نماینده آمریکا در خصوص Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù† تقاضای ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی Ú¯Ùت: «آمریکا در Øال مطالعه این درخواست است» Ùˆ این مشابه پاسخی است Ú©Ù‡ پیشتر آمریکایی‌ها داده بودند. کشورهای در Øال توسعه نیز Ú©Ù‡ Øمایت خود را از عضویت ایران نشان دادند، تأکید کردند با عضویت عراق Ùˆ اÙغانستان نیز مخالÙت خواهند کرد.
لازم به‌ذکر است وتو شدن بیستمین درخواست ایران در Øالی صورت گرÙت Ú©Ù‡ کشورهای اروپایی وعده داده بودند، Øمایت Ùعال خود را از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی در نشست اخیر نشان دهند.[Û±]
پیشینه
سازمان تجارت جهانی جانشین مواÙقتنامه عمومی تعرÙÙ‡ Ùˆ تجارت (GATT) می‌باشد. تلاش کشورهای غربی در جهت آزادی تجارت Ùˆ Øذ٠موانع Ú©Ù„ÛŒ تجارت آزاد موجب شکل‌گیری مواÙقتنامه عمومی تعرÙÙ‡ Ùˆ تجارت (گات) شد. این مواÙقتنامه در ظر٠پنجاه سال موÙÙ‚ شد بسیاری از موانع تعرÙه‌ای Ùˆ غیرتعرÙه‌ای تجارت را از میان بردارد.[Û²]
اهدا٠عمده مواÙقتنامه عمومی تعرÙÙ‡ Ùˆ تجارت، ارتقای Ø³Ø·Ø Ø²Ù†Ø¯Ú¯ÛŒ برای کشورهای عضو، Ùراهم آوردن امکانات اشتغال کامل، اÙزایش درامدهای واقعی Ùˆ Ø³Ø·Ø ØªÙ‚Ø§Ø¶Ø§ØŒ بهره‌برداری مؤثرتر از منابع جهانی Ùˆ گسترش تولید Ùˆ تجارت بود. تØقق این اهدا٠در چارچوب مقررات گات، از طریق Ùراهم ساختن ترتیباتی جهت کاهش اساسی تعرÙه‌ها Ùˆ سایر موانع تجاری Ùˆ نیز برطر٠کردن تبعیضات تجاری بوده است. اصلی‌ترین Ùعالیت گات نیز کاهش تعرÙه‌های گمرکی به‌عنوان مهم‌ترین مانع بر سر راه واردات Ùˆ صادرات کشورها بوده است.
در چارچوب گات و طی سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۹۴ هشت دور مذاکره بین کشورهای عضو به‌عمل آمد که عبارتند از: ۱) مذاکرات ژنو ۱۹۴۷؛ ۲) مذاکرات آنسی ۱۹۴۹؛ ۳) مذاکرات تورکوای ۱۹۵۱ ـ ۱۹۵۰؛ ۴) مذاکرات ژنو ۱۹۵۶؛ ۵) مذاکرات دیلن مجدداً در ژنو ۱۹۶۲ ـ ۱۹۶۰؛ ۶) مذاکرات دور کندی در ژنو بین سال‌هال ۱۹۶۷ ـ ۱۹۶۴؛ ۷) مذاکرات دور توکیو بین سال‌های ۱۹۷۹ ـ ۱۹۷۳ و ۸) مذاکرات دور اروگوئه بین سال‌های ۱۹۹۴ ـ ۱۹۸۶.[۳]
نتایج وسیع دور اروگوئه ضرورت ایجاد نهادی برای تسهیل، اجرا، اداره Ùˆ عمل کردن تواÙقات Øاصله را Ù…Øسوس می‌ساخت، لذا سازمان جهانی تجارت به‌منظور جامه عمل پوشاندن به اهدا٠تعیین‌شده در مواÙقتنامه‌های مختل٠Øاصل از دور اروگوئه در سال Û±Û¹Û¹Û´ به‌وجود آمد. در رأس این سازمان یک Ú©Ù†Ùرانس وزارتی قرار دارد Ú©Ù‡ Øداقل هر دو سال یک‌بار تشکیل جلسه داده Ùˆ خطوط Ú©Ù„ÛŒ Øرکت سازمان Ùˆ تجارت جهانی را مشخص می‌سازد. رهنمودها Ùˆ سیاست‌های توصیه‌شده توسط Ú©Ù†Ùرانس وزارتی به «شورای عمومی» ارجاع می‌گردد تا راهکار مناسب جهت اجرایی کردن سیاست‌ها را تعیین کند. شورای عمومی در این راه از Ú©Ù…Ú© سه شورای وابسته به خود بهره‌مند می‌گردد:
ـ شورای تجارت کالاها؛
ـ شورای تجارت خدمات؛
ـ شورای تجارت مالکیت معنوی.
