كشور ما تقريبا بيش از نيم قرن است كه با آمريكا بيش از هر كشور ديگري رابطه گسترده دارد. در اين مدت، تØولات Ùˆ سياستهاي داخلي Ùˆ خارجي ايالات متØده تاثير به سزايي در تØولات كشور ما داشته است Ùˆ دارد. البته چگونگي اين رابطه بسيار متÙاوت Ùˆ همواره با نوسانات زيادي همراه بوده Ùˆ روند مستمر Ùˆ يك نواختي را طي نكرده است. به عبارت ديگر، قبل از انقلاب اسلامي، با توجه به امتيازاتي كه امريكاييâ€Ù‡Ø§ به دست آورده بودند، ØÙ‚ هرگونه مداخله در امور ايران را داشتند Ùˆ نوعي رابطه دست نشاندگي Ùˆ سروري ميان دو كشور به وجود آمده بود; ارتباطي كه براي مردم، روشنÙكران Ùˆ روØانيون تØمل ناپذير بود. برعكس، بعد از انقلاب اسلامي، رابطه ما با امريكا، بسيار خصمانه شد تا آنجا كه به قطع روابط سياسي بين دو كشور منجر گرديد.
منظور از رابطه وجود هرگونه ارتباط مستقيم Ùˆ غير مستقيم بين دو كشور است كه شامل روابط سياسي، اقتصادي Ùˆ Ùرهنگي بين دو دولت (ارتباطات بينâ€Ø§Ù„مللي) Ùˆ همچنين بين دو ملت (ارتباط بينâ€Ø§Ù„مللي) Ùˆ براساس اØترام متقابل به ØÙ‚ Øاكميت دو كشور ميâ€Ø¨Ø§Ø´Ø¯.
Ø·Ø±Ø Ø§ÙŠÙ† بØØ« از دو جهت اهميت دارد: اولا: ايالات متØده امريكا يكي از كشورهاي قدرتمند Ùˆ Ù…Ø·Ø±Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù†ÙŠ است Ùˆ بعد از Ùروپاشي اتØاد جماهير شوروي، كه رقيب ديرينه امريكا بعد از جنگ جهاني دوم بود، قدرت اين كشور رو به Ùزوني نهاد، تا آنجا كه ابرقدرت بلامنازع جهان شد. بررسي چگونگي رابطه ايران Ùˆ امريكا بعد از Ùروپاشي نظام دو قطبي جهان، در بØثهاي ياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬ÙŠ اهميتâ€Ø®Ø§ØµÙŠ دارد; زيرا ميâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø¯ به نوعي تØولات كشور تجديد نظر طلب (ايران) را، آن هم در شرايط جديد قدرت امريكا، مورد مطالعه قرار دهد. ثانيا: از زمان تيره شدن روابط ميان ايران Ùˆ امريكا بØثي بسيار جنجالي در Ø³Ø·ÙˆØ Ù…Ø®ØªÙ„Ù Ø¬Ø§Ù…Ø¹Ù‡ Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯ مبني بر اينكه Ù†Øوه روابط اين دو دولت در آينده بايد چگونه باشد. موضوع مورد بØØ« تا Øدود زيادي به اين پرسش پاسخ ميâ€Ø¯Ù‡Ø¯.
در اين مقاله چگونگي اين رابطه را از منظر امام خميني (س)ØŒ بنيانâ€Ú¯Ø°Ø§Ø± جمهوري اسلامي Ùˆ اصليâ€ØªØ±ÙŠÙ† Ùرد مخال٠Øضور امريكا در ايران Ùˆ منطقه Ùˆ كسي كه دست امريكا را از ايران قطع كرد، بررسي ميâ€ÙƒÙ†ÙŠÙ…; زيرا بدون ترديد، نگرش Ùˆ طرز تÙكر رهبر موÙÙ‚ انقلاب نسبتâ€Ø¨Ù‡ مسائل سياسي جامعه، كمك زيادي به Ùهم پديدهâ€Ù‡Ø§ÙŠ سياسي Ùˆ اجتماعي خواهد كرد.
