این مؤسسه بطور منظم مسایل مورد توجه مردم در رابطه با موضوعات خبری عمده را سنجش Ù…ÛŒ کند. نظرسنجی تمایلات ارزشی Ùˆ گرایشهای اجتماعی Ùˆ سیاسی از دیگر Ùعالیت های این مرکز است. این مرکز در گذشته توسط مرکز آینه ای تا یمز ( The Times Mirror Center) در خلال سالهای 1995-1990 Ùˆ اکنون توسط مرکز سپرده های خیریه ای پیو (The Pew Charitable Trusts) Øمایت Ù…ÛŒ شود Ùˆ یکی از شش پروژه ای است Ú©Ù‡ مرکز تØقیقی پیو را تشکیل Ù…ÛŒ دهد. این مرکز یک «منبع Øقایق» (Fact tank) Ùˆ بدون تعصب است Ú©Ù‡ اطلاعاتی را در مورد موضوعات مختلÙØŒ گرایشها Ùˆ تمایلات Ø´Ú©Ù„ گرÙته در آمریکا Ùˆ سایر نقاط جهان، مهیا Ù…ÛŒ سازد.
هد٠این مرکز آن است Ú©Ù‡ از طریق پژوهشهای نظرسنجی، به مثابه تریبونی برای عقاید Ùˆ نظریات در رسانه های گروهی Ùˆ سیاست داخلی انجام وظیÙÙ‡ کند. همچنین این مؤسسه سعی دارد تا به عنوان یک منبع اطلاعاتی مهم برای رهبران سیاسی، خبرنگاران، پژوهشگران Ùˆ سازمانهای عمومی عمل کند.
مقدمه
از اینکه به این کمیسیون Ùرصت دادید تا به بررسی میزان درک کشورهای عرب Ùˆ مسلمان از آمریکا بپردازد، تشکر Ù…ÛŒ کنم. من به این جا نیامده ام تا در مورد سیاست خارجی یا استراتژیهای ارتباطی پیشنهاد ارائه کنم، بلکه Ù…ÛŒ خواهم اطلاعاتی در مورد ماهیت مسئله آمریکا در این بخش مهم از جهان برای شما Ùراهم سازم.
چکیده
بخش پروژه های جهانی مؤسسه تØقیقاتی پیو از آغاز به کار خود در سال 2002 (1381) تاکنون، از بیش از 000/90 Ù†Ùر در 50 کشور نظرسنجی به عمل آورده، Ú©Ù‡ بیشتر آنها از کشورهای عرب Ùˆ مسلمان بوده اند. تازه ترین نظرسنجی انجام گرÙته از 17 کشور در بهار گذشته، منجر به دو گزارش شد: گزارش اول «وجهة آمریکا اندکی بهبود یاÙته، اما همچنان منÙÛŒ است» Ùˆ دوم «اÙراط گرایی اسلامی، نگرانی عمدة جهان اسلام Ùˆ غرب» Ú©Ù‡ نگرشها در مورد آمریکا Ùˆ بسیاری از موضوعات دیگر را مورد بررسی قرار Ù…ÛŒ داد. این نظرسنجی از 6 کشور عمدة مسلمان به عمل آمد Ú©Ù‡ شامل اندونزی، اردن، لبنان، مراکش، پاکستان Ùˆ ترکیه بود.
همانطور Ú©Ù‡ نظرسنجی های ما نشان Ù…ÛŒ دهند به علت تصویری Ú©Ù‡ مردم کشورهای عرب Ùˆ مسلمان از آمریکا دارند، این کشور همچنان با مخالÙت های زیادی روبرو است. ضدیت با آمریکا در منطقه غالباً از سیاست های آمریکا از جمله جنگ عراق، جنگ بر ضد تروریسم، Øمایت آمریکا از اسرائیل Ùˆ همچنین استنباط عمومی مردم از شکست آمریکا در Ù„Øاظ کردن مناÙع کشورهای منطقه وقتی در عرصة بین المللی وارد شود، ریشه دارد.