دبیر Ú©Ù„ سازمان نیز در رأس دبیرخانه وظیÙÙ‡ اجرای مصوبات ارکان مختل٠سازمان را عهده‌دار می‌باشد.[Û´]
هد٠اصلی سازمان دستیابی به تجارت آزاد در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù† می‌باشد لذا کلیه اقدام‌هایی Ú©Ù‡ بتواند در زمینه‌ آزادسازی تجاری مؤثر واقع شود جزئی از برنامه کاری سازمان خواهد بود.[Ûµ]
کشورهایی Ú©Ù‡ خواهان عضویت در WTO بوده‌اند به‌دنبال کسب تسهیلاتی جهت بخش‌های صادراتی کشورشان بوده Ùˆ نیز اینکه با جذب سرمایه، انتقال تکنولوژی Ùˆ ایجاد اشتغال زمینه‌های توسعه را Ùراهم سازند. گروهی نیز سعی می‌کردند با بهره‌گیری از مواÙقتنامه‌های موجود شرایطی در بلندمدت برای خود به‌وجود آورند Ú©Ù‡ ساختار اقتصادی Ù€ اجتماعی آنان را بهبود بخشیده Ùˆ به تنوع تولیدات Ùˆ اÙزایش توان صادراتی‌شان بینجامد.[Û¶]
صرÙ‌نظر از انگیزه خاص هر کشور برای عضویت به‌نظر می‌رسد دلیل اصلی برای کلیه کشورها «میل به ایÙای نقش در سازمانی است Ú©Ù‡ در آن تصمیمات کلیدی Ùˆ مذاکرات مؤثر بر تجارت بین‌المللی اتخاذ Ùˆ اجرا می‌گردد».[Û·]
ایران قبل از انقلاب به‌عنوان ناظر در جلسات Ùˆ مذاکرات گات Øضور داشت Ùˆ در بعضی موارد Ùعالیت قابل توجهی نیز از خود بروز می‌داد. دلیل عدم عضویت رسمی ایران در گات قبل از انقلاب چندان مشخص نیست. بعد از پیروزی انقلاب نگرش چندان مثبتی نسبت به نظام بین‌الملل وجود نداشت. منازعات داخلی اوایل انقلاب، گروگانگیری، تØریم اقتصادی، جنگ تØمیلی Ùˆ تبعات آن سبب شد Ú©Ù‡ در مقطع Û±Û³Û¶Û¸ Ù€ Û±Û³ÛµÛ¸ تجارت خارجی ایران Ù…Øدود به Ùروش Ù†Ùت، واردات اقلام ضروری Ùˆ صادرات مواد غیرنÙتی گردد. خاتمه جنگ مصاد٠با سال‌های اولیه مذاکرات دور اروگوئه گردید، اما علی‌رغم پیشنهاد گات متأسÙانه غÙلت مسئولان از مسائل Ùˆ تØولات تجارت بین‌الملل سبب شد جمهوری اسلامی ایران نتواند نقشی در این زمینه به‌عهده بگیرد Ùˆ عضویت کشور در سازمان جهانی تجارت به تعویق اÙتد.[Û¸]
خاتمه جنگ ایران Ùˆ عراق مصاد٠با پایان یاÙتن برخوردهای ایدئولوژیک بین شرق Ùˆ غرب، Ùروپاشی شوروی Ùˆ اضمØلال بلوک شرق گردید. مذاکرات دور اروگوئه در Øقیقت بیان عریان روند جهانی شدن اقتصادی Ùˆ استیلای قدرت اقتصادی بر قدرت سیاسی بود اما سیاست خارجی ایران همچنان عوامل سیاسی امنیتی را به‌عنوان مهم‌ترین ابزار تØلیلی خود به‌کار می‌برد. وقتی در سال Û±Û¹Û¹Ûµ سازمان جهانی تجارت کار خود را آغاز کرد سیاست خارجی ایران متوجه اهمیت شرکت در روند مذاکرات Ùˆ عضویت در سازمان جهانی با امکان تصمیم‌گیری گسترده در زمینه مبادلات تجاری اعضا Ùˆ ضمانت اجرای تصمیمات شد. کاهش تدریجی سهم ایران در تجارت جهانی Ùˆ تلاش برای بازگشت به نقش برتر منطقه‌ای قبلی سبب شد عضویت در سازمان مدنظر قرار گیرد Ùˆ در سال Û±Û³Û·Ûµ تقاضای عضویت در WTO از سوی جمهوری اسلامی ایران Ù…Ø·Ø±Ø Ú¯Ø±Ø¯Ø¯ØŒ اما مخالÙت آمریکا با این تقاضا باعث شد این موضوع برای اولین‌بار در ماه مه Û²Û°Û°Û± در دستور کار شورای عمومی سازمان جهانی تجارت قرار گیرد.[Û¹] هرچند از سال Û±Û³Û¸Û° به بعد نیز آمریکا با Ø·Ø±Ø Ùˆ بØØ« درباره الØاق ایران مخالÙت کرده است.[Û±Û°]
در جهت عضویت ایران در WTO نیز سازمانی به‌عنوان «نمایندگی تام‌الاختیار دولت برای مذاکرات تجاری» در وزارت بازرگانی به‌وجود آمد تا بتواند Ø·Ø±Ø Ø¬Ø§Ù…Ø¹ Ùوق‌الذکر را تهیه نموده Ùˆ راهکار مناسبی برای عضویت در نظر گیرد.[Û±Û±]
همچنان Ú©Ù‡ تقاضاهای پیاپی ایران جهت عضویت در سازمان تجارت جهانی توسط ایالات متØده وتو می‌شد؛ ایران Ùˆ اتØادیه اروپا در کنار تواÙقات در باب مسائل هسته‌ای ایران به تواÙÙ‚ÛŒ در این باب دست یاÙتند. در این راستا عنوان شده بود Ú©Ù‡: «سه کشور اتØادیه اروپا از آغاز مذاکرات پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی به‌طور Ùعال Øمایت خواهد کرد».[Û±Û²]
تواÙÙ‚ Ùوق موجب شد Ú©Ù‡ در آستانه Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù† بیستمین درخواست پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی انتظاراتی Ù…Ø·Ø±Ø Ú¯Ø±Ø¯Ø¯ Ú©Ù‡ این‌بار این درخواست با تلاش کشورهای اروپایی مورد پذیرش قرار خواهد گرÙت. اما علی‌رغم این تعهد این‌بار نیز درخواست پذیرش ایران با وتوی ایالات متØده منتÙÛŒ گردید.