بدين ترتيب، Ù…Øتواي اصلي اين مقاله، برسي Ùرايند رابطه ايران Ùˆ امريكا قبل Ùˆ بعد از پيروزي انقلاب اسلامي از طريق موضعâ€Ú¯ÙŠØ±ÙŠ Ùˆ Ù†Øوه نگرش Øضرت امام (س) ميâ€Ø¨Ø§Ø´Ø¯. در اينجا اين سوال Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÙŠâ€Ø´ÙˆØ¯ كه آيا امكان رابطه ميان ايران Ùˆ امريكا وجود دارد يا خير، اگر وجود ندارد، چرا؟ Ùˆ اگر وجود دارد تØت Ú†Ù‡ شرايطي ممكن استâ€Ø¨Ø±Ù‚رار شود، اين بØØ«â€Øكايت از سلب Ùˆ ايجاب رابطه بين دو كشور دارد:
Ùرضيه اساسي اين است كه امكان ايجاد رابطه در نظريات Øضرت امام (س)ØŒ تØتâ€Ø´Ø±Ø§ÙŠØ·ÙŠ خاص وجود دارد، اما Ùرضيه رقيب بيانگر آن است كه امكان ايجاد چنين رابطهâ€Ø§ÙŠ در نظريات ايشان وجود ندارد.
Øضرت امام (س) از 15 خرداد 1342 تا 14 خرداد 1368ØŒ اظهارنظرهايي درباره امريكا Ùˆ نقش Ùˆ جايگاه آن در ايران داشتهâ€Ø§Ù†Ø¯ كه ميâ€ØªÙˆØ§Ù† آنها را به سه بخش كلي تقسيم كرد: بخش اول، از شروع زعامتâ€Øضرت امام (س) تا سرنگوني شاه; بخش دوم، از اواخر سلطنتâ€Ø´Ø§Ù‡ Ùˆ بØبوØÙ‡ انقلاب اسلامي يعني از واژگوني رژيم شاهنشاهي تا استقرار نظام جمهوري اسلامي; Ùˆ بخش سوم، از استقرار نظام جديد تا زمان رØلت ايشان.
قبل از شروع بØØ« ذكر نكاتي ضروري به نظر ميâ€Ø±Ø³Ø¯: اول اينكه، رابطه ايران Ùˆ امريكا به صورت يك جانبه يعني Ùقط از ديدگاه امام نسبتâ€Ø¨Ù‡ امريكا Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÙŠâ€Ø´ÙˆØ¯ Ùˆ ديگر اينكه سعي شده است، از سخنرانيâ€Ù‡Ø§ Ùˆ نوشتجات Øضرت امام (س) كه در مجموعه صØÙŠÙÙ‡ نور جمع آوري شده استâ€Ø¨Ù‡ گونهâ€Ø§ÙŠ توصيÙÙŠ Ùˆ تØليلي استناج شود تا Ø´Ø±Ø Ùˆ تÙاسيرهاي مختل٠از آن.
مروري بر تاريخچه روابط ايران و امريكا
به طور كلي، روابط ايران Ùˆ امريكا را ميâ€ØªÙˆØ§Ù† به سه دوره تقسيم كرد: دوره اول، اواخر قرن نوزدهم تا شروع جنگ جهاني دوم را در برميâ€Ú¯ÙŠØ±Ø¯ كه با توجه به استراتژي انزواطلبي امريكا، Ù†Ùوذ اين كشور در ايران چندان Ù…Øسوس نبود Ùˆ صرÙا به اعطاي برخي خدمات آموزشي Ùˆ بهداشتي Ùˆ اعزام تعدادي از مستشاران امريكايي به قصد انجام اصلاØات به خصوص Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø§Ù…ÙˆØ± مالي در ايران ختم ميâ€Ø´Ø¯.
دوره دوم، از زمان اشغال ايران از سوي متÙقين، در جريان جنگ جهاني دوم آغاز Ùˆ تا پيروزي انقلاب اسلامي به طول انجاميد. در اين دوره، به تدريج، Ù†Ùوذ امريكا در ايران رو به اÙزايش گذارد Ùˆ تعدادي از نيروهاي نظامي امريكا نيز در ايران مستقر شدند. تØولات اين دوره به دو بخش تقسيم ميâ€Ø´ÙˆØ¯: بخش نخست از اشغال ايران توسط متÙقين تا كودتاي 1332 را شامل ميâ€Ø´ÙˆØ¯ØŒ كه امريكا به تØكيم مواضع خود در ايران پرداخت Ùˆ با توجه به نقشي كه ايران در مقابله با كمونيسم داشت، سعي كرد ايران را به اردوگاه سرمايهâ€Ø¯Ø§Ø±ÙŠ ملØÙ‚ كند. مصداق اين ادعا، تلاش كشور مزبور براي خروج نيروهاي شوروي از ايران در زمان پايان جنگ جهاني دوم Ùˆ جلوگيري از تجزيه ايران بود. بخش دوم با كودتاي 1332 آغاز ميâ€Ø´ÙˆØ¯ كه طي آن موقعيت امريكا درايران تثبيتâ€Ø´Ø¯ Ùˆ با نقشي كه در Øوادث Ù†Ùت Ùˆ بازگرداندن شاه به ايران انجام داد به صورت قدرتي بلامعارض در ايران درآمد. در اين دوران بود كه امريكا با Øمايت همه جانبه از رژيم شاه، ايران را به صورت ژاندارم منطقه درآورد Ùˆ با توجه به كاهش Ù†Ùوذ انگليس در منطقه خليج Ùارس، امنيت منطقه را به دست ايران سپرد، Ùˆ به اين منظور سيل جنگ اÙزارهاي امريكايي را به ايران روانه كرد Ùˆ ايران نيز با سركوبي برخي جنبشâ€Ù‡Ø§ÙŠ مترقي منطقه، همچون ظÙار، به ايÙاي نقش ژاندارمي در منطقه پرداخت.
