ارتباط‌دادن Øوادث القاعده به خاورمیانه Ùˆ Ø·Ø±Ø Ø®Ø·Ø± سلاØهای کشتارجمعی در منطقه، باعث اÙزایش اهمیت خاورمیانه در معادلات استراتژیک امریکا Ùˆ Ùراهم‌شدن زمینه تغییر وضع موجود در خاورمیانه شد Ùˆ ایالات‌متØده نیات Ùˆ اهدا٠دیرین خود را با پوششهای جدید دنبال نمود. امریکا در خاورمیانه ایالات‌متØده برای ØÙظ Ùˆ توسعه قدرت استیلاطلبی خود، سیاستهایی طرØ‌ریزی کرده است تا قدرتهای منطقه‌ای مانند ایران Ùˆ چین را تضعی٠کند. Ùشارهای واردشده از سوی این قدرت استیلاجوی جهانی غالبا عواقبی ناخواسته Ùˆ زیانبار دارد؛ درواقع، Ùشاری Ú©Ù‡ ایالات‌متØده بر این کشورها وارد می‌سازد، به صورت عاملی تسهیل‌کننده در جهت تقویت Ùˆ تØکیم روابط بین قدرتهای منطقه‌ای مسلط عمل می‌کند. ایالات‌متØده برای تامین مناÙع خود به همراهی Ùˆ همکاری متØدان منطقه‌ای خود به‌‌شدت نیازمند است. به‌عبارت‌دیگر در خاورمیانه کشورهای اسرائیل، عربستان، ترکیه Ùˆ مصر Ùˆ در آسیای شرقی کشورهای ژاپن، تایوان Ùˆ کره‌جنوبی در جهت سیاست سیطره‌جویی امریکا عمل می‌کنند. شایان ذکر است Ú©Ù‡ در خاورمیانه Ùˆ آسیای شرقی به‌ترتیب کشورهای ایران Ùˆ چین به‌عنوان قدرت برتر منطقه‌ای قلمداد می‌شوند.[Û·] به‌طورکلی، امریکا به‌عنوان استیلاجویی جهانی، پیوسته ایران Ùˆ چین را به‌عنوان دو ابرقدرت منطقه‌ای به نقض Øقوق بشر، تلاش برای ایجاد زرادخانه‌های عظیم نظامی Ùˆ تهدید هم‌پیمانان امریکا متهم می‌کند. سیاست امریکا در Ù…Øکوم‌ کردن کشورهای ایران Ùˆ چین به شکل‌گیری پیمانهای منطقه‌ای Ùˆ Ùرامنطقه‌ای منجر شده است Ú©Ù‡ در قالب آنها ایران Ùˆ چین در کانون دوایر متØدالمرکزی از کشورهای ناخرسند Ùˆ مقاوم در برابر سیطره‌جویی Ùˆ یکجانبه‌گرایی ایالات‌متØده قرار گرÙته‌اند. در خاورمیانه Ùˆ آسیای شرقی، این کشورها به‌ترتیب شامل سوریه Ùˆ کره شمالی می‌باشند.[Û¸] استراتژی منطقه‌ای ایالات‌متØده به‌شدت تØت‌تاثیر اسرائیل Ùˆ صهیونیسم بین‌الملل می‌باشد Ùˆ دÙاع از امنیت Ùˆ موجودیت اسرائیل به سیاست خارجی امریکا جهت می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، امریکا به مناسبات خود با کشورهای خاورمیانه Ùˆ از جمله جمهوری اسلامی ایران از پشت عینکی می‌نگرد Ú©Ù‡ اسرائیل برایش ساخته است. در تمام مدت تاسیس غیرقانونی دولت یهودی در سرزمینهای Ùلسطین، این رژیم از Øمایتهای همه‌جانبه ایالات‌متØده برخوردار بوده است. امریکا پس از شکل‌گیری اسرائیل، با Ùاصله اندکی آن را به رسمیت شناخت Ùˆ در Ù¾ÛŒ درخواست عضویت اسرائیل در سازمان ملل، این کشور با کمکها Ùˆ Øمایتهای ایالات‌متØده به عضویت سازمان ملل درآمد.[Û¹] به‌طورکلی ایالات‌متØده امریکا Ùˆ اسرائیل مناسبات استراتژیک Ùˆ اتØاد نزدیکی با یکدیگر دارند Ùˆ در چهار دهه اخیر، اسرائیل از کمکهای مالی، نظامی Ùˆ دیپلماتیک امریکا برخوردار بوده است. درواقع امریکا از زاویه تØسین‌گرایانه‌ای به اسرائیل می‌نگرد Ùˆ عوامل آن عبارت‌اند از: الÙ‌ــ اسرائیل سنت دموکراسی، لائیسم Ùˆ سکولاریسم به شیوه غرب را به‌نØÙˆ مطلوب در کشورش اجرا می‌کند؛ ب‌ــ این کشور با Ú©Ù…Ú© کشورهای غربی Ùˆ به‌ویژه امریکا رشد اقتصادی بسیاری داشته است Ùˆ به تبعیت از غرب، از اقتصاد بازار آزاد Øمایت می‌کند؛ ج‌ــ اسرائیل با جدیت با دشمنان مصالØه‌ناپذیر خود Ùˆ امریکا مقابله می‌کند.[Û±Û°] درکل Øمایتهای سیاسی Ùˆ اقتصادی Ùوق‌العاده نمایندگان کنگره Ùˆ رهبران Ùکری امریکا مناÙع Ùˆ سیاستهای اسرائیل را به پیش می‌برد؛ درواقع مهم‌ترین مساله امنیتی Ú©Ù‡ به سیاستهای امریکا به‌عنوان قدرت استیلاجوی جهانی در خاورمیانه جهت می‌دهد، Øول مناÙع دولت اسرائیل دور می‌زند. می‌توان Ú¯Ùت در سایه روابط ویژه‌ای Ú©Ù‡ بین امریکا Ùˆ هم‌پیمان منطقه‌ای Ú©ÙˆÚ†Ú© ولی قدرتمندش، یعنی اسرائیل، وجود دارد، عادی‌سازی روابط بین ایران Ùˆ امریکا ممکن نخواهد بود. این سیاست امریکا باعث رنجش ایران، به‌عنوان یک قدرت بزرگ منطقه‌ای، گردید Ú©Ù‡ در درازمدت تاثیر بسیاری در مناÙع ملی امریکا دارد.[Û±Û±] جایگاه اسرائیل در استراتژی منطقه‌ای امریکا پس از رویداد یازدهم سپتامبر، تامین امنیت اسرائیل تاثیر بسزایی در شکل‌گیری استراتژی منطقه‌ای امریکا در خاورمیانه بر جای گذاشت. یکی از انگیزه‌های مهم امریکا در Øمله به عراق، تقویت روند ØµÙ„Ø Ø§Ø¹Ø±Ø§Ø¨ Ùˆ اسرائیل بوده است. ØÙ„ این مناقشه دیرپای می‌تواند پرستیژ امریکا را در نظام بین‌الملل تقویت نماید Ùˆ زمینه‌های اعمال قدرت را برای این کشور در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù†ÛŒ Ùراهم کند. درØالی‌که اروپاییها تاکید می‌کردند Ú©Ù‡ کلید ØÙ„ بØران عراق، ØÙ„ مناقشه اعراب Ùˆ اسرائیل است، جرج بوش پسر تØت‌تاثیر اÙکار نومØاÙظه‌کاران به این باور رسیده بود Ú©Ù‡ کلید ØÙ„ مناقشه اعراب Ùˆ اسرائیل در منطقه خاورمیانه است Ùˆ لذا تغییر رژیم در عراق، Ùلسطینی‌ها را به ØµÙ„Ø ÙˆØ§Ø¯Ø§Ø± می‌کند.[Û±Û²] به‌عبارت دیگر اتØادیه اروپا ریشه بØرانها Ùˆ درگیریهای منطقه‌ای را در خاورمیانه، منازعه اعراب Ùˆ اسرائیل می‌داند. در این چارچوب اعتقاد آنها بر این بود Ú©Ù‡ با ØÙ„ نهایی اختلا٠اعراب Ùˆ اسرائیل، عراق نیز به‌عنوان کشوری عرب ناچاراً از موضع تهدید اسرائیل دست برمی‌دارد Ùˆ برای از دست ندادن Øمایت اعراب با آنها همگام می‌شود. اما ایالات‌متØده معتقد بود Ú©Ù‡ سرنگونی رژیم صدام باعث می‌شود ضریب امنیتی اسرائیل اÙزایش یابد Ùˆ Ùلسطینی‌ها Ùˆ اعراب را در موضع ضع٠قرار می‌دهد Ùˆ به تØقق صلØÛŒ میان اعراب Ùˆ اسرائیل منجر می‌گردد Ú©Ù‡ در آن مناÙع Ùˆ اهدا٠امریکا Ùˆ اسرائیل مورد توجه قرار گیرد.