دیدگاه‌ها و نظریات
دکتر خرازی، وزیر امورخارجه ایران در پاسخ به این پرسش Ú©Ù‡ چرا بار دیگر عضویت ایران در WTO توسط آمریکا رد شده است؟ خاطرنشان ساخت: «این نشانه دشمنی آمریکا با ما است Ú©Ù‡ هیچ‌وقت اجازه نمی‌دهد این مذاکرات شروع شود Ùˆ از ØÙ‚ وتوی خود استÙاده می‌کند Ùˆ طبیعتاً یکی از موضوعاتی Ú©Ù‡ با اتØادیه اروپا Ùˆ سه کشور اروپایی مذاکره‌کننده Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯Ù‡ این مسئله بود Ú©Ù‡ اینها تلاش کنند این مانع را بردارند». ÙˆÛŒ اÙزود؛ «این از موضوعاتی است Ú©Ù‡ ما با اروپا مذاکره خواهیم کرد».[Û±Û³]
Øسن روØانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز در پاسخ به سئوالی مبنی بر ارزیابی‌اش از عملکرد اروپا در قبال ورود ایران به سازمان تجارت جهانی WTO در Øالی‌که این‌بار نیز درخواست ایران به‌دلیل وتوی آمریکا رد شد، عنوان کرد: «اتØادیه اروپا در این اجلاس Øمایت را انجام داده، اما به‌نظر ما این کار هنوز کاÙÛŒ نیست». ÙˆÛŒ ادامه داد: «اروپا همچنان باید به تعهد خودش پایبند باشد Ùˆ برای اجلاس‌های آتی خود را آماده کند تا با جدیت بیشتری در این زمینه Ùعالیت کند».
ÙˆÛŒ با اشاره به اجلاس اخیر WTO ابراز داشت: «اتØادیه‌ اروپا از ورود ایران به سازمان تجارت جهانی Øمایت کرد. نماینده اتØادیه Ø·ÛŒ سخنرانی، Øمایتش را اعلام کرد، اما ورود به این سازمان نیاز به اجماع دارد، نماینده آمریکا Ú¯Ùته بود دستورالعمل لازم را برای این جلسه ندارد، پس جلسه به بعد مؤکول شد».
روØانی خاطرنشان کرد: «یکی از بندهای مواÙقتنامه پاریس این است Ú©Ù‡ سه کشور قول Øمایت جدی از ورود ایران به سازمان تجارت جهانی را داده‌اند».[Û±Û´]
عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوی هیأت وزیران نیز درباره وتوی عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی از سوی آمریکا هم Ú¯Ùت: «به هر Øال ما در روابط خارجی خود با آمریکا مشکل داریم. آنها این‌گونه اقدام می‌کنند اما امیدواریم به هر Øال طرÙ‌های اروپایی به تعهدات خود در این زمینه عمل کنند».
رمضان‌زاده با بیان اینکه به‌عنوان یک برنامه عضویتمان را در WTO پیگیری می‌کنیم، ادامه داد: «مذاکرات مرØله دوم خود با اروپایی‌ها را تازه شروع کرده‌ایم Ùˆ انتظار داریم هرچه زودتر به نتیجه برسد، ما زمان Ù…Øدودی داریم».[Û±Ûµ]
دکتر خرازی همچنین در خصوص تعهد اتØادیه اروپا در این باب عنوان نمود: «کشورهای اروپایی متعهد شدند تلاش نمایند Ú©Ù‡ این مسئله به‌طور جدی دنبال شود البته نمایندگان اتØادیه اروپا مواضع خوبی در این خصوص داشتند اما متأسÙانه آمریکا مجدداً مواÙقت نکرد Ùˆ درخواست ایران را دوباره وتو کرد».[Û±Û¶]
ÙˆÛŒ همچنین در Ú©Ù†Ùرانس مطبوعاتی مشترکی Ú©Ù‡ در تهران با دلامینی زوما، همتایش در Ø¢Ùریقای جنوبی داشت، ØªØµØ±ÛŒØ Ú©Ø±Ø¯: «اروپایی‌ها تعهد کرده‌اند تلاش جدی‌شان را انجام دهند تا ایران بتواند مذاکراتش را برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی آغاز کند». ÙˆÛŒ ادامه داد: «متأسÙانه آمریکا با شروع مذاکرات مواÙقت نکرد Ùˆ به‌نوعی این تصمیم را وتو کرد. در عین Øال نمایندگان اتØادیه اروپا مواضع خود را داشتند». خرازی در ادامه با انتقاد از عملکرد Ùعلی اروپا در قبال برآوردن تعهداتشان ØªØµØ±ÛŒØ Ú©Ø±Ø¯: «اروپا باید نهایت تلاشش را برای رÙع مانع به‌کار گیرد. ما مذاکراتمان را به‌طور جدی آغاز کرده‌ایم Ùˆ امیدواریم مجموعه تعهداتی Ú©Ù‡ اروپا در مقابل تعلیق موقت داده، انجام شود».[Û±Û·]
در همین Øال یک دیپلمات ایرانی شاغل در نمایندگی جمهوری اسلامی در دÙتر ژنو سازمان ملل تأکید کرد: «Øمایت‌های کشورهای مختل٠به‌ویژه اتØادیه اروپا از تقاضای ایران در این سازمان بی‌سابقه بود». به Ú¯Ùته وی، پاراگوئه Ú©Ù‡ ریاست گروه کشورهای در Øال توسعه را در این سازمان برعهده دارد، در سخنان خود تأکید کرد Ú©Ù‡ موضع‌گیری آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران در سازمان تجارت جهانی به Øیثیت این سازمان لطمه وارد می‌کند.