دوره سوم از زمان پيروزي انقلاب اسلامي ايران شروع ميâ€Ø´ÙˆØ¯ كه با توجه به ويژگي استقلالâ€Ø·Ù„بي انقلاب Ùˆ Ù†ÙÙŠ دخالتâ€Ø¨ÙŠÚ¯Ø§Ù†Ú¯Ø§Ù† در امور كشور، روابط دو كشور رو به تيرگي گذارد. گروگانâ€Ú¯ÙŠØ±ÙŠØŒ بلوكه شدن داراييâ€Ù‡Ø§ÙŠ ايران، واقعه طبس، جنگ ايران Ùˆ عراق Ùˆ سياست مهار دوگانه (containment policy) سقوط هواپيماي ايرباس، تلاش براي امنيت اسرائيل، از جمله عوامل تيرگي روابط ايران Ùˆ امريكا بعد از انقلاب اسلامي Ù…Øسوب ميâ€Ø´ÙˆØ¯.
ايالات متØده امريكا در دوره اول، براساس سياست مونروئه كه معتقد به دخالت نكردن امريكا Ùˆ اروپا در Øوزهâ€Ù‡Ø§ÙŠ Ù†Ùوذ يكديگر بود Ùˆ شعار \"اروپا براي اروپا Ùˆ امريكا براي امريكا \" را Ø·Ø±Ø Ù…ÙŠâ€ÙƒØ±Ø¯ از Øضور موثر در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù†ÙŠ بازماند. بعد از كنار گذاشتن سياست انزواطلبي Ùˆ به دنبال ØªØ¶Ø¹ÙŠÙ Ø¬Ù†Ø§Ø Ø³Ø±Ù…Ø§ÙŠÙ‡â€Ø¯Ø§Ø±ÙŠ (به ويژه كشور انگلستان از جريان جنگ جهاني دوم به بعد)ØŒ امريكا به صØنه جهاني وارد Ùˆ Ù†Ùوذ اين كشور در ايران جانشين Ù†Ùوذ انگلستان شد. اين اعمال Ù†Ùوذ آن قدر شديد بود كه علي رغم هم مرزي ايران با اتØاد جماهير شوروي سابق (بلوك شرق)ØŒ ايران به بلوك غرب پيوست.
به طور كلي، از ابتداي برخورد ايران با كشورهاي غربي Ùˆ خارجي سه طرز تÙكر يا نگرش به وجود آمد.
1. سياست موازنه مثبت، كه در بين هيات Øاكمه ايران در زمان قاجار متداول شد Ùˆ تا جنگ جهاني دوم Øاكم بود. مجريان اين سياست معتقد بودند كه بهترين روش ممكن براي جلوگيري از خطرات اØتمالي از سوي دو كشور انگليس Ùˆ روسيه، اعطاي امتياز به آنهاست.
2. سياست نيروي سوم، كه عده زيادي از دستâ€Ø§Ù†Ø¯Ø±ÙƒØ§Ø±Ø§Ù† سياسي به آن معتقد بودند Ùˆ از مجراي واقعâ€Ú¯Ø±Ø§ÙŠØ§Ù†Ù‡ØŒ معتقد به ايجاد رابطه با ايالات متØده امريكا جهت كاهش Ù†Ùوذ روس Ùˆ انگليس بود. اين نگرش كمك زيادي به Ù†Ùوذ امريكا در ايران كرد.
3. سياست موازنه عدمي، كه اول بار به همتâ€Ø³ÙŠØ¯Øسن مدرس به وجود آمد Ùˆ Øضرت امام (س) نيز از مواÙقان اين نگرش بود. معتقدان به اين سياست مخال٠هرگونه Ù†Ùوذ Ùˆ اعمال قدرت بيگانگان در ايران بودند.