[Û±Û³] به‌عبارت‌دیگر تامین امنیت اسرائیل Ùˆ Øمایت از آن کشور به سیاستهای امریکا در منطقه جهت می‌دهد. این امر در مواجهه دوگانه امریکا با موضوع تروریسم Ùˆ سلاØهای کشتارجمعی در منطقه به‌خوبی مشهود است؛ ایالات‌متØده درØالی‌که از سیاستهای اسرائیل در کشتار مردم Ùلسطین Øمایت به عمل می‌آورد، مبارزه Ùلسطینیها Ùˆ دÙاع آنها از سرزمین Ùˆ ØÙ‚ Øاکمیت خود را عملی تروریستی قلمداد می‌کند.[Û±Û´] همچنین، دولت امریکا می‌کوشد Ú©Ù‡ ایران را از دستیابی به تکنولوژی صلØ‌آمیز انرژی هسته‌ای Ù…Øروم کند، درØالی‌که نخبگان سیاسی امریکا در تعیین استراتژی امنیت ملی امریکا برای اسرائیل از Ù„Øاظ داشتن سلاØهای کشتارجمعی ØÙ‚ قائل شده‌اند. به سخن دیگر، با توجه به اختلا٠میان اسرائیل Ùˆ کشورهای اسلامی منطقه، ایالات‌متØده درصدد است با خلع Ø³Ù„Ø§Ø Ú©Ø´ÙˆØ±Ù‡Ø§ÛŒ منطقه Ùˆ درعین‌Øال تجهیز اسرائیل به انواع سلاØهای کشتارجمعی، توازن Ùرامنطقه‌ای Ùˆ منطقه‌ای را به Ù†Ùع اسرائیل تغییر دهد. این مواجهه دوگانه امریکا در موضوع تروریسم Ùˆ سلاØهای کشتارجمعی نشان‌دهنده تاثیر اسرائیل بر سیاست خارجی امریکا در منطقه است.[Û±Ûµ] از دید نخبگان سیاسی امریکا، بزرگ‌ترین تهدید برای امنیت Ùˆ موجودیت اسرائیل، جمهوری اسلامی ایران می‌باشد Ùˆ لذا رÙتار خصمانه امریکا علیه ایران همیشه تداوم دارد. پس از انتخاب جرج بوش پسر به ریاست‌جمهوری ایالات‌متØده، این کشور در Ù¾ÛŒ آن است Ú©Ù‡ سیاستهای جهانی، منطقه‌ای Ùˆ داخلی را به‌منظور ایجاد جوامع Ùˆ سیاستهای لیبرال، با به‌کارگیری قدرت خود Ùˆ آن هم در Ø´Ú©Ù„ نظامی، متØول کند. بوش بر این باور است Ú©Ù‡ جهان در آستانه تØولی عظیم در تاریخ بشری قرار دارد Ùˆ ایالات‌متØده امریکا خود را در مرکز ثقل این تØول می‌بیند.[Û±Û¶] درواقع استراتژی کلان امریکا در دوران پس از یازدهم سپتامبر Ú©Ù‡ از تÙکرات Ù…ØاÙظه‌کارانه نشأت گرÙته Ùˆ Ø·ÛŒ دو دهه گذشته تدوین گشته است، سه ویژگی مهم دارد: ضدچندجانبه‌گرایی تهاجمی، جنگ‌سالاری Ùˆ مطلق‌گرایی اخلاقی. در ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø§ÛŒÙ† عبارت باید Ú¯Ùت Ú©Ù‡ نخبگان امریکا پس از یازدهم سپتامبر بر این باوراند Ú©Ù‡ با اعتقاد به نسبی‌گرایی نمی‌توان از عدالت Ùˆ عقلانیت سخن Ú¯Ùت. آنها رژیم‌های سیاسی را به نیک Ùˆ بد، Ùˆ خیر Ùˆ شر تقسیم می‌کنند Ú©Ù‡ این دیدگاه متاثر از تقسیم ارزشها به خیر مطلق Ùˆ شر مطلق می‌باشد. رگه‌های این اندیشه را می‌توان به‌خوبی در جملات جرج دبلیو بوش (پسر) دید؛ جملاتی در مورد دولتها Ùˆ کشورهای شرور Ú©Ù‡ ارزشهای امریکایی را به چالش کشیده‌اند. ناگÙته نماند Ú©Ù‡ در دوران ریگان نیز اتØاد جماهیر شوروی لقب امپراتوری شیطانی (Evil Empire) گرÙته بود.[Û±Û·] توجیه‌کننده این عناصر مبارزه با تروریسم می‌باشد Ú©Ù‡ به جای مبارزه با کمونیسم قرار گرÙته است Ùˆ چون مبارزه با تروریسم هم می‌تواند در میان مردم مقبولیت پیدا کند، این توانایی را دارد Ú©Ù‡ مبنای تشکیل ائتلاÙهایی با قدرتهای منطقه‌ای Ùˆ Ùرامنطقه‌ای گردد.[Û±Û¸] به‌طورکلی پس از یازدهم سپتامبر، نخبگان سیاسی امریکا به این باور رسیدند Ú©Ù‡ ماشین نظامی امریکا باید در جهت تØقق آرمانهای امریکا به‌کار گرÙته شود. از نگاه دولت بوش، رویداد یازدهم سپتامبر به‌عنوان مانعی در راه تØقق آرمانهای امریکایی، ریشه در دنیای عرب دارد Ùˆ لذا Øذ٠صدام Ùˆ ظهور دموکراسی در عراق، باعث می‌شود سلسله‌ای از تØولات جدی پی‌درپی در دنیای عرب به Ù†Ùع غرب Ùˆ امریکا به‌وجود آید. به‌همین‌دلیل، اروپاییها، راهبرد دولت جرج بوش پسر را «ویلسونیسم در چکمه» تعبیر می‌کنند Ùˆ معتقدند Ú©Ù‡ این‌بار امریکا درصدد است با قوای نظامی خود آرمانهای ویلسون را نهادینه کند.[Û±Û¹] به‌عبارت‌دیگر امریکا برای خود مناÙع Ùراملی قائل است Ùˆ درصدد است این مناÙع را با به‌کارگیری قدرت نظامی تامین نماید.[Û²Û°] اروپا در خاورمیانه ایالات‌متØده امریکا Ùˆ اتØادیه اروپا از جمله بازیگران مهم Ùˆ تاثیرگذار نظام بین‌الملل Ù…Øسوب می‌شوند Ùˆ ازاین‌رو شناخت مواضع Ùˆ عملکرد این دو بازیگر در قبال جریانات جهانی، از جمله شیوه‌های تبیین پدیدارهای بین‌المللی Ù…Øسوب می‌گردد. توجه به مقولات Ùˆ مسائل مهمی همچون تروریسم، سلاØهای کشتارجمعی، مناقشه خاورمیانه Ùˆ سایر موضوعات مهم جهانی به‌طور Ùزاینده‌ای در دستور کار اروپا Ùˆ امریکا قرار گرÙته است. هر دو بازیگر تلاش می‌کنند جریانات مهم جهانی را مطابق با مناÙع Ùˆ علایق خود هدایت نمایند Ùˆ به‌رغم بسیاری از مواضع مشترک، اختلاÙات زیادی نیز در دیدگاهها Ùˆ مواضع آنها مشاهده می‌شود. تا قبل از Ùروپاشی نظام دوقطبی، راهبرد کشورهای اروپایی در زمینه سیاست خارجی، پیروی از جهت‌گیریهای امریکا بوده است. به‌عبارت‌دیگر مناÙع امریکا Ùˆ اروپا در دوران جنگ سرد هیچ‌گونه تقابلی با یکدیگر نداشته Ùˆ Ø³Ø·Ø Ù…Ù†Ø§Ùع مشارکتی آنان نیز گسترده بوده است. پس از پایان جنگ سرد Ùˆ با توجه به اینکه مناÙع اقتصادی در سیاست خارجی اتØادیه اروپا بعد استراتژیک پیدا کرده، به مرور Ø³Ø·Ø Ù…Ù†Ø§Ùع رقابتی این اتØادیه با ایالات‌متØده در Øال گسترش است. درواقع با وجود آنکه اتØادیه اروپا Ùˆ امریکا از مشارکت اقتصادی روبه‌رشد Ùˆ دوجانبه سودمند برخوردارند، توجه این دو بازیگر به Øوزه مناÙع عینی Ùˆ شخصی در بسیاری موارد، موجبات تلاقی Ùˆ Øتی تعارض مواضع آنها را درباره این موضوعات Ùراهم می‌سازد. البته ازآنجاکه اروپا Ùˆ امریکا تشکیل‌دهنده تمدن غرب هستند Ùˆ از جهات Ùرهنگی Ùˆ سیاسی با یکدیگر مشترکات بسیاری دارند، در مقایسه با مناطق دیگر، در آینده نزدیک‌ کمترین تقابل Ùˆ تضاد مناÙع را با یکدیگر خواهند داشت.