ÙˆÛŒ خاطرنشان کرد: «در جلسه مذکور همچون جلسات گذشته آمریکا اعلام کرد Ú©Ù‡ واشنگتن در Øال بررسی تقاضای ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی است، لیکن کشورهای دیگر تأکید کردند Ú©Ù‡ آمریکا باید هرچه سریع‌تر موضع خود را در خصوص عضویت ایران روشن کند».
این دیپلمات ایرانی خاطرنشان ساخت: «این کشورها با واکنش تند نسبت به موضع‌گیری آمریکا ابراز داشتند Ú©Ù‡ واشنگتن در صورتی‌که با الØاق جمهوری اسلامی ایران به سازمان تجارت جهانی مشکل دارد باید به صراØت آن را اعلام کند Ùˆ یا اینکه تاریخ دقیقی را برای این موضوع مشخص کند».
ÙˆÛŒ اÙزود؛ «کشورهایی Ú©Ù‡ در نشست اخیر از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی Øمایت کردند بسیار بیش از کشورهایی بوده Ú©Ù‡ در نشست‌های گذشته از عضویت تهران در این سازمان Øمایت کرده بودند». به Ú¯Ùته این دیپلمات تقاضای عضویت ایران همچنان در دستور سازمان تجارت جهانی باقی مانده Ùˆ در نشست عمومی این سازمان Ú©Ù‡ اواسط ماه Ùوریه در ژنو برگزار خواهد شد، بار دیگر مورد بررسی قرار خواهد گرÙت».[Û±Û¸]
سرپرست دÙتر نمایندگی تام‌الاختیار تجاری ایران نیز Ú¯Ùت: «تعهدات اروپا در قرارداد پاریس (برای Øمایت Ùعالانه از آغاز مذاکرات الØاق ایران به سازمان تجارت جهانی) عمل نشد». اسÙندیار امیدبخش Ú©Ù‡ پیشتر از اØتمال پذیرش درخواست ایران در WTO خبر داده بود، Ú¯Ùت: «در عالم دیپلماتیک اتÙاقاتی می‌اÙتد Ú©Ù‡ خارج از توقع است». ÙˆÛŒ ادامه داد: «قرار بود غیرمتعهدها Ùˆ اتØادیه اروپا پذیرش عضویت عراق Ùˆ اÙغانستان را در برابر پذیرش عضویت ایران قرار دهند. اما عضویت این دو کشور به‌عنوان ناظر در سازمان تجارت جهانی پذیرÙته شد Ùˆ هیچ‌یک از کشورها نخواست در خصوص عضویت این دو کشور مخالÙتی کند». امیدبخش در خصوص تعهد اتØادیه اروپا برای Øمایت از عضویت ایران Ú¯Ùت: «باید نمایندگان ایران در نشست سازمان تجارت جهانی Ú©Ù‡ در بروکسل برگزار می‌شود، گزارش دهند تا ببینیم Ú†Ù‡ اتÙاقی رخ داده است. به هر Øال اروپا یا توÙیقی در جلب Øمایت آمریکا نداشته Ùˆ یا نخواسته اقدامی جدی در این رابطه به‌عمل آورد». سرپرست دÙتر نمایندگی تام‌الاختیار تجاری ایران ØªØµØ±ÛŒØ Ú©Ø±Ø¯: «باید منتظر بمانیم Ùˆ ببینیم بیست‌ویکمین درخواست ایران Ú©Ù‡ در نشست Ùوریه (بهمن‌ماه) Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒâ€ŒØ´ÙˆØ¯ØŒ Ú†Ù‡ وضعیتی پیدا خواهد کرد».[Û±Û¹]
وزیر امور اقتصادی Ùˆ دارایی نیز در این خصوص تنها ابراز امیدواری کرد Ú©Ù‡ در آینده نزدیک، عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی عملی شود. ÙˆÛŒ مرØله اول عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی WTO را پذیرش ایران به‌عنوان یک عضو ناظر دانست Ùˆ ØªØµØ±ÛŒØ Ú©Ø±Ø¯: «به هر Øال باید توجه کنیم Ú©Ù‡ این امر یک Ùرایند طولانی شامل Ú¯Ùت‌وگو Ùˆ مذاکرات پیچیده است».
وزیر اقتصاد البته به انجام تغییرات اساسی در اقتصاد ایران معتقد است Ùˆ می‌اÙزاید؛ «باید موضع ایران در تجارت، صنایع Ùˆ سیاست‌های تعرÙه‌ای مشخص شود Ú©Ù‡ این امر نیز Ùرایند طولانی Ùˆ پیچیده‌ای است، ولی ایران آمادگی کامل برای انجام مذاکرات الØاق به سازمان تجارت جهانی را در Øال Øاضر دارد».[Û²Û°]
رد درخواست پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی در میان نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز بازتاب داشت. ازجمله Øشمت‌الهگ ÙلاØت‌پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی Ùˆ سیاست خارجی مجلس در این رابطه اظهار داشت: «در تÙاهم‌نامه‌ای Ú©Ù‡ در پاریس به امضا رسید، بر این مطلب Ú©Ù‡ ارزیابی عملی تÙاهم‌نامه از اصل آن مهم‌تر است، تأکید شد؛ یعنی تعهدات Ú©Ù„ÛŒ اروپا به‌صورت مصداقی اجرا شوند».
ÙˆÛŒ در ادامه اÙزود؛ «وتوی آمریکا بر درخواست ایران برای بیستمین بار به‌رغم تعهدات اروپایی‌ها، امری قابل پیش‌بینی بود، ولی این مسئله نشان می‌دهد Ú©Ù‡ یا اروپایی‌ها از توان عملی ساختن تعهداتشان در مقابل آمریکا برخوردار نیستند Ùˆ یا اینکه عزم لازم برای این مسئله را ندارد Ùˆ در Ú©Ù„ نمی‌توانند با آمریکا کنار بیابند Ùˆ به خواست این کشور تن می‌دهند».
این نماینده مجلس ادامه داد: «این واکنش عملی Ùˆ منÙÛŒ آمریکا در مقابل درخواست ایران نشان می‌دهد Ú©Ù‡ اروپایی‌ها به‌رغم اینکه امتیازاتی را از ایران گرÙته‌اند، ولی آنگونه Ú©Ù‡ ایران انتظار دارد، پاسخ امتیازات مأخوذه را نمی‌دهند».
ÙˆÛŒ همچنین Ú¯Ùت: «مسئله جالب، بØØ« پذیرش درخواست عراق Ùˆ اÙغانستان برای عضویت در WTO است؛ این مسئله تبعیضی آشکار است؛ چراکه اگر مجموع شاخص‌های رشد Ùˆ توسعه این دو کشور را در نظر بگیریم، شاید یک‌بیستم ایران هم نباشد».[21]
کاظم جلالی نیز در این رابطه Ú¯Ùت: «آمریکا با وتوی درخواست ایران برای Øضور در سازمان تجارت جهانی در Øقیقت پالسی منÙÛŒ را برای ایران Ùˆ اتØادیه اروپا ارسال نمود». ÙˆÛŒ با اشاره به وتوی درخواست ایران در خصوص عضویت در سازمان تجارت جهانی WTO خاطرنشان کرد: «اروپایی‌ها در تواÙقنامه پاریس برای بسترسازی در زمینه Øضور ایران در WTO متعهد شده بودند». ÙˆÛŒ اÙزود؛ «آنچه شاهدیم این است Ú©Ù‡ Ú¯Ùت‌وگوها در Ø³Ø·Ø Ø¬Ø¯ÛŒ در Øال آغاز است. در Øقیقت اروپایی‌ها تاکنون بخش‌های مقدماتی از آنچه را Ú©Ù‡ Ú¯Ùته‌ بودند تا Øدودی انجام دادند». این نماینده مجلس ادامه داد: «مسئله وتوی درخواست ایران از جانب آمریکا برای Øضور در سازمان تجارت جهانی چندین اØتمال را به ذهن متبادر می‌کند، به‌نظر می‌رسد اروپایی‌ها تلاش وسیع Ùˆ گسترده‌ای را برای انجام تعهداتشان انجام ندادند Ùˆ آمریکایی‌ها Ú©Ù‡ به‌نوعی از قطعنامه ماه نوامبر Ùˆ مجموع آنچه در اجلاس شورای Øکام گذشته، راضی نبودند Ùˆ با وتوی‌شان عملاً پالسی منÙÛŒ را Øتی به اروپایی‌ها نشان می‌دهند».
جلالی در ادامه Ú¯Ùت: «ولی در Ú©Ù„ØŒ اروپایی‌ها توان این کار را نداشتند Ú©Ù‡ ما نیز در ابتدا Ú¯Ùتیم Ú©Ù‡ مسئله WTO مشکل ما با آمریکاست Ùˆ نه اروپا، به هر Øال آنها هم وقتی وعده‌ای را می‌دهند هماهنگی‌های جهانی را در راستای آن انجام داده‌اند یا نداده‌اند، اگر چنین نکرده باشند Ú©Ù‡ دادن تعهداتی به این Ø´Ú©Ù„ کاری ناپسند خواهد بود Ùˆ اگر هم هماهنگی‌های جهانی را انجام داده باشند Ú©Ù‡ این عمل Ùˆ وتوی درخواست ایران بسیار جای تعجب دارد».
ÙˆÛŒ همچنین Ú¯Ùت: «البته به این مطلب هم توجه کنید Ú©Ù‡ ما در Øال آزمایش اروپا برای عمل به تعهداتش هستیم تا میزان ÙˆÙای به‌ عهد آنان را بسنجیم وگرنه عضویت در WTO خیلی هم برای ما مسئله Øیاتی نیست ولی مهم این است Ú©Ù‡ تعهدی را Ú©Ù‡ اروپایی‌ها داده بودند، در این خصوص عملی نشد Ùˆ این نقصی جدی در تواÙقات است».[Û²Û²]
همچنین رئیس کمیسیون امنیت ملی Ùˆ سیاست خارجی نیز Ú¯Ùت: «در صورتی‌که سازمان تجارت جهانی عضویت ایران را نپذیرÙته باشد، هیأت مذاکره‌کننده ایرانی می‌توانند در مذاکرات بروکسل Øداکثر استÙاده را داشته باشند».
علاء‌الدین بروجردی درباره مخالÙت سازمان تجارت جهانی با عضویت ایران به درخواست آمریکا اÙزود؛ «این امر نشان می‌دهد Ú©Ù‡ سه کشور اروپایی باید در ارزیابی خودشان از توانمندی در عمل به تعهداتی Ú©Ù‡ می‌دهند تجدیدنظر کنند Ùˆ توجه داشته باشند Ú©Ù‡ توان اجرای برخی از تعهدات را عملاً ندارند».
بروجردی تأکید کرد: «با توجه به اینکه آنچه بین اروپا Ùˆ ایران تواÙÙ‚ شده دوجانبه است، این دست جمهوری اسلامی ایران را باز می‌گذارد Ú©Ù‡ در چارچوب معاهده NPT بتواند در جهت ØÙ‚ قانونی خود عمل کند Ùˆ میزانی را Ú©Ù‡ متعهد شده با توجه به اینکه این تعهد یک تواÙÙ‚ دوطرÙÙ‡ بوده زمانی‌که یک طر٠به تعهدات خود عمل نکرد الزامی برای طر٠دوم وجود ندارد Ú©Ù‡ تعهدات خود را عمل کند».
ÙˆÛŒ اظهار داشت: «این اقدام سازمان تجارت جهانی نشان می‌دهد Ú©Ù‡ اروپایی‌ها این تصور را از خود نداشته‌اند Ú©Ù‡ نتوانند چنین مسئله ساده‌ای را در صØنه عمل Ù…Øقق Ùˆ به تعهد خود عمل کنند».[Û²Û³]
جواد جهانگیرزاده، نماینده ارومیه Ùˆ عضو کمیسیون امنیت ملی Ùˆ سیاست خارجی مجلس نیز در این رابطه Ú¯Ùت: «کشورهای اروپایی با عدم Øمایت از پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی ثابت کردند Ú©Ù‡ به هیچ‌وجه به‌دنبال عملی کردن تعهدات خود نیستند». ÙˆÛŒ اÙزود؛ «ایران باید از ترکیه سرمشق بگیرد Ú©Ù‡ چگونه چندین سال است بازیچه اروپایی‌ها می‌گردد Ùˆ مطمئناً آنها همین بازی را برای ایران در سازمان تجارت جهانی پیاده خواهند کرد Ùˆ ما را به‌دنبال خود خواهند کشاند تا به اهدا٠مطلوب خود دست یابند».[Û²Û´]
در همین رابطه سعید لیلاز اقتصاددان با اشاره به نهایی نشدن تواÙÙ‚ پاریس، تعهد اروپا برای Øمایت از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی را زودهنگام خواند Ùˆ Ú¯Ùت: «نباید نسبت به بیستمین درخواست امیدوار می‌شدیم چراکه این تعهد برای بیست‌ویکمین درخواست معنی پیدا خواهد کرد». ÙˆÛŒ قبول درخواست عراق Ùˆ اÙغانستان را Ú©Ù‡ Ù‡Ù…â€ŒØ³Ø·Ø Ø§ÛŒØ±Ø§Ù† از Ù„Øاظ اقتصادی Ùˆ Øتی پایین‌تر از نظر صنعتی هستند را تأییدکننده این مطلب دانست Ú©Ù‡ همه‌چیز به قطب‌بندی‌های سیاسی Ùˆ جایگاه ایران در منطقه برمی‌گردد Ùˆ نه به میزان آمادگی اقتصاد Ùˆ صنعت کشورمان.
ÙˆÛŒ پذیرش عضویت این دو کشور همسایه را نشان‌دهنده خواست اروپا Ùˆ کشورهای عضو WTO Ùˆ به‌خصوص آمریکا برای پیگیری Ùˆ قبول تواÙÙ‚ پاریس دانست Ùˆ ØªØµØ±ÛŒØ Ú©Ø±Ø¯: «Øتی اگر تواÙÙ‚ پاریس به نتیجه نرسد باز هم ضرری برای ایران نخواهد داشت چراکه در صورت ÙˆÙا نکردن اروپا به تعهدات خود ایران هم تعلیق غنی‌سازی را لغو می‌کند».
این کارشناس اقتصادی اÙزود؛ «امتیاز دادن Ùˆ گرÙتن نشان‌دهنده قدرت استراتژیک برای چانه‌زنی است Ùˆ ایران در Øال Øاضر به Øداکثر آن رسیده ا ست».[Û²Ûµ]
همچنین رد درخواست ایران جهت ورود به سازمان تجارت جهانی در میان Ù…ØاÙÙ„ خارجی نیز بازتاب یاÙت. روزنامه Ùایننشیال‌تایمز با اعلام اینکه آمریکا بار دیگر درخواست ایران را وتو کرد، نوشت: «آمریکا در توجیه درخواست ایران پاسخ همیشگی خود را Ú©Ù‡ در نوزده نشست قبلی Ú¯Ùته بود، تکرار کرد Ùˆ مثل همیشه اعلام نمود Ú©Ù‡ در Øال بررسی این درخواست Ùˆ روابط خود با ایران است».
Ùایننشیال‌تایمز در ادامه نوشت: «اتØادیه اروپا Ú©Ù‡ در Øمایت از ایران سخن Ú¯Ùت، انگیزه‌های اقتصادی را برای عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯ Ùˆ دیگر کشورها نیز خواستار پذیرش عضویت ایران شدند».
روزنامه نیویورک‌تایمز نیز نوشت: «درخواست ایران هرچند مورد Øمایت گسترده‌ای قرار گرÙت، ولی آمریکا بار دیگر آن را بلوکه کرد». این روزنامه با اشاره به اینکه رد درخواست ایران Ùˆ پذیرش درخواست کشورهای عراق Ùˆ اÙغانستان از قبل مورد انتظار بود، نوشت: «به ایران برای نشست Ùوریه این سازمان امیدواری داده شده Ú©Ù‡ درخواستش مورد پذیرش قرار گرÙته شود Ùˆ این اولین چراغ سبزی است Ú©Ù‡ از سال 1996 تا کنون به این کشور داده می‌شود».
روزنامه اینترنشنال هرالدتریبون، چاپ آمریکا نیز نوشت: «به عقیده برخی از دیپلمات‌های تجاری در Øالی‌که با بررسی کشورهای عراق Ùˆ اÙغانستان مواÙقت شد، رد درخواست ایران غیرمنطقی است Ùˆ تصمیم برای پذیرش یا رد درخواست یک کشور برای عضویت در سازمان تجارت جهانی نباید براساس مسائل سیاسی اتخاد شود».
این روزنامه به نقل از یک دیپلمات اروپایی نوشت: «وضعیت اقتصادی ایران به مراتب بهتر از کشورهایی است Ú©Ù‡ در Øال Øاضر عضو سازمان تجارت جهانی هستند».
خبرگزاری Ùرانسه نیز با اعلام رد درخواست ایران نوشت: «آمریکا درخواست ایران را وتو کرد Ùˆ این بیستمین بار است Ú©Ù‡ تلاش ایران برای پیوستن به این سازمان از سوی آمریکا به بن‌بست می‌رسد».
بنابراین گزارش Ùابین دلکراس، سخنگوی اتØادیه اروپا در ژنو با ابراز تأس٠از موضع‌گیری آمریکا در خصوص ایران Ú¯Ùت: «روابط تجاری بهتر با سازمان‌های تجاری جهان به اصلاØات بیشتر در ایران خواهد انجامید».
سان زینو، نماینده چین در سازمان تجارت جهانی نیز Ú¯Ùت: «ما همچنان نگران این هستیم Ú©Ù‡ با درخواست ایران به‌گونه‌ای متÙاوت از دیگر کشورها برخورد شود».
الساندرو جارا، نماینده شیلی نیز هشدار داد: «شکست تلاش ایران برای عضویت در این سازمان Øاکی از بی‌اعتباری سازمان تجارت جهانی است».
خبرگزاری شین‌هوا چین با تأکید بر اینکه درخواست ایران بار دیگر از سوی آمریکا وتو شد؛ نوشت: «در Øالی‌که درهای تجارت جهانی بر روی کابل Ùˆ بغداد باز شد، تهران همانند گذشته از ورود به این سازمان ناکام ماند». این خبرگزاری اقدام آمریکا در رد درخواست ایران را موجب انتقاد Ùˆ اعتراض برخی کشورها ارزیابی کرد.
بی‌بی‌سی نیز عنوان کرد: «کشورهای زیادی توجیه آمریکا برای رد درخواست عضویت ناظر ایران را قبول ندارند و سیاست آمریکا را مورد انتقاد قرار می‌دهند».
بنابراین گزارش کارلو کروجان، نماینده اتØادیه اروپا در سازمان تجارت جهانی تأکید کرد: «در خصوص پذیرش درخواست ایران نباید مسائل سیاسی دخالت داده شود».
الجزیره نیز تأکید کرد: «آمریکا در رد درخواست ایران توجیهات همیشگی را تکرار کرده است». همچنین روزنامه‌های گل٠نیوز، گل٠دیلی نیوز، دیلی تایمز و خبرگزاری‌های رویترز و آسوشیتدپرس نیز به بررسی این موضوع پرداختند.[26]
در عین Øال دبیر شورای عالی امنیت ملی با رد Ùˆ عدم همکاری سه کشور اروپایی طر٠مذاکره با ایران در زمینه ورود کشورمان به سازمان تجارت جهانی Ú¯Ùت: «اروپا در اجلاس اخیر از ورود ایران به WTO Øمایت کرد». ÙˆÛŒ Ú©Ù‡ در بازگشت از سÙر سه روزه خود Ùˆ هیأت همراه از مذاکرات بروکسل در جمع خبرنگاران سخن می‌گÙت در پاسخ به سئوالی درباره علت وتوی آمریکا در جلوگیری از ورود ایران به سازمان تجارت جهانی WTO Ùˆ عدم Øمایت اروپا از ایران اظهار داشت: «یکی از بندهای تواÙقنامه پاریس این بود Ú©Ù‡ سه کشور اروپایی متعهد شده بودند Ú©Ù‡ از ورود ایران به WTO Øمایت جدی کنند Ùˆ در این اجلاس نیز Øمایت خود را از ورود ایران به سازمان تجارت جهانی انجام دادند، منتهی چون این قضیه نیاز به اجماع داشت نماینده آمریکا هم مدعی شد به‌دلیل اینکه دستورالعمل لازم در این خصوص ندارد، بنابراین رسیدگی به موضوع مذکور به جلسه بعدی مؤکول شد».
نماینده تام‌الاختیار دولت در مذاکرات هسته‌ای اضاÙÙ‡ کرد: «به اعتقاد ما هنوز این کار کاÙÛŒ نیست Ùˆ اروپا همچنان باید به تعهداتش در قبال ایران پایبند باشد Ùˆ برای جدیت در این زمینه در جلسه‌های بعدی بیش از پیش اعلام آمادگی کند».[27]
ارزیابی
جمهوری اسلامی ایران پس از جنگ تØمیلی Ùˆ تغییر Ùضای داخلی Ùˆ بین‌المللی به‌دنبال ورود به سازمان‌های بین‌المللی Ùˆ استÙاده از مزایا Ùˆ امکانات این قبیل سازمان‌ها بوده است. مشکلات مداوم ایران Ùˆ آمریکا ازجمله موانع اصلی Øضور در سازمان‌هایی نظیر WTO بوده است.
به‌نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران در Øاشیه مذاکراتش با اتØادیه اروپا با گنجاندن تعهدی جهت عضویتش در WTO تلاش نموده تا از Ù†Ùوذ آن اتØادیه در شورای عمومی WTO در مقابل ایالات متØده به Ù†Ùع خود استÙاده نماید. هرچند در Ø·Ø±Ø Ø¨ÛŒØ³ØªÙ…ÛŒÙ† درخواست ایران این امر اتÙاق Ù†ÛŒÙتاد اما ادامه مذاکرات تا نشست یازدهم Ùوریه شورای عمومی WTO Ùˆ Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù† بیست‌ویکمین تقاضای پذیرش ایران شاید بتواند در قبال براورده شدن انتظارات طر٠اروپایی از ایران موجب تلاش اÙزون‌تر اروپایی‌ها در این راستا گردد.
پی‌نوشت‌ها
1. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?id=467506&lang=p/2004/12/15.
2. Ùاخری، مهدی، «سازمان تجارت Ùˆ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، تهران: دÙتر مطالعات سیاسی Ùˆ بین‌المللی وزارت امورخارجه، صص 21 Ù€ 20ØŒ 1382
3. همان، صص 48 ـ 35
4. همان
5. همان، ص ۵۳
6. همان، ص ۲۰۹
7. همان
8. همان، صص ۲۰۱ ـ ۲۰۰
9. همان، ص ۸ ـ ۷
10. همان، ص ۲۰۱
11. همان، ص ۸
12. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?id=456176 & lang=p/2004/12/15
13. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?lang=p&id=468626/2004/12/15
14. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?lang=p&id=468335/2004/12/15
15. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?lang=p&id=468746/2004/12/15
16. خبر، سال هشتم، شماره ۱۹۳۲، ص ۲، ۱۳۸۳/۹/۲۵
17. رسالت، سال نوزدهم، شماره ۵۴۶۵، ص ۱۸، ۱۳۸۳/۹/۲۵
18. http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?newsid=138622/2004/12/15
19. رسالت، سال نوزدهم، شماره ۵۴۶۴، ص ۱۸، ۱۳۸۳/۹/۲۴
20. http://www.hadaf-eghtesad.com/2004/12/14
21. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?id=467634&lang=p/2004/12/15
22. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?id=467666/2004/12/15
23. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?id=467614&lang=p/2004/12/15
24. http://www.farsnews.com/2004/12/16
25. http://www.isna.ir/2004/12/16
26. خبر، سال هشتم، شماره ۱۹۳۲، ص ۲، ۱۳۸۳/۹/۲۵
27. http://www.farsnews.com/newsvm.asp?id=115828/2004/12/15