Øال از اين ديدگاه نظريات Øضرت امام (س) را ارايه ميâ€ÙƒÙ†ÙŠÙ….
رابطه ايران و امريكا از ديدگاه امام (س)
در اين قسمت Ù†Øوه نگرش Øضرت امام (س) در مورد رابطه ايران Ùˆ امريكا ارائه ميâ€Ø´ÙˆØ¯. كيÙيتâ€Ø¨Ø±Ø®ÙˆØ±Ø¯ ايشان با اين مسئله را ميâ€ØªÙˆØ§Ù† به سه دوره تقسيم كرد: دوره Ù†ÙÙŠ رابطه يا دوره مبارزه Ùˆ قيام، دوره صبر Ùˆ انتظار يا دوران بØبوØÙ‡ انقلاب اسلامي Ùˆ دوره تيرگي Ùˆ سردي روابط ايران Ùˆ امريكا كه بعد از انقلاب اسلامي را شامل ميâ€Ø´ÙˆØ¯.
دوره Ù†ÙÙŠ رابطه
بعد از ارتØال مرجع عاليقدر جهان اسلام Øضرت آية العظمي بروجردي (رض)ØŒ Øضرت امام (س) وظيÙÙ‡ خطير زعامت مسلمين را برعهده گرÙتند. ايشان به شدت از Ù†Ùوذ امريكا در ايران ناراضي Ùˆ خواستار جلوگيري از Ù†Ùوذ استكبار امريكا بودند. امام رابطه امريكا Ùˆ ايران را شامل بØØ« Ùقهي \"Ù†ÙÙŠ سبيل \" ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ø³ØªÙ†Ø¯. Ùˆ معتقد بودند تمامي گرÙتاريهاي ملت ايران به اجانب به خصوص به امريكا منتسب است:
\"دنيا بداند كه هر گرÙتاري كه ملت ايران Ùˆ ملل مسلمين دارند، از اجانب است. از امريكاست. ملل اسلام از اجانب عموما Ùˆ از امريكا خصوصا متنÙر است، بدبختي دول اسلامي، از دخالت اجانب در مقدرات آنهاست، اجانبند كه مخازن پرقيمت زميني ما را به يغما برده Ùˆ ميâ€Ø¨Ø±Ù†Ø¯ØŒ انگليس است كه ساليان دراز طلاي سياه ما را با بهاي ناچيز برده Ùˆ ميâ€Ø¨Ø±Ø¯. اجانبند كه كشور عزيز ما را اشغال كرده Ùˆ بدون Ù…Øوز از سه طر٠بر آن Øمله كرده وسربازان ما را از پا در ميâ€Ø¢ÙˆØ±Ø¯Ù†Ø¯.
ديروز ممالك اسلامي به چنگال انگليس Ùˆ عمال آن مبتلا بودند. امروز به چنگال امريكا Ùˆ عمال آن. امريكاست كه از اسراييل Ùˆ هواداران آن پشتيباني ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ØŒ امريكاست كه به اسرائيل قدرت ميâ€Ø¯Ù‡Ø¯ كه اعراب مسلمان را آواره كند، امريكاست كه وكلا را يا بيâ€ÙˆØ§Ø³Ø·Ù‡ يا با واسطه بر ملت ايران تØميل ميâ€ÙƒÙ†Ø¯. امريكاست كه اسلام Ùˆ قرآن مجيد را به Øال خود مضر ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ø¯ Ùˆ ميâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡Ø¯ آنها را از جلوي خود بردارد، امريكاست كه روØانيون را خار راه استعمار ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ø¯ Ùˆ بايد آنها را به Øبس Ùˆ زجر Ùˆ اهانتâ€Ø¨ÙƒØ´Ø¯ØŒ امريكاست كه... با ملت اسلام معامله ÙˆØشيگري Ùˆ بدتر از آن ميâ€Ù†Ù…ايد \". (1)
Øضرت امام (س) در قطعه مذكور علت روي آوردن كشورهاي غربي به سوي ايران را وجود طلاي سياه يا Ù†Ùت در ايران ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ø³ØªÙ†Ø¯ Ùˆ به دليل وجود Ù†Ùتâ€Ø¨ÙˆØ¯ كه قبلا انگليس Ùˆ بعد امريكا به سوي كشور ما سوق پيدا كردند. Øضرت امام علل تنÙر ملت ايران را از اجانب Ùˆ امريكا به ÙˆØ¶ÙˆØ Ø¨ÙŠØ§Ù† ميâ€Ø¯Ø§Ø±Ù†Ø¯ Ùˆ كيÙيت Ù†Ùوذ امريكا در ايران را ØªØ´Ø±ÙŠØ Ù…ÙŠâ€ÙƒÙ†Ù†Ø¯.