[Û²Û±] رویداد یازدهم سپتامبر Ùˆ تØولات پس از آن، مناسبات امریکا Ùˆ اروپا Ùˆ همچنین جایگاه استراتژیک اروپا را در Ø³Ø·Ø Ø¨ÛŒÙ†â€ŒØ§Ù„Ù…Ù„Ù„ÛŒ Ùˆ منطقه‌ای دگرگون نمود Ùˆ استراتژی منطقه‌ای اروپا را در خاورمیانه تØت‌تاثیر قرار داد. در Ùضای نظام بین‌الملل پس از یازدهم سپتامبر، اروپا در خاورمیانه با نگرانیهایی مواجه بود Ú©Ù‡ از جمله عبارت‌اند از؛ Ù†Ùوذ اقدامات تروریستی Ùˆ بنیادگرایانه از خاورمیانه به اروپا، تبدیل‌شدن ناتو به ابزاری سیاسی در دست امریکا پس از Øمله یکجانبه این کشور به عراق، Ùشار امریکا بر اتØادیه اروپا در زمینه اÙزایش هزینه‌های دÙاعی Ùˆ نظامی به منظور کاهش قدرت اقتصادی کشورهای اروپایی، ناهماهنگی کشورهای اروپایی درخصوص اتخاذ یک سیاست مشترک در خاورمیانه Ùˆ ناتوانی اروپا در پرداخت هزینه‌های Øضور در خاورمیانه.[Û²Û²] تا پیش از وقوع یازدهم سپتامبر اروپاییها امیدوار بودند Ú©Ù‡ پارادوکسهای ناشی از این موارد را از طریق Øضور در کشورهایی جبران کنند Ú©Ù‡ امکان Øضور امریکا در آنها Ú©Ù… بود، چراکه Ùضای نظام بین‌الملل در این دوران، زمینه عملی‌شدن این استراتژی را تاØدی Ùراهم‌ آورده بود Ùˆ امریکا بهانه چندانی برای Øضور در منطقه خاورمیانه نداشت.[Û²Û³] درواقع اروپاییها درصددند Ù…Ùهوم جدیدی از امنیت را به جای Ù…Ùهوم آن در دوران جنگ سرد به‌کار برند. در Ù…Ùهوم جدید، امنیت بیش‌ازآنکه وابسته به قدرت نظامی Ùˆ تکثیر نکردن سلاØهای هسته‌ای باشد، وابسته به توسعه اقتصادی، سیاسی Ùˆ اجتماعی کشورهای جنوب مدیترانه می‌باشد. البته اقدامات امریکا پس از یازدهم سپتامبر در جهت یکجانبه‌گرایی Ùˆ تقویت نظامی‌گری از طریق Øمله نظامی به اÙغانستان Ùˆ عراق در مسیر مخالÙت Ùˆ تضعی٠Ùرایند جایگزینی Ù…Ùهوم جدیدی از امنیت تلقی می‌شود.[Û²Û´] مناÙع اروپا در خاورمیانه بر تجارت، انرژی، ثبات مورد نیاز برای مهار تروریسم Ùˆ ایجاد صلØÛŒ پایدار میان اعراب Ùˆ اسرائیل متمرکز است. در مورد ثبات منطقه‌ای، مناÙع اروپا با مناÙع امریکا هم‌پوشانی دارد Ùˆ این مساله از موضوعات اولویت‌دار برای هر دو طر٠مØسوب می‌شود. بااین‌Øال اروپا Ùˆ امریکا در خاورمیانه اختلاÙات زیادی با هم دارند. امریکا مایل است به‌عنوان یک ابرقدرت جهانی، با منطقه خاورمیانه در تعامل باشد Ùˆ این درØالی است Ú©Ù‡ اروپا با توان Ùˆ قدرت Ù…Øدودتری Ú©Ù‡ دارد، از مواضع توسعه‌طلبانه کمتری نسبت به مناÙع Ùˆ نیازهایش در منطقه خاورمیانه برخوردار است. همچنین اروپا برخلا٠امریکا Ú©Ù‡ منطقه را به هم‌پیمانان Ùˆ دشمنان تقسیم می‌کند، درصدد برقراری Ùˆ ØÙظ رابطه با تمامی کشورهای منطقه است. امریکا از دهه Û±Û¹Û¹Û°ØŒ از اتخاذ رویکردی منصÙانه نسبت به Ùرایند ØµÙ„Ø Ø®Ø§ÙˆØ±Ù…ÛŒØ§Ù†Ù‡ دوری کرده است، ولی اروپا تØقق صلØÛŒ پایدار Ùˆ باثبات را در گرو تشکیل دولتی Ùلسطینی به پایتختی قدس شرقی می‌داند. میان اروپا Ùˆ امریکا درخصوص اتخاذ جهت‌گیریها Ùˆ سیاستهایی در مورد عراق Ùˆ ایران اختلاÙ‌نظرهایی وجود داشته است.[Û²Ûµ] سیاست اروپا در منطقه خاورمیانه به دلیل مشکلات موجود در راه دستیابی به سیاستی مشترک در قبال خاورمیانه دچار ضع٠بوده است. Ùقدان یکپارچگی در اتخاذ راهبردی مشترک Ùˆ نبود یکپارچگی در قدرت نظامی اروپا موجب شده است میزان تاثیرگذاری اروپا Ù…Øدود گردد.[Û²Û¶] از عوامل دیگری Ú©Ù‡ Ù†Ùوذ اروپا را در خاورمیانه آسیب‌پذیر می‌سازد، جایگاه ایالات‌متØده در نظام بین‌الملل Ùˆ استراتژی منطقه‌ای آن کشور در خاورمیانه پس از یازدهم سپتامبر می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر اروپا برای ØÙظ موقعیت Ùعلی Ùˆ نیز کسب موقعیت برتر در آینده نظام بین‌الملل، نیازمند این است Ú©Ù‡ به شریک امریکا در خاورمیانه تبدیل شود Ùˆ نه اینکه تابع استراتژیک امریکا در خاورمیانه ‌باشد. تØقق چنین امری می‌تواند از Ùشارهای وارده از سوی امریکا بر کشورهای اروپایی بکاهد. از منظر امریکا، اروپاییها می‌کوشند Ú©Ù‡ بدون پرداخت هزینه‌های لازم برای Øضور در خاورمیانه Ùˆ صرÙا با اتکا به اختلا٠موجود میان امریکا Ùˆ برخی کشورهای منطقه از جمله ایران، سوریه، لیبی Ùˆ عراق (قبل از Øمله امریکا به آن کشور)ØŒ موقعیت خود را در خاورمیانه تثبیت کنند Ùˆ از وابستگی خود به امریکا در Øوزه‌های اقتصادی، سیاسی Ùˆ نیز بین‌المللی بکاهند.