با این وجود، همزمان یاÙته های ما برآوردهای مثبتی از آمریکا در برخی از کشورهای اÙزایش یاÙته است Ùˆ Øمایت از تروریسم رو به نزول بوده است. همچنین شواهد نشان Ù…ÛŒ دهد جوامع مسلمان Ùˆ عرب شدیداً خواهان برقراری دمکراسی در کشورشان هستند.
تصویر آمریکا در خاورمیانه همچنان کمرنگ است.
نظرسنجی پیو از 50 کشور در سال های 2002 Ùˆ 2003 (1381 Ùˆ 1382) نشان داد Ú©Ù‡ Ù…Øبوبیت آمریکا در خاورمیانه نسبت به جاهای دیگر کمتر است. امروزه بیزاری از آمریکا در منطقه بسیار شدید است، هر چند آمار Øمایت از آمریکا در لبنان، اردن Ùˆ مراکش به طور قابل توجهی اÙزایش یاÙته است. در واقع بیشتر مردم مراکش نگرش مثبتی نسبت به آمریکا دارند (49 درصد به 44 درصد). آمار نسبتاً بالای Øمایت از آمریکا در لبنان بیشتر به علت اقلیت مسیØÛŒ کشور است. در میان مسلمانان لبنان، تنها 22 درصد مواÙÙ‚ آمریکا هستند.
جدول 1: نگرشهای مثبت در مورد آمریکا
کشورها 1999 2002(1381) 2003(1382) 2004(1383) 2005(1384)
درصد درصد درصد درصد درصد
لبنان ـ 35 27 ـ 42
اردن ـ 25 1 5 21
مراکش 77 ـ 27 27 49
پاکستان 23 10 13 21 23
ترکیه 52 30 15 30 23
ادارة تØقیقات بخش دولتی آمریکا
یکی از موارد امیدوار کننده برای آمریکا آن است Ú©Ù‡ جوانان در مقایسه با بزرگترهای خود تا Øدودی دیدگاه مثبت تری نسبت به آمریکا دارند. در هر یک از 5 کشور نام برده شده، اÙراد زیر 35 سال در مقایسه با اÙراد 35 سال به بالا دیدگاه مثبت تری نسبت به آمریکا دارند Ùˆ این اختلا٠بویژه در ترکیه زیاد است (در میان اÙراد 18 تا 34 سال 29 درصد مواÙÙ‚ØŒ در میان اÙراد بالای 35 سال 17 درصد مواÙÙ‚) Ùˆ در پاکستان در میان اÙراد 18 تا 34 سال 28 درصد Ùˆ سنین بالاتر 17 درصد مواÙÙ‚ وجود دارد.
در میان تÙکرات مردم نسبت به آمریکا نیز تÙاوت دیدگاهها بین مردان Ùˆ زنان وجود دارد. اگر Ú†Ù‡ زنان کمتر از مردان دیدگاه خود را نسبت به آمریکا عنوان کرده اند، اما در Ú©Ù„ نسبت به مردان نگرش مثبت تری دارند. در پاکستان بیشترین اختلا٠دیدگاه در میان زنان Ùˆ مردان وجود دارد، به طوری Ú©Ù‡ 28 درصد از زنان Ùˆ 17 درصد از مردان مواÙÙ‚ آمریکا هستند. اما اردن در این میان استثنا است، به طوری Ú©Ù‡ دیدگاه مردان Ùˆ زنان به طور یکسان منÙÛŒ است.
منشأ نگرشهای ضد آمریکایی:
جدول 2: مخالÙت گسترده با جنگ علیه تروریسم به رهبری آمریکا
کشورها 2002(1381) 2003(1382) 2004(1383) 2005(1384)
درصد درصد درصد درصد
لبنان 56 67 ـ 65
اردن 85 97 78 86
مراکش ـ 84 66 56
پاکستان 45 74 60 52
ترکیه 58 71 56 71
نظر سنجی های ما در Ø·ÛŒ زمان نشان داده اند Ú©Ù‡ اولین Ùˆ مهمترین نگرشهای ضد آمریکایی در جهان مخالÙت با سیاست آمریکا است. چهار سیاست با کشورهای منطقه مرتبط است. اول، درگیریهای جاری در عراق بر سر موضوع سوخت. با آغاز عملیات نظامی در عراق از شهرت جهانی آمریکا کاسته شد Ùˆ Øضور آمریکا در عراق همچنان مغایر خواست مردم است. اکثریت مردم در پنج کشوری Ú©Ù‡ مورد نظر سنجی قرار دادیم، معتقدند Ú©Ù‡ تصمیم کشورشان مبنی بر عدم نیروهایشان در درگیری عراق تصمیم درستی بوده است. تعداد زیادی از مردم نیز بر این باورند Ú©Ù‡ جنگ عراق، جهان را به صØنة خطرناکتری تبدیل کرده است.