ايشان در جايي ديگر در مورد وابستگي اقتصادي ايران به امريكا در زمان شاه ميâ€Ùرمايند:
\"... امروز اقتصاد ايران به دست امريكا Ùˆ اسرائيل است. Ùˆ بازار ايران از دست ايراني Ùˆ مسلم خارج شده است Ùˆ غبار ورشكستگي Ùˆ Ùقر به رخسار بازرگانان Ùˆ زراع نشسته است Ùˆ اصلاØات آقايان، بازار سياه براي امريكا Ùˆ اسرائيل درست كرده است Ùˆ كسي نيست كه به داد ملت Ùقير برسد \". (2)
\"از طر٠ديگر كارشناسان Ùˆ سرمايهâ€Ø¯Ø§Ø±Ø§Ù† بزرگ امريكا به اسم عظيمâ€ØªØ±ÙŠÙ† سرمايهâ€Ú¯Ø°Ø§Ø±ÙŠ خارجي براي اسارت اين ملت مظلوم به ايران هجوم آوردند، سرمايهâ€Ø¯Ø§Ø±Ø§Ù†ÙŠ كه بنا به نوشته بعضي از روزنامهâ€Ù‡Ø§ هر Ù„Øظه از عمرشان دهها هزار دلار قيمت دارد، بايد ديد براي Ú†Ù‡ منظور در تهران اجتماع ميâ€ÙƒÙ†Ù†Ø¯; آيا براي غمخواري Ùˆ انساندوستي است؟ كسانيكه دنيا را به خاك Ùˆ خون كشيدهâ€Ø§Ù†Ø¯ Ùˆ دهها هزار انسان را براي شهرت به زير خاك كردهâ€Ø§Ù†Ø¯ در اينجا دوست صميمي ما هستند؟ يا Ù†Ùوذ دولت ايران Ùˆ عظمتâ€Ø´Ø§Ù‡ موجب اين امر است (اين را همه ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ù†Ø¯) يا سودجويي سياسي Ùˆ اقتصادي با دامنه وسيع آن كه پايگاهش ايران Ùˆ دنبال آن ساير ممالك اسلامي Ùˆ ديگر ممالك شرقي است از يك طرÙØŒ Ùˆ خودباختگي دستگاه ننگين ايران در مقابل استعمار Ú†Ù¾ Ùˆ راست از طر٠ديگر موجب اين بدبختيâ€Ù‡Ø§Ø³Øª \". (3)
اين دوره تا پيروزي انقلاب اسلامي ادامه پيدا ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ Ùˆ چون Øضرت امام (س) معتقد بودند كه رابطه ما با آمريكا به ضرر Ùˆ زيان كشور ما خواهد بود به آن، دوره Ù†ÙÙŠ Ú¯Ùته ميâ€Ø´ÙˆØ¯. امام در صدد بودند كه مردم ما Ùˆ كشور ما را از بدبختي نجات دهند. ايشان علتâ€Ø¨Ø¯Ø¨Ø®ØªÙŠ كشور را دو عامل ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ø³ØªÙ†Ø¯: يكي Ù†Ùوذ كشورهاي اجانب Ùˆ يا امريكا براي چپاول Ùˆ غارت ثروتهاي زيرزميني ما از جمله Ù†Ùت; Ùˆ ديگري خودباختگي دستگاه پهلوي در مقابل بيگانگان. امريكا نه تنها اموال Ùˆ ثروتهاي ملي ايران را چپاول ميâ€ÙƒØ±Ø¯ بلكه در امور داخلي ايران همچون، انتخاب وكلاي مجلس، Øمايت از اسرائيل (كه باعث غصب زمينهاي ملل مسلمان شده بود) Ùˆ... دخالت ميâ€ÙƒØ±Ø¯. به اين دليل Øضرت امام (س) شجاعانه در مقابل استعمار امريكا Ùˆ استبداد پهلوي كه مناÙع همسو داشتند، قيام كردند Ùˆ Øتي در دوران تبعيد هم اين قيام Ùˆ مبارزه را دنبال نمودند تا انقلاب اسلامي نقطه عط٠ديگري در تاريخ كشورهاي اسلامي باشد.