[Û²Û·] درواقع از نظر امریکا، اروپا توان پرداختن هزینه Øضور در منطقه خاورمیانه را ندارد Ùˆ ازهمین‌رو باید دنباله‌رو سیاستهای امریکا در این منطقه باشد. امریکا Ùˆ اسرائیل درنهایت Øاضراند اروپا را به‌عنوان بازیگر درجه دوم در خاورمیانه بپذیرند. یکی از انگیزه‌های رهبران اروپایی برای پیوستن به ائتلا٠ضدتروریسم در جنگ اÙغانستان، متقاعدکردن امریکا به پذیرش اروپا به‌عنوان شریک در خاورمیانه ازیک‌سو Ùˆ استÙاده‌نکردن از شیوه Øمله نظامی علیه عراق ازسوی‌دیگر بود. به‌طورکلی اروپا تواناییهای لازم را به‌منظور تاثیرگذاری بر چگونگی سیاستهای خاورمیانه ندارد، بنابراین موضوعات مورد علاقه‌اش این اجازه را نمی‌دهد Ú©Ù‡ Øتی در صورت داشتن دیدگاههای متÙاوت بر سر تاکتیکها، راهبردها Ùˆ هزینه‌ها، به مناÙع بنیادین مشترکی Ú©Ù‡ با امریکا در منطقه دارد، آسیبی برسد. به‌طورکلی، استراتژی منطقه‌ای اتØادیه اروپا در خاورمیانه، به‌شدت تØت‌تاثیر اقدامات Ùˆ مواضع ایالات‌متØده است Ú©Ù‡ نمونه مشخص آن رویکرد کشورهای اروپایی درباره برنامه هسته‌ای ایران می‌باشد. کشورهای یادشده بر Øقوق ایران در چارچوب آژانس بین‌المللی انرژی اتمی Ùˆ براساس عضویت ایران در معاهده عدم گسترش سلاØهای هسته‌ای تاکید می‌کنند. آنان الگوهای مرØله‌ای را پذیرÙته Ùˆ از برخوردها Ùˆ اقدامات واکنشی بر ضد ایران نگران بودند Ùˆ برای تØقق چنین سیاستی، الگویی متÙاوت با امریکا به کار گرÙتند. اروپاییها در اعمال اقدامات تنبیهی علیه ایران Ù…Øتاط‌تراند Ùˆ از Ùشارهای تدریجی Ùˆ گام‌به‌گام متناسب با رÙتار ایران Øمایت می‌کنند. به‌عبارت‌دیگر، نگرش کشورهای اتØادیه اروپا ابتدا مبتنی بر Ø´ÙاÙ‌سازی سیاستهای اتمی ایران به ازای مشارکت بین‌المللی برای تامین نیازهای هسته‌ای این کشور بوده است Ùˆ زمانی‌که ایران گامهایی را در چنین جهتی برداشت، کشورهای اتØادیه اروپا با واکنش امریکا روبرو شدند. بنابراین معادله رÙتاری جدیدی ایجاد شد Ú©Ù‡ در چارچوب آن Ù…Øدودیتها Ùˆ Ùشارهای بین‌المللی امریکا اÙزایش یاÙت Ùˆ امریکایی‌ها تلاش کردند الگوی رÙتار اروپا را Ú©Ù‡ مبتنی بر اعتمادسازی بود، تغییر دهند. درواقع «دیپلماسی Ùشار» امریکا زمینه‌ساز تغییرات تدریجی در مواضع کشورهای اروپایی در قبال برنامه هسته‌ای ایران شد. درکل اولویتهای راهبردی اروپا در خاورمیانه عبارت است از: Øمایت از دموکراتهای منطقه، ایجاد زمینه برای سهولت‌بخشیدن به توسعه دموکراسی Ùˆ سازماندهی مجدد سیاست غرب برای Øمایت از نخبگان Øامی استقرار دموکراسی در کشورهای دیگر.[Û²Û¸] روسیه در خاورمیانه: سرگردانی یا خودآگاهی مسکو در سالهای پایانی Øکومت اتØاد جماهیر شوروی، استراتژی خارجی جدیدی را آغاز کرد Ú©Ù‡ بر کاهش روابط با کشورهای درØال‌توسعه متمرکز شده بود. پس از Ùروپاشی شوروی Ùˆ باتوجه به Ù…Øدودیتهای اقتصادی کشور روسیه رهبران این کشور با اعطای امتیازات بزرگ به غرب Ùˆ از جمله همگام‌شدن با سیاستهای غرب در مسائل مربوط به جهان سوم، برای کسب Ú©Ù…Ú© اقتصادی به آن متوسل شدند. درنتیجه Øجم مبادلات تجاری روسیه با کشورهای درØال‌توسعه از سال Û±Û¹Û¹Û± تا Û±Û¹Û¹Ûµ به دوسوم کاهش یاÙت.[Û²Û¹] پریماکÙØŒ نخست‌وزیر روسیه در ۱۹۹۶، به‌منظور اØیای قدرت بزرگ روسیه با مدنظرداشتن روابط نزدیک‌تر با کشورهای درØال‌توسعه به‌عنوان اهرمی برای Ù†Ùوذ Ùˆ قدرت مسکو در نظام بین‌المللی، سیاست خارجی جدیدی را در پیش گرÙت. برقراری روابط نزدیک با کشورهای خاورمیانه، امریکای لاتین، چین Ùˆ هند از جمله اهدا٠سیاست خارجی روسیه در دوران نخست‌وزیری پریماک٠بود. تداوم ابتکارات سیاست خارجی ÙˆÛŒ در دوران نخست‌وزیری ولادیمیر پوتین همچنان ØÙظ شد. پوتین پس از انتخاب به ریاست‌جمهوری روسیه به تلاشهای خود برای جلب همکاری بیشتر این مناطق شدت بخشید Ùˆ توانست با تقویت ارتباط با این کشورها، شبکه‌‌ای از روابط دوستانه در مناطق در‌Øال‌توسعه Ùˆ از جمله خاورمیانه ایجاد کند. به‌طورکلی خاورمیانه یکی از مناطق اصلی درگیری میان روسیه Ùˆ ایالات‌متØده بوده است. این تعارض در مناقشه ایالات‌متØده با روسیه بر سر Ùروش Ùناوری موشکی Ùˆ راکتورهای هسته‌ای این کشور به ایران، علاوه بر Ùروش سلاØهای متعار٠به جمهوری اسلامی ایران بوده است. بااین‌Øال، هرچند ایران برای سیاست منطقه‌ای روسیه اهمیت دارد، در مقایسه با روابط روسیه با امریکا، به‌نظر می‌رسد روسها Øاضر نیستند مناÙع روسیه را قربانی کنند.[Û³Û°] بااین‌Øال، برخی از سیاستهای روسیه در منطقه برای جمهوری اسلامی ایران مطلوب است Ùˆ با امنیت Ùˆ مناÙع ایران همخوانی دارد. یکی از Ù…Øورهای مهم سیاست منطقه‌ای روسیه Ú©Ù‡ می‌تواند جزء سیاستهای امنیت‌زا برای جمهوری اسلامی ایران Ù…Øسوب گردد، برخورد Ùˆ تعارض مناÙع Ùˆ سیاستهای روسیه با سیاستها Ùˆ مناÙع ترکیه می‌باشد. به‌نظر می‌رسد دو کشور ایران Ùˆ روسیه درخصوص مقابله با تØرکات Ùˆ اقدامات ترکیه در آسیای مرکزی Ùˆ Ù‚Ùقاز مناÙع مشترک دارند Ùˆ به عبارتی نوعی اتØاد طبیعی میان این دولت برقرار است. درواقع رقابت کشورهای ایران، روسیه Ùˆ ترکیه در منطقه خزر، سابقه‌ای Øداقل چندقرنی دارد، اما از هنگام تسلط شوروی تا سقوط آن قدرت مانور ایران Ùˆ ترکیه به Øداقل رسید. واکنش ترکیه پس از Ùروپاشی شوروی Ùˆ تکوین کشورهای جدید به سمت همگرایی سیاسی Ùˆ Ùرهنگی با کشورهای منطقه Ùˆ به‌ویژه جمهوری آذربایجان بود. از نظر این کشور، تقریبا همه کشورهای جدید در Øوزه خزر با ترکیه اشتراکات تاریخی، مذهبی یا زبانی دارند. علاقه ترکیه، به گسترش روابط اقتصادی، Ùرهنگی Ùˆ علمی با این دولتهاست Ùˆ عده‌ای از نخبگان ترکیه در Ù¾ÛŒ این هستند Ú©Ù‡ ترکیه جانشین روسیه در منطقه شود Ú©Ù‡ این امر با امنیت Ùˆ مناÙع روسیه همخوانی ندارد.