عبور از لایه‌های سطØÛŒ
Ø·ÛŒ سه‌دهه‌ای كه از تولد انقلاب اسلامی Ùˆ ظهور یك نظام سیاسی٠منØصر به Ùرد مبتنی بر شالوده‌های دینی در ایران می‌گذرد، راهبرد ایران‌ستیزی همواره در سرلوØÙ‡ كار رهبران استكبار جهانی قرار داشته است. این مسئله Øكایت از آن دارد كه تعارض ابرقدرت سلطه‌گر جهانی با جمهوری اسلامی ایران بسیار عمیق Ùˆ Ùراتر از صÙر٠موضوعات بین‌المللی بوده Ùˆ از ماهیت نظام سیاسی ایران Ùˆ رویكرد خاص اسلام شیعی به مقوله سیاست سرچشمه می‌گیرد. به عبارت دیگر آنها نه Ùقط سوگیری‌های سیاست خارجی ایران بلكه اساس Ú¯Ùتمانی كه Ù…Øصول انقلاب اسلامی Ù…Øسوب می‌شود را تهدیدی برای مناÙع خود می‌پندارند.
اصولاً Ù…Ùاهیم Ùˆ آموزه‌های بی‌نظیر Ú¯Ùتمان شیعه از جمله باور به امتزاج كامل دین Ùˆ سیاست، اعتقاد به لزوم نقش‌آÙرینی٠Ùعال رهبران دینی در بستر جامعه، Ù…ÙØªÙˆØ Ø¯Ø§Ù†Ø³ØªÙ† باب اجتهاد در مورد مسائل مستØدثه اجتماعی Ùˆ بین‌المللی، اعطای ØÙ‚ Øاكمیت مشروع به ولی‌Ùقیه برای زمام‌داری جامعه سیاسی، Ù†ÙÛŒ سلطه‌پذیری Ùˆ اتخاذ موضع خصمانه در برابر مستكبرین، ترویج روØیه مقاومت، جهاد Ùˆ شهادت‌طلبی Ùˆ نیز اعتقاد به Ù…Øتوم بودن تشكیل Øكومت عدل جهانی در سایه انقلاب سراسری منجی الهی، شیعه را تبدیل به موجودیتی توانمند كرده كه از ظرÙیت Ùوق‌العاده‌ای برای به چالش كشیدن مناÙع ابرقدرت‌ها در Ø³Ø·ÙˆØ Ù…Ù†Ø·Ù‚Ù‡â€ŒØ§ÛŒ Ùˆ جهانی Ùˆ ایجاد یك بلوك مقاومت ضدهژمون برخوردار است. این مسئله موجب شده تا تØلیل‌گران Ùˆ سیاست‌سازان استكبار، Ú¯Ùتمان پویای شیعه را خطرناك‌ترین تهدید Ùˆ مانع از ناØیه جهان اسلام در برابر راهبردهای سیطره‌طلبانه خود انگاشته Ùˆ تلاش Ùراوانی را مصرو٠شناسایی، Ùهم Ùˆ مهار قدرت این Ú¯Ùتمان سازند. در این میان آنها به خوبی بر نقش كانونی ولایت Ùقیه، مرجعیت Ùˆ Øوزه‌های علمیه در هدایت دینی Ùˆ سیاسی جامعه شیعیان وقو٠یاÙته‌اند.
نقش‌آÙرینی تاریخی Øوزه
شاید نخستین بار دولت استعماری بریتانیا بود كه در عهد قاجاریه در ماجرای قرارداد تنباكو Ùˆ با صدور Ùتوای تاریخی میرزای شیرازی، آشكارا توان نقش‌آÙرینی یك زعیم شیعه Ùˆ ظرÙیت ÙˆÛŒ برای اعمال Ùشار نرم بر Øكومت Ùˆ لغو تصمیمات سیاسی را مشاهده كرد. در دوران سلطنت پهلوی هم ایالات متØده طعم تلخ خروش Øوزه علمیه قم علیه قانون كاپیتولاسیون Ùˆ صÙ‌آرایی علما به طلایه‌داری امام خمینی(ره) رویاروی بزرگ‌ترین رژیم سرسپرده‌اش در منطقه خاورمیانه را چشید. Øتی Øربه تبعید امام Ùˆ جداسازی ÙˆÛŒ از Øوزه قم به منظور پیشگیری از Ùوران این آتشÙشان٠مولد قدرت نیز مؤثر واقع نشد زیرا ایشان در روزگار تبعید در Øوزه علمیه نج٠به تئوریزه كردن نظریه ولایت Ùقیه همت گمارد تا پانزده سال بعد به ایران بازگردد Ùˆ ساختار یك نظام سیاسی بدیع را بر شالوده تÙكرات اسلام شیعی بنا نهد. آن هم در كشوری كه جیمی كارتر جزیره ثباتش می‌خواند Ùˆ ارزیابی سرویس‌های اطلاعاتی آمریكا نشان می‌داد كه لااقل تا 10 سال دیگر آبستن هیچ تØول سیاسی چشمگیری نخواهد بود.