دوره صبر و انتظار
اين دوره، دوره گذار از رژيم كهن به نظام جديد است Ùˆ از Øساسيتâ€Ø¨Ø§Ù„ايي برخوردار ميâ€Ø¨Ø§Ø´Ø¯. Øضرت امام به دقت واكنشهاي امريكا در قبال شاه Ùˆ Øركتهاي مردمي را زير نظر دارند. ايشان در جواب سئوال يكي از خبرنگاران كه پرسيد تا Øال دولت امريكا با تمام نيرو پشتيبان شاه بود، آيا با رÙتن شاه روابط شما با امريكا خوب خواهد شد؟ Ùرمودند: \"بعد از رÙتن شاه Ùˆ تشكيل دولت، اين مسايل مورد مطالعه قرار خواهد گرÙت \". (4)
ايشان Øتي در جايي راه ØÙ„ مطلوبي پيش روي امريكا قرار ميâ€Ø¯Ù‡Ù†Ø¯ Ùˆ ميâ€Ùرمايند: \"در مورد امريكا، وقتي كه واشنگتن از مايتâ€Ø´Ø§Ù‡ Ùˆ دولتâ€Ø¨Ø®ØªÙŠØ§Ø± دستâ€Ø¨Ø±Ø¯Ø§Ø±Ø¯ØŒ همه عداوتâ€Ù‡Ø§ نسبتâ€Ø¨Ù‡ امريكا از ميان خواهد رÙت \". (5)
اگر امريكا دست از Øمايتâ€Ø´Ø§Ù‡ بردارد، دورنماي بهتري براي روابط ايران Ùˆ امريكا ميâ€ØªÙˆØ§Ù† در نظر گرÙت اما امريكا اين كار را نكرد. Øضرت امام در جواب يكي از خبرنگاران كه پرسيد به نظر شما چرا امريكا ميâ€ÙƒÙˆØ´Ø¯ كه شاه را بر تختâ€Ø´Ø§Ù‡ÙŠ نگاه دارد؟ علت اين اقدام امريكا را به روشني بيان ميâ€Ø¯Ø§Ø±Ø¯; \"چون در غارت مخازن كشور ما Ùˆ تاسيس پايگاههاي نظامي در نقاط مختل٠مملكت، شاه دست نشانده مطيع Ùˆ تسليم است \" (6). امريكا رÙتار غير عقلاني خود را تا جايي ادامه داد كه بعد از سقوط رژيم Ù…Øمدرضا شاه Ùˆ پيروزي انقلاب اسلامي همچنان به Øمايت از شاه ادامه داد. يكي از خبرنگاران از Øضرت امام پرسيدند: \"نظر شما در مورد امريكا چيست؟ شما Ùرمودهâ€Ø§ÙŠØ¯ كه كشورهايي كه از شاه Øمايت كنند از اين زمان به بعد با آنها روابطتان خوب نخواهد بود Ùˆ تا زماني كه دولتهاي Øامي سركار باشند با آنها قطع رابطه خواهيد كرد. آيا اين بدان معنا است كه تا كارتر در امريكا سركار استâ€Ø´Ù…ا با امريكا دشمن خواهيد بود؟ Øضرت امام در جواب Ùرمودند: \"ما تا ايشان با ملت ايران مخالÙت ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ØŒ از شاه Øمايت ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ØŒ با او مخال٠هستيم اما با ملت امريكا هيچ مخالÙتي نداريم \". (7)
امريكا در نهايت از سقوط شاه اظهار تاس٠ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ØŒ Ùˆ Øضرت امام (ره) در اين زمينه، جمله جالب توجهي دارند; \"البته آمريكا بايد اظهار تاس٠بكند، براي اينكه Ù…Øمدرضا يك نوكر بسيار خوبي براي امريكا بود كه همه مناÙع را به كام امريكا كرد. ايران را Ùقير كرد Ùˆ همه را داد به امريكا Ùˆ رÙقاي او البته بايد اظهار تاس٠بكند... \" (8)