[Û³Û±] تلاش روسیه برای مقابله با Ù†Ùوذ ترکیه در منطقه با استراتژی منطقه‌ای ایران نیز همسو می‌باشد. تا سال ۱۳۷۵، جمهوری اسلامی ایران نخستین صادرکننده کالا به جمهوری آذربایجان به‌شمار می‌رÙت، ولی به‌تدریج تا آبان‌ماه Û±Û³Û·Û¹ به رتبه ششم تنزل پیدا کرد Ùˆ ترکیه از راه تبلیغات دامنه‌دار Ùˆ زیرکانه توانست با متهم‌ساختن ایران به همکاری با ارامنه، اÙکار عمومی را در آذربایجان Ùˆ نخجوان تØت‌تاثیر قرار دهد.[Û³Û²] همچنین یکی دیگر از تهدیدهای موجود علیه ایران، تØرکات اسرائیل در منطقه آسیای مرکزی Ùˆ Ù‚Ùقاز است. روسیه نیز از برخی جهات، نگاهی تعارض‌آمیز به Ùعالیتها، تØرکات Ùˆ مواضع اسرائیل دارد. در نتیجه مناÙع Ùˆ امنیت ایران Ùˆ روسیه در منطقه از ابعاد گوناگونی به هم گره خورده است Ú©Ù‡ اتخاذ جهت‌گیریهای مشترک از سوی این دو کشور را ضروری می‌سازد. وقوع Øوادث یازدهم سپتامبر باعث نزدیکی بی‌سابقه روسیه به امریکا Ùˆ مشارکت در جنگ با تروریسم در اÙغانستان شد. بعد از پیروزی امریکا در اÙغانستان، روسیه همچنان درصدد بود از ایران Ùˆ عراق به عنوان ابزاری برای پیشبرد سیاست مبهم Ùˆ دو پهلوی خود در مقابل امریکا استÙاده کند. ازطرÙ‌دیگر مقاومت نکردن روسیه در برابر Øمله امریکا به عراق می‌توانست اعتماد ایران Ùˆ برخی کشورهای دیگر را نسبت به روسیه کاهش دهد. به‌همین‌دلیل روسیه می‌کوشید Øتی در ظاهر هم Ú©Ù‡ شده، با Øمله به عراق مخالÙت کند. امریکا از وضعیت متناقض‌نمایی Ú©Ù‡ روسیه در آن گرÙتار بود، آگاهی داشت Ùˆ ازهمین‌رو کسب رضایت روسیه برای Øمله به عراق چندان مشکل نبود. درواقع روسیه ازیک‌طر٠برای رشد اقتصادی Ùˆ ØÙ„ مشکلات داخلی به کمکهای اقتصادی غرب Ùˆ امریکا نیاز داشت، ولی ازطرÙ‌دیگر وابستگی بیش از Øد به غرب می‌توانست موقعیت سیاسی روسیه را در نظام بین‌الملل تضعی٠کند.[Û³Û³] به‌همین‌خاطر روسیه برای گرÙتن امتیاز از غرب نیازمند گسترش روابط با عراق Ùˆ ایران Ùˆ Øمایت از آنها تا جایی بود Ú©Ù‡ این Øمایت به قطع روابط روسیه Ùˆ غرب منجر نشود. Øمله امریکا به عراق می‌توانست این امتیاز را از دست روسیه بگیرد Ùˆ همکاری این کشور با امریکا Ùˆ درواقع تابع‌شدن آن را تضمین کند. پذیرÙته‌شدن روسیه در گروه Û¸ Ùˆ امضای تواÙÙ‚ میان این کشور Ùˆ ناتو بیش از گذشته روسیه را وارد کلوب غرب کرد.[Û³Û´] در خصوص پیوستن روسیه به ائتلا٠ضدتروریستی به رهبری امریکا، این کشور به این نتیجه رسید Ú©Ù‡ Ùرصت بی‌نظیری برای بهره‌گیری روسیه از پتانسیلهای نظام بین‌الملل Ùˆ غرب پدید آمده است. در Ù¾ÛŒ این امر روسیه به صورت تلویØÛŒ برتری امریکا را پذیرÙت Ùˆ کوشید از ایجاد تنش با غرب بپرهیزد. ازطرÙ‌‌‌دیگر سیاست پوتین نسبت به متØدان منطقه‌ای خود از جمله ایران، تØت‌تاثیر نزدیکی به غرب قرار گرÙت Ùˆ لذا روسیه کوشید به دیپلماسی پنهان روی آورد. امضای تواÙقنامه دوجانبه نیمه‌مخÙÛŒ در مورد تقسیم دریای خزر Ùˆ متوسل‌شدن به بهانه‌های مختل٠به هنگام برملا شدن این تواÙقات، Ù…Øدودکردن Ùروش تسلیØات نظامی پیشرÙته به ایران Ùˆ چراغ سبز نشان‌دادن به امریکا برای Øمله به عراق در صورت تضمین بازپرداخت بدهی‌های عراق به روسیه را می‌توان در پرتو Øوادث یازدهم سپتامبر تØلیل کرد.[Û³Ûµ] درکل Øوادث یازدهم سپتامبر Ùˆ تØولات پس از آن گویای این واقعیت است Ú©Ù‡ نظم خاورمیانه‌ای دهه Û±Û¹Û¹Û° Ú©Ù‡ با جنگ امریکا علیه عراق آغاز شده بود، در یازدهم سپتامبر به پایان خود رسید Ùˆ از آن دوران شاهد به وجود آمدن نظم جدیدی هستیم Ú©Ù‡ یکی از ویژگیهای بارز آن رویکرد جدید قدرتهای بزرگ جهانی به تØولات منطقه می‌باشد. به‌عبارت دیگر این قدرتها وضعیت موجود را Ùرصت مناسبی برای Øضور Ùعال خود در منطقه قلمداد می‌کنند. رویکرد روسیه به خاورمیانه را نیز می‌توان در این چارچوب بررسی کرد. ایران در خاورمیانه بنیان قلمروهای ژئواستراتژیک در دوران جنگ سرد Ú©Ù‡ براساس توان بازدارندگی نظامی، Ùضای جغراÙیایی Ùˆ گستره ایدئولوژیک بنا شده بود، به دلایل Ùراوان، از جمله هزینه بالای تسلیØات نظامی Ùˆ پشتیبانی از کشورهای اقماری، پیشرÙت سریع علم Ùˆ صنعت، ظهور انقلاب تکنولوژیک Ùˆ گسترش ارتباطات، Ùˆ با Ùروریختن دیوار برلین از هم پاشید. یکی از تØولات بزرگی Ú©Ù‡ پس از جنگ سرد در انتخاب قلمروهای ژئواستراتژیک روی داد، این است Ú©Ù‡ معیارها Ùˆ شاخصها تغییر کرد.[Û³Û¶] در دوران جنگ سرد، شاخصها نظامی بود Ùˆ بنابراین نقاط استراتژیک، مناطق استراتژیک Ùˆ جبهه‌های استراتژیک متاثر از اهدا٠نظامی بود. پس از این دوران Ùˆ در Øال Øاضر مناطق Ùˆ قلمروهای استراتژیک بیشتر براساس معیارهای اقتصادی تعیین می‌شود، ولی قابلیت مناطق از جهت کاربرد نظامی هم موردنظر است. به‌عبارت‌دیگر عامل اقتصادی به تنهایی کارساز نیست، بلکه پشتوانه قدرت نظامی Ùˆ ملاØظات نظامی هم در کنار ملاØظات اقتصادی اهمیت دارد Ùˆ در نتیجه بین قلمروهای ژئواکونومیک Ùˆ ژئواستراتژیک انطباق ایجاد شده است. بدین‌لØاظ منطقه خاورمیانه Ùˆ به‌ویژه Øوزه خلیج‌Ùارس به دلیل دراختیارداشتن بیش از شصت‌درصد منابع تولید انرژی، اهمیت Ùˆ تاثیر ژئواکونومیک ویژه‌ای در سده بیست‌ویکم خواهد داشت. ایران Ú©Ù‡ در دوران جنگ سرد به‌عنوان یک کشور مهم از دید استراتژیک Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯ Ùˆ جایگاه ژئواستراتژیک ممتازی داشت، اکنون علاوه‌برآن، با عامل اقتصادی (ژئواکونومیک) منطبق شده Ùˆ موقعیت منطقه‌ای آن به موقعیت ممتاز بین‌المللی تبدیل گردیده است. این موقعیت استثنایی است Ùˆ هیچ مورد دیگری را نمی‌توان به جای آن قرار داد. بدین‌ترتیب ایران تاثیر Ù…Øوری در تدوین استراتژی منظومه‌های قدرت در عصر کنونی دارد. درواقع ایران نقش بسیار Ù…Øوری Ùˆ مهم در ژئوپولتیک دریای خزر Ùˆ خلیج‌Ùارس دارد. دریای خزر بیش از دویست‌میلیارد بشکه Ù†Ùت Ùˆ دویست‌وهÙتادونه‌ تریلیون Ùوت مکعب گاز طبیعی را در خود جای داده است Ùˆ شرکتهای Ù†Ùتی تاکنون بیش از چهارمیلیارد دلار برای استخراج این منابع انرژی هزینه کرده‌اند.