دوم، جنگ بر ضد تروریسم نگرشها را در منطقه منÙÛŒ کرده است. اکثریت مردم در این پنج کشور با تلاشهای آمریکا در مبارزه با تروریسم مخال٠هستند. نظر سنجی سال 2002 (1381) نشان داد Ú©Ù‡ جنگ بر ضد تروریسم در کشورهای عرب Ùˆ سایر کشورهای عمده ÛŒ مسلمان مخالÙتهای بیشتری را نسبت به سایر بخشهای جهان بوجود آورده است، Ùˆ اگر Ú†Ù‡ درجة مخالÙت در برخی کشورهای خاص با نوسان همراه بوده است، اما تصویر Ú©Ù„ÛŒ روشن است: در نبرد برای جلب اÙکار عمومی مسلمانان در مورد این موضوع مهم، پیروز نشده است.
سوم، عقاید ضد آمریکایی بر این پایه است Ú©Ù‡ آمریکا در عرصة جهانی یک جانبه عمل Ù…ÛŒ کند. اکثریت یا تعداد زیادی از مردم در هر یک از این کشورها معتقدند Ú©Ù‡ آمریکا در تصمیمات سیاست خارجی خود توجهی به مناÙع کشورهایشان ندارد یا بسیار اندک است. در لبنان، این مسئله گسترده تر شده است به طوری Ú©Ù‡ مردم Ú¯Ùته اند آمریکا نسبت به دو سال گذشته یک جانبه تر شده است. با این وجود تقریباً از هر 10 Ù†Ùر، 6 لبنانی معتقدند Ú©Ù‡ آمریکا مناÙع کشورشان را مورد توجه قرار نمی دهند.
در نهایت، نگرشها در مورد سیاست آمریکا در درگیری اسرائیل Ùˆ Ùلسطین باعث تشدید عقاید ضد آمریکایی شده است. نتایج یکی از نظر سنجی های مرکز تØقیقاتی پیو در سال 2003 (1382) نشان داد Ú©Ù‡ اکثریت مردم در کشورهای عرب Ùˆ مسلمان (Øداقل 90 درصد در اردن، Ùلسطین اشغالی، مراکش Ùˆ لبنان) معتقدند Ú©Ù‡ آمریکا بیش از Øد از اسرائیل Øمایت Ù…ÛŒ کند. اگر Ú†Ù‡ بیشتر نظر سنجی های اخیر ما این سئوال را Ù…Ø·Ø±Ø Ù†Ú©Ø±Ø¯ØŒ اما در کشورهای عرب دیدگاه منÙÛŒ نسبت به یهودیان بسیار بالا نشان داده شد. مثلاً در دو کشور لبنان Ùˆ اردن هیچ یک از پاسخ دهندگان طرÙدار یهودیان نبودند (از طر٠دیگر 91 درصد از مردم لبنان Ùˆ 58 درصد از اردنی ها طرÙدار مسیØیان بودند).
