پس از آن بسياري از سرمايه‌گذاريهاي نظامي Ùˆ اطلاعاتي آمريكا در كشورهاي آسيائي Ùˆ اروپائي در سالهاي پس از جنگ دوم جهاني، به بهانه مقابله با كمونيسم توجيه شد. اعلام Ø·Ø±Ø Ù…Ø§Ø±Ø´Ø§Ù„1 ـ‌خرداد 1326 Ù€ اعلام دكترين ترومن2 Ù€ دي 1327 Ùˆ يا اعلام انعقاد پيمان آتلانتيك شمالي3 Ù€ Ùروردين 1328Ù€ مظاهر مختل٠اقدامات سياسي Ùˆ نظامي Ùˆ اقتصادي غرب در برابر شوروي در اروپا Ùˆ آسيا بود. Øمايتهاي نظامي امريكا از كشورهاي آسيائي Ùˆ اروپائي نيز گامي در همين راستا Ù…Øسوب مي‌شد.
روز 30 خرداد 1326 دو Ù‡Ùته پس از اعلام Ø·Ø±Ø Ù…Ø§Ø±Ø´Ø§Ù„ از جانب امريكا مواÙقتنامه‌اي درباره خريد جنگ‌اÙزارهاي نظامي معادل 10 ميليون دلار بين ايران Ùˆ امريكا به امضا رسيد. اين قرارداد اولين پيمان نظامي عمده ميان ايران Ùˆ امريكا بعد از پايان جنگ دوم جهاني در زمينه خريد Ø³Ù„Ø§Ø Ø¨ÙˆØ¯. پيمان در شرايطي به امضا رسيد كه Øمايت شوروي از تجزيه‌طلبي در دو استان آذربايجان Ùˆ كردستان Ùˆ قدرت گرÙتن سريع Øزب توده با پشتيباني روسها Ùˆ نيز امتيازخواهيهاي Ù†Ùتي آن كشور، موجي از Ù†Ùرت از روسيه را در Ù…ØاÙÙ„ سياسي ايران بوجود آورده بود.4 از اين رو در آن زمان انعقاد چنين قرارداد سنگيني ميان امريكا با ايران مخالÙتي را در ميان نمايندگان مجلس برنينگيخت. ماده واØده مربوط به اين قرارداد در 27 بهمن 1326 به Ø´Ø±Ø Ø²ÙŠØ± در مجلس به تصويب رسيد:
به منظور تكميل وسايل ارتباطي، Øمل Ùˆ نقل، بهداشت، تجهيزات Ùˆ تسليØات نيروهاي زميني، هوايي Ùˆ ژاندارمري ايران، مجلس شوراي ملي به وزارت جنگ اجازه مي‌دهد كه از دولت امريكا كه طبق لايØØ© دولت پيشنهاد مساعدي در مورد Ùروش وسايل مزبور نموده است از مبلغي كه از ده ميليون دلار تجاوز نكند وسايل مزبور را خريداري كند Ùˆ بهاي آن را ظر٠مدتي كه از 12 سال بيشتر نباشد از ابتداي سال 1950 به اقساط سالانه Ùˆ با بهرة 8/3 درصد بپردازد.5
كمتر از 4 ماه پس از امضاي اين قرارداد، پيمان ديگري در مهر 1326 توسط جرج آلن سÙير امريكا در تهران Ùˆ Ù…Øمود جم وزير جنگ به امضا رسيد. به موجب اين قرارداد مدت خدمت ميسيون نظامي امريكا در ايران تا پايان اسÙند 1327 تمديد شد. 6 اين مواÙقتنامه كه به موجب آن دولت ايران تمام اسرار Ùˆ اطلاعات Ùني خود را در اختيار مستشاران امريكا قرار مي‌داد، مشتمل بر 5 Ùصل Ùˆ 25 ماده بود. قرارداد بدون اجازه Ùˆ تصويب مجلس شوراي ملي به اجرا گذارده شد Ùˆ در سالهاي بعد با تغييرات عبارتي مختصر مرتباً تمديد گرديد Ùˆ تا سقوط رژيم شاه همچنان به قوت خود باقي ماند.7
در آن زمان منابع خبري امريكا، Øجم معامله نظامي آن كشور با ايران را به مراتب بيشتر از آنچه كه مقامات سياسي دو كشور به ‌آن اشاره كرده بودند، اعلام كردند.
به نوشتة روزنامه‌هاي امريكا Ùˆ اظهارات هنري والاس معاون رياست جمهوري Ùˆ وزير بازرگاني سابق آن كشور، بهاي واقعي جنگ‌اÙزارها Ùˆ وسايل مزبور سر به 70 ميليون دلار مي‌زد. با اين Øال دولت امريكا هنوز اين مقدار جنگ‌اÙزار را براي تقويت ارتش ايران كاÙÙŠ نمي‌دانست. از اين رو با استناد به «اصل 4 ترومن» كه در 30 دي 1327 به تصويب كنگره رسيده بود، تلاش نمود تا كمكهاي بيشتري در اختيار ايران Ùˆ ساير كشورهائي كه در چهارچوب مناÙع منطقه‌اي آمريكا بايد ØªØ³Ù„ÙŠØ Ùˆ تقويت مي‌شدند قرار دهد.
ترومن رئيس‌جمهور امريكا در سوم تير 1328 درخواست خود را براي كمك به كشورهاي مشمول «اصل 4» با قيد ميزان آن تسليم كنگره كرد. او 45 ميليون دلار اعتبار درخواست كرد كه با 35 ميليون دلار آن مواÙقت شد.