بدین ترتیب از 1979 با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، رهبران نظام استكباری ناگهان با رویش پدیده ناشناخته‌ای به نام اسلام سیاسی شیعی روبرو گشتند كه به Ù†ØÙˆ Ø´Ú¯Ùت‌آوری غیرقابل مهار بود Ùˆ برخلا٠تصورات، در زیر سنگین‌ترین Ùشارها به جای ضع٠و زوال، هر روز بر Øجم قدرت خود می‌اÙزود تا جایی كه دامنه امواجش به صر٠مرزهای ایران Ù…Øدود نماند Ùˆ دیگر نواØÛŒ خاورمیانه خصوصاً سرزمین‌های اشغالی Ùلسطین Ùˆ لبنان را نیز درنوردید Ùˆ Ø±ÙˆØ ØªØ§Ø²Ù‡â€ŒØ§ÛŒ در كالبد جنبش‌های مقاومت اسلامی دمید.
آمریكا‌یی‌ها بر جایگاه علمای شیعه در راهبری دینی Ùˆ سیاسی جامعه شیعیان اÙشرا٠پیدا كرده‌اند. از همین روست كه همواره با Øساسیت خاصی به رصد عملكرد Øوزه علمیه قم كه نقشی كلیدی در رقم زدن معادلات سیاسی Ù€ اجتماعی جمهوری اسلامی دارند پرداخته Ùˆ بازوهای رسانه‌ای‌شان از هیچ تلاشی برای القای وجود شكا٠در درون Øوزه Ùˆ یا بروز اختلا٠میان Øوزه Ùˆ دولت‌مردان ایران Ùروگذار نمی‌كنند.
لازم به ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø§Ø³Øª كه آمریكا Ùˆ به‌طور كلی دنیای غرب در ابتدا برداشت روشنی از ماهیت انقلاب اسلامی Ùˆ تÙكر اسلام شیعی نداشت Ùˆ همین امر موجب بروز برخی اشتباهات ÙاØØ´ در تØلیل‌های صاØب‌نظران غربی پیرامون تØولات ایران می‌گردید. برای مثال چنین تصور می‌شد كه قدرت انقلاب تماماً متكی به قدرت Ù†Ùوذ امام خمینی(ره) می‌باشد Ùˆ لذا با نبود ایشان، لاجرم همه چیز در جمهوری اسلامی به پایان خواهد رسید. لكن تداوم راه امام پس از ارتØال ایشان، بر این باور نادرست خط بطلان كشید Ùˆ همگان را واداشت تا Øقیقت Øضور كنشگری بسیار توانمند Ùˆ پویا كه به اقتضای آرمان‌های اسلام شیعی یك‌تنه در برابر سلطه‌گری اقطاب قدرت ایستاده بود را در منطقه استراتژیك خاورمیانه بپذیرند.
چرا Øوزه‌ها رصد می‌شوند؟
دلایل هراس از قرائت اسلام شیعی را می‌توانیم به خوبی از رهگذر مقایسه این جریان Ùكری با سایر جریانات Øاضر در منطقه Ø·ÛŒ دهه‌های اخیر مانند ناسیونالیسم جمال عبدالناصر در مصر یا پان‌عربیسم Øزب بعث در عراق دریابیم. هیچ‌كدام از این دو جریان مشهور علی‌رغم ژست‌های پرطمطراقشان نتوانستند توÙیقات چندانی به دست آوردند Ùˆ خیلی زود بی‌آنكه در ژرÙای اذهان ملت‌های خاورمیانه رسوخ كرده باشند، توسط ارتش اسرائیل Ùˆ آمریكا در سراشیب اÙول قرار گرÙتند. لذا قدرت‌های استكباری برای مهار آنها با مشكل چندانی مواجه نگردیدند.