جدول 3: کاهش Øمایت از تروریسم
کشورها خشونت اغلب یا بیشتر اوقات قابل توجیه است
2002(1381) 2004(1383) 2005(1384)
درصد درصد درصد
اردن 43 ـ 57
لبنان 73 ـ 39
مراکش ـ 40 13
پاکستان 33 41 25
ترکیه 13 15 14
توجیه پذیری Øملات انتØاری در عراق
اردن ـ 70 49
لبنان ـ ـ 49
مراکش ـ 66 56
پاکستان ـ 46 29
ترکیه ـ 31 24
اÙزایش مخالÙتها بر ضد تروریسم:
علی رغم تداوم عدم تمایل به رهبری آمریکا در جنگ بر ضد تروریسم، شواهد نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ Øمایت از تروریسم در میان جوامع مسلمان کمرنگ شده است. Øمایت از خشونت علیه غیر نظامیان در دÙاع از اسلام، از سال 2002 (1381) تا کنون در برخی کشورها از جمله لبنان 34 درصد کاهش یاÙته است. در مراکش Ùˆ پاکستان نیز هر چند اندک، اما کاهش وجود داشته است. همچنین در ترکیه Øمایت از تروریسم در Ø³Ø·Ø Ù¾Ø§ÛŒÛŒÙ†ÛŒ باقی مانده است. از طر٠دیگر اردن با 14 درصد اÙزایش در نگاه Ú©Ù„ÛŒ یک استثنا Ù…Øسوب Ù…ÛŒ شود. جوامع مسلمان تا Øدودی از Øملات انتØاری بر ضد آمریکا Ùˆ دیگر کشورهای غربی در عراق طرÙداری Ù…ÛŒ کنند، هر چند تعداد اÙرادی Ú©Ù‡ این عملیات را قابل توجیه Ù…ÛŒ دانند از سال گذشته تا کنون کاهش یاÙته اند. تنها در مراکش، اکثریت مردم این Øملات را قابل توجیه Ù…ÛŒ دانند. اگر Ú†Ù‡ آمار بدست آمده اساساً از ماه مارس 2004 (1383) تا کنون کاهش یاÙته است.
در دو کشور اردن Ùˆ لبنان، نیمی از مسلمانان از Øملات انتØاری بر ضد غربیها در عراق طرÙداری Ù…ÛŒ کنند اما در اردن این جماعت از 70 درصد در سال گذشته کمتر شده است. در ترکیه Ùˆ پاکستان از هر 10 Ù†Ùر کمتر از 3 Ù†Ùر اکنون Øملات انتØاری را قابل توجیه Ù…ÛŒ دانند. در مراکش، پاکستان Ùˆ ترکیه مردان بیش از زنان Øملات انتØاری را قابل توجیه Ù…ÛŒ دانند. نشانة دیگر کمرنگ شدن Øمایت ها از تروریسم آن است Ú©Ù‡ نگرشها در مورد اسامه بن لادن Ø·ÛŒ دو سال گذشته در مراکش، لبنان Ùˆ ترکیه منÙÛŒ تر شده است. در مراکش این کاهش بسیار شدید بوده است. به طوری Ú©Ù‡ در سال 2003 (1382) تقریباً نیمی از مردم مراکش اعتماد خود را به بن لادن در مورد عملکرد درست ÙˆÛŒ در امور جهان ابراز کرده بودند، اما اکنون ار هر چهار Ù†Ùر، Ùقط یک Ù†Ùر چنین دیدگاهی دارد. اما در اردن Ùˆ پاکستان آشÙتگی زیاد است، به طوری Ú©Ù‡ اکثریت مردم همچنان «تا Øدودی» یا «بسیار زیاد» به بن لادن اعتماد دارند. همچنین Øمایت از رهبر القاعده نیز اÙزایش یاÙته است.
جدول4: اعتماد به بن لادن به عنوان یک رهبر جهانی
کشورها زیاد یا تا Øدودی
2003(1382) 2005 (1384) Diff
درصد درصد درصد
اردن 55 60 5+
لبنان 14 2 12-
مراکش 49 26 23-
پاکستان 45 51 6+
ترکیه 15 7 8-
اØتمالاً Øمایت از تروریسم کاهش Ù…ÛŒ یابد، زیرا جوامع مسلمان Ùˆ عرب، اÙراط گرایی اسلامی را به عنوان یک تهدید برای کشورشان Ù…Øسوب Ù…ÛŒ دارند. این نگرش بویژه در مراکش، پاکستان، ترکیه Ùˆ مسیØیان لبنانی دیده Ù…ÛŒ شود. برعکس، تعداد نسبتاً اندکی از مسلمانان لبنانی Ùˆ اردنی ها از اÙراط گرایی اسلامی ابراز نگرانی کرده اند.