[Û³Û·] به‌طورکلی ایران با دارا بودن بیش از صدمیلیارد بشکه ذخایر Ù†Ùتی جزء چهار کشور اول جهان است Ùˆ با هشتصد تریلیون Ùوت مکعب ذخایر گاز طبیعی اثبات‌شده، پس از روسیه، مقام دوم را در جهان داراست. در منطقه خاورمیانه، سهم ایران از ذخایر گاز طبیعی پنجاه‌وهشت‌درصد است. درواقع ایران با یک‌درصد جمعیت جهان، پانزده‌درصد ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد. درکل می‌توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ امنیت همه‌جانبه جهان در سده بیست‌ویکم به مثلث ژئواستراتژیک خاورمیانه، خلیج‌Ùارس Ùˆ دریای خزر بستگی دارد Ú©Ù‡ ایران در مرکز آن قرار گرÙته Ùˆ ایالات‌متØده کنترل این مثلث استراتژیک را اساس سیاست خارجی خود قرار داده است. گزینه دیگری برای قرار گرÙتن به جای خلیج‌Ùارس در معادلات استراتژیک وجود ندارد Ùˆ ایران در این Øوزه با داشتن بیش از دوهزار کیلومتر ساØÙ„ مناسب عملیاتی Ùˆ بنادر Ùˆ لنگرگاههایی با توان پذیرش ناوگانهای بزرگ، موقعیتی استثنایی دارد. بنابراین تامین امنیت منطقه ژئواستراتژیک خلیج‌Ùارس از هر نظر با مشارکت ایران عملی خواهد بود Ùˆ قدرتهای جهانی با توجه به این واقعیت، پس از انقلاب اسلامی به دنبال تامین امنیت خلیج‌Ùارس با Ú©Ù…Ú© کشورهای Ùرامنطقه‌ای بودند، غاÙل‌ازاینکه در صورت وقوع عملیات نظامی، موقعیت ایران به گونه‌ای است Ú©Ù‡ می‌تواند دست به عملیات تاخیری بزند یا مناÙع قدرتهای بزرگ Ùرامنطقه‌ای را به اشکال مختل٠به‌خطر اندازد. بنابراین ناامنی خلیج‌Ùارس با مناÙع قدرتهای بزرگ Ùˆ کشورهای منطقه همخوانی ندارد Ùˆ دستیابی به امنیت واقعی در Øوزه خلیج‌Ùارس، جز از راه مشارکت کشورهای منطقه Ùˆ هماهنگ‌شدن آنها با اهدا٠استراتژیک جهانی ممکن نیست. در نتیجه ضروری است Ú©Ù‡ جمهوری اسلامی ایران دستور٠کاری ژئوپولتیک تدوین کند Ú©Ù‡ همزمان جوابگوی مشکلات منطقه‌ای Ùˆ مسائل جهانی باشد. به‌طورکلی می‌توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ جمهوری اسلامی ایران نگرانیهای امنیتی متعددی دارد Ú©Ù‡ از جمله می‌توان به Øضور نظامی امریکا در عراق Ùˆ اÙغانستان Ùˆ بی‌ثباتی ناشی از آن در این کشورها Ùˆ نیز تهدیدات نظامی ایالات‌متØده Ùˆ اسرائیل اشاره کرد. همچنین نزدیکی نظامی ترکیه Ùˆ اسرائیل، خطر تروریسم، قاچاق مواد مخدر، ادعاهای امارات متØده عربی در مورد جزایر سه‌گانه ایرانی Ùˆ اختلا٠با جمهوری آذربایجان بر سر میدانهای Ù†Ùتی دریای خزر از دیگر دغدغه‌های امنیتی ایران Ù…Øسوب می‌شود.[Û³Û¸] ولی ازسوی‌دیگر، جمهوری اسلامی ایران، ارتشی نیرومند Ùˆ منسجم دارد Ùˆ از ÙˆØدت Ùˆ انسجام درونی Ùˆ میزان رشد اقتصادی بالایی برخوردار است Ú©Ù‡ شرایط امنیتی مناسبی Ùراهم می‌آورد. همچنین در این زمینه می‌توان به خلأ قدرت در عراق پس از اشغال این کشور به دست امریکا Ùˆ چالشهای ایالات‌متØده Ùˆ متØدان اروپایی‌اش در آن کشور Ùˆ نیز سیاستهای منطقی ایران در جهت بهبود روابط امنیتی‌اش با همسایگان خود اشاره نمود.[Û³Û¹] ایران، پس از یازدهم سپتامبر، با شرایط ویژه‌ای در منطقه خاورمیانه مواجه است. پس از این دوران با پدیدآمدن ارتباط عمیق میان منطقه ژئواستراتژیک خاورمیانه Ùˆ نظام بین‌الملل، اهمیت این منطقه در نظام جهانی اÙزایش یاÙت. در نتیجه قدرتهای جهانی به تلاش خود برای Øضور Ùˆ Ù†Ùوذ Ùزاینده در این منطقه اÙزوده‌اند Ú©Ù‡ این تلاشها گاهی اوقات موجبات رقابت میان آنها را Ùراهم می‌کند. دراین‌میان ایالات‌متØده سعی می‌کند با تکیه بر توان نظامی خود Ùˆ با تعقیب سیاست تهاجمی Ùˆ یکجانبه‌گرایی بر تØولات منطقه مسلط شود تا زمینه تقویت سیر سیطره‌جویی خود را در نظام بین‌الملل Ùراهم نماید. جمهوری اسلامی ایران نیز Ú©Ù‡ از موقعیت Ùˆ جایگاه استراتژیک Ùˆ ژئوپولتیک ممتاز Ùˆ بی‌نظیری در منطقه برخوردار است، از سیاستهای نظامی‌گری Ùˆ سیطره‌طلبی امریکا برکنار نخواهد ماند Ùˆ باید استراتژیهای مناسبی در این زمینه تدوین نماید.[Û´Û°] ایران در اجرای دیپلماسی خود به دو دلیل عمده نمی‌تواند چندان روی اروپا سرمایه‌گذاری کند: ۱ــ رÙتار اروپاییان Ùˆ شیوه تعاملشان با ایران اعتمادساز نیست Ùˆ سیر مذاکرات ایران با سه کشور اروپایی درخصوص مساله هسته‌ای این امر را روشن نمود ۲ــ اختلاÙهای اروپا با امریکا ساختاری نیست Ùˆ بازی ایران با کارت اروپاییان به سبب اعتمادناپذیری آنها Ùˆ دشواربودن پیش‌بینی دیپلماسی‌شان، یک خطر Ù…Øسوب می‌شود Ùˆ اØتمال هم‌دستی امریکا Ùˆ اروپا بر ضد ایران در موارد گوناگون وجود دارد.