اما انقلاب اسلامی ایران سی‌سال تمام در مقابل انبوه Øربه‌های براندازنده سخت Ùˆ نرم تاب آورده Ùˆ مسیر اعتلای خود را مقتدرانه پیموده است. همچنین در سال‌های اخیر شاهد پیروزی‌های چشمگیر مقاومت اسلامی لبنان در بیرون راندن رژیم صهیونیستی از اراضی اشغالی جنوب، شكست قاطع اسرائیل در جریان جنگ 33 روزه بودیم. این مسئله از آن جهت اهمیت مضاع٠یاÙت كه نشان داد انقلاب اسلامی ایران یك رویداد استثنایی Ùˆ منØصر به Ùرد نیست Ùˆ پیاده‌سازی تÙكرات اسلام شیعی Øتی در نقطه‌ای با صدها كیلومتر Ùاصله از موطن انقلاب ایران می‌تواند به Øصول نتایج مشابه منتهی گردد. چنانكه Øزب‌الله لبنان با الگوگیری كامل از نهضت امام خمینی(ره) هسته مقاومتی را تشكیل دادند كه علی‌رغم قدرت٠به ظاهر اندك خود ضربات سهمگینی را بر پیكره دشمن غاصب صهیونیست وارد آورد. گروهی كه Ùرمانده آن، یك روØانی شیعه، دانش‌آموخته Øوزه علمیه قم Ùˆ مكتب Ùكری امام خمینی(ره) است.
بنابراین مسئله‌ای كه ایالات متØده آمریكا Ùˆ همپیمانان غربی‌اش را به هراس انداخته Ùˆ آتش خصومت Ùˆ كینه‌توزی‌شان را شعله‌ور می‌سازد، Ú¯Ùتمان سیاسی شیعه خصوصاً با قرائت امام خمینی(ره) است كه ذاتاً مولّد قدرت می‌باشد Ùˆ پیروان خود را به مقاومت Ùˆ جهاد علیه مستكبرین Ùˆ نقش‌آÙرینی Ùعال در عرصه سیاست Ùرامی-خواند. آنها نیز می‌دانند كه مركز Ú¯Ùتمانی شیعه، Øوزه‌های علمیه است كه به عنوان مغز متÙكر Ú¯Ùتمان شیعه عمل می‌كنند. آمریكا‌یی‌ها همچنین بر جایگاه علمای شیعه در راهبری دینی Ùˆ سیاسی جامعه شیعیان اÙشرا٠پیدا كرده‌اند. از همین روست كه همواره با Øساسیت خاصی به رصد عملكرد Øوزه علمیه قم كه نقشی كلیدی در رقم زدن معادلات سیاسی Ù€ اجتماعی جمهوری اسلامی دارند پرداخته Ùˆ بازوهای رسانه‌ای‌شان از هیچ تلاشی برای القای وجود شكا٠در درون Øوزه Ùˆ یا بروز اختلا٠میان Øوزه Ùˆ دولت‌مردان ایران Ùروگذار نمی‌كنند.
بازخیز Ùˆ اØیای Øوزه علمیه نج٠و همسویی مواضع مرجعیت در Øوزه‌های قم Ùˆ نجÙØŒ رهبران واشنگتن را شدیداً نگران می‌سازد. زیرا Øضور مقتدرانه Ú¯Ùتمان شیعه در مناطق Øساس خاورمیانه نظیر ایران، عراق Ùˆ لبنان، تهدیدی جدی برای مناÙع آمریكا Ùˆ اسرائیل به Øساب می‌آید.