جدول 5: آیا اÙراط گرایی اسلامی برای کشور شما تهدید Ù…Øسوب Ù…ÛŒ شود؟
کشورها بله خیر DK
درصد درصد درصد
اردن 10 87 100=3
لبنان
مسیØیان
مسلمانان 26
53
4 66
42
85 100=8
100=5
100=11
مراکش 73 18 100=9
پاکستان 52 27 100=21
ترکیه 47 34 100=19
اما نگرانیها در مورد اÙراط گرایی باعث نمی شود Ú©Ù‡ مردم منطقه نقش اسلام را در سیاست نادیده یگیرند. در هر یک از این کشورها بجز اردن، اکثریت یا تعداد زیادی از مردم اکنون نسبت به چند سال گذشته نقش اسلام را در سیاست پر رنگ تر عنوان کرده اند Ùˆ آنهایی Ú©Ù‡ معتقدند اسلام نقش بیشتری در سیاست دارد این نگرش را به عنوان یک پیشرÙت خوب عنوان کره اند. اگر Ú†Ù‡ ترکها به علت عقیدة شدید به سکولاریسم در این موضوع به چند دسته تقسیم Ù…ÛŒ شوند.
جدول 6: دمکراسی یلی ولی نه به طریق غربی
کشورها دمکراسی می تواند در کشور ما کار ساز باشد
2002 (1381) 2003 (1382) 2005 (1384)
درصد درصد درصد
اردن 63 69 80
لبنان 75 71 83
مراکش ـ 64 83
پاکستان 44 57 43
ترکیه 43 50 48
جوامع مسلمان مواÙÙ‚ دمکراسی:
از زمان اولین نظرسنجی مرکز تØقیقاتی پیو در سال 2002 (1381) به طور یکنواخت Øمایت شدید جوامع مسلمان تØت Ù†Ùوذ (سکولاریسم) از دمکراسی را دیده ایم. در تازه ترین نظرسنجی این مراکز اکثریت مردم اردن، لبنان Ùˆ مراکش اظهار داشتند Ú©Ù‡ دمکراسی به مراتب کمتر است. اما باز هم تعداد زیادی از مردم، دمکراسی را در کشورشان کارآمد Ù…ÛŒ دانند. همچنین ما در نظرسنجی خود در سال 2002 (1381) دریاÙتیم Ú©Ù‡ مردم منطقه از ویژگی های خاص یک سیستم دمکراتیک مانند ØÙ‚ انتقاد از دولت، صداقت، انتخابات چند Øزبی، قوة قضاییة منص٠و رسانه های مستقل Ùˆ آزاد بسیار Øمایت Ù…ÛŒ کردند.
اما مردم در مورد آیندة دمکراسی در خاورمیانه به چند دسته تقسیم Ù…ÛŒ شوند. اکثریت مردم لبنان (46 درصد) Ùˆ اکثریت مسیØیان این کشور (59 درصد) نسبت به ایجاد دمکراسی در خاورمیانه خوشبین هستند. در Øالی Ú©Ù‡ اردنی ها در این موضوع دو دسته هستند، گروهی خوشبین Ùˆ گروهی بدبین هستند. ترکها، پاکستانیها Ùˆ مراکشی ها بیشتر به سوی بدبینی تمایل دارند (اگر Ú†Ù‡ 34 درصد از مردم پاکستان هیچ نظری نداده اند).
در میان کشورهای خوشبین 55 درصد از مردم پاکستان Øداقل یک اعتبار نسبی به سیاستهای آمریکا برای نگرش امیدوارانه اش قائل هستند. در میان اردنی ها Ùˆ لبنانی های خوشبین تقریباً نیمی چنین دیدگاهی دارند. اما در مراکش Ùˆ ترکیه 51 درصد از اÙراد خوشبین هیچ اعتباری برای آمریکا قائل نیستند. در میان اÙراد بدبین، اکثریت (در لبنان به میزان 75 درصد، در ترکیه 83 درصد، Ùˆ در اردن 98 درصد) Øداقل بخشی از بدبینی خود را به گردن سیاست های آمریکا انداختند.
