كشتار جمعی رسانه‌ای
«دیگری‌هراسی»1 یكی از تكنیك‌های رسانه‌ای غالب Ùˆ بخشی از سیاست خارجی ایالات متØده‌ی آمریكا Ø·ÛŒ دو قرن گذشته Ùˆ خصوصاً پس از جنگ جهانی دوم است. «ایران‌‌هراسی» كه در بیانات رهبر آینده‌اندیش انقلاب اسلامی در گیلان‌غرب منعكس شده است، اشاره به همین سیاست دیگری‌هراسی آمریكایی دارد. دولت‌های آمریكایی در پیوند با نظام سلطه‌آمیز سرمایه‌داری همواره در كنار ظلم گسترده Ùˆ Ùجایع كشتار جمعی Ùراگیر خود، دست به تخریب Ùˆ سیاه‌نمایی‌های رسانه‌ای همان جمعیت مظلوم زده‌اند Ùˆ در واقع، ظلمی روی ظلم را به‌عنوان منش Ùˆ روش مواجهه با دیگران قرار داده‌اند. ظلم دو گانه Ùˆ ظلم مضاع٠از طریق كشتار جمعی در عرصه‌ی واقعی Ùˆ تخریب Ùˆ سیاه‌نمایی Ùˆ هراس Ø¢Ùرینی نسبت به همان ملت از خصلت‌های استكباری آمریكا در دهه‌های گذشته بوده است.
دیگری‌هراسی یك جنگ Ùرهنگی است كه می‌تواند زمینه‌ساز جنگ نظامی باشد یا این‌كه به دنبال جنگ نظامی علیه دیگران به وجود بیاید. عرصه‌ی دیگری‌هراسی در Ùضای رسانه‌ای امروز Ùˆ نیز در Ùضای مجازی (عاملی، 1390) از دامنه Ùˆ سیطره‌ی بسیار گسترده Ùˆ پیچیده‌ای برخوردار است كه به‌رغم رسانه‌ای بودن آن Ùˆ در بسیاری از موارد كه غیر واقعی است، انعكاسی واقعی در اÙكار عمومی جهان پیدا می‌كند.
Ùرانك كاپرا، در Ùیلم «چرا ما می‌جنگیم؟» همان ØرÙ‌های همیشگی رؤسای جمهور آمریكا را به نمایش گذاشت: برتری Ùرهنگی، رÙاه اجتماعی Ùˆ عقلانیت Ùردی، سیاسی Ùˆ Ùرهنگی آمریكایی‌ها در برابر عقب‌اÙتادگی، گرÙتاری، ناكارآمدی Ùˆ عدم برخورداری از عقلانیت Ùˆ مدنیت ملل دیگر.
چهار هد٠برای دیگری‌هراسی
دیگری‌هراسی چهار هد٠عمده را دنبال می‌كند: نخست «Ùرو ریختن دیگری از درون»؛ به‌گونه‌ای كه تلاش‌های عدالت‌جویانه Ùˆ مقاومتی علیه نظام سلطه را متوق٠كند، همان‌گونه كه سیاست دیگری‌هراسی Ùˆ Ùجایع كشتار جمعی در ژاپن Ùˆ ویتنام به‌صورت موقت، مقاومت آنها را در هم شكست.
هد٠دوم «مشروعیت بخشیدن به جنگ در صورت ضرورت» است. مثلاً از سال 1943 Ùعالیت‌های گسترده‌ای را برای مخدوش كردن چهره‌ی ژاپن Ùˆ تبدیل ژاپن به هراس بزرگ انجام دادند تا بالاخره در سال 1945 بمب‌های هسته‌ای را بر سر مردم هیروشیما Ùˆ ناكازاكی Ùروریختند.
هد٠سوم «ایجاد شرایط اضطراری برای شكستن قاعده‌های بین‌المللی» Ùˆ توسعه‌ی ظلم است. شرایط اضطراری همواره بسترساز سیاسی Ùˆ اجتماعی امور غیر متعار٠بوده Ùˆ هست. اگر دیگری بسیار هراسناك باشد، شرایط اÙكار عمومی را برای اقدامات غیر متعار٠Ùراهم می‌كند. با همین نگاه، Ùجایع تاریخی در ژاپن، ویتنام، كره، اÙغانستان Ùˆ عراق به وجود آمده است.