تلاش برای تÙرقه بین قم Ùˆ نجÙ
البته این تØركات به داخل ایران Ù…Øدود نمی‌شود. Øضور پررنگ سیاسیون شیعه در دولت جدید عراق، بازخیز Ùˆ اØیای Øوزه علمیه نج٠و همسویی مواضع مرجعیت در Øوزه‌های قم Ùˆ نجÙØŒ رهبران واشنگتن را شدیداً نگران می‌سازد. زیرا Øضور مقتدرانه Ú¯Ùتمان شیعه در مناطق Øساس خاورمیانه نظیر ایران، عراق Ùˆ لبنان، تهدیدی جدی برای مناÙع آمریكا Ùˆ اسرائیل به Øساب می‌آید. لذا شاهد هستیم كه كوشش Ùراوانی جهت القای عدم‌ همسویی Ùˆ وجود شكا٠و رقابت میان مرجعیت قم Ùˆ نج٠از جانب ایالات متØده صورت می‌پذیرد. برای نمونه «ماریسا كوچران سولیوان» پژوهشگر مؤسسه «ابتكار آمریكایی» از مهم‌ترین اتاق‌های Ùكر نومØاÙظه‌كاران در یادداشتی تØت عنوان «قدرت نرم ایران در عراق» راجع به شرایط كنونی Øوزه‌های علمیه نج٠و قم چنین می‌گوید:
«Øوزه‌های علمیه در شهرهای مقدس نج٠و قم مراكز تعلیمات شیعی هستند اما در قالب دو سنت متمایز Ùˆ رقیب رشد یاÙته‌اند. Øوزه نج٠قدیمی‌ترین Øوزه شیعه Ùˆ مركز سنت آیت‌الله خویی می‌باشد كه معتقد بود روØانیون نباید در سیاست دخالت نموده Ùˆ در عوض باید هدایت زندگی مذهبی پیروان خود را عهده‌دار گردند. نج٠برای صدها سال كانون علمی Ùˆ عقیدتی شیعه به شمار می‌آمد تا اینكه Ù†Ùوذ آن تØت‌تأثیر سیاست‌های سركوبگرانه رژیم بعث صدام Øسین Ù…Øدود شد. متعاقب وقوع انقلاب اسلامی در 1979 شهر ایرانی قم، نج٠را به عنوان مركز تعلیمات تشیع Ø·ÛŒ دهه‌های 80 Ùˆ 90 در Ù…Øاق قرار داد. Øوزه قم مواÙÙ‚ سنت آیت‌الله خمینی است كه براساس آن یك Ùقیه برجسته Ùˆ یا جمعی از Ùقها بر تمام موضوعات سیاسی، مذهبی Ùˆ اجتماعی جامعه مسلمانان اقتدار مطلق دارند. پس از Øمله آمریكا به عراق در سال 2003 Øوزه نج٠به عنوان مركز علمی Ùˆ مذهبی شیعه تØت صدارت آیت‌الله علی سیستانی یكی از علمای Ùوق‌العاده Ù…Øبوب٠سنت خویی اØیا گردید. با وجود اینكه تعاملات بسیاری (مذهبی، اقتصادی Ùˆ ...) میان قم Ùˆ نج٠برقرار می‌باشد، اما ظهور دوباره Øوزه نج٠چالشی را برای اقتدار مذهبی Øوزه قم ایجاد كرده است. ایران راهبرد گسترش دامنه Ù†Ùوذ خود در شهرهای مقدس عراق را از طریق سرمایه‌گذاری‌های كلان در طرØ‌های بازسازی Ùˆ صنعت توریسم مذهبی Ùˆ تسهیل مساÙرت صدها هزار زائر ایرانی در طول سال دنبال می‌كند. اما ایران همچنین تلاش كرده است تا Ù†Ùوذ خود را برای تضمین این مسئله كه اوج‌گیری نج٠به قیمت كاهش Ù†Ùوذ قم تمام نشود به‌كار گیرد.»
از برآیند آنچه Ú¯Ùتیم به ÙˆØ¶ÙˆØ Ù…ÛŒâ€ŒØªÙˆØ§Ù† دریاÙت كه Øوزه‌های علمیه Ùˆ مراجع ‌عظام به عنوان قلب تپنده Ú¯Ùتمان شیعه Ú†Ù‡ مسئولیت سنگینی را در راستای اعتلای هرچه بیشتر جامعه شیعیان Ùˆ خنثی‌كردن دسیسه‌های پیچیده دشمنان قسم‌خورده اسلام برعهده دارند. شاید مهم‌تر از هر چیز، ØÙظ ÙˆØدت‌كلمه Ùˆ یكپارچگی Øوزه‌های شیعه در ایران، عراق، لبنان Ùˆ سایر كشورها Ùˆ هوشیاری Ùˆ بصیرت كامل در مقابل Ùتنه‌گران Ùˆ پرهیز از هرگونه موضع تÙرقه‌انگیز كه بی‌تردید با بزرگ‌نمایی چند برابر توسط ابزارهای رسانه‌ای جهان غرب منعكس خواهد شد، ضرورت برهه Øساس كنونی Ù…Øسوب می‌شود. باید منتظر ماند Ùˆ دید كه رهبر معظم انقلاب در جریان سÙر خود به شهر قم Ú†Ù‡ Ùصل تازه‌ای را در كتاب Øوزه خواهند گشود Ùˆ Ú†Ù‡ اÙق‌هایی را برای Øركت آینده روØانیت شیعه ترسیم خواهند كرد.