علی رغم بی اعتمادی گسترده نسبت به آمریکا در میان مسلمانان Ùˆ عربها، اما باز هم بسیاری از این کشورها اعتقاد دارند Ú©Ù‡ آمریکا خواهان Øرکت کشورشان به سوی دمکراسی در منطقه است. اکثریت مردم در مراکش Ùˆ لبنان معتقدند Ú©Ù‡ آمریکا از دمکراسی در کشورشان Øمایت Ù…ÛŒ کند. اما مردم اردن Ùˆ پاکستان به دو دستة یکسان تقسیم Ù…ÛŒ شوند، گروهی مواÙÙ‚ Øمایت آمریکا از دمکراسی در کشورشان هستند Ùˆ گروهی نظر عکس دارند (این پرسش از مردم ترکیه سوال نشد). در میان این چهار کشور، آنهایی Ú©Ù‡ معتقدند آمریکا از دمکراسی Øمایت Ù…ÛŒ کند، نگرش Øمایت بیشتری نسبت به آمریکا دارند.
خلاصه: ادامة مخالÙت ها، اما نشانه های امید
در کشورهای مسلمان Ùˆ عرب همچنان بیزاری زیادی نسبت به آمریکا وجود دارد. Øمایت از آمریکا نسبتاً پایین است، عقاید ضد آمریکایی، نگرشهای منÙÛŒ Ùˆ مخالÙت با سیاست های خارجی آمریکا مانند جنگ عراق، جنگ بر ضد تروریسم، Øمایت از اسرائیل Ùˆ یک جانبه گرایی آمریکا نیز وجود دارد.
اما همزمان نیز نشانه های امیدوار کننده ای وجود دارد. مثلاً پیشرÙت هایی در اردن، لبنان، مراکش Ùˆ برخی جمعیت ها دیده شده است، مثلاً جوانان Ùˆ زنان اکنون نسبت به سایرین Øمایت بیشتری را نشان داده اند . همچنین Øمایت از تروریسم Ùˆ رهبران تروریستی در میان بسیاری از کشورهای منطقه کاهش یاÙته است Ùˆ نهایتاً اینکه شواهد Ùراوان نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ مردم منطقه در آرزوی برقراری یک دولت دمکراتیک هستند.
اگر Ú†Ù‡ اینها نشان دهندة پیشرÙت است، اما نشان دهندة پیشرÙت، زیاد آمریکا نیست، مگر اینکه ما به منتقدان خود، در جهان اسلام، نشان دهیم Ú©Ù‡ آنها در مورد سیاستها Ùˆ نیات Ùˆ مقاصد ما اشتباه کرده اند. Ú©Ù‡ در این مواقع معمولاً عمل بهتر از Øر٠است. Ùˆ این موضوع مطمئناً در اندونزی درسی بود Ú©Ù‡ در آنجا وجهة آمریکا به خاطر Ú©Ù…Ú© های انسان دوستانه در مورد Øادثة سونامی وضعیت بهتری پیدا کرد.
سخن کوتاه در مورد ابتکارات عمدة سیاسی اینکه، به نظر Ù…ÛŒ رسد Ù…Øدودیت هایی در تلاش های ارتباطی آمریکا در منطقه وجود دارد. با وجود نگرشهای منÙÛŒ شدید در جهان اسلام، این تلاشهای آمریکا Øالت دÙاعی شدید به خود گرÙته اند Ùˆ بدترین شرایط ممکن را ایجاد کرده اند. تصØÛŒØ Ø§Ø·Ù„Ø§Ø¹Ø§Øª غلط، Ú©Ù… کردن خشونت ها با تأکید بر جنبه های مثبت آمریکا از جملة آن Ù…ÛŒ باشد. این عوامل اØتمالاً بر چهرة آمریکا Ùقط به صورت جانبی تأثیر خواهند داشت. در پایان باید Ú¯Ùت: تنها واکنشی به سیاست های مهم هستند Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توانند Ù…Øرک واقع شوند.3/85/ع