در پي درخواست رئيس‌جمهور امريكا، كنگره اين كشور در 14 مهر 1328 قانون «كميته به دÙاع مشترك» را تصويب كرد Ùˆ سپس در نخستين مرØله، مبلغ 27 ميليون دلار كمك نظامي به ايران Ùˆ كرة جنوبي Ùˆ Ùيليپين تخصيص داد Ùˆ در 30 خرداد 1329 كمك مشترك روابط خارجي سناي امريكا لايØÙ‡ كمك 5/11 ميليون دلاري آن كشور به ايران را تصويب كرد.8 به موجب يادداشتهايي كه در دوم خرداد 1329 بين سÙير ايران در واشنگتن Ùˆ معاون وزارت خارجة امريكا مبادله شد كمك مزبور به مرØلة اجرا درآمد Ùˆ در مقابل دولت ايران متعهد شد از جنگ‌اÙزارهاي مزبور تنها در اجراي هدÙهاي ذكر شده در يادداشت استÙاده كند Ùˆ كمك نظامي هيچ كشوري را بدون مواÙقت ايالات متØده نپذيرد.
در 4 مرداد 1329 كنگره امريكا اصلاØيه‌اي به قانون كمك به دÙاع مشترك اÙزود Ùˆ ايران را از ردة كرة جنوبي Ùˆ Ùيليپين خارج كرد Ùˆ در ردي٠تركيه Ùˆ يونان قرار داد امريكا مجموعاً 131 ميليون دلار براي كمك نظامي به اين سه كشور در نظر گرÙته بود. در مقدمة اصلاØية مزبور قيد شده بود كه «ايران پس از جنگ جهاني دوم همان اهميتي را كسب كرده است كه تركيه Ùˆ يونان دارند.»9
ارسال جنگ‌اÙزارهاي امريكايي كه از اواخر سال 1328 آغاز شده بود علاوه بر صدها كاميون شامل تعدادي تانك Ùˆ توپ صØرايي Ùˆ مسلسل سنگين Ùˆ جنگ‌اÙزارهاي ديگر مي‌شد. مستشاران امريكايي طرز استÙاده از سلاØهاي مزبور را به پرسنل نظامي ايران مي‌آموختند Ùˆ ضمناً گروه‌هايي از اÙسران ايراني به مدت شش ماه براي كارآموزي به امريكا اعزام مي‌شدند. در Ùاصلة سالهاي 1326Ù€ 1330 مجموع كمكهاي نظامي امريكا به ايران 175 ميليون دلار بالغ گرديد. نظر امريكاييان اين بود كه ارتش ايران را كه در آن زمان از ده لشكر Ùˆ 150 هزار سرباز تشكيل مي‌شد به يك ارتش نيم ميليون Ù†Ùري اÙزايش دهند تا قابليت شركت در پيمان دÙاعي خاورميانه را كه Ø·Ø±Ø Ø¢Ù† را تهيه كرده بودند داشته باشد.
پي‌نوشت‌ها:
1. جورج مارشال وزير خارجه امريكا در كابينه ترومن در خرداد 1326 طرØÙŠ براي Ù†Ùوذ در كشورهاي اروپايي ارايه كرد كه بعدها به عنوان Â«Ø·Ø±Ø Ù…Ø§Ø±Ø´Ø§Ù„Â» معرو٠شد. اين Ø·Ø±Ø Ù…ØªØ¶Ù…Ù† كمكهاي اقتصادي امريكا به كشورهاي اروپايي خسارت ديده از جنگ دوم جهاني بود.امريكا در ازاء اعطاي هر يك از كمكها، امتيازات مورد نظر خودرا كه ÙلسÙÙ‡ ارايه Ø·Ø±Ø Ù…Ø§Ø±Ø´Ø§Ù„ بود از دولتهاي اروپايي كسب كرد. Ø·Ø±Ø Ù…Ø§Ø±Ø´Ø§Ù„ Ùˆ دكترين ترومن كه به صاله 3 ماه از يكديگر ارائه شد، زمينه‌ساز اتØاد دولتهاي غرب اروپا در زير چتر سياسي Ùˆ نظامي امريكا بود. مارشال در 24 مهر 1328 درگذشت.
2. براي آشنايي با دكترين ترومن به مقاله‌اي تØت عنوان«ايران Ùˆ اصل 4 ترومن» در سايت مؤسسه مطالعات Ùˆ پژوهشهاي سياسي مراجعه شود.
3. پيمان آتلانتيك شمالي Ù€ ناتوـ در 15 Ùروردين 1328 / 4 آوريل 1949 با هد٠ايجاد يك اتØاديه نظامي در برابر كمونيسم ميان امريكا با متØدان اروپائيش به امضا رسيد.
4. مواÙقتنامه Ù†Ùتي ايران Ùˆ شوروي منعقده در 15 Ùروردين 1325 ميان قوام نخست‌وزير Ùˆ سادچيك٠سÙير شوروي در جلسه 29 مهر 1326 مجلس شوراي ملي رد شد.
5. سياست خارجي ايران در دوران پهلوي، عبدالرضا هوشنگ مهدوي، 1373، ص 148.
6. ايران و قدرتهاي بزرگ در جنگ دوم جهاني، انتشارات پاژنگ، دكتر ايرج ذوقي، ص 345.
7. سياست خارجي ايران، همان، ص 150.
8. روزشمار روابط ايران و امريكا، مركز اسناد و تاريخ ديپلماسي، بهروز طيراني، ص 63.
9. سياست خارجي ايران، همان، ص 148.