در اين دوره Øضرت امام شتابزده Ùˆ عجولانه با قضايا برخورد نميâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ بلكه برعكس، رÙتاري كاملا Øكيمانه Ùˆ همراه با شناخت Ùˆ انديشه داشتند Ùˆ سعي ميâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ با واقعâ€Ø¨ÙŠÙ†ÙŠ هرچه بيشتر اقدامات امريكا را تØت نظر داشته باشند Ùˆ براساس اعمال Ùˆ رÙتار امريكا اقدام به پاسخâ€Ú¯ÙˆÙŠÙŠ نمايند تا اگر امريكا نسبتâ€Ø¨Ù‡ انقلاب اسلامي Øسن نيتâ€Ø¨Ù‡ خرج بدهد، مسلما روابط Øسنه برقرار كنند Ùˆ در غير اين صورت برقراري رابطه با امريكا را منع نمايند براي ØªØ´Ø±ÙŠØ Ø¨Ù‡ØªØ± وضعيت اين نقل قول قابل توجه است:
سئوال: آيا شما ميâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡ÙŠØ¯ ماندن تكنسينâ€Ù‡Ø§ Ùˆ مستشاران را در ايران ببينيد؟ مستشاراني از امريكا (45000 Ù†Ùر) آلمان غربي (13000 Ù†Ùر) بريتانيا (1000 Ù†Ùر)ØŒ Ùرانسه (7500) Ùˆ ژاپن (7000Ù†Ùر)
جواب: در اين مورد هر يك از اين گروهها Ùˆ نقش آنها در ايران Ùˆ ميزان اØتياج كشور به آنها، Øكومت آينده مطالعه وبررسي ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ Ùˆ تصميم ميâ€Ú¯ÙŠØ±Ø¯. Øكومت آينده هيچ تعهدي در برابر ملت جز ØÙظ مناÙع Ùˆ Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø¢Ù†Ù‡Ø§ ندارد. \" (9)
دوره تيرگي و سردي روابط ايران و امريكا
امريكا توقعات مورد انتظار Øضرت امام را برآورد نكرد Ùˆ Øالب اينكه درنهايتâ€Ø®ÙˆØ¯ باعثâ€Ø´Ø¯ روابطش با ايران قطع شود. سردي روابط ايران Ùˆ امريكا از بØران گروگانگيري شروع شد. در اين زمينه، امام (س) Ùرمودند:
\"بارها Ú¯Ùتهâ€Ø§Ù… كه گروگانâ€Ú¯ÙŠØ±ÙŠ توسط دانشجويان مسلمان مبارز Ùˆ متعهد ما عكسâ€Ø§Ù„عمل طبيعي صدماتي است كه ملت ما از امريكا خورده است واينان Ùعلا با بازپس دادن اموال شاه معدوم Ùˆ لغو تمام ادعاهاي امريكا عليه ايران Ùˆ ضمانتâ€Ø¨Ù‡ عدم خالتâ€Ø³ÙŠØ§Ø³ÙŠ Ùˆ نظامي امريكا در ايران Ùˆ آزادگذاشتن تمامي سرمايهâ€Ù‡Ø§ÙŠ ما آزاد ميâ€Ú¯Ø±Ø¯Ù†Ø¯ كه البته اين امر را Ù…Øول به مجلس اسلامي نمودهâ€Ø§Ù… تا آنان به هر Ù†ØÙˆ كه ØµÙ„Ø§Ø Ù…ÙŠâ€Ø¯Ø§Ù†Ù†Ø¯ØŒ عمل نمايند. با اينان در ايران به بهترين وجه رÙتار شده است ولي تبليغات امريكا Ùˆ اقمارش از هيچ دروغ Ùˆ اÙترا Ùˆ تهمتي در اين مورد Ùروگذار نكردند \". (10)
\"اما قضيه اينجايي كه شما اسمش را سÙارت ميâ€Ú¯Ø°Ø§Ø±ÙŠØ¯ Ùˆ ما اسمش را جاسوسâ€Ø®Ø§Ù†Ù‡ ميâ€Ú¯Ø°Ø§Ø±ÙŠÙ…ØŒ اين قضيه را يك دسته از جوانâ€Ù‡Ø§ÙŠ ما رÙتند Ùˆ آنجا را گرÙتند Ùˆ ديدند كه Ù…ØÙ„ جاسوسي است. اينجا اصلا يك سÙارتخانه نيست، با اسم سÙارتخانه يك Ù…Øلي را درست كردند براي جاسوسي Ùˆ توطئه منطقه نه توطئه تنها براي ايران... \" (11)
امريكا با جاسوسي كردن در ايران، تمامي راهâ€Ù‡Ø§ÙŠâ€Ù…مكنه را بر روي روابط صØÙŠØ Ø¨Ø³Øª. Øضرت امام (س) در پيامي به Øجةâ€Ø§Ù„اسلام موسوي خوئينيâ€Ù‡Ø§ Ùˆ دانشجويان خط امام به ØªØ´Ø±ÙŠØ Ø¨ÙŠØ´ØªØ± گروگانâ€Ú¯ÙŠØ±ÙŠ ميâ€Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø²Ø¯ Ùˆ بازگرداندن گروگانâ€Ù‡Ø§ را منوط به استرداد شاه كردند Ùˆ اعمال امريكا Ùˆ اقدامات كارتر را اشتباه خواندند.