[Û´Û±] ازسوی‌دیگر نزدیکی بیش‌ازØد ایران به روسیه نیز با مناÙع Ùˆ امنیت ملی ایران سازگاری ندارد. طبق شواهد تاریخی ایالات‌متØده Ùˆ روسیه هرگز مستقیما با هم جنگی نداشته‌اند. در برخورد با پدیده‌ها Ùˆ رویدادهای گوناگون، مثل بØران کره، اشغال مجارستان، اشغال ایران در سالهای جنگ جهانی دوم Ùˆ Øتی در سخت‌ترین روزهای جنگ سرد، تلاش دو ابرقدرت برای پرهیز از جنگ Ùˆ تنش با یکدیگر تامل‌پذیر است. همچنین امریکا Ùˆ روسیه هرگز رقیب اقتصادی جدی یکدیگر نبوده‌ Ùˆ هریک به‌عنوان قدرتی قاره‌ای Ùˆ منطقه‌ای، امکانات بالقوه‌ای داشته‌ Ùˆ بیشتر در Ù¾ÛŒ تامین مناÙع ملی خود بوده‌اند.[Û´Û²] همچنین با وجود مخالÙت ظاهری روسیه با Øمله نظامی امریکا به عراق Ùˆ اÙغانستان پس از یازدهم سپتامبر، چراغ سبز روسیه به امریکا Ùˆ انعطا٠آن در مقابل امریکا از مواردی است Ú©Ù‡ اعتماد ایران به روسیه را با آسیب جدی مواجه می‌نماید. به‌طورکلی جهان در سده بیست‌ویکم به سوی منظومه‌های قدرت پیش می‌رود Ùˆ از Øالت دوقطبی Ùˆ تک‌قطبی خارج شده است. ایران نیز باید جهانی بیندیشد Ùˆ با واردشدن به همه این منظومه‌ها، با امکانات Ùˆ منابعی Ú©Ù‡ دارد، Øداکثر بهره‌برداری از Ùرصتها را برای ØÙظ Ùˆ بالابردن مناÙع ملی خود بنماید. اگر با یکی از منظومه‌های قدرت مشکل داشته باشیم، قدرتهای دیگر این منظومه به ما Ùشار می‌آورند تا از دیگر قدرتها امتیاز بگیرند Ùˆ در نتیجه قدرت چانه‌زنی ایران برای گرÙتن امتیاز از قدرتهای بزرگ جهان کاهش می‌یابد. جمهوری اسلامی باید در عرصه سیاست خارجی به‌شدت در Ù¾ÛŒ تنش‌زدایی در Ø³Ø·Ø Ù…Ù†Ø·Ù‚Ù‡â€ŒØ§ÛŒ Ùˆ بین‌المللی باشد. این امر می‌تواند با ØÙظ اقتدار Ùˆ عزت اجرا شود Ùˆ به‌همین‌منظور ایران باید با ازمیان‌بردن اØساس ترس Ùˆ نگرانیهای امنیتی به گونه متقابل عمل کند. نقش ایران در زمینه صلØ‌سازی منطقه‌ای بسیار مهم Ùˆ چشمگیر است. ایران با دیپلماسی کارآمد باید به جایگاه مناسب خود به‌عنوان عامل ثبات منطقه‌ای دست یابد. در این زمینه ارائه ترکیبی از نقشهای امنیتی Ùˆ مناÙع اقتصادی می‌تواند موثر باشد. ایران باید در طراØÛŒ Ùˆ تدوین سیاست خارجی خود بر نکاتی از قبیل چندجانبه‌گرایی در عرصه‌های جهانی، تاکید بر بهره‌گیری از عوامل قدرتی، شرایط استراتژیک، مشخص‌کردن اهدا٠و روشها به منظور اÙزایش توان دیپلماتیک کشور، بهره‌گیری از Ø·ÛŒÙهای گوناگون سیاسی در داخل امریکا Ùˆ Ùعالیت در زمینه تامین Øقوق شهروندان Ùˆ بالابردن Ø³Ø·Ø Ø±Ùاه آنها در عرصه داخلی به‌عنوان پشتوانه اصلی توÙیق اقدامات دیپلماتیک توجه کند. نتیجه در دوران جنگ سرد، ایالات‌متØده امریکا Ùˆ هم‌پیمانان اروپایی‌اش با Ø·Ø±Ø Ø®Ø·Ø± کمونیسم، Øضور همه‌جانبه خود را در کشورهای خاورمیانه توجیه می‌کردند Ùˆ به اقدامات خود مشروعیت می‌دادند. Øال‌آنکه پس از Ùروپاشی شوروی Ùˆ سقوط کمونیسم، غرب دیگر، بهانه‌ای برای Øضور نظامی در منطقه نداشت، بنابراین درصدد برآمد با Ø·Ø±Ø Ø¯Ø´Ù…Ù† Ùرضی جدید به Øضور خود تداوم بخشد. وقوع Øوادث یازدهم سپتامبر این Ùرصت را برای غرب Ùراهم آورد. پس از یازدهم سپتامبر، ایالات‌متØده با مطرØ‌کردن خطر جدی تروریسم Ùˆ تقسیم‌بندی جهان به دو بخش، یعنی طرÙدار امریکا Ùˆ Øامی تروریسم، درصدد برآمد خلأ ناشی از Ùقدان ایدئولوژی کمونیسم را با تهدید تروریسم جبران کند Ùˆ ازاین‌طریق به اهدا٠و امیال توسعه‌طلبانه خود در دیگر کشورها مشروعیت بخشد. به‌عبارت‌دیگر تروریسم به جای کمونیسم Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯. ازسوی‌دیگر، ازآنجاکه امریکا اقدامات تروریستی را به گروههای اسلام‌گرا Ùˆ بنیادگرایی اسلامی نسبت می‌داد Ùˆ منطقه خاورمیانه نیز مهد اسلام‌گرایی سیاسی است، این منطقه در مرکز ثقل تØولات جهانی قرار گرÙت. بدین‌ترتیب قدرتهای بزرگ جهانی سیاست خود را بر خاورمیانه متمرکز ساختند Ùˆ به‌ویژه Øضور نظامی امریکا در منطقه به‌شدت اÙزایش یاÙت. با توجه به موقعیت ممتاز Ùˆ بی‌نظیر ایران در منطقه خاورمیانه، تدوین استراتژیهای متناسب با شرایط بین‌المللی، منطقه‌ای Ùˆ داخلی برای این کشور ضروری به‌نظر می‌رسد. به‌عبارت‌دیگر، تعامل متقابلی میان نظام درونی، منطقه‌ای Ùˆ بین‌المللی وجود دارد Ú©Ù‡ در تصمیم‌گیریهای خارجی تاثیر بسزایی دارد. عوامل مهمی Ú©Ù‡ در طراØÛŒ دیپلماسی ایران در منطقه خاورمیانه باید مدنظر قرار گیرد، به قرار زیر است: نظامی Ùˆ امنیتی‌شدن عرصه روابط بین‌الملل به‌ویژه پس از یازدهم سپتامبر، مداخله بیشتر امریکا در صØنه‌های جهانی، سیطره‌جویی امریکا در مناطق گوناگون Ùˆ به‌ویژه خلیج‌Ùارس، نزدیکی بی‌سابقه سیاست خارجی امریکا Ùˆ اسرائیل، اÙزایش اهمیت عامل ژئوپولتیک در سیاستهای جهانی Ùˆ اهمیت رو به گسترش منطقه‌گرایی در روابط بین‌الملل. درکل با توجه به سیاست سیطره‌جویی امریکا در عرصه جهانی Ùˆ پیوستگی دنیای امروز باید توجه داشت Ú©Ù‡ به سبب اهمیت خلیج‌Ùارس، ذخایر Ù†Ùتی آن می‌تواند خطری برای امنیت ایران باشد Ùˆ البته هر دوی این عوامل می‌تواند با تدبیر Ùˆ برنامه‌ریزی مناسب به Ùرصتی برای پیشبرد مناÙع ملی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود. پی‌نوشت‌ها ________________________________________ [Û±] – Sandra Mackey, Passion and Politics, The Turbulent World of the Arabs, Dutton, 1992 [2]ــ کشورهای ترکیه Ùˆ اسرائیل در دوران نظام دوقطبی به‌عنوان هم‌پیمانان امریکا با Ù†Ùوذ کمونیسم در منطقه خاورمیانه مقابله می‌کردند Ùˆ در مقابل از کمکهای اقتصادی چشمگیر غرب برخوردار می‌شدند. پس از پایان جنگ سرد Ùˆ Ùروپاشی بلوک شرق، این دو کشور اهمیت استراتژیک خود را برای غرب Ùˆ به‌ویژه ایالات‌متØده از دست دادند Ùˆ برای بازیابی جایگاه ممتاز خود، اسلام سیاسی را مظهر تروریسم Ùˆ تهدیدی بزرگ عنوان کردند Ú©Ù‡ مناÙع Øیاتی کشورهای غربی Ùˆ متØدان منطقه‌ای آنان را با خطر مواجه ساخته است. هد٠اصلی ترکیه Ùˆ اسرائیل از این امر، بهره‌مندی از Øمایتهای همه‌جانبه پیشین غرب بود. برای اطلاعات بیشتر رک: سخاوت رضازاده، «ملاØظات مشترک ایران Ùˆ روسیه پس از شکل‌گیری Ù…Øور استراتژیک ترکیه Ùˆ اسرائیل»، Ùصلنامه مجلس Ùˆ پژوهش، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، سال دوازدهم، شماره ۴۸، تابستان Û±Û³Û¸Û´ØŒ صص۲۷۲ــ۲۴۹ [Û³] – Dilip Hiro, Neighbors Not Friends: Iran and Iraq After the Gulf War, London: Rout Ledge, 2001 [4] – Joseph Snye, Limits of American Power, Political Sience Quarterly, Volume 117, Number 4, 2002-3, P. 546 [5] – William Wallance, Living with the Hegemon European Dilemman, NewYork Social Sience Research Council, 2001 [6] – Joseph Snye, op. cit. [7]ــ جیمز بیل، «سیاست استیلاجویی: ایران Ùˆ ایالات‌متØده»، ترجمه: عباس ایمانپور، مجله اطلاعات سیاسی ــ اقتصادی، سال شانزدهم، شماره ۷۸، Ùروردین Ùˆ اردیبهشت ۱۳۸۱، صص۵۵ــ۵۰ [Û¸]ــ همان، ص۵۰ [Û¹] – Lenni Brenner, Jews in America Today, NewYork Stuart, 1998, PP. 88-89 [10]ــ Ù†Ùوذ عمیق سنتهای یهودی بر زیربنای موسسات امریکا را می‌توان در قانون اساسی این کشور نیز مشاهده نمود. این Ù†Ùوذ تاØدی است Ú©Ù‡ جان آدامز در نامه‌ای به توماس جÙرسون نوشت: «من به یقین معتقدم Ú©Ù‡ یهودیان متمدن‌تر از دیگر ملتها هستند.» رک: Mitchell G. Bard, Roots of the U. S. Israel Relationship, http://www.us.Israel relation, P. 7 [11]ــ جیمز بیل، همان، صص۵۳ــ۵۲ [Û±Û²] – Philip H.gordon, Iraq: The Tranatlantic Debate, Paris: European Union Institute for Security Studies, December 2002 [13] – “The Nature of U. S. Foreign Aid to Israelâ€, www.jerusalemites.org [14]ــ اسدالله خلیلی، جایگاه خاورمیانه در استراتژی امنیت ملی جدید امریکا، کتاب امریکا، تهران، موسسه Ùرهنگی مطالعات Ùˆ تØقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، ۱۳۸۲، صص۲۰۶ــ۲۰۱ [Û±Ûµ]ــ همان. [Û±Û¶] – Edward Rhodes, The Imperc of Bushs Liberal Aganda, Survival, Vol. 45, Spring 2003, P. 133 [17] – Tom Borry, The U.S Power Complex: Whats New, Silvercity Nm Washington. D.C: Foreign Policy in Fecus, Nowember 2002 [18] – Myron Magnet, “What is Compassionate Conservatism?†The Wall Street Journal, February 5, 1999, PP 1-2 [19]ــ Ù…Øمود سریع‌القلم، «مبانی نظری سیاست خارجی دولت بوش»، Ùصلنامه مطالعات منطقه‌ای، زمستان ۱۳۸۱، ص۱۰ [Û²Û°] – Edward Rhodes, op. cit. [21]ــ علی عبدالله‌خانی Ùˆ Ù…Øمودرضا گلشن‌پژوه، بازیگران خزر؛ مناÙع Ùˆ چالشها، گزیده تØولات جهان، تهران، موسسه Ùرهنگی مطالعات Ùˆ تØقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، ۱۳۸۱، صص۴۳ــ۴۲ [Û²Û²]ــ رØمان قهرمانپور، استراتژی امریکا در خاورمیانه Ùˆ روند یکجانبه‌گرایی در نظام بین‌الملل، کتاب امریکا، تهران، موسسه Ùرهنگی مطالعات Ùˆ تØقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، ۱۳۸۲، صص۳۲ــ۳۱ [Û²Û³]ــ همان. [Û²Û´] – Bendicte Suzan, The Barcelona Process and the European Approach to Fighting Terrorism, www. Brookings. edu [25]ــ ریموند هینبوش Ùˆ انوشیروان اØتشامی، سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه، ترجمه: علی گل‌مØمدی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۱۳۸۲، صص۱۳۰ــ۱۲۹ [Û²Û¶]ــ رØمان قهرمانپور، همان، ص۳۰ [Û²Û·]ــ همان. [Û²Û¸]ــ سعید خالوزاده، «اتØادیه اروپا Ùˆ روند ØµÙ„Ø Ø§Ø¹Ø±Ø§Ø¨ Ùˆ اسرائیل»، Ùصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال یازدهم، شماره Û³ Ùˆ Û´ØŒ پاییز Ùˆ زمستان ۱۳۸۳، صص۱۸۲ــ۱۵۱ [Û²Û¹] – Financial Izvestia, Jonuary 21, 1993; International Life (a Russian Journal). No. 10, 1996 [30]ــ سیداسدالله اطهری، «سیاست روسیه نسبت به خاورمیانه: میراث یلتسین Ùˆ چالش پوتین»، Ùصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال نهم، شماره ۱، بهار ۱۳۸۱، صص۱۱۰ــ۸۱ [Û³Û±]ــ قدیر نظامی‌پور، «آثار سیاستهای منطقه‌ای روسیه بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، Ùصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال دهم، شماره ۳، پاییز ۱۳۸۲، صص۱۷ــ۱۶ [Û³Û²]ــ همان. [Û³Û³] – http://www.baztab.com/news/39353.php. [34]ــ رØمان قهرمانپور، همان، صص۳۴ــ۳۲ [Û³Ûµ]ــ همان. [Û³Û¶] – Seymon Brown, Explaining the Transformation of World Politics, International Journal, Vol. XL VI, No. 2, spring 1991, P. 209 [37] – Geoffrey kemp, The New and Old Geopolitics of the Persian Gulf, Foreign Policy Research Institute, Conference on November 1999 [38]ــ علی رØیم‌پور، «تØولات ژئواستراتژیک در سده بیست‌ویکم Ùˆ جایگاه منطقه Ùˆ ایران»، مجله اطلاعات سیاسی Ùˆ اقتصادی، سال Ù‡Ùدهم، شماره سوم Ùˆ چهارم، آذر Ùˆ دی ۱۳۸۱، صص۶۱ــ۴۶ [Û³Û¹]ــ همان. [Û´Û°] – Tom Borry, op. cit. [41]ــ علی رØیم‌پور، همان. [Û´Û²]ــ همان.
| منبع: نشريه زمانه |
|