هد٠چهارم «تشویق تجارت جنگ» در جهان است. شرایط هراسناك بین‌المللی همواره عامل مهمی برای رونق Ùˆ تشویق بازار جنگ بوده است. لذا تجار سلاØ‌های نظامی، همیشه نیاز به Ùضای هراسناك دارند. كمپانی‌های تازه‌متولدشده‌ی بسیاری مانند شركت «هالی‌برتون» در ذیل سیاست‌مداران آمریكایی مثل «دیك چنی» به وجود می‌آیند Ùˆ صاØب درآمدهای میلیاردی در بستر Ùضای جنگ می‌شوند. Ùضای هراس‌های بزرگ Ùˆ جنگ در قالب ژاپن‌هراسی، كره‌هراسی، اÙغان‌هراسی Ùˆ ایران‌هراسی موجب توسعه‌های خیره‌كننده‌ی تولید سلاØ‌های كشتار جمعی Ùˆ تجارت ماÙیایی این سلاØ‌ها می‌شود.
Ùاجعه‌ی عظیمی كه دولت آمریكا Ùˆ با دستور مستقیم رئیس‌جمهور وقت یعنی «ترومن» در اوت 1945 Ùˆ در دو شهر هیروشیما Ùˆ ناكازاكی به بار آورد، به دنبال ژاپن‌هراسی Ùˆ با تخریب Ùراگیر ژاپن در بین دو جنگ جهانی اول Ùˆ دوم بود. در این Ùاجعه آمریكایی‌ها دو بمب اتمی را بر سر مردم ژاپن Ùروریختند Ùˆ بیش از 220 هزار Ù†Ùر را قتل عام كردند.
جهان بدون آمریكا تاریك است!
در آغاز جنگ جهانی دوم، صنعت سینمایی آمریكا Ùیلم مستند «Ùرانك كاپرا»2 را كه مأموریت «ژاپن‌هراسی» را بر عهده داشت، وارد عرصه‌ی اجتماعی كرد. این Ùیلم كه اولین بار برای ارتشیان آمریكا به نمایش گذاشته شد Ùˆ جایزه‌ی برترین Ùیلم برگزیده را نصیب خود كرد، ابتدا به ‌عنوان یك Ùیلم آموزشی برای دپارتمان جنگ آمریكا تهیه شد Ùˆ برای بیش از 9 میلیون كارگزار ارتش آمریكا به نمایش درآمد. در سال 1943 نمایش عمومی این Ùیلم آزاد شد. عنوان این Ùیلم «چرا ما می‌جنگیم»3 بود. این Ùیلم دولت آمریكا را به‌عنوان صاØب یك ایدئولوژی برتر برای نظم جهانی Ùˆ جنبه‌ی عمومیت‌یاÙته‌ی Ùیلم «مای آمریكایی» معرÙÛŒ كرده است. در سراسر این Ùیلم، آمریكا به عنوان یك شعار بزرگ Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒâ€ŒØ´ÙˆØ¯.
تمایز قائل شدن بین «ما» آمریكاییان Ùˆ «دیگران» Ùˆ تÙاوت‌هایی كه بین جهان آمریكاییان Ùˆ جهان دیگران وجود دارد، جنبه‌ی دیگر توجه استثناگرایانه‌ی تهیه‌كننده‌ی Ùیلم Ùوق است. در سایه‌ی این نگاه، Ù…Ùهوم «آمریكاگرایی» به مخاطب تÙهیم می‌شود. لیبرالیسم، مردانگی، مسیØیت، بومی‌گرایی Ùˆ نژادپرستی در سراسر این Ùیلم به عنوان عناصر اصلی شخصیت شهروندی در آمریكا معرÙÛŒ می‌شود. از سوی دیگر، چهره‌ی ژاپنی به عنوان یك قوم بی‌رØÙ…ØŒ ÙˆØØ´ÛŒ Ùˆ خطرناك بازنمایی می‌شود.
تÙكر جنگ، تÙكر «یا با مایید یا بر ما» Ùˆ «یا با مایید یا باید بمیرید»، ریشه‌‌ای قدیمی‌ در Ùرهنگ سیاسی آمریكا دارد. امروز نیز همچنان این نگاه خودخواهانه در تÙكر سیاسی آمریكا موج می‌زند. دیگری‌هراسی، Ú†Ù‡ در شكل Ùرهنگی Ùˆ Ú†Ù‡ در شكل نظامی، ادامه‌ی همین تÙكر سلطه‌آمیز است.
از نظر «مارك راپرت» (2000:20) شخصیت‌پردازی‌ در این Ùیلم Ùˆ تمایزهایی كه بین نظم نوین آمریكایی مبتنی بر سلطه‌ی ایدئولوژیك Ùˆ جهان دیگران ارائه شده، معر٠ایدئولوژی Ùˆ جهان‌بینی آمریكایی در دوران جنگ جهانی اول Ùˆ اوایل جنگ جهانی دوم است. در دو جهان ترسیم‌شده‌ی كاپرا، یك جهان عبارت است از: جهان روشنایی Ùˆ جهان آزادی Ùˆ دموكراسی Ùˆ جهان دیگر همانا جهان تاریكی، زور Ùˆ تجاوز Ùˆ بی‌عدالتی است. البته آمریكا مصداق همه‌ی روشنایی‌ها، نیكی‌ها Ùˆ خوبی‌ها Ùرض شده Ùˆ جهان غیر آمریكا، جهان تاریكی تلقی شده است. نهایتاً این Ùیلم كوشیده تا یك برداشت تند Ùˆ سیاه را نسبت به ژاپنی‌ها كه طر٠جنگ آمریكا بودند، نشان دهد.
ژاپنی‌ها به عنوان كسانی معرÙÛŒ شده‌اند كه عقلانیت Ùˆ مدنیت ندارند Ùˆ از باورهای بنیادگرایانه‌ی خراÙÛŒ برخوردارند؛ مردمانی كه روØیه‌ی كوركورانه دارند Ùˆ بدون اندیشه Ùˆ Ùكر، عمل می‌كنند. ژاپنی‌ها در این Ùیلم به عنوان مردمی Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡â€ŒØ§Ù†Ø¯ كه به‌صورت خراÙی، خدای امپراطوری خود را عبادت می‌كنند. نمایشی از پیروزی بی‌رØمانه‌ی ژاپن بر چین، به عنوان نمونه‌ی برخوردهای ظالمانه‌ی ژاپنی‌ها به نمایش گذاشته شده است. قتل عام كودكان چینی Ùˆ اجساد له‌شده‌ی مردم شانگهای در زیر تانك‌های ژاپنی، نمونه‌هایی از روØیه‌ی جنگ‌طلبانه‌ی ژاپنی‌ها معرÙÛŒ شده است. پیام این نمایش، هشدار به مردم آمریكا است؛ كه اگر آماده‌ی جنگ پیروزمندانه نباشند، ژاپنی‌ها با بی‌رØÙ…ÛŒ تمام بر آنها غلبه خواهند كرد Ùˆ خانواده، آزادی Ùˆ زندگی آنها را به خطر خواهند انداخت.
آمریكایی‌ها مظهر تمام خوبی‌ها!
آن‌چه كه Ùرانك كاپرا در این Ùیلم به نمایش گذاشته، در بسیاری از آثار هالیوود Ùˆ سیاست‌های بین‌المللی دولت آمریكا در نیمه‌ی اول Ùˆ دوم قرن بیستم Ùˆ نیز در آغاز هزاره‌ی سوم Ø¨Ù‡â€ŒÙˆØ¶ÙˆØ Ø¯ÛŒØ¯Ù‡ می‌شود. سیاستی كه از یك طر٠برتری Ùرهنگی، رÙاه اجتماعی Ùˆ عقلانیت Ùردی، سیاسی Ùˆ Ùرهنگی آمریكایی‌ها را به نمایش می‌گذارد Ùˆ از طر٠دیگر عقب‌اÙتادگی، گرÙتاری، ناكارآمدی Ùˆ عدم برخورداری از عقلانیت Ùˆ مدنیت ملل دیگر را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒâ€ŒÙƒÙ†Ø¯. از یك طر٠استمرار عدالت Ùˆ آزادی را در گرو غلبه‌ی بر جهان غیر آمریكا می‌داند Ùˆ از طر٠دیگر بربریت Ùˆ ضد دموكراسی بودن را از خصیصه‌های دشمن می‌انگارد. این ادبیات غالب رؤسای جمهور آمریكا قبل از جنگ جهانی اول تا كنون بوده است.
ویلسون4 در ایام جنگ جهانی اول به‌طور ØµØ±ÛŒØ Ùˆ روشن می‌گوید: «هد٠ما برقراری اصول ØµÙ„Ø Ùˆ عدالت در جهان Ùˆ مقابله با خودخواهی Ùˆ قدرت‌های زورمدار Ùˆ برقراری شرایطی است كه مردم آزاد باشند Ùˆ از یك اقتدار Ùˆ اختیار خود راهبر برخوردار باشند. چنین شرایطی نیازمند اقدامات جدی است». (راپرت، 2000:23).
هنس جوز5 (2003) نویسنده‌ی آلمانی، در كتاب جدیدش با عنوان «جنگ Ùˆ مدرنیته، مطالعه‌ی تاریخ خشونت در قرن بیستم» می‌نویسد: «در Øالی ‌كه انتظار می‌رÙت مدرنیته منشأ ظهور عقلانیت صلØ‌‌آمیز باشد، جهان در قرن بیستم شاهد توسعه‌ی جنگ Ùˆ ظهور جنگ صنعت Ùˆ ظهور جنگ‌های بزرگ در جامعه‌ی جهانی شد.» «همان‌طور كه تاریخ جنگ‌های بزرگ نشان می‌دهد، بخش بزرگی از جنگ‌های بزرگ6 یا در غرب بوده یا توسط غرب Øمایت Ùˆ دامن زده شده است.» (گیدنز، 1989)
كشته‌ شدن نزدیك به صد میلیون انسان در قرن بیستم در اثر جنگ كه بخش مهمی از آن مربوط به جنگ جهانی اول و دوم است، بخشی از خسارت‌های جنگ را بیان می‌كند؛ دیدگاهی كه جنگ را عامل ساخته شدن دولت می‌داند، (تیلی7، 1989) نوعی از ایدئولوژی را با خود همراه می‌كند كه برای دست‌یابی به قدرت، هیچ مانعی را به رسمیت نمی‌شناسد.
به همین دلیل است كه مهم‌ترین سازمان بین‌المللی جهان، یعنی سازمان ملل كه Ù…Øصول شكست‌ها، خسارت‌ها Ùˆ بØران‌های بعد از جنگ جهانی دوم است، در برابر ظلم‌های بزرگ، ساكت است Ùˆ اقدامات سلطه‌آمیز آمریكا در جهان را مسكوت می‌گذارد.
با ما باشید یا بمیرید!
تÙكر جنگ، «تÙكر یا با مایید یا بر ما» Ùˆ «یا با مایید یا باید بمیرید»، ریشه‌ی قدیمی‌تری در Ùرهنگ سیاسی آمریكا دارد. در آغاز، این خطاب Ù†Ùرت‌آمیز در Øوزه‌ی جنگ‌های داخلی آمریكا Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯ Ùˆ سپس تبدیل به یك دیپلماسی بین‌المللی شد. تصویر زیر كه متعلق به سال 1776 است، بخشی از این نگاه را منعكس می‌كند. در این تصویر «به ما بپیوندید یا بمیرید» به عنوان یك نماد Ùكری آشكار است. امروز نیز همچنان این نگاه خودخواهانه در تÙكر سیاسی آمریكا موج می‌زند. دیگری‌هراسی، Ú†Ù‡ در شكل Ùرهنگی Ùˆ Ú†Ù‡ در شكل نظامی، ادامه‌ی همین تÙكر سلطه‌آمیز است.
اÙزایش آگاهی Ùˆ آرزوی عدالت
اسلام‌هراسی، شیعه‌هراسی Ùˆ ایران‌هراسی با پیروزی انقلاب اسلامی ایران به عنوان یك جنگ Ùرهنگی آغاز شد. جنگ عراق علیه مردم مسلمان ایران در ادامه‌ی این جنگ Ùرهنگی صورت گرÙت. كینه‌توزی‌های بعد از جنگ نیز ادامه‌ی همین جنگ Ùرهنگی علیه انقلاب اسلامی ایران است. در واقع ایران‌هراسی بنیان سیاست خارجی آمریكا، سیاست رسانه‌ای آمریكا Ùˆ سیاست‌های تهاجمی آمریكا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران را تشكیل می‌دهد Ùˆ برخاسته از یك تكنیك قدیمی است كه Ø·ÛŒ دهه‌های گذشته نسبت به دیگرانی كه هد٠معكوس برای اهدا٠سلطه‌آمیز آمریكا Ù…Øسوب می‌شده، به‌كار گرÙته شده است.