\"جناب Øجة الاسلام آقاي موسوي خوئينيâ€Ù‡Ø§ Ùˆ برادران Ùˆ خواهران دانشجوي ساكن در مركز جاسوسي امريكا:
مركز توطئه Ùˆ جاسوسي به اسم سÙارت امريكا Ùˆ اشخاصي كه در آن برضد نهضت اسلامي ما توطئه نمودهâ€Ø§Ù†Ø¯ از اØترام سياسي بينâ€Ø§Ù„مللي برخوردار نيستند، تهديدات Ùˆ تبليغات دامنهâ€Ø¯Ø§Ø± ملت امريكا به قدر پشيزي نزد ملت ما ارزش ندارد، نه تهديدات نظامي او عاقلانه است Ùˆ نه تهديد اقتصادي او واجد اهميت Ùˆ كارتر يك اشتباه دارد Ùˆ آن اينكه گمان ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ همه دولتâ€Ù‡Ø§ چشم بسته به خدمت او ايستادهâ€Ø§Ù†Ø¯ Ùˆ اين اشتباه بزرگ به زودي براي خودش هم روشن خواهد شد Ùˆ طليعه آن نيز مشهود است. ملت ايران به پا خاسته كه نگذارد اين لانهâ€Ù‡Ø§ÙŠ جاسوسي در ايران به عمل ننگين خود ادامه دهند Ùˆ تا استرداد Ù…Øمدرضا پهلوي براي Ù…Øاكمه Ùˆ استرداد آنچه به يغما برده است، اين لانه جاسوسي Ùˆ آن جاسوسان ØرÙÙ‡â€Ø§ÙŠ به جاي خود باقي خواهند ماند \". (12)
امريكا بعد از بØران گروگانگيري ماجراي طبس را به وجود آورد Ùˆ اين خود نقطه ديگري از برخورد نامتعادل امريكا در قبال ايران بود. Øضرت امام (س) در مورد Øمله نظامي كارتر به طبس كه نمونه آشكار از نقض قوانين بينâ€Ø§Ù„مللي بود Ùرمودند:
\"... آقاي كارتر از روز اول هي با Ùرياد Ùˆ با صدا ميâ€Ø®ÙˆØ§Ø³Øª تØميل كند. اگر شما يادتان باشد اولي كه اين جوانâ€Ù‡Ø§ÙŠ ما رÙتند Ùˆ اين لانه جاسوسي را گرÙتند هي مسائل را اينها پخش ميâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ يعني آنها تعليم ميâ€Ø¯Ø§Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ اينهايي كه در ايران داشتند اين را پخش ميâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ كه بناستâ€Ø¨ÙŠØ§ÙŠÙ†Ø¯ به لانه جاسوسي Ùˆ چتربازها بيايند Ùˆ اينها را بيهوش كنند Ùˆ - عرض ميâ€ÙƒÙ†Ù… كه - وارد شوند Ùˆ Ú†Ù‡ بكنند يا همه تهران را بيهوش بكنند. وقتي كه اعتنا به اين Øر٠نشد معلوم شد مسئله اين نيست. Øالا هم اينها امتØان كردهâ€Ø§Ù†Ø¯ كه آمدند با آن تجهيزاتي كه ميâ€Ú¯ÙˆÙŠÙ†Ø¯ زياد بوده است آمدند Ùˆ در ايران هم پياده شدند، خوب ضربه سياسي خوردند، ضربه روØÙŠ خوردند. جوانهاي مردم را آوردند اينجا به كشتن دادند Ùˆ به نظر من ميâ€Ø¢ÙŠØ¯ كه بيشتر از اين مقداري است كه اينها ميâ€Ú¯ÙˆÙŠÙ†Ø¯. اينهايي كه، بعضي از اينهايي كه رÙتهâ€Ø§Ù†Ø¯ Ùˆ آنجا را ديدهâ€Ø§Ù†Ø¯ ميâ€Ú¯ÙˆÙŠÙ†Ø¯ نخير يك مقداري از اينها همچو سوخته شدهâ€Ø§Ù†Ø¯ كه از آنها اثري خيلي باقي نمانده استâ€ÙŠÙƒ همچون جنايتâ€ÙƒØ§Ø±ÙŠ كه جوانهاي مