بررسى مؤلÙه‌ها Ùˆ شاخصه‌هاى متغیرهاى دخیل دو Ùرضیه رقیب، یعنى تاكتیكى یا راهبردى بودن تقابل ایران Ùˆ آمریكا، نشان‌داد تضاد ارزشى، ارائه پارادایم مستقل توسعه از سوى ایران اسلامى به كشورهاى در Øال توسعه Ùˆ Ùقیر، استراتژى بنیادى آمریكا در منطقه، سبب چالش ذاتى آمریكا Ùˆ ایران گردیده Ùˆ سیاست‌ها Ùˆ تاكتیك‌هاى آمریكا در این مواجهه به اقتضاى اوضاع Ùˆ اØوال Ùˆ شرایط دچار تغییر Ùˆ تØول شده است. اما نكته Øائز اهمیت بازگشت این سیاست‌ها Ùˆ تاكتیك‌ها به سیاست Ùˆ تاكتیك‌هاى مهار ایران در دهه 1990 است، بدون این كه راهبرد آمریكا در منطقه تغییر كرده باشد.
واژگان كليدی: خاورميانه، ايران، آمريكا، راهبرد، استراتژی، تاكتيك
مقدمه
تماس اولیه آمریكایى‌ها با ایران در سال 1209 Ù‡.Ø´ (1830 Ù…) برقرار شد. در این زمان میسیونرهاى (مبلغان) مذهبى آمریكا با هد٠تبلیغ مسیØیت به ایران آمدند. 25 سال بعد تعدادشان به 48 Ù†Ùر رسید. ‌«جان پركینز» یكى از كشیش‌هایى كه در سال 1214 (1835 Ø´) به ایران آمد، معتقد بود كه: ‌«باید Ù…Øمدگرایى Ùˆ اسلام در ایران با درخشش Ùزاینده تمدن غرب Ùˆ مسیØیت به آرامى Ùˆ بدون خطر كم رنگ گردد». (1)
برقرارى روابط با آمریكا از سوى ایران به قصد باز كردن پاى قدرت سوم Ùˆ خنثى كردن رقابت‌هاى سلطه‌گرانه روسى Ùˆ انگلیسى در 1883 Ùˆ سى Ùˆ پنجمین سال سلطنت ناصر الدین شاه قاجار صورت گرÙت. كشته شدن یكى از مبلغان آمریكایى به نام ‌«باسكرویل» كه از شغل خود استعÙا داده Ùˆ به ص٠مشروطه خواهان نیز پیوسته بود، به مشروعیت بخشیدن آمریكایى‌ها در نزد اÙكار عمومى ایران كمك كرده بود. به قول ‌«بارتى روبین» یكى از بهترین خاطره‌ها Ùˆ نمونه‌ها در روابط ایران Ùˆ آمریكا به شمار مى‌رود. (2)
به رغم موانع گوناگون بر سر راه Øضور آمریكایى‌ها در ایران، آنان همواره روابط مستمر با ایران را ØÙظ كردند. Øتى در زمان اتخاذ سیاست انزواگرایانه هم، سÙیر Ùˆ كنسول آمریكا در ایران اظهار داشت: «تا زمانی كه مقاومت، انگلیس Ùˆ روسیه را از تسلط بر ایران باز می‌دارد، آمریكا باید از Ùرصت‌هاى Ùزاینده تجارى با این كشور استÙاده كند.» (3) آمریكا به مرور زمان با شعار عوام Ùریبانه ‌«ØÙ‚ Øاكمیت ملتها بر تعیین سرنوشت خود»، با توجه به علایق استراتژیك خود در ایران Ùˆ منطقه جاى پاى خود را Ù…Øكم كرد Ùˆ به Øدّى پیش رÙت كه ایران به ژاندارم منطقه‌اى آمریكا تبدیل شد. پدیده انقلاب اسلامى در ایران كه یكى از مهم‌ترین پدیده‌هاى قرن بیستم بود، تأثیر زیادى بر موقعیت استراتژیكى ایران گذاشت Ùˆ آمریكا را به اتخاذ سیاست‌هایى در برابر آن واداشت. این سیاست‌ها گاهى تا مرز وقوع جنگ بین دو كشور پیش رÙته است. تنوع Ùˆ پیچیدگى سیاست‌هاى اتخاذ شده از سوى طرÙین به گونه‌اى است كه Ø·ÛŒÙÙ‰ از دیدگاهها درباره راهبردى یا تاكتیكى بودن این سیاست‌ها شكل گرÙته است. به تبعیت از این دیدگاهها دو Ùرضیه درباره تاكتیكى یا راهبردى بودن این تقابل قابل Ø·Ø±Ø Ø§Ø³Øª كه در این مقاله بررسى مى‌شود.
تعری٠مÙاهیم
استراتژى (4): استراتژى یا راهبرد Ø·Ø±Ø Ù…Ù‚Ø§Ø¨Ù„Ù‡ با هر Øركت ممكن بازیگران دیگر در هر مرØله از بازى است. این تعبیر از استراتژى در نظریه بازیها Ù…Ø·Ø±Ø Ø§Ø³Øª. (5) استراتژى در لغت به ÙÙ† اداره جنگ، طراØÙ‰ نقشه براى جنگ، با Ø·Ø±Ø Ùˆ نقشه براى نقل Ùˆ انتقالات ترجمه شده Ùˆ در Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø¹Ø¨Ø§Ø±Øª است از: ‌«هنر Ùˆ علم توسعه Ùˆ به كارگیرى نیروهاى سیاسى، اقتصادى Ùرهنگى Ùˆ نظامى ملت در جنگ Ùˆ ØµÙ„Ø Ø¨Ù‡ منظور تأمین Øداكثر پشتیبانى از سیاست ملى به قصد اÙزایش اØتمالات Ùˆ نتایج مطلوب براى پیروزى Ùˆ تقلیل اØتمالى شكست». (6) در كاربرد نظامى ‌«استراتژیك» مقابل ‌«تاكتیكى» قرار مى‌گیرد Ùˆ ‌«استراتژیك» به Ø·Ø±Ø ÙƒÙ„Ù‰ نبرد Ùˆ ‌«تاكتیكى» به موضوعات رزمگاه به اندازه كوچكتر اشاره می‌كند. (7) استراتژى شیوه كلى براى تØقق دكترین است.
سیاست (خط مشى) (8): در این مقاله سیاست ‌«به معنى Ø·Ø±Ø ÙƒÙ„Ù‰ Ùˆ رئوس مطالب براى اقدام یا برنامه، نظر Ùˆ عمل سیاسى است. در هر امرى، دولتها، سازمان‌ها Ùˆ یا اÙراد داراى نظر، برنامه Ùˆ روش اجرایى ویژه‌اى هستند كه از آن به عنوان سیاست یا خط مشى یاد می‌شود. Ùرآیند اخذ تصمیم در مورد یك خط مشى كه باید در آتیه پیگیرى شود Ùˆ مورد عمل قرار گيرد را سياست‌گذاری گويند.» (9) تاكتیك (10): به روش‌هایى Ú¯Ùته می‌شود كه به وسیله آن استراتژى به اجرا در می‌آید، تا به هدÙ‌هاى مورد نظر برسد. تاكتیك جزئى از استراتژى Ùˆ در خدمت آن است. استراتژى یك هد٠كلى است كه در دراز مدت قابل دسترسى است در Øالى كه تاكتیك در كوتاه مدت تØقق می‌یابد. (11) Ùˆ (12).
از آنجا كه تاكتیك در كنار بØØ« استراتژى بیشتر قابل Ùهم است Ùˆ در كنار هم بیشتر تعری٠می‌شوند، ‌«بولو» (13) بر این باور است كه استراتژى علم تØركاتى است كه خارج از دید دشمن انجام می‌شود Ùˆ تاكتیك علم تØركاتى است كه در مقابل دید دشمن انجام می‌شود. (14) تاكتیك نیز مانند استراتژى دچار تØول Ù…Ùهومی‌شده Ùˆ از Øوزه‌هاى نظامى، به عرصه‌هاى Ùرهنگى، سیاسى، اجتماعى، اقتصادى Ùˆ... كشانده شده Ùˆ مستعمل شده است. تاكتیك نسبت به استراتژى Ùˆ یا دكترین از انعطاÙ‌پذیرى بسیار بالایى برخوردار است Ùˆ Øتى گاه صبغه Ùریب دشمنان را دارد. تاكتیك مسائل مربوط به ‌«صÙ» را پوشش می‌دهد Ùˆ براى نیروهاى عمل كننده در این Øیطه مقرر شده است. تاكتیك در خدمت دكترین، سیاستگذاران Ùˆ استراتژى است نه بالعكس، به گونه‌اى كه سیر پنج گانه‌اى (هد٠ـ دكترین Ù€ استراتژى Ù€ سیاستگذارى Ù€ تاكتیك) را شامل می‌شود. (15) راهبرد: از نظر لغوى به ‌«ÙÙ† اداره عملیات جنگى، دانش راهبردى عملیات جنگى Ùˆ سوق الجیش» اطلاق می‌شود Ùˆ معناى اصطلاØÙ‰ آن عبارت است از علم ایجاد هماهنگى بین طرØ‌هاى سیاسى، اقتصادى Ùˆ نظامی‌ در Ø³Ø·Ø Ø¯ÙˆÙ„Øª Ùˆ یا بین چند دولت یا به كار گرÙتن كلیه امكانات جهت دستیابى به هدÙ‌هاى نظامی ‌انجام می‌شود. (16) راهبرد معناى Ùارسى واژه استراتژى است. اما در اغلب Ùرهنگ‌هاى سیاسى از واژه استراتژى به جاى راهبرد استÙاده شده است.
Ùرضیه نخست
این Ùرضیه از این قرار است: ‌«تقابل ایران Ùˆ آمریكا تاكتیكى است.» بر اساس این Ùرضیه تقابل ایران Ùˆ آمریكا مبتنى بر بازى Øاصل جمع غیر صÙر است. شاید یكى از شاخص‌ها هم نگاه تاكتیكی دو طر٠به مذاكره بر سر مسأله عراق است. طرÙین گویا قصد ندارند در مذاكرات به تÙاهمی‌در موضوعات مورد اختلا٠برسند. آمریكایى‌ها خواستشان این است كه در مسأله داخلى خودشان، در Ø³Ø·Ø Ø¨ÛŒÙ† الملل نشان بدهند، دوست دارند با ایران همكارى كنند Ùˆ ایران هم باید كمك‌هایى در این راه بكند. ایرانى‌ها هم تمایل دارند نشان بدهند كه ما هم Øاضر بودیم در این قضیه همكارى كنیم ولى با اهدا٠خاص خودشان، بدون اینكه، هیچ كدام در صدد ØÙ„ Ùˆ Ùصل مشكلات ÙÙ‰ ما بین باشند. شاید شاخص دیگر چنین ادعایى اتخاذ سیاست ‌«چماق Ùˆ هویج» (17) از سوى آمریكایى‌ها علیه جمهورى اسلامی ایران باشد. جمهورى اسلامی ‌ایران نیز در قبال این سیاست، ملاØظات سیاسى، اقتصادى Ùˆ Ùرهنگى‌اى را به صورت مستقیم Ùˆ غیر مستقیم جهت تغییر رویكرد آمریكایى‌ها به سمت بازى Øاصل جمع غیر صÙر اعمال كرده تا قدرت سخت خصم را با قدرت نرم مهار كند.
به زعم عده‌ای شاخص دیگر كه Øكایت از درستى این Ùرضیه می‌نماید، اعلام مواضع اخیر رئیس مجمع تشخیص مصلØت نظام در خطبه‌هاى نماز جمعه نوزدهم مرداد ماه 1386 است. ایشان اظهار داشتند كه: ‌«ایران در هر سطØÙ‰ آمادگى مذاكره [با آمریكا] را دارد. شرطهاى تØقیرآمیز Ùˆ غیر قابل قبول را پس بگیرند Ùˆ بدون شرط بنشینیم مذاكره كنیم.» (18) اتخاذ چنین مواضعى از سوى برخى كارگزاران Ùˆ صاØب نظران در نظام جمهورى اسلامی در گذشته نیز چراغ سبز نشان دادن برخى از رؤساى جمهورى آمریكا Ùˆ وزراى خارجه این كشور را در پى داشته است. Øتى در مواقعى نیز Øركت دیپلماتیك آمریكایى‌ها سبب واكنش برخى مقامات جمهورى اسلامی‌گردیده است! این عده به رغم این چنین نكته‌پردازى‌هایى، در یك نگاه انتقادى Ùˆ گاه تخریبى ضمن بیان این كه سیاست خارجى ایران در 27 سال گذشته همواره بر سه پایه ایدئولوژى‌گرایى Ùˆ آرمانخواهى در سیاست، Ùلسطین Ù…Øورى Ùˆ سرانجام آمریكاستیزى استوار بوده است، خواستار تØول Ùˆ تجدید نظر در اصول سیاست خارجى جمهورى اسلامی ایران می‌شوند Ùˆ معتقدند كه وقت تجدید نظر در اصول سیاست خارجى ایران بر اساس برآورد Øداكثر مناÙع ملى ما رسیده است.
اینها در مقطعى شتاÙتن به یارى خالد بن ولید زمان (صدام Øسین) (19) Ùˆ زمانى هم به رسمیت شناختن طالبان را با هد٠كوتاه كردن دیوار بى‌اعتمادى بین ایران Ùˆ آمریكا این عده سعى دارند تعریÙÙ‰ از مناÙع ملى ارائه بدهند كه در تعارض با مناÙع Ùˆ اهد٠ملى آمریكا نباشد. در واقع این اÙراد پیشاپیش مناÙع ملى آمریكا را آن چنان كه دولتمردان آمریكا تعری٠می‌كنند، اصل قرار داده Ùˆ براى جلوگیرى از تعارض، خواستار تØول Ùˆ دگرگونى آن دسته از مناÙع Ùˆ اهدا٠ملى جمهورى اسلامى ایران هستند كه در برابر اهدا٠Ùرامرزى ایالات متØده آمریكا قرار مى‌گیرند. به زعم اینها آمریكا خصومتى جدّى با ایران ندارد Ùˆ دو كشور می‌توانند در یك جبهه قرار گیرند. در این صورت طرÙین اقدام به تغییر تاكتیك‌ها در راستاى نوع بازى خواهند نمود. از نظر اینها Ùقط بخاطر رÙتارهاى ایران نظیر پذیرÙتن عضویت ناظر در پیمان شانگهاى، رابطه نزدیك با كشورهاى ونزوئلا، كوبا Ùˆ دیگر كشورهاى جهان سوم، سیاست‌هاى به ظاهر رادیكال Ùˆ تاكتیك‌هاى مقابله را به تناسب زمان Ùˆ مكان اتخاذ مى‌كنند. این دیدگاه به جاى توجه به این نكته اساسى كه اهدا٠و رÙتار آمریكا همواره عامل تنش Ùˆ چالش با ایران بوده، Ùˆ بدون توجه به این قاعده كه آمریكایى‌ها همواره بازى ‌«Øاصل جمع صÙر» یعنى سود آنها Ùˆ زیان ایران را دنبال مى‌كنند، اهدا٠و مناÙع ملى ایران را تنش‌زا معرÙÙ‰ مى‌كند. براى نمونه، در زمان Øساس دÙاع ملت ایران از Øقوق هسته‌ای‌اش، اینها Øتى از جایگاه نایب رئیسى مجلس ششم، اعتراض می‌كردند كه ما Ù†Ùت Ùˆ گاز داریم Ùˆ نیازى به انرژى هسته‌ای نداریم. مى‌گÙتند چرا دست در لانه زنبور مى‌كنید؟
مواضع مقام معظم رهبرى در جمع كارگزاران سیاست خارجى جمهورى اسلامى ایران در سى ام مرداد ماه 1386 كشیدن خط بطلانى بر این نگاه تاكتیكى است. ایشان تأكید داشتند كه پاسخ غیر واقعى به این سؤال كه آیا با توجه به سلطه عجیب سلطه‌گران بر جهان، اصولا چالش ملت ایران با این جبهه زورگو، Ùایده‌اى دارد Ùˆ به جایى خواهد رسید؟ را لغزشگاه دانستند Ùˆ Ùرمودند: ‌«بسیارى از اÙراد كه نتوانستند به این سؤال پاسخ روشن بدهند Ùˆ پاسخ آن را منÙÙ‰ دانستند، از اصول انقلاب تنزّل Ùˆ اعلام كردند، نمى‌توان در برابر زورگویان كارى كرد Ùˆ باید كوتاه آمد.» (20) این Ùرضیه از نگاه كسانى كه شناختى هر چند اجمالى از ماهیت نظام جمهورى اسلامى ایران دارند، نمى‌تواند تأیید شود. در طول تاریخ بعد از پیروزى انقلاب اسلامى هم هر بار بØØ« مذاكره Ùˆ رابطه با آمریكا از سوی برخی جریان‌های سیاسی Ù…Ø·Ø±Ø Ú¯Ø±Ø¯ÛŒØ¯Ù‡ØŒ نه تنها نتیجه‌اى نداشته، بلكه هزینه‌هایى هم براى پایگاه اجتماعى آنها در پى داشته است. استناد به مواضع Øضرت امام(ره) Ùˆ مقام معظم رهبرى ضمن اینكه این Ùرضیه را ابطال می‌كند، بلكه ضعÙ‌هاى چنین رویكردى در Ø³Ø·Ø Ø¨ÛŒÙ†â€ŒØ§Ù„Ù…Ù„Ù„ را آشكار مى‌سازد.
Øضرت امام(ره) در Ùرازى از بیاناتشان در سوم اسÙند ماه 1367ØŒ خطاب به این دیدگاه Ùرمودند: صریØا اعلام می‌كنم: تا من هستم نخواهم گذاشت Øكومت به دست لیبرال‌ها بیاÙتد... تا من هستم از اصول نه شرقى Ùˆ نه غربى عدول نخواهم كرد، تا من هستم دست ایادى آمریكا Ùˆ شوروى را در تمام زمینه‌ها كوتاه می‌كنم. (21) مقام معظم رهبرى نیز در خطبه‌هاى نماز جمعه 26 دى ماه 1376 درست در مقطع زمانى كه عده‌ای ‌«نوشیدن جام زهر مذاكره Ùˆ رابطه با آمریكا را توسط رهبرى Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯Â»ØŒ Ùˆ در اول خرداد ماه 1381 Ùرمودند: ایران قطب Ùˆ Ù…Øور Ùˆ پشتوانه اØساسات اسلامى در دنیا است Ùˆ آمریكا مى‌كوشد با Ø·Ø±Ø Ù…Ø°Ø§ÙƒØ±Ù‡ با ایران این قطب را از مسلمانان گرÙته Ùˆ خیال خود را از بابت آنها راØت نماید... Ùˆ بگویند: اسلام انقلابى از ØرÙهایش برگشت...ØŒ كسانى كه دم از مذاكره با آمریكا مى‌زنند، یا از الÙباى سیاست چیزى نمى‌دانند یا الÙباى غیرت را بلد نیستند، یكى از این دو تا. (22) ایشان در 26/2/1386 در اجتماع علما، استادان Ùˆ طلاب Øوزه علمیه مشهد هم خطاب به اÙرادى كه از Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù† مذاكره با آمریكا بر سر مسأله عراق (تÙهیم اتهام به اشغالگر) به وجد آمده بودند، خاطرنشان ساختند: ملاØظه كنید این روزها كه بØØ« مذاكره با آمریكا Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ØŒ این اÙراد Ú†Ù‡ خوشØالى‌اى می‌كنند Ùˆ در روزنامه‌هایشان Ú†Ù‡ مى‌نویسند، دوستان خارج نشین آنها نیز همین طور...ØŒ كسانى كه تصور می‌كنند جمهورى اسلامى ایران سیاست Ù…Øكم، منطقى Ùˆ صد درصد قابل دÙاع خود را در Ù†ÙÙ‰ مذاكره Ùˆ ارتباط با آمریكا تغییر مى‌دهد، سخت در اشتباه هستند...ØŒ سیاست جمهورى اسلامى ایران در عدم مذاكره Ùˆ ارتباط با آمریكا تا هنگامى كه سیاست‌هاى این دولت استكبارى تغییر نكند به قوت خود باقى است. (23)
رهبر معظم انقلاب اسلامى نسبت به رÙتار متكبرانه آمریكایى‌ها در خصوص مذاكره بر سر مسأله عراق، كه هر گونه شائبه تاكتیكى بودن تقابل ایران Ùˆ آمریكا را منتÙÙ‰ مذاكره با دولت آمریكا با منطق قوى مردود است Ùˆ آنچه كه مسئولان ما درباره مذاكره Ú¯Ùتند این است كه آمریكا به وظای٠خود به عنوان اشغالگر عمل نمى‌كند Ùˆ راه استقرار امنیت در عراق را نه تنها سد كرده است، بلكه علیه دولت منتخب عراق نیز توطئه مى‌كند تا آن را سرنگون كند. (24) به طور كلى در ارزیابى این Ùرضیه مى‌توان Ú¯Ùت اگر Ú†Ù‡ برخى شاخص‌ها امكان بازى Øاصل جمع غیر صÙر ادعا شده را تداعى می‌كند، اما ماهیت اهداÙØŒ دكترین‌ها، استراتژى‌ها، سیاست‌ها Ùˆ تاكتیك‌هاى دولت هژمون (آمریكا)ØŒ غایتى جز بازگشت به دوره سلطه Ùˆ بازى Øاصل جمع صÙر نخواهد بود. ضمن این كه این نگاه، Ùاقد سیر مطلوب پنجگانه گذار از نظر به عمل است Ùˆ ابزار نامشروع اهدا٠مشروع را Ù…Øقق نمى‌سازد. نقطه ضع٠چنین دیدگاهى در تبیین دو نكته زیر نیز آشكار می‌شود:
1. تقابل تاكتیكى در وضعیتى Ù…Ø·Ø±Ø Ø§Ø³Øª كه دو كشور راهبرد همسو اتخاذ كرده باشند. امّا با توجه به شاخصه‌هایى كه در ارزیابى Ùرضیه رقیب خواهد آمد، چنین وضعیتى واقعیت ندارد.
2. تقابل تاكتیكى با وجود تقابل راهبردى هم وجود دارد كه این دیدگاه برنمى‌تابد.
Ùرضیه دوم
Ùرضیه دوم عبارت است از این كه، تقابل ایران Ùˆ آمریكا راهبردى است Ùˆ به اقتضاى اوضاع Ùˆ اØوال Ùˆ شرایط تاكتیك‌ها تغییر می‌كند. این Ùرضیه مبتنى بر این Ù…Ùروض است كه برخوردهاى آمریكا با جمهورى اسلامى ایران ناشى از اختلاÙات دو Øكومت در عر٠سیاست‌هاى معمول جهانى نیست، بلكه اختلاÙات ذاتى Ùˆ تقابل از نوع راهبردى است. این چالش‌هاى ریشه‌اى، ناشى از مبانى ژئو كالچریك (25) از یك سو Ùˆ مسائل ژئو استراتژیك (26)ØŒ ژئوپولتیك Ùˆ ژئواكونومیك (27) از سوى دیگر است. كه به ترتیب از تأثیرگذارى Ùرهنگ، سیاست Ùˆ اقتصاد بر Ù…Øیط Ùˆ تأثیرگذارى متقابل Ù…Øیط بر هر یك از اینها Øكایت می‌كند.
الÙ. مبانی ژئوكالچريك
مؤلÙÙ‡ نخست تضاد نظام ارزشى Ùˆ ایدئولوژیكى میان ایران Ùˆ آمریكا است. بدین معنى كه Ù†ÙÙ‰ باطل در ذات ØÙ‚ Ùˆ Ù†ÙÙ‰ ØÙ‚ در ذات باطل نهÙته است؛ به عبارت دیگر مبانى ØÙ‚ØŒ ناÙÙ‰ باطل Ùˆ مبانى باطل، ناÙÙ‰ ØÙ‚ است Ùˆ این نزاع ذاتى Ùˆ به قدمت تاریخ خلقت انسان است. مغایرت‌هاى نظام ارزشى Øاكم بر آمریكا را با نظام ارزش Øاكم بر جمهورى اسلامی ایران را در مواردى چون نگاه یك بعدى به انسان، شكاكیت اخلاقى، تكثرگرایى ضدالهى، اصالت Ùرد، اصالت عقل، اصالت Øس Ùˆ تجربه، تقابل در امور علم Ùˆ دین، دین Ùˆ سیاست، مادیت Ùˆ معنویت، دنیا Ùˆ آخرت، انسان Ùˆ خدا Ùˆ... می‌توان ذكر كرد. این مؤلÙÙ‡ امكان همكارى مبتنى بر اØترام متقابل را منتÙÙ‰ می‌سازد. غرب پس از رنسانس سعادت را در Ù†ÙÙ‰ خداوند از زندگى اجتماعى Ùˆ عدم Øاكمیت قوانین الهى بر قوانین Øكومتى تعری٠كرد. در Øالى كه در نظام اسلامی ایران راه سعادت Ùردى Ùˆ اجتماعى مبتنى بر Øاكمیت قوانین الهى در جامعه است. به عبارت دیگر Øكومت‌هاى برخاسته از ÙلسÙÙ‡ اومانیستى غرب Ùˆ Øكومت اسلامى مبتنى بر ÙˆØى، دو ÙلسÙÙ‡ Øكومتى هستند كه موÙقیت هر یك به معناى Ù†ÙÙ‰ دیگرى است.
بنابراین راهبرد نظام سلطه آمریكا براى استØاله نظام Ùˆ Ùروپاشى جمهورى اسلامى Ùˆ شكست تئورى Øكومت دینى، امرى ذاتى است. نقطه مقابل هم موÙقیت نظام Øكومتى مبتنى بر ÙˆØى، زمینه‌هاى Ùروپاشى نظام سلطه جهانى را كه مبتنى بر اومانیسم Ùˆ اصالت انسان است را، Ùراهم می‌آورد. ریچارد مورÙى، معاون پیشین وزیر امور خارجه آمریكا در گزارشى خطاب به نمایندگان كنگره آمریكا Ú¯Ùت:
ارجØیّت‌هاى آمریكا مبتنى بر ØÙظ جریان آزاد Ù†Ùت از خلیج Ùارس، مهار كردن Ù†Ùوذ روسیه Ùˆ جلوگیرى از رادیكالیسم اسلامى است. پدیده انقلاب اسلامى ایران دیگر تنها یك مسأله استراتژیك متعار٠نیست. مسأله امواجى است كه این انقلاب پدید آورده Ùˆ بنیادهاى تمدن معاصر كاپیتالیستى Ùˆ سوسیالیستى غرب را به لرزه انداخته است. (28) از دیگر مؤلÙه‌هاى اختلاÙات مبنایى نظام جمهورى اسلامى ایران با دولت آمریكا اتخاذ سیاست Ù†ÙÛŒ سلطه‌گری Ùˆ سلطه‌پذیری از سوی جمهوری اسلامی است. ریچارد نیكسون، رئیس جمهور اسبق آمریكا در كتاب پیروزى بدون جنگ 1999 در این رابطه نوشت: ‌«اسلام خمینى Ùˆ بنیادگرایى اسلامى براى ما خطرناكتر از شوروى است... در جهان اسلام از مغرب (مراكش) تا اندونزى در شرق بنیادگرایى اسلامى جاى كمونیسم را به عنوان وسیله اصلى دگرگون‌سازى قهرآمیز گرÙته است. تغییر در جهان سوم آغاز شده است Ùˆ بادهاى آن به مرØله طوÙان رسیده است. ما قادر نیستیم آن را متوق٠كنیم. نظریه پردازان غربى معتقدند كه آرام ساختن طوÙان اسلامى تنها در سایه استØاله جمهورى اسلامى ایران یا شكست انقلاب اسلامى میسر است.» (29) گرى سیك در ارتباط با سكولاریزه كردن ایران Ùˆ گرÙتن زهر اندیشه دینى ‌می‌گوید: ‌«خواست ما Ùˆ دولت آمریكا این است كه دین در سیاست دخالت نكند. البته هر كسى بخواهد ‌می‌تواند آزاد باشد Ùˆ آنقدر نماز بخواند Ùˆ ØªØ³Ø¨ÛŒØ Ø¨Ú†Ø±Ø®Ø§Ù†Ø¯ كه پوست انگشت Ùˆ پیشانى‌اش ضخیم شود». (30)
مؤلÙÙ‡ دیگر چالش بین ایران Ùˆ آمریكا، نقش صهیونیست‌ها در ترسیم سیاست‌هاى سلطه طلبانه دولت آمریكا است. صهیونیسم بین الملل با استÙاده ابزارى از هیأت Øاكمه آمریكا، این دولت را در مقابل پایگاههاى مبارزه علیه صهیونیسم Ùˆ موجودیت اسرائیل در خاورمیانه قرار داده است. یكى از این پایگاههاى نظام جمهورى اسلا‌می ایران است. این الگو تمام گرÙتارى‌هاى جهان كنونى را از آمریكا Ùˆ اسرائیل ‌می‌داند. (31) مقام معظم رهبرى در دیدار دانشجویان Ùˆ دانش آموزان در آبان ماه 1378 به مناسبت روز ملى مبارزه با استكبار جهانى در خصوص موانع برقرارى رابطه بین آمریكا Ùˆ ایران Ùرمودند: در این سه، چهار سال اخیر، گاهى آمریكایى‌ها در گوشه Ùˆ كنار Ú¯Ùتند كه مایلیم با ایران ارتباط داشته باشیم؛... لیكن شرط این رابطه این است كه ایران اول باید مسأله‌اش را با اسرائیل ØÙ„ كند! بله، اصلا قضیه همین است. این را همیشه ما ‌می‌گÙتیم، اما بعضى‌ها ملتÙت نبودند! (32)
مؤلÙÙ‡ مهم دیگر تقابل راهبردى ایران Ùˆ آمریكا، استقلال جمهورى اسلامی ایران از نظام سلطه جهانى به رهبرى آمریكا است. شكل‌گیرى پارادایم توسعه مستقل از قدرت‌هاى بزرگ بویژه آمریكا، در ایران Ùˆ پیشرÙت‌هاى چشمگیر ایران در علوم استراتژیك هسته‌اى، دیجیتال، ژنتیك Ùˆ هوا Ùضا روز به روز عرصه را بر آمریكا تنگ‌تر ‌می‌كند Ùˆ سبب عمیق‌تر شدن تقابل راهبردى بین دو كشور ‌می‌گردد. موÙقیت چنین الگویى درست در تعارض با آن چیزى است كه نخبگان آمریكایى همواره ادعا می‌كردند. چنانچه زلمای خلیل‌زاد Ùˆ یان لسر در كتاب استراتژى براى قرن بیست Ùˆ یكم سعى كردند، با نگاه تØقیرآمیز نسبت به توانایى بیشتر كشورها القا كنند كه:
1. آمریكا یك قدرت بلا منازع است و هرگز اجازه ظهور به یك قدرت رقیب و قدرتمند نمی‌دهد؛
2. بدون تلاش آمریكا، Ùˆ بدون تكیه بر آمریكا، هیچ توسعه Ùˆ پیشرÙت منطقه‌اى مهمی‌صورت نمی‌گیرد یا شرایط آن، از جمله شرایط امنیتى، Ùراهم نمی‌شود Ùˆ دیگر كشورها باید شریك Ùرو دست باشند Ùˆ یا اینكه تهدید به Øساب خواهند آمد؛
3. بیشترین نقطه ضعÙÙ‰ كه براى استراتژى آمریكا وجود دارد، Øوادث غیر مترقبه مثل زلزله، طوÙان Ùˆ شهاب‌هاى آسمانى Ùˆ... ‌می‌باشد!
پارادایم توسعه مستقل جمهورى اسلا‌می نظریه مبتنى بر داروینیسم اجتماعى Ùˆ به عبارت بهتر Ùاشیسم Ùرانوین ‌«Ùوكویاما» را با چالش جدى مواجه ساخته است Ùˆ به عبارت دیگر پشت سر گذاشته Ùˆ تناقضات درونى آن را آشكار نموده است. این پارادایم با Ù…Øورى‌ترین شعارش یعنى Øضور خداوند در تمام ابعاد زندگى Ùردى Ùˆ اجتماعى Ùˆ تاریخ انسان هم چنان رو به رشد است. این درست همان نكته‌اى است كه Øضرت امام(ره) Ùرمودند: ‌«ما دنبال این نیستیم كه آمریكا براى ما كار بكند، ما آمریكا را زیر پا ‌می‌گذاریم»، ‌«آمریكا هیچ غلطى نمی‌تواند بكند»، ‌«ما ‌می‌توانیم». (33) براى مثال در مقطع كنونى، مواجهه سه پیش Ùرض Ùوكویاما با پیش Ùرض‌هاى ایران، مشخص گردیده است. او چنین القا ‌می‌نماید:
1. Øكومت‌هاى مبتنى بر دموكراسى، مایل به جنگ با هم نیستند Ùˆ امنیت را از طریق گسترش همكارى Ùˆ ایجاد كمربند ØµÙ„Ø Ø¯Ù…ÙˆÙƒØ±Ø§ØªÛŒÙƒ تأمین ‌می‌كنند؛
3. اگر قرن بیستم قرن ‌«Ùیزیك» بوده است، قرن بیست Ùˆ یكم قرن ‌«زیست شناسى» خواهد بود. او معتقد است دو انقلاب همزاد Ùˆ توأمان در ‌«زیست شناسى» Ùˆ در عرصه ‌«اطلاعات»، تأثیر زیادى بر سیاست‌هاى جهانى گذاشته Ùˆ به تØقق پایان تاریخ سرعت بخشیده است. (34)
با دستیابى مخالÙین Ùˆ منتقدین ایده جهان‌گرایانى چون Ùوكویاما به اطلاعات، تكنولوژى، دانش Ùنى Ùˆ... سلطه قدرت‌هایى چون ایالت متØده كه نمایندگى نظام سرمایه‌دارى را مدعى است در Øوزه نظر Ùˆ عمل با چالش‌هاى جدى مواجه شده است. تØت تأثیر آموزه‌هایى كه نظام اسلامی ایران بر آن مبتنى است، جیمز بیل متÙكر Ùˆ Ù…Øقق آمریكایى در Ùصلنامه مسائل خارجى نشریه وزارت خارجه آمریكا ‌می‌نویسد: ‌«Øكومتهاى Ù…ØاÙظه‌كار طرÙدار غرب از خطر Øمله اسلام [توده‌اى] مرد‌می ‌(پوپولیستى) مصون نیستند. بنابراین بقاى جمهورى اسلا‌می ایران كیان آمریكا Ùˆ غرب را به مخاطره ‌می‌اندازد.» (35) نكته مهم دیگر این كه براساس دیدگاه نظریه‌پردازان ‌«رئالیسم ساختارى» نظام تك قطبى در مقایسه با سایر نظام‌هاى بین المللى، بى‌ثبات‌تر است. چنین شرایطى را می‌توان ناشى از مقاومت كشورهاى مختل٠در برابر سیاست‌هاى دولت هژمونیك (36) دانست.
از سوى دیگر، زمانى كه مداخله‌گرایى گسترش ‌می‌یابد، تما‌می‌كشورها تلاش می‌كنند تا در برابر سیاست‌هاى مداخله‌جویانه قدرت برتر، جلوه‌هایى از مقاومت‌گرایى Ùˆ چالش‌سازى را ایجاد كنند. (37) چنین روندى هم اكنون در سیاست بین‌الملل شكل گرÙته است. نظم‌هاى منطقه‌اى دچار بى‌ثباتى گردیده‌اند. رقابت بازیگران مختل٠اÙزایش یاÙته است. در چنین شرایطی جمهوری اسلامی ایران یكی از كانون‌های مقاومت در مقابل قدرت هژمونیك آمریكا است. مرورى بر آموزه‌هاى انقلاب اسلامی ‌در سیاست خارجى نیز در اینجا قابل توجه است. هر یك از آموزه‌هاى صدور انقلاب؛ ام القراى اسلا‌می‌؛ Ú¯Ùتگوى تمدن‌ها Ùˆ عدالت‌گرایانه به نوبه خود، به مقاومت‌گرایى در مقابل ماهیت غربى نظام بین‌الملل عمق بخشیده Ùˆ هویت گرایى Ùˆ همبستگى اسلا‌می ‌با ائتلاÙ‌گرایى هویتى؛ گسترش امنیتى به Øوزه‌هاى پیرامونى را تقویت نموده است. این پیامدها همه Øاكى از عمیق‌تر شدن تقابل راهبردى بین ایران Ùˆ ایالات متØده آمریكا گردیده است. (38) رویكرد جدید سیاست خارجى ایران به كشورهاى آسیایى، Ø¢Ùریقایى Ùˆ آمریكاى لاتین Ùˆ در یك كلام سیاست جنوب‌ـ‌جنوب هم (39) راه برون رÙت از دور باطل وابستگى Ùˆ پنجاه سال بَر در٠ارباب بى‌مروّت غرب نشستن جهان سو‌می Ùˆ دریغ از Øاصل شدن Ùرجى را به ارمغان آورده است. این درست نقطه مقابل رویكرد كشورهاى صنعتى بویژه آمریكا است كه از قرن نوزدهم در ممانعت سایر كشورها از دستیابى به صنایع پیشرÙته، سیاستى منسجم Ùˆ Ùعال Ùˆ زیركانه داشته‌اند. (40) شاخص این تقابل استراتژیك دستور كار آمریكا مبتنى بر تصمیماتى براى ایجاد Ùشارهاى گسترده در جهت Øداكثرسازى مطلوبیت‌هاى استراتژیك است. در منگنه قرار دادن ایران Ùˆ از بین بردن قابلیت‌هاى Ùناورى هسته‌ای آن Øكایت از این امر ‌می‌كند. در واقع آمریكا ‌می‌كوشد تا Ùضاى خاورمیانه Ùˆ در درجه بعد Ùضاى جهان سومی را از ایجاد شرایطى كه منجر به بازسازى قدرت Ùˆ گریز از مركز ‌می‌شود، باز دارد. این پدیده گام مؤثرى در جهت هژمونى تهاجمی ‌آمریكا Ù…Øسوب می‌شود كه به نوبه خود Øكایت از تقابل راهبردى بین ایران Ùˆ آمریكا ‌می‌كند. امّا این نكته Øائز اهمیت است كه سیاست قدرت با واكنش همراه خواهد بود. قدرت Ùقط از طریق قدرت، كنترل Ùˆ مهار ‌می‌شود. بنابراین آنچه را كه آمریكا در قالب Ù…Øدودسازى ایران به كار گرÙته است، ‌می‌توان اقدا‌می دانست كه نتایج نامشخص Ùˆ مخاطرات گسترده‌اى دارد. اقدامات آمریكا در چارچوب بازدارندگى ایران انجام ‌می‌گیرد، اما چنین الگو Ùˆ Ùرایندى كه مبتنى بر تهدید Ùˆ شكننده، نتیجه سیاست قدرت Ùˆ Ù…Øدودیت‌هاى استراتژیك آمریكا است. سیر تكاملى Ùˆ پیشرÙت‌هاى جمهورى اسلا‌می در چند ساله اخیر Ùˆ سیر نزولى هژمونى آمریكا شاهد بر این مدعا است.
ژئوپلتیك (41) بودن موضع آمریكا در قبال جمهورى اسلا‌می ایران شاخص دیگر راهبردى بودن تقابل ایران Ùˆ آمریكا است. (42) براى مثال مخالÙت آمریكا با برنامه هسته‌ای ایران بیشتر دلایل ژئوپلتیك دارد. این موضوع در طول مناقشات Ùˆ بØث‌هایى كه جریان دارد، به خوبى مشهود است. بدیهى است جغراÙیاى ایران تغییر نكرده، نمودار جمعیتى Ùˆ اكثریت مذهبى شیعه آن هم دچار تغییر نشده است. اما آنچه از سال 1357 تغییر كرده Øاكمیت Ùˆ نوع نگاه این نظام سیاسى به نظام بین‌الملل Ùˆ عدم وابستگى آن به آمریكا است. بنابراین اگر همین Ùردا این نوع Øاكمیت، تغییر كند Ùˆ یك Øكومت آمریكایى جایگزین آن شود، آمریكا به ژئوپلتیك ایران با Ù…Øوریت اسرائیل باز خواهد گشت Ùˆ سیاست خارجى خود را با توجه به همان عوامل جغراÙیایى Ùˆ جمعیتى Ùˆ نوع Øكومت طراØÙ‰ خواهد كرد. اما گویا سرنوشت به گونه‌اى دیگر مقدّر گردیده تا این تقابل راهبردى عمیق‌تر شود Ùˆ آن وضعیتى است كه مقام معظم رهبرى در 28 مرداد ماه 1386 در دیدار مهمانان شركت در چهارمین مجمع جهانى اهل بیت علیهم السلام اینگونه توصی٠كردند:
با وجود همه این تبلیغات، تÙكرات انقلاب اسلا‌می ایران به همه نقاط دنیاى اسلام گسترش یاÙته است Ùˆ بیدارى، Øركت Ùˆ هویت اسلا‌می‌كنونى در میان مسلمانان با بیست سال گذشته قابل مقایسه نیست. در مقابل این نشاط Ùˆ پیشرÙت دنیاى اسلام، آمریكا نسبت به بیست سال گذشته ضعیÙ‌تر شده است Ùˆ آن ابهت Ùˆ قدرت سابق را ندارد. ضمن آن كه آمریكا Ùˆ دنباله‌روهاى آن، اكنون در گرداب‌هایى گرÙتار شده‌اند كه هر Ú†Ù‡ زمان ‌می‌گذرد، بیشتر در آن Ùرو ‌می‌روند Ùˆ آینده خطرناكى براى آنها پیش بینى ‌می‌شود. (43) ایشان در تاریخ 30 مرداد ماه 1386 در دیدار كارگزاران سیاست خارجى Ùرمودند: انقلاب اسلامی ‌براى تØقق برنامه سیاسى، اقتصادى، اجتماعى Ùˆ Ùرهنگى اسلام در ایران بر پا شد Ùˆ در عرصه روابط جهانى نیز با تكیه بر آموزه‌هاى اسلامى، نظام ظالمانه سلطه را رد Ùˆ ØµÙ„Ø Ùˆ امنیت Ùˆ سعادت همه ملت‌ها را پیگیرى ‌می‌كند Ùˆ به همین علت نظام سلطه جهانى، ذاتا با نظام اسلامى، دچار چالش است كه این واقعیت را هیچگاه نباید از یاد برد. (44)
ب. مبانى ژئواستراتژیك و ژئواكونومیك
بعد از جنگ دوم جهانى ایالات متØده سیاست انزواطلبى (دكترین مونروئه) را كنار گذاشت Ùˆ سیاست مداخله جویانه Ùعالى را در پیش گرÙت. مبناى چنین سیاستى كه در واقع استراتژى بنیادى ایالات متØده آمریكا است، در منطقه خاورمیانه بر دو پایه ØÙظ امنیت معادله صدور انرژى به غرب Ùˆ تأمین امنیت اسرائیل استوار است. (45) این استراتژى مبانى رÙتارى ایالات متØده در قبال جمهورى اسلامی ایران را شكل داده است كه از آن می‌توان اصل بنیادى نخستین واكنش ایالات متØده در قبال انقلاب اسلامی ایران را با این مضمون: ‌«تلاش براى جلوگیرى از تكرار تجربه انقلاب اسلامی ایران در دیگر كشورهاى موجود در Øوزه مناÙع Ùˆ استراتژى ایالات متØده» تØلیل Ù…Øتوا نمود.
انقلاب اسلا‌می ‌ایران، آتشÙشانى بود كه همه آتشÙشان‌ها را به هم پیوند زد. (46) Ùˆ منشأ اصلى مقاومت در برابر استراتژى بنیادى آمریكا در منطقه گردید. در واقع انقلاب اسلامی كشورى را كه طى سال‌ها به عنوان جزیره ثبات، ژاندارم منطقه Ùˆ یكى از پایه‌هاى اساسى سیستم ‌«Ùرعى دÙاع از پیرامون» از سیستم اصلى سد Ù†Ùوذ كمونیسم (47) بود، به عامل بى‌ثباتى Ùˆ بر هم زننده ساختار Ùˆ نظم مورد نظر آمریكا تبدیل كرد. این پدیده انÙجارى در سیستم‌هاى امنیتى منطقه‌اى آمریكا بود Ùˆ در كار ویژه‌هاى آن اختلاÙات جدّى ایجاد كرد. صدور اÙكار انقلابى به اقصى نقاط جهان، سیاست ‌«عرصه بزرگ» آمریكا را با مشكل اساسى مواجه ساخت. به طورى كه برژینسكى وزیر امور خارجه اسبق آمریكا ایران را در مركزیت ‌«هلال بØران» (49) قرار داد تا به عنوان هد٠نخست، توجه مقامات Ùˆ استراتژیست‌های آمریكا را به آن جلب كند. با تغییرات اساسى در نقشى Ø¢Ùرینى منطقه‌اى Ùˆ جهانى ایران، استراتژى‌هاى بنیادین Ùˆ دیرینه آمریكا با تهدیدات روز اÙزونى مواجه شده است. اگر در گذشته آمریكا با Ù†Ùوذ برون مرزى شوروى سابق درگیر بود، امروز آمریكایى‌ها به اعترا٠خودشان، با مشكلى به مراتب جدى‌تر Ùˆ نگران كننده‌تر كه اÙكار عمو‌می‌دنیا را تØت تاثیر قرار داده، روبرو گردیدند. آمریكایى‌ها از این كه این انقلاب در دو منطقه Øساس Ùˆ استراتژیك یعنى خلیج Ùارس Ùˆ Øوزه خزر به وقوع پیوسته پیامدهایش همواره تهدید كننده است Ùˆ هژمونى آمریكا را بیش از پیش Ù…Øدود ‌می‌كند. از این رو براى مقابله با این پدیده كه در‌ هارتلند جهان كنونى واقع شده، تاكتیك‌هایى چون Øضور مستقیم، امضاى قراردادها، مواÙقت نامه‌هاى امنیتى با متØدان Ùˆ دوستان خود در منطقه، قومیت‌گرایى Ùˆ تجزیه‌طلبى، تØریم اقتصادى، ترور كارگزاران اصلى انقلاب اسلامى، Øمله مستقیم نظامى، تشویق Ùˆ ترغیب عراق به هجوم نظا‌می به ایران Ùˆ سرانجام سیاست مهار دو جانبه در دوره كلینتون را تجربه كردند.
آمریكا با سیاست مهار دو جانبه، با وارد آوردن انواع Ùشارهاى سیاسى، اقتصادى، نظا‌می‌ Ùˆ Ùرهنگى Ùˆ تØریم‌ها Ùˆ ایجاد موانع Ùˆ مشكلات بر سر راه نظام جمهورى اسلامی ایران از یك سو Ùˆ تهدید به Øمله نظا‌می از سوى دیگر، در صدد تغییر رÙتار ایران از یك نظام جهان بینى‌گرا، به نظام سكولار Ùˆ یا Øداقل اØكام‌گرا Ùˆ در نهایت تغییر ماهیت اسلا‌می‌ آن بود. هد٠اصلى از این سیاست ناكارآمد نشان دادن الگوى Øكومت اسلا‌می در دید ملت‌ها بود. اما این سیاست هم متأثر از مقاومت نظا‌می اسلا‌می Ùˆ رشد بیدارى اسلامى، به عنوان ناقض دموكراسى Ùˆ مقرارت Ùˆ قوانین بین المللى معرÙÙ‰ گردید Ùˆ Øتى كار به آنجا انجامید كه اتØادیه اروپا به خاطر استمرار تجارت با ایران، علیه آمریكا به سازمان تجارت جهانى شكایت كرد. با شكست سیاست مهار Ùˆ ناكامی Ùرمان‌هاى اجرایى سال 1375 Ùˆ تصویب قوانین ‌«گینگریچ» Ùˆ ‌«داماتو» (49) در مورد مجازات كشورها Ùˆ مؤسسات سرمایه‌گذار در صنایع انرژى ایران براى منزوى كردن جمهورى اسلامی ایران كه با Øضور 85 درصدی مردم در انتخابات دوم خرداد رقم خورد...ØŒ تاكتیك آمریكا علیه ایران تغییر یاÙت. دولت كلینتون سیاست Ùˆ تاكتیك‌هاى Ùروپاشى ایران به سبك Ùروپاشى شوروى را در دستور كار قرار داد. Ù…Øتواى آثارى چون ‌«موج سوم دموكراسى» تالی٠‌هانتیگتون â€ŒÙ€Ø·Ø±Ø§Ø Ø±ÙˆÛŒØ§Ø±ÙˆÛŒÙ‰ تمدن‌ها‌ـ چارچوب نظرى اجراى این سیاست قرار گرÙت.
آمریكایى‌ها توانستند با تجمیع Ø·ÛŒÙ‌هاى مختل٠اپوزپسیون در خارج از كشور Ùˆ سازماندهى مخالÙان قانون اساسى در داخل كشور، نوعى ÙˆØدت استراتژیك میان آنها ایجاد كنند Ùˆ با هجوم گسترده در زمینه‌هاى Ùرهنگى Ùˆ سیاسى، كیان اسلا‌می را به طور جدّى تهدید كنند. آنان از طریق ایجاد شكا٠در درون هیأت Øاكمه ایران Ùˆ قطبى كردن همراه با پلاریزه نمودن جامعه، براندازى نرم نظام جمهورى اسلامی ایران را دنبال می‌كردند. این براندازى نرم به Ú¯Ùته Ø·Ø±Ø§Ø Ø¢Ù† ‌«كنت تیمرمن» رئیس بنیاد دمكراسى ایران چیزى جز تغییر ماهیت این نظام نبود، كه Ú¯Ùت : ‌«اصل جمهورى اسلامی ایران مناÙع آمریكا را تهدید ‌می‌كند، پس باید براى تغییر ماهیت Ùˆ جوهره آن كوشید كه نتیجه این تغییر ماهیت با سرنگونى یكى است». (50) Ùˆ در خصوص رابطه با ایران ‌می‌گوید: ‌«برقرارى روابط به معناى ختم انقلاب است. زمانى كه ستون مبارزه با آمریكا Ùرو ریزد، كل انقلاب Ùرو خواهد ریخت». (51) ‌«ادوارد شرلى» یكى از مقامات سابق سازمان سیا هم در مورد برقرارى روابط Ùˆ ارتباط آن با تغییر ماهیت نظام جمهورى اسلا‌می‌‌می‌گوید: ‌«اگر نظام ولایت Ùقیه در ایران از هم پاشید، آن وقت ‌می‌توان پذیرÙت كه جمهورى اسلامی ایران تغییر ماهیت داده Ùˆ بر قرارى روابط ممكن خواهد شد». (52)
كنت تیمرمن براى عملیاتى كردن Ø·Ø±Ø Ø¨Ø±Ø§Ù†Ø¯Ø§Ø²Ù‰ خاموشى ‌می‌نویسد: ‌«استراتژى مقابله با ایران باید اهدا٠و ماهیت رژیم اسلامی ایران را دقیقا بررسى كند Ùˆ بعد به این بپردازد كه ما چگونه ‌می‌توانیم از نقاط قوت خود در مقابله با نقاط ضع٠آنها استÙاده كنیم. ما باید از نقاط قوت آمریكا براى تضعی٠رژیم بهره‌بردارى Ùˆ از تناقض‌هاى درونى آن استÙاده كنیم Ùˆ این موقعیت را به وجود آوریم كه رژیم خودش به دست خودش قبر خود را بكند.» Ùˆ در ادامه ‌می‌آورد كه : ‌«آمریكا نباید ذهنیت نادرستى، درباره دولتى كه از خاكستر جمهورى اسلا‌می برخواهد خاست، داشته باشد، به اØتمال زیاد، رژیم آینده در ایران Øداقل در اسم، اسلامی‌خواهد بود Ùˆ اØتمالا شامل اÙرادى خواهد بود در انقلاب 1979Ù€ 1978 نقشى داشته‌اند.» (53) با رویكرد مردم به اصولگرایان در انتخابات شوراها، مجلس Ù‡Ùتم Ùˆ ریاست جمهورى نهم، سیاست براندازى نرم ناكام ماند Ùˆ به رغم Ø·Ø±Ø Ù…Ø³Ø§Ø¦Ù„Ù‰ همچون ‌«برداشتن دیوار بى‌اعتمادى»، ‌«كمك به اصلاØات در ایران» Ùˆ ‌«علایم مثبت در تØولات ایران»، اما هیچ یك از چنان قوّتى برخودار نبود كه منجر به تغییر تقابل راهبردى آمریكا Ùˆ ایران گردد. اما همچنان سیاست ‌«جهانى سازى» به معنى ‌«غربى سازى» (54) كه ‌«پروژه كلان آمریكایى است»، از سوى مقامات آمریكایى Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒâ€ŒØ´Ø¯. تا این كه در اثر Øوادث یازده سپتامبر 2001 (شهریور 1380)ØŒ سیاست‌هایى همچون ‌«عدالت بى پایان»، ‌«جنگ Ùراگیر با تروریسم Ùˆ Øامیان آن»، ‌«گسترش ناتو به شرق (55)» Ùˆ ‌«تØریم ایران» Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯ØŒ (56) كه تØولات منÙÙ‰ را در روابط آمریكا با كشورى همچون ایران را بدنبال داشته است. موضع مقام معظم رهبرى در دیدار مسئولان نظام بیانگر این شاخص است:
امروز Ùاسدترین انسانها، پرچم Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù† را در دست گرÙته‌اند Ùˆ قدرت شیطانى Ùˆ مستكبر آمریكا كه درصدد تØمیل Øكومت مطلقه خود بر همه جوامع بشر است، اسلام را به تروریسم Ùˆ ارتجاع متهم ‌می‌كند، در Øالیكه خود منشأ ظلم به ملت‌هاى مسلمان Ùˆ مبدأ ترور، Ùساد، جنگ Ùˆ خونریزى است. (57) سیاست تØریم كه برخى آن را جایگزینى براى ابزار نظا‌می Ù„Øاظ نمودند، بخشى از تلاش‌هاى مستمر آمریكا در قبال جمهورى اسلامی ایران است. این سیاست هر چند به مثابه نمك پاشیدن بر زخم اقتصاد ایران بوده است (58) ولى در عمل نه تنها به شكل‌گیرى پارادیم توسعه مستقل ایران انجامیده بلكه ایالات متØده آمریكا را در Øسرت Ùرصت‌هاى از دست رÙته سوزانده است. روى آوردن مقامات آمریكایى به تØریم‌هاى پلكانى از طریق تصویب قطعنامه‌هاى 1737ØŒ 1696 Ùˆ 1747 در شورای امنیت Ùˆ تØریم‌های هوشمند مبتنی بر این قطعنامه‌ها در قبال ایران، با این انگیزه صورت گرÙت كه این تØریم‌ها در مقایسه با تØریم‌هاى Ùراگیر، ضربات نظامی Ùˆ یا تغییر رژیم بهترین گزینه قابل قبول براى اعمال Ùشار بر ایران است. ایجاد اختلال در سÙر مقامات جمهورى اسلامی‌ایران به مجامع بین‌المللى مثل شوارى امنیت Ùˆ... انگیزه كابینه بوش مبنى بر این كه ممكن است نام سپاه را در لیست گروههاى تروریستى قرار دهد (59) از شاخصه‌هاى تØریم هوشمند است. آنها با این تاكتیك روى Øد بالایى از Ùشار Ùˆ تهدید علیه جمهورى اسلامی ایران ‌می‌ایستند تا با اÙكندن سایه آن بر اجلاس شوراى امنیت كه قرار است در اواسط مهر ماه براى بررسى مسأله هسته‌اى ایران تشكیل شود، تواÙÙ‚ اعضاى این شورا را روى Øد متوسطى از تهدید، Ùشار Ùˆ تØریم‌ها كه مورد نظر آمریكا است، بدست آورند. آمریكایى‌ها بر این باورند كه از این طریق می‌توانند روى قراردادهاى خارجى از جمله قراردادهاى سپاه پاسداران كه در مواردى ماهیت اقتصادى اثرگذارى دارد، تأثیر گذاشته Ùˆ در روند پیشرÙت ایران خلل ایجاد كنند. تا این Ùشار منجر به كوتاه آمدن ایران در تشدید Ùرآیند سوخت هسته‌ای بشود.
‌«لان برنر» معاون شوراى سیاست خارجى آمریكا در این خصوص معتقد است كه : ‌«طى پنج یا ده سال آینده، ایران به Ø³Ù„Ø§Ø Ø§ØªÙ…ÛŒ دست خواهد یاÙت. اما سؤال اساسى این است كه یك ایران اتمی در آن زمان تØت كنترل یك رژیم دشمن آمریكا Ùˆ غرب خواهد بود یا تØت كنترل یك Øكومت با ثبات، مسئول Ùˆ طرÙدارى غرب؟» (60) وى خواستار وضعیت دوم است Ùˆ براى تØقق چنین روندى، دولت آمریكا باید برنامه‌هاى رادیو Ùˆ تلویزیون Ùارسى زبان را گسترش دهد. گروه‌هاى اپوزپسیون را بررسى كند تا به این جمع‌بندى برسد كه كدام گروه اپوزپسیون می‌تواند در عرصه سیاست‌گذارى قرار گیرد. (61) در همین راستا، سال گذشته نیز رایس از كنگره 75 میلیون دلار براى Øمایت از آنچه كه وى برنامه ترویج دموكراسى در ایران خواند، درخواست كرد. نیكولاس برنز معاون وزارت خارجه آمریكا با توجه به سست شدن موضوع تØریم ایران از طریق شوراى امنیت، ‌می‌گوید:
آمریكا از قطع روابط خود با ایران زیان كرد Ùˆ مناÙع خود را در این كشور از دست داده Ùˆ تنها مبادلات Ù…Øدودى با ایران دارد. ما هزینه این كار را داده‌ایم Ùˆ اكنون نوبت متØدانمان است تا هزینه آن را بپردازند. وى اظهار ‌می‌دارد، ما قصد داریم تØریم‌هاى سخت‌ترى علیه ایران را در ماه آینده میلادى دنبال كنیم. اما در عین Øال همچنان گزینه نظا‌می روى میز باقى خواهد ماند. (62) پروژه دموكراسى Ùˆ تاكتیك انقلاب مخملى به موازات سیاست تØریم، تهدید نظا‌می Ùˆ با استÙاده ابزارى از Ù…Ùهوم Øقوق بشر، در ایران همچنان دنبال می‌شود. مؤسسه آمریكایى (63) مثل ‌«مؤسسه تØقیقات اینتر پرایز» با همكارى اÙرادى نظیر ‌«مایكل لدین»، ‌«برنارد لوئیز» Ùˆ ‌«سام براون بك» (64) Ùˆ بنیاد سوروس Ùˆ صید نخبگانى از دید آنها چون ‌«رامین جهانبگلو» (65) Ùˆ... در چارچوب این عملیات نامتقارن Ùعالیت دارند. غایت این تاكتیك تغییر رژیم ایران در قالب پروژه خاورمیانه بزرگ (جدید) است. ایالات متØده آمریكا در راستاى استراتژى‌هاى بنیادین خود در منطقه، پروژه خاورمیانه بزرگ را طراØÙ‰ كرد كه هد٠آن تغییرات سیاسى در منطقه بود. این تغییرات از طریق براندازى نرم مثل كودتاى مخملى، براندازى سخت (نظا‌می‌) Ùˆ نیمه سخت (تØریم‌ها Ùˆ...) پیگیرى می‌شود. Ùوكویاما (66) در انتقاد به برخورد پروژه‌اى مقامات آمریكا با دموكراسى در مصاØبه با روزنامه آلمانى دى دولت Ú¯Ùت: آمریكا به سادگى قادر به برقرارى دموكراسى مورد نظر خود در منطقه خاورمیانه نیست. تجربه تاریخى نشان ‌می‌دهد، نیروى‌هاى آمریكایى كه در كشورهایى چون آلمان، ژاپن Ùˆ كره جنوبى موÙÙ‚ به برقرارى دموكراسى شده‌اند، Øداقل دو نسل، یعنى 40 تا 50 سال در این كشور Øضور داشته‌اند. (67)
پروژه پر سر Ùˆ صداى خاورمیانه بزرگ، در آغاز راه خود، بدلیل عدم درك صØÛŒØ Ùˆ ذهنیت درست نسبت به منطقه، گرÙتار مقاومت مرد‌می‌گردید. شاخصه‌هاى این مقاومت، نتیجه انتخابات مردم عراق، Ùلسطین Ùˆ جنگ 33 روزه Øزب الله بود. این مقاومت به گونه‌اى است كه هر شخصیتى شعار ضد آمریكایى بدهد، عزیز مردم می‌شود. از اين رو مقامات آمريكايی به تاكتيك «كمربند سبز» (68) Ùˆ به تعبير «رايس» وزير خارجه آمریكا ‌«ØÙاظت از متØدان خود در برابر ایران» روى آوردند. وى در این باره Ú¯Ùت:
‌«قطعا ما می‌خواهیم متØدین ما Ùˆ شركاى استراتژیك‌مان در منطقه دÙاع خوبى داشته باشند. این كه متØدین استراتژیك قدیمی‌مان [عربستان، مصر Ùˆ...] را بى‌دÙاع در منطقه‌اى رها كنیم كه با چالش‌هاى ایران Ùˆ دیگر چالش‌ها در آن رو به رشد است، منطقى نیست.» (69)
«رايس» در اثناى سÙر خود به همراه ‌«گیتس» وزیر دÙاع آمریكا، به خاورمیانه جهت انعقاد قرار تسلیØاتى بیست میلیارد دلارى با عربستان، این مواضع را اتخاذ كرد. (70) اما Ùشارهاى وى علیه ایران، كه شاخصه آن اجلاس شرم الشیخ بود، ناكام ماند. وى در این اجلاس از دیپلمات‌هاى عربستان، كویت، قطر، عمان، بØرین، Ùˆ امارات خواست همكارى‌هاى خود را براى جلوگیرى از Ù†Ùوذ ایران در منطقه گسترش دهند. (71) اتÙاقا اسرائیلى‌ها هم از تاكتیك ‌«كمربند سبز» Øمایت كردند. اÙسر سابق سازمان سیا، در این خصوص اعلام كرد، نگرانى از قدرت‌گیرى بیشتر ایران Ùˆ Øزب‌الله باعث شده تا اسرائیل با Ø·Ø±Ø Ùروش تسلیØاتى آمریكا به اعراب مواÙقت كند. در اجلاس شرم الشیخ كه زمینه‌هاى Ùروش تسلیØات به كشورهاى منطقه Ùراهم گردید، مصر تلاش زیادى كرد تا این اقدام آمریكا به نتیجه برسد. همین كشور به همراه عربستان Ùˆ برخى كشورهاى منطقه، در Ø·Ø±Ø Ø¨Ø±Ø§Ù†Ø¯Ø§Ø²Ù‰ Øماس، Øزب الله، رژیم‌هاى سوریه Ùˆ عراق با هد٠Ùروپاشى عقبه استراتژیك جمهورى اسلا‌می‌در سال 2005ØŒ Ùعالانه همكارى كرد.
‌«رابین رایت» نویسنده آمریكایى در رابطه با كمربند سبز علیه ایران، مدعى شد كه آمریكا جنگ سرد در دوره اتØاد جماهیر شوروى را در خاورمیانه علیه ایران اØیا ‌می‌كند. Øتى رایس در سÙر اخیر به منطقه به طور ØµØ±ÛŒØ Ú†Ù†Ø¯ بار تكرار كرد كه هد٠از ارتباط با كشورهاى منطقه جلوگیرى از Ù†Ùوذ ایران Ùˆ سوریه است. رایس ایران را بزرگترین چالش آمریكا در منطقه معرÙÙ‰ نمود. (72)
عضویت ایران به عنوان ناظر در پیمان شانگهاى این چالش را عمیق‌تر نیز كرده است. این پیمان به Ù„Øاظ وسعت جغراÙیایی Ùˆ جمعیت گسترده‌ترین Ùˆ بزرگترین پیمان نظا‌می ‌دنیاست. بنابراین آمریكایى‌ها در این سÙر ضمن خالى كردن جیب دولت‌هاى منطقه Ùˆ راضى كردن شركت‌هاى تولید كننده Ø³Ù„Ø§Ø Ø¯Ø± آمریكا، نگاه جدیدى به پیمان‌هاى امنیتى میان آمریكا Ùˆ این دولت‌ها داشتند، پیمان ده ساله امنیتى دÙاع از مصر گوشه‌اى از این نگاه است. این نگاه در پى خنثى كردن ابتكارات امنیتى ایران در منطقه است. این تاكتیك تكرارى آمریكایى‌ها هم به واسطه سه چالش جدى Ùˆ Øیاتى بØران‌هاى مشروعیت، كارآمدى Ùˆ رهبرى كه آمریكا گرÙتار آن است، راه به جایى نخواهد برد. متمركز شدن هیأت Øاكمه آمریكا روى شكاÙ‌هاى قو‌می ‌و مذهبى موجود در بین كشورهاى منطقه، بویژه كشورهایى كه به تعبیر ‌«درایسدل» Ùˆ ‌«بلیك» نویسندگان انگلیسى در كتاب جغراÙیاى سیاسى خاورمیانه Ùˆ شمال Ø¢Ùریقا درون گسیخته‌اند، (73) از جمله تاكتیك‌هاى Ø¨Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø¢Ø²Ø§Ø± دهنده علیه آنها است. ایران Ùˆ عراق از دید اینها درون گسیخته‌اند. ایالات متØده امریكا از پدیده‌هاى ناسیونالیسم Ùˆ طالبانیسم، پروژه اسلام‌زدایى را در منطقه دنبال می‌كند. Ùضاسازى با پدیده‌هاى خودساخته نظیر ‌«هلال شیعى» دولت‌هاى عرب منطقه را علیه ایران Ùˆ دولت برخاسته از متن مردم عراق تØریك ‌می‌كند.
امّا همین نویسندگان در مورد ایران بر این باورند، اسلام همچون ملاتى Ù…Øكم این قومیت را به هم پیوند زده (74) Ùˆ ملیت ایرانى نیز پاسخ قانع كننده به این سؤال است كه چرا شیعه، سنى، یهودى، مسیØÙ‰ Ùˆ زرتشتى Ùˆ... باید ذیل هویتى واØد یكپارچه‌سازى Ùˆ واØدسازى دیرینه را ØÙظ كنند Ùˆ به ÙلسÙÙ‡ وجودى خود به عنوان یك ملّت همواره آگاه بود Ùˆ پایبند بمانند.
مجله خبرى ویكتورى (سیدنى استرالیا) در جولاى 2001ØŒ مطلبى را از مصاØبه دكتر میخائیل برانت درباره كتاب «طرØÙ‰ براى تقسیم Ùˆ نابودى مكاتب الهى» نقل می‌كند كه Øاكى از عمق تقابل مقامات آمریكایى با اسلام بویژه تشیع است. وى از كاركنان رده بالاى سازمان سیا در دوره ریاست «وود واردز» بوده است. امّا به خاطر سوءاستÙاده از قدرت Ùˆ پول از سمت خود بركنار شد. از این رو بسیاری از طرØ‌های سری Ùˆ Øقایق روشنگرانه را اÙشا كرد. برانت می‌گوید: در سال 1983 مقامات عالى رتبه سیا كنÙرانسى تشكیل دادند. در این كنÙرانس سرویس‌هاى جاسوسى انگلیس نیز شركت داشتند. در این نشست تصمیم گرÙته شد كه اسلام شیعه شناخته شود Ùˆ پروژه‌اى براى نابودى آن پیش بینى شود. از جمله نتایج تØقیقات این پروژه، این Ù…Øور بود: تاكتیك قدیم انگلیس مبنى بر «تÙرقه بیانداز Ùˆ Øكومت كن» بود كه موÙÙ‚ نبوده، در نتیجه باید «تÙرقه بیانداز Ùˆ نابود كن» را در پیش بگیریم. تاریخ اجراى Ø·Ø±Ø ØªØ§ سال 2010 خواهد بود.
مقام معظم رهبرى در 28 مرداد ماه 1386 در دیدار مهمانان شركت كننده در چهارمین مجمع جهانى اهل‌بیت علیهم السلام در این رابطه Ùرمودند: نگرانى جدى دیگر قدرت‌هاى استكبارى، گسترش اسلام جهاد، اسلام استقلال، اسلام عزّت Ùˆ هویت، اسلام مخال٠سلطه بیگانگان، از ایران به نقاط مختل٠دنیاى اسلام است. Ùˆ بر همین اساس ایجاد اختلا٠میان ایران Ùˆ دیگر كشورهاى اسلامى، از اهدا٠جدّى دشمنان در این مقطع است. (75) ایشان در سخنان خود در تاریخ 1/1/86 ضمن اعلام این سال به نام اتØاد ملى Ùˆ انسجام اسلامى Ùرمودند: در مورد Ù†Ùوذ شیعه Ùˆ ترویج تشیع از سوى ایران Ùˆ هلال شیعى Ùˆ از این ØرÙ‌ها، شایعه‌پراكنى مى‌كنند، یكى از شعبه‌هاى جنگ روانى این‌هاست. می‌خواهند اولا بین ملت ایران اختلا٠بیندازند، ثانیا بین ملت ایران Ùˆ ملت‌هاى دیگر مسلمان اختلا٠بیندازند. (76) برچیدن Ùناورى هسته‌اى ایران یكى از بزرگ‌ترین پرونده‌هاى مناقشه‌آمیز بین آمریكا ـ‌مØورى‌ترین بازیگر در این مناقشه‌ـ Ùˆ رژیم صهیونیستى از یك سو Ùˆ جمهورى اسلامى ایران است. این اقدام، در راستاى مهار نظام اسلامی‌ Ùˆ از بارزترین شاخصه‌هاى تقابل استراتژیكى ایران Ùˆ آمریكاست.
نایل آمدن ایران كه مهمترین Ø³Ù„Ø§Ø Ùˆ عامل قدرتش «اعتقاد مردم به Øكومتش Ùˆ Øمایت Ùˆ ارتباط تنگاتنگ با آن است» به مرØله‌ى «صنعتى شدن» در خاورمیانه‌اى كه آمریكا خود را صاØب آن می‌داند، براى آمریكا بسیار سخت است. براى آمریكایى‌ها كه Ø·Ø±Ø ØªØ³Ù„Ø· بر دنیا از جمله جهان اسلام را دنبال می‌كنند، تبدیل شدن ایران به یك قطب قابل تØمل نیست، آن هم ایرانی كه برای برون‌رÙت از دور باطل توسعه نیاÙتگى جهان سوم به الگو تبدیل شده است Ùˆ نقش ژئواكونومیك ویژه‌اى را در قرن 21 بازى می‌كند. ایرانى كه در جنگ سرد به عنوان یك كشور مهم از دید استراتژیك، نقش ژئواستراتژیك (امنیتى) آن Øائز اهمیت بود، Øالا از Øیث ژئواكونومیك (عوامل انسانى Ùˆ منابع اقتصادى) كه نیازها را توجیه می‌كند هم بیش از پیش اهمیت پیدا كرده است Ùˆ این هم‌پوشى ژئواكونومى Ùˆ ژئواستراتژى جایگاه منطقه‌اى Ùˆ Ùرا منطقه‌اى ایران در Øد بسیار بالایى ارتقا داده است. در جهانى كه به سوى منظومه‌هاى قدرت پیش می‌رود (77) Ùˆ از Øالت دو قطبى خارج شده است، ایران تلاش می‌كند در همه منظومه‌هاى جهانى قدرت Ùعال شود Ùˆ مشاركت داشته باشد. این همان پیوند زدن مؤلÙه‌هاى قدرت درونى ایران با Ùرصت‌هاى بین‌المللى موجود است. در قالب همین الگو است كه سیستم می‌تواند نقاط قوت خود را بر روى نقاط ضع٠دشمن یا دشمنان موجود متمركز كرده Ùˆ آن‌ها را وادار به تأمین Øد ممكنى از مناÙع یا مؤلÙه‌هاى امنیت ملى خود نماید. ورود ایران به بازار هسته‌ای به عنوان مؤلÙÙ‡ قدرت نظام اسلامی ایران Ùˆ شكسته شدن انØصار هسته‌ای قدرت‌هاى بزرگ بویژه آمریكا به عنوان نقط ضع٠آنها بازدارندگى (78) ایران را چنان ارتقا داده كه به كابوسى براى هیأت Øاكمه آمریكا تبدیل شده است. این وضعیت در اظهارات برخى مقامات Ùˆ صاØب‌نظران آمریكایى به ÙˆØ¶ÙˆØ Ø¯ÛŒØ¯Ù‡ می‌شود Ùˆ نشان می‌دهد كه در پى خشكانیدن ریشه ملّت ایران هستند.
«چید من» آمریكایى تØت Ùشار روØÙ‰ Ùˆ روانى ناشى از پیشرÙت‌هاى علمى، تكنولوژیك Ùˆ Ùناورى هسته‌اى Ùˆ سایر Ùناورى‌هاى Ø´Ú¯Ùت انگیز جمهورى اسلامی‌ایران، چنان به تنگ می‌آید كه به مقامات آمریكایى توصیه می‌كند به جاى برخورد نظامی ‌با ملّت ایران در پى تسلط نرم‌اÙزارى (اطلاعاتى) بر ایران باشند. اگر ایران در عرصه‌ى ملى Ùˆ Ùناورى مهار نشود، به ابرقدرت علمی‌ خطرناك براى آمریكا تبدیل می‌شود. وى كسب اطلاعات از مراكز علم ‌و Ùناورى ایران را از طریق بازرسى‌هاى مجامع بین‌المللى Ùˆ سÙارت خانه‌هاى غربى در تهران توصیه می‌كند. او تاكید دارد كه نطنز را رها كنید Ùˆ مركز سلول‌هاى بنیادی را مراقبت كنید. (79) این موضع آمریكایى‌ها درست نقطه‌ى مقابل موضع جمهورى اسلامی‌ایران است كه مقام معظم رهبرى چنین مورد تأكید قرار می‌دهند:
تلاش براى دستیابى به Ùناورى هسته‌ای Ùˆ دیگر Ùناوری‌هایى كه ایران را به اوج قله علم نزدیك می‌كند، امرى واجب Ùˆ وظیÙه‌اى ملى است Ùˆ ملت Ùˆ دولت ایران برخلا٠خواست خائنینى كه اهدا٠آمریكا را دنبال می‌كنند با پایدارى در برابر Ùشارهاى مراكز سلطه جهانى، این هد٠اساسى را دنبال خواهد كرد. (80) رهبر معظم انقلاب در دیدار زائران Øرم Øضرت امام رضا علیه السلام هم ØªØµØ±ÛŒØ ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯: «ÙÙ† آورى Ùˆ چرخه‌ى سوخت هسته‌ای، ØÙ‚ مسلم مردم ایران است Ùˆ ملت ما، بنده Ùˆ هیچ مسئولى به هیچ قیمتى زیر بار Øر٠زور آمریكا نخواهیم رÙت». (81) با تسلط جمهورى اسلامی ایران بر Ùناورى هسته‌ای، درك جدیدى از برنامه‌هاى هسته‌ای ایران در نظام بین‌الملل شكل گرÙته است. بازیگران پرونده هسته‌ای ایران به این درك رسیده‌اند كه برنامه هسته‌اى ایران غیر قابل بازگشت است. از این رو رویكردهاى ØÙ„ مسئله هسته‌ای با در نظر گرÙتن خواسته‌هاى جمهورى اسلامی ایران اÙزایش یاÙته، به Ù†Øوى كه اكنون Ú¯Ùتمان غالب در میان كلیه بازیگران پرونده هسته‌ای ایران، بر داشتن Ùناورى غنى سازى از سوى ایران با مكانیزم خاص Ùˆ بر اساس Ú¯Ùتگو Ùˆ مذاكره تاكید می‌نماید.
در یك نگاه كلى چنانكه رئیس مؤسسه مطالعات استراتژیك Ùرانسه به عنوان یكى از مؤسسات مطالعات استراتژیك اروپا، اظهار داشت، (82) علت واقعى تلاش ایالات متØده براى جلوگیرى از دستیابى جمهورى اسلامی‌ایران به Ùناوری‌هاى پیشرÙته Ùˆ ایجاد Ù…Øدودیت Ùˆ اعمال Ùشارها Ùˆ تهدید نمودن‌هاى مستمر، ریشه در توان استراتژیك ایرانیان دارد. این توان استراتژیك همان ظرÙیت رهبرى ایرانیان به عنوان قدرت برتر منطقه‌اى است. توانى كه كشورهاى هسته‌ای چون هند Ùˆ پاكستان به‌رغم اتمی بودن Ùاقد آن هستند. به عبارت دقیق‌تر، چنانچه در متون متعلق به استراتژیست‌هاى ایالات متØده كاملا مشهور است، آمریكا براى هموار كردن مسیر تÙوق بین‌المللى خود به عنوان امپراطور جهان، تمام ملت‌هایى كه ذاتا ظرÙیت رهبری منطقه‌ای Ùˆ جهان را درسابقه تاریخی خود دارند، از قدرت هماوردى با ایالات متØده Ù…Øروم كند Ùˆ ایران در سابقه تاریخى Ùˆ Ùرهنگ Ùˆ هویت ملى خود از چنین توان استراتژیكى برخوردار است Ùˆ جغراÙیایى هم كه خداوند به این ملّت مؤمن ارزانى داشته این ظرÙیت را مضاع٠كرده است. از این رو می‌توان ادعا كرد كه چنین نگاهى براى تأیید این Ùرضیه كه تقابل ایران Ùˆ آمریكا راهبردى است به تنهایى كاÙÙ‰ است.
بنابراین با توجه به مبانى رÙتارى ایران Ùˆ آمریكا در نظام بین‌الملل كنونى Ùˆ تاكتیك‌هایى كه آمریكایى‌ها براى ØÙظ Ùˆ تأمین اهدا٠استراتژیك خود كه از زمان تسلط بر خاورمیانه دنبال می‌كنند، از یك سو Ùˆ راهبردى كه جمهورى اسلامی‌ایران براى نیل به سند چشم انداز بیست ساله Ùˆ تثبیت پارادایم ثابت توسعه یاÙتگى مستقل از قدرت‌هاى صنعتى Ùˆ خواهان عبور از آن، دنبال می‌كند، از سوى دیگر، می‌توان Ú¯Ùت تقابل ایران Ùˆ آمریكا از نوع راهبردى است. در این تقابل راهبردى، تاكتیك‌هاى كنونى كه آمریكایى‌ها اتخاذ كردند، بازگشت به سیاست موازنه قوا Ùˆ مهار ایران است یعنى سیاستى كه در تاریخ 23/2/77 «ویلیام كوهن» وزیر دÙاع وقت آمریكا در كمیته Ùرعى سناى آمریكا تأكید كرد: «آمریكا مصمم است از انتقال Ùناورى هسته‌اى به ایران جلوگیرى كند.» Ùˆ یا «بیل وایت» معاون وزارت انرژى آمریكا در همین رابطه Ú¯Ùت: «مایلم اقتصاد ایران را روز به روز ضعیÙ‌تر ببینم، به طورى كه كمتر بتواند با صر٠درآمدهاى غیر متعارÙØŒ خود را تا بن دندان Ù…Ø³Ù„Ø Ù†Ù…Ø§ÛŒØ¯ØŒ كارى كه اكنون ایرانیان به آن مشغول هستند». (83) شواهد Ùˆ قرائن نشان می‌دهد، این تغییر در تاكتیك‌هاى آمریكا از سال 84 طرÙداران بیشترى پیدا كرده است. چنانچه در سیاست جدید آنها كه در مارس 2006 منتشر شده، ایران بزرگ‌ترین Ùˆ مهم‌ترین چالش آمریكا در قرن 21 است. منشأ این سیاست جدید، شكست سیاست خاورمیانه‌اى آمریكا، اÙزایش Ù†Ùوذ Ùˆ قدرت ایران، شكست نومØاÙظه‌كاران در انتخابات كنگره Ùˆ بیدارى اÙكار عمومی‌است. این سیاست كه بر تئورى دومینو استوار بود، دو پایه داشت: (84)
1. راه‌ØÙ„ خاورمیانه نظامی‌است.
2. راه Ùلسطین از بغداد می‌گذرد.
امّا در گزارش همیلتون بیكر ØªØµØ±ÛŒØ Ø´Ø¯ØŒ راه Ùلسطین از ایران می‌گذرد. دمكرات‌ها از جمله «خانم نانسى» Ùˆ «جان كرى» هم بر Ú¯Ùتگو با ایران تأكید كردند Ùˆ دبیر كل سازمان ملل نیز Ú¯Ùت اگر از من دعوت شود به ایران می‌روم. «روبرت بارنر» مأمور سابق سازمان سیا با توجه به روند رو به پیشرÙت قدرت ایران Ú¯Ùت: «ما باید این واقعیت را قبول كنیم كه ایران در آینده‌اى نزدیك كنترل خلیج Ùارس را در دست خواهد گرÙت Ùˆ زمانى كه آمریكا، عراق را ترك كند، ایران تنها قدرت منطقه‌اى خواهد بود». (85) از دو راهكار پذیرش ایران Ùˆ Ú¯Ùتگو Ùˆ برخورد با ایران با استراتژى‌هاى «لبه پرتگاه»، «اقناع»، «الزام»، «اقدام»، راهكار دوم یعنى بازگشت به سیاست مهار دو جانبه مارتین ایندایك، از سوى هیأت Øاكمه آمریكا دنبال می‌شود كه Øاصل آن قطعنامه 1737 Ùˆ 1747 شد. این راهكار در استراتژى امنیت ملى آمریكا در سال 2006 آمد Ùˆ آمریكا را وارد جنگ سرد دیگرى كرده است. امّا با رقیبى با ایدئولوژى خطرناك‌تر از كمونیسم كه ایران پرچمدار آن است. از این رو استراتژى‌هاى جنگ سرد باید باز تولید شود كه تمام مراكز Ùˆ سناریوهاى آن نیز با اهرم‌هاى نیمه سخت Ùˆ نرم در Øال اØیا شدن است. سناریوها یا تاكتیك‌هایى چون كودتاى مخملى در ایران؛ بازدارندگى نظامی ‌ایران، كنترل Ùˆ تØدید Ùˆ تهدید مناÙع مالى Ùˆ اقتصادى ایران، انزواى سیاسى ایران با پیگیرى رابطه با كشورهاى منطقه Ùˆ پيگیرى رسانه‌اى Ùˆ ارتباطاتى كه به ترتیب توسط وزارت خارجه، وزارت دÙاع، مراكز مالى Ùˆ اقتصادى جهانى، شوراى روابط خارجى Ùˆ وزارت خارجه عملیاتى می‌شود. اقداماتى چون تلاش براى بازگشایى سÙارتخانه آمریكا در ایران چنان Ú†Ù‡ رایس به صراØت بیان كرد، تقویت قومیت گرایى Ùˆ تجزیه گرایى در خوزستان Ùˆ...ØŒ ایجاد ائتلاÙ‌هاى جدید علیه ایران نظیر آنچه در شرم الشیخ قرار بود اتÙاق بیاÙتد، (86) اÙزایش جنگ روانى، (87) تØریم‌ها Ùˆ تشدید اختلاÙات شیعه Ùˆ سنّى (88) از جمله شاخصه‌هاى سیاست مهار دو جانبه ایران است كه اØیا شده است.
نتيجه:
بررسى این مسأله كه تقابل ایران Ùˆ آمریكا، راهبردى است یا تاكتیكى پرسش اساسى این مقاله بود. بررسى مبانى رÙتارى ایران Ùˆ آمریكا Ùˆ استراتژى‌ها، سیاست‌ها Ùˆ تاكتیك‌هاى اعمال شده نشان داد كه استراتژى بنیادى ایالات متØده آمریكا از زمان آغاز سلطه‌اش بر منطقه بر دو پایه ØÙظ امنیت معادله صدور انرژى به غرب Ùˆ تأمین امنیت اسرائیل بوده كه مبتنى بر رویكرد ژئوكالچریك، ژئواستراتژیك، ژئوپلتیك Ùˆ ژئواكونومیكى است. پیروزى انقلاب اسلامى در ایران Ùˆ رشد بیدارى اسلامى در منطقه Ùˆ جهان سبب تنوع سیاست‌ها Ùˆ تاكتیك‌هاى اعمال شده از سوى هیأت Øاكمه آمریكا در راستاى راهبرد اصلى این كشور در Øوزه‌هاى سیاسى، اقتصادى، Ùˆ Ùرهنگى در منطقه Ùˆ به ویژه در قبال جمهورى اسلامى ایران گردیده است كه در یك جمع بندى كلى در مقطع كنونى این تاكتیك‌ها بازگشت به همان سیاست مهار Ùˆ برخى تاكتیك‌هاى آن در دهه 1990 است. تØریم‌هاى پلكانى، مبارزه با تروریسم، تهدید به اقدام پیش دستانه به منظور جلوگیرى از دستیابى به Ø³Ù„Ø§Ø ÙƒØ´ØªØ§Ø± جمعى، پروژه دموكراسى هدایت شده، كودتاى مخملى Ùˆ آنى به منظور ایجاد خاورمیانه جدید، انعقاد پیمان‌هاى امنیتى جدید Ùˆ گسترش ناتو به شرق بویژه به همسایگان ایران Ùˆ Ùروش تسلیØات به كشورهاى منطقه به منظور جنگ سرد (Ø·Ø±Ø ÙƒÙ…Ø±Ø¨Ù†Ø¯ سبز) علیه جمهورى اسلامى ایران را در این راستا می‌توان تجزیه Ùˆ تØلیل نمود. بنابراین از بین دو Ùرضیه تاكتیكى یا راهبردى بودن تقابل ایران Ùˆ آمریكا، شواهد Ùˆ قراین ارائه شده، بر Ùرضیه دوّم صØÙ‡ گذاشت.
پی‌نوشتها:
1. ر.Ùƒ. ولیام. اى. استرونگ، گزارشى از قرن‌هاى اولیه Ùعالیت هیأت‌هاى آمریكایى براى مأموریت خارجى، بوستون (بى جا: انتشارات پیل گرم، 1990) به نقل از واعظى، Øسن، ایران Ùˆ آمریكا، چاپ سوم (تهران: سروش، 1381) ص 54 .
2. یداله Ù…Øمدى، روند Ùˆ نمودهاى سلطه‌گرایى آمریكا در ایران از آغاز تا 1357ØŒ Ùصلنامه مصباØØŒ سال چهارم، شماره 15 (پاییز 74) ص 33.
3. همان.
4. Strategy
5. ایان مك لین، Ùرهنگ علوم سیاسى آكسÙورد، ترجمه Øمید اØمدى (تهران : میزان، 1381) ص 787.
6. عزت اله عزّتى، ژئو استراتژى (تهران : سمت ك 1373) ص 7.
7. مك لین، پیشین.
8. Policy
9. مركز اطلاعات Ùˆ مدارك علمی ايران، Ùرهنگ علوم سياسی، تهران: ص 296
10. Tactic
11. داریوش آشورى، دانشنامه سیاسى، (تهران : مروارید، 1366) ص 27.
12. آندره بوÙر، مقدمه‌اى بر استراتژى، ترجمه مسعود كشاورز، (تهران: دÙتر مطالعات وزارت خارجه، 1366) ص 30.
13. Bulow
14. علیرضا ازغندى و جلیل روشندل، مسائل نظامى و استراتژیك معاصر، چاپ سوم (تهران : سمت، 1379) ص 2-3
15. Ù…Øمد منصورنژاد، «Ùرایند مطلوب گذر از نظر به عمل»، Ùصلنامه مطالعات سیاسى روز، سال دوم، شماره ششم (زمستان، 1379) ص 142.
16. غلامرضا على بابایى، Ùرهنگ روابط بین‌الملل، (تهران: دÙتر مطالعات سیاسى Ùˆ بین‌المللى، 1383) ص 20
17. سیاست چماق Ùˆ هویج: براى ترغیب یك كشور به مذاكره دو راه ØÙ„ شناخته وجود دارد؛
الÙ. نشان دادن وضعیتى كه Øری٠در صورت همكارى موقعیت بهترى (به نسبت وضعیتى كه در آن قرار دارد) كسب می‌كند.
ب. نشان دادن وضعیتى كه در صورت همكارى نكردن، Øری٠موقعیت بدترى (به نسبت وضعیتى كه در آن به سر می‌برد) كسب می‌نماید.
این مسأله مى‌تواند با نشان دادن وضعیت متضاد نیز همراه گردد. به این معنا كه كشور A وضعیتى را نشان می‌دهد كه همكارى كشور B موقعیت مناسب Ùˆ عدم همكارى كشور B موقعیت نامناسبى را براى كشور B به وجود مى‌آورد. این سیاست در اصطلاØØŒ سیاست «چماق Ùˆ هویج» نامیده مى‌شود.
در كنار این موضع سرنوشت كشور A هم مهم است . باید بررسى كرد: آیا كشور A توان كاÙÙ‰ براى ایجاد انگیزش مثبت در كشورB Ùˆ ترغیب او به همكارى دارد؟ بعلاوه آیا كشور A از توان كاÙÙ‰ براى عملى كردن تهدید خود علیه كشور B Ùˆ نتیجه ارهاب Ùˆ ارعاب او برخوردار است ØŸ
اینها مسائلى است كه در نوع انتخاب كشور B به همكارى یا عدم همكارى مؤثر است. نمونه چنین سیاستى را در سیاست خارجى آمریكا نسبت به عربستان در مقطع كنونى به خوبى می‌توان نشان داد. (تهدید به تجزیه از یك سو Ùˆ Ùروش Ø³Ù„Ø§Ø Ø¨Ù‡ این كشور از سوى دیگر)
18. كیهان، 21/5/86، ص 14
19. رسالت 19/2/70.
20. كیهان، 31/5/86، ص 3
21. صØÛŒÙÙ‡ نور، ج 21ØŒ ص 96
22. كیهان، 2/3/1381 و 27/10/1376، ص 3 و 1
23. كیهان، 27/2/86، صص 3 و 1
24. همان.
25. Geoculturic
26. Geostrategic
27. Geoeconomic
28. واعظى، پیشین، ص 314
29. همان، ص 315 317
30. Ù…Øمدعلى برزگر، اخلاق Ùˆ سیاست از دیدگاه امیر المومنین علیه السلام (پایان نامه تØصیلى كارشناسى ارشد) (قم : مجتمع آموزش عالى شهید Ù…Øلاتى، 1382) ص 157
31. كلمات قصار؛ پندها Ùˆ Øكمت‌ها (بى جا: مؤسسه تنظیم Ùˆ نشر آثار امام خمینى (ره))ØŒ ص 154
32. سى دى به سوى نور، شماره 2، تهیه شده سپاه پاسداران انقلاب اسلامى.
33. كلمات قصار، پیشین.
34. Ù…Øمد منصورى نژاد، «جهانى شدن به روایت Ùوكویاما» Ùصلنامه مطالعات سیاسى روز، سال دوم، شماره Ù‡Ùتم (بهار 1382) صص 129 138
35. واعظى، پیشین، ص 323
36. Hegemony: هژمونى در سیستم بین‌المللى به معناى آن است كه یك قدرت عموما در شیوه Ùˆ مدیریت ابتكار عمل را در دست دارد Ùˆ داراى برترى بدون منازعه‌اى است. [ر. Ùƒ . بهادر امینیان، آمریكا Ùˆ ناتو؛ پایایى گسترش ناتو Ùˆ هژمونى آمریكا (تهران: دانشگاه امام Øسین علیه السلام)] 6831ØŒ ص 227.
36. ابراهیم متقى، نبرد نامتقارن ایران Ùˆ آمریكا، «همشهرى دیپلماتیك»، سال اول، شماره اول (Ùروردین 85ØŒ ص 21)Ø› دبلیو بگى، چارلز اوجین، آر Ùˆ تیكÙØŒ سیاست خارجى آمریكا؛ الگو وروند، ترجمه اصغر دستمالچى (تهران : دÙتر مطالعات سیاسى بین‌المللى)ØŒ 1382ØŒ صص 239 254
37. ابراهیم متقى، «ام القراى اسلامی و صدور انقلاب»، همشهرى دیپلماتیك، سال اول، شماره یازدهم (نیمه بهمن 85) ص 16
39. سید عبدالعلى قوام، جهانى شدن Ùˆ جهان سوم، چاپ دوم (تهران : دÙتر مطالعات سیاسى بین‌المللى، 1383) ص 93 -94.