تÙاوتی كه پس از گذشت نزدیك به دو قرن تلاش Ùراگیر در جهت «آرزوی مرگ برای دیگران» Ùˆ تلاش برای كشتار جمعی نظامی Ùˆ Ùرهنگی دیگران به وجود آمده، توسعه‌ی عنصر «آگاهی Ùراگیر جهانی» از یك سو Ùˆ از سوی دیگر «خستگی Ùˆ Ù†Ùرت Ùراگیر نسبت به ظلم» Ùˆ وجود آرزوی عدالت در میان ملل جهان است.
وال‌استریت و هراس آمریكایی!
آگاهی Ùˆ Øس نوستالژیك نسبت به برقراری عدالت جهانی، «دروغ‌های بزرگ آمریكا» را برملا ساخته است. اگر Ú†Ù‡ هیروشیما Ùˆ ناكازاكی Ùˆ جنگ‌های نمادین دهه‌های اخیر آمریكا در عراق Ùˆ اÙغانستان، «هراس عمومی نسبت به آمریكا» را به وجود آورده Ùˆ بسیاری از دولت‌های جهان را وادار به سكوت در مقابل ظلم كرده است، اما امروزه ما شاهد یك «بیداری جهانی مردمی» هستیم. نمونه‌های این بیداری جهانی را در بیداری اسلامی در مصر، تونس، یمن، بØرین، لیبی، اردن Ùˆ عربستان می‌توان دید. توسعه‌ی این بیداری عدالت‌خواهانه Ùˆ منتهی به مقاوت Ùراگیر در مقابل ظلم را نیز می‌توان در وال‌استریت مشاهده كرد كه منجر به اعتراضات عمومی در نزدیك به هزار شهر جهان شده است.
دیگری‌هراسی در Ù…Øیط جهل Ùˆ سازش با ظلم از یك توان موقت برخوردار است. بازنمایی‌های دروغین در دوره‌ی Ù…Øدودی موجب غبار غÙلت در میان مردم می‌شود، اما ظهور شعله‌های آگاهی Ùˆ بیداری ضمیر عدالت‌جویانه، پایانی جدی برای ظلم Ùˆ سلطه Ù…Øسوب می‌شود. جهان جدید، جهان توسعه‌ی دسترسی‌ها به اطلاعات Ùˆ دانش است Ùˆ جهان نوید داده شده‌ی مهدوی است كه عنصر آگاهی Ùˆ پذیرش عدالت در میان مردم صدچندان می‌شود.
مردم٠دوره‌ی ظهور امام عجل‌الله‌تعالی‌Ùرجه‌الشری٠جویای عدالت Ùˆ شنوای ØÙ‚ هستند، نسبت به ØÙ‚ كرنش می‌كنند Ùˆ در برابر ظلم Ùریاد برمی‌آورند. از این منظر نیرنگ دیگری‌هراسی -Ú†Ù‡ در شكل ژاپن‌هراسی، Ú†Ù‡ در ساز Ùˆ كار اسلام‌هراسی، شیعه‌هراسی Ùˆ ایران‌هراسی- دیگر كارآمد نیست. بلوغ بشر امروزی Ùˆ عقلانیت جهانی، مانعی جدی در برابر ظلم‌های خاموش Ùˆ ظلم‌های تزیین‌شده با دموكراسی Ùˆ لیبرالیسم است.
پی‌نوشت‌ها:
1.xenophobia
2. Frank Kapra
3. Why we fight
4. Wilson
5. Hans Joas
6. Total War
7. Tilly
***
كتابنامه‌ی منابع:
عاملی، س. ر (1390) نگاه انتقادی به استعمار مجازی آمریكا: قدرت نرم و امپراتوری مجازی، تهران، انتشارات امیركبیر.
Giddens, A. (1989) Sociology, Cambridge, Polity Press.
Joas, H. (2003) War and Modernity: Studies in the History of Violence in the 20th Century, Blackwell Publishing.
Pronk, J. (2000) Globalization: A Development Approach, in Jan NederveenPieters, Global Futures: Shaping Globalization, London and New York, Zed Books.
Rupert, M. (2000) Ideologies of Globalization: Contending visions of a New World Order, New York & London, Routledge.
Tilly, C. (1985) ‘War Making and State Making as Organized Crime’, in P. Evans,