40. اØمد نقیب زاده، «سیاست جنوب جنوب»، همشهرى دیپلماتیك، سال اول، شماره هشتم (نیمه آبان 85) ص 33 -32
41. Geoplitic: ژئوپلتیك به طراØÙ‰ سیاست خارجى كشور با توجه به عوامل جغراÙیایى Ùˆ جمعیتى آن Ú¯Ùته می‌شود. [نوروزى، Ùرهنگ Ùˆ اصطلاØات سیاسى، چاپ هشتم . تهران : نى، 1379ØŒ ص 511] Ùˆ :Geostrategic ژئواستراتژیك به تنظیم سیاست (نظامى) كشور با توجه به جغراÙیاى سیاسى آن Ú¯Ùته می‌شود. (همان) در واقع ژئواستراتژى به تأثیر سیاست بر Ù…Øیط می‌پردازد.
42. سید قاسم ذاكرى، كتاب خاورمیانه (1)، ویژه مسائل و چالش خاورمیانه، تهران : ابرار معاصر تهران، 1383، صص 209 -238
43. كیهان، 29/5/1386، ص 3
44. كیهان، 31/5/1386، ص 3
45. Øشمت اله ÙلاØت پیشه . «رÙتار غرب در قبال ایران . 1357 1380»، Ùصلنامه مطالعات سیاسى روز، سال اول، شماره دوم (زمستان 1380) صص 99 -119
46. «استانسÙیلد ترنر» رئیس سازمان سیا در 15 بهمن 1357 به نقل از Øشمت اله ÙلاØت پیشه، ص 103
47. Containment.
48.«هلال بØران»: این هلال خاورمیانه Ùˆ سراسر كشورهاى كرانه اقیانوس هند را در بر می‌گیرد Ùˆ ایران در مركزیت آن قرار دارد. به اعتقاد برژینسكى هلالى از بØران سراسر كشورهاى سواØÙ„ اقیانوس هند را در بر گرÙته است. این كشورها با ساختار شكننده سیاسى اجتماعى در منطقه‌اى داراى اهمیت Øیاتى براى مناÙع ایالات متØده قرار گرÙته اند Ùˆ عمدتا در معرض Ùرو پاشى قرار دارند. [ر. Ùƒ . جمیله كدیور، رویارویى انقلاب اسلامى ایران Ùˆ آمریكا (تهران : اطلاعات، 1379) صص 206 207Ø› ر. Ùƒ . دÙتر مطالعات سیاسى بین‌المللى، مجموعه مقالات سیمنار بررسى مسائل خلیج Ùارس (تهران : 1368) ص 18.]
49. این قانون در (15 / 3 / 75. 6 اوت 1996 م) در راستاى سیاست مهار دو جانبه به امضاى كلینتون رسید. (مجتبى، امیرى، «ایران و آمریكا؛ نگاهى دیگر»، اطلاعات سیاسى اقتصادى، شماره 1375) 95 96 (ص 61) داماتو رئیس بانكدارى سناى آمریكا و گینگریچ رئیس مجلس نمایندگان آمریكا بودند.
مقامات دولت كلینتون اظهار داشتند كه سیاست مهار دو جانبه به معناى كنار گذاشتن ملاØظات قبلى دایر بر ØÙظ توازن قدرت بین ایران Ùˆ عراق نیست، بلكه هد٠ØÙظ موازنه قدرت بین دو كشور در پایین‌ترین Ø³Ø·Ø ØªÙˆØ§Ù†Ø§ÛŒÙ‰ اقتصادى Ùˆ نظامى آنهاست.
سیاست مهار دو جانبه ایران بر دو پایه نظامى Ùˆ اقتصادى از یك سو Ùˆ پایه سیاسى كه همان باز نگهداشتن باب Ú¯Ùتگو است از سوى دیگر، استوار بود.
مارتین ایندایك در این خصوص Ú¯Ùت آمریكا از این پس دیگر علاقه‌اى به ادامه یاÙتن بازى ØÙظ تعادل قوا میان ایران Ùˆ عراق ندارد. زیرا قدرت ایالات متØده آمریكا Ùˆ كشورهاى دوست Ùˆ متØد آن در منطقه همچون مصر، اسرائیل، عربستان سعودى، تركیه Ùˆ كشورهاى عضو شوراى همكارى خلیج Ùارس امكان می‌دهد كه به خوبى از عهده رویارویى با دو رژیم ایران Ùˆ عراق برآیند. دیگر نیاز نیست كه به یكى از این دو رژیم براى مقابله با دیگرى وابسته باشیم . (على لاهوتى، «ایالات متØده Ùˆ امنیت خلیج Ùارس» اطلاعات سیاسى، اقتصادى، شمار 89 90 (مهر Ùˆ آبان 1372) ص 16
50. كیهان، 2/2/80، ص 7
51. كیهان، 30/4/77، ص 2
52. همان.
53. كیهان، 2/2/80، ص 7
54. سرژ لاتوشه، غربى‌سازى جهان، ترجمه Ùرهاد مشتاق صÙت . (تهران : سمت، 1379) صص 104 -137
55. امینیان پیشین، صص 188- 190
56. جورج دبلیو بوش در 29 ژانویه 2002 Ù… (9 بهمن ماه 1380) در Øضور نظامیان بلند پایه آمریكا Ùˆ مهمانان خارجى، برخى گروههاى اسلام گراى خاورمیانه را از مصادیق گروه‌هاى تروریستى معرÙÙ‰ كرد Ùˆ كشورهاى مستقل ایران، كره شمالى را در كنار عراق «مØور شرارت Ùˆ شیطانى» توصی٠نمود Ùˆ Ú¯Ùت: «این رژیم‌ها با تلاش براى به دست آوردن تسلیØات كشتار جمعى، جهان را در معرض خطرى جدى Ùˆ رو به تزاید قرار داده‌اند. آنان می‌توانند این سلاØ‌ها را در اختیار تروریست‌ها قرار دهند.»
(عظیمى شوشترى Ùˆ...ØŒ آمریكا Ùˆ Ú¯Ùتمان استكبارى، چاپ سوم) قم: زمزم هدایت، 1386 (صص 65 66).
57. ØµØ¨Ø ØµØ§Ø¯Ù‚ØŒ 22/5/1386ØŒ ص 2
58. Øسین علیخانى، تØریم ایران Ø› شكست یك سیاست، ترجمه Ù…Øمد متقى نژاد، تهران : دÙتر مطالعات سیاسى Ùˆ بین‌المللى، 1380
59. كیهان، 28/2/86ØŒ ص 2. روزنامه گاردین این اقدام را اØمقانه دانست Ùˆ نوشت این اقدام به Ù†Ùع آمریكا نیست . روزنامه Ùیگارو هم نوشت اگر آمریكایى‌ها تصور می‌كنند به این ترتیب می‌توانند به برنامه هسته‌ای ایران پایان دهند، مرتكب اشتباهى استراتژیك شده‌اند. (كیهان، 28/ 5/86ØŒ ص 14).
60. اسداله خلیلى، برخورد آمریكا با ایران در دور جدید، Ùصلنامه مطالعات سیاسى روز، شماره پانزدهم (بهار 84) ص 111.
61. همان.
62. كیهان، 31/5/1386، ص 2
63. و سایر بنیادهاى آمریكایى كه كمك‌هاى سالانه در این زمینه ارائه می‌كنند. ر. ك . Index Grants Foundation The ... ,2002 and 2001
64. ر.ك.خلیلى ص 141 160
65. ر.Ùƒ. Ù‡Ùته نامه ØµØ¨Ø ØµØ§Ø¯Ù‚ØŒ ص 8
66. Ùوكویاما عضو مؤسسه «رند» وابسته به پنتاگون است.
67. سیامك باقرى، پروژه خاورمیانه بزرگ Ø› طرØÙ‰ در راستاى استعمار Ùرانوین، (تهران : اداره سیاسى نمایندگى ولى Ùقیه در سپاه 1384) ص 137
68. كمربند سبز يا «پرده سبز» چنانچه رابين رايت نويسنده آمريكايی اذعان داشته به ايجاد جبهه‌ای در منطقه خاورميانه عليه ايران اطلاق می‌شود كه تداعی‌كننده جنگ سرد آمريكا عليه ايران است. ص 19 (ØµØ¨Ø ØµØ§Ø¯Ù‚ØŒ 15/5/86 ص 8)
69. ØµØ¨Ø ØµØ§Ø¯Ù‚ØŒ 22/5/86ØŒ ص 11
70. كارشناس امور دÙاعى سیاست خارجى آمریكا در مؤسسه بین‌المللى مطالعات استراتژیك لندن درباره هد٠آمریكا از ارسال 63 میلیارد دلار Ø³Ù„Ø§Ø Ø¨Ù‡ خاورمیانه Ú¯Ùت این پدیده با هد٠مقابله با Ù†Ùوذ ایران در منطقه صورت می‌گیرد (ØµØ¨Ø ØµØ§Ø¯Ù‚ØŒ 22/5/86ØŒ ص 11).
71. روزنامه جمهورى اسلامى، 11/5/86، ص 16
72. Ù‡Ùته نامه ØµØ¨Ø ØµØ§Ø¯Ù‚ØŒ 15/ 5/86 ص 8 Ùˆ 22/5/86ØŒ ص 11
73. ر. Ùƒ . آلاسدایر درایسدل Ùˆ جو الداچ، بلیك، جغراÙیاى سیاسى خاورمیانه Ùˆ شمال Ø¢Ùریقا، ترجمه درهّ میر Øیدر (تهران : دÙتر مطالعات سیاسى بین‌المللى، صص 197 -227
74. پروژه اسلام زدایى را در همین راستا باید تØلیل نمود. نامیدن سال 1386 به نام اتØاد ملى Ùˆ انسجام اسلامى خنثى كردن چنین پروژه‌اى را هد٠قرار داده است.
75. كیهان، 29 / 5 / 86، ص 3
76. كیهان، 10/5/1386، ص 10
77. ر.Ùƒ. «تØولات ژئواستراتژیك در قرن بیست ویكم» به نقل از سایت :
.0001ID asp?category.category News.com.agahsazi.www
78. كاهش Ùˆ تØدید تهدیدهاى آمریكا علیه جمهورى اسلامى ایران، موقعیت ایران را براى بازى Øاصل جمع غیر صÙر ارتقا داده است Ùˆ اعتماد مردم را به نظام اسلامى تقویت نموده است، این پدیده به سرمایه اجتماعى این نظام تبدیل شده است.
79. اسماعيلی، كارشناس اقتصادی نيم مذاكرات هسته‌ای جمهوری اسلامی، همايش نخبگان بسيجی در قم: 25/11/84.
80. یداله جوانى، «Ùناورى هسته‌ای Ùˆ مواضع اصولى رهبر معظم انقلاب اسلامى»، Ùصلنامه مطالعات سیاسى روز، سال سوم، شماره دوازدهم (تابستان 84) ص 41.
81. كیهان، 25/1/85، ص 3.
82. روزنامه همشهرى، 31/2/84، ص 2 ضمیمه .
83. سیامك باقرى، ایران هسته‌ای روندها و چالش‌ها (تهران : اداره سیاسى سپاه، 1383) ص 35.
84. ر.Ùƒ. مواضع دیك چنى، رامسÙلد، جان بولتون، Ù‡Ùته نامه ØµØ¨Ø ØµØ§Ø¯Ù‚ØŒ 18 / 10 / 86ØŒ ص 11. در Ù‡Ùته اخیر هم جورج بوش Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù‡ كه اگر آمریكا از عراق بیرون رود، باید شاهد شكست‌هاى پى در پى در سایر نقاط باشد، كه تئورى دومینو را تداعى می‌كند.
85. سیامك باقرى، «ایران قدرتمند»، Ùصلنامه مطالعات سیاسى روز، سال چهارم، شماره بیستم (تابستان 85) ص 6 -4
86. روزنامه جمهورى اسلامى، 11/5/86، ص 16 (قرار بود برخى از كشورهاى عرب منطقه علیه جمهورى اسلامى با آمریكا بر سر مسئله عراق، لبنان و ... همراهى كنند).
87. روزنامه انگلیسى گاردین ادعا كرد با توجه به روند Ùزاینده تنش‌ها بین ایران Ùˆ آمریكا بر سر مسئله قاچاق تسلیØاتى Ùˆ ترس از هسته‌ای شدن ایران، Øمله آمریكا به ایران Ù…Øتمل است. (روزنامه جمهورى اسلامى، 25/6/86ØŒ ص 2) نیویورك تایمز هم نوشت متØدین «دیك چنى» معاون بوش به طور Ù…Øرمانه این بØØ« را Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ كه آمریكا باید اسرائیل را به در نظر گرÙتن اقدام نظامى علیه تأسیسات هسته‌ای ایران ترغیب كند. (كیهان، 26/5/86ØŒ ص 2).
88. مواضع امام جمعه مكه معظمه علیه شیعه Ùˆ نظام جمهورى اسلامى ایران در Ù‡Ùته گذشته Ùˆ غیر طبیعى بودن Øالت وى شاخصه این تاكتیك است. (روزنامه جمهورى اسلامى، 5/6/1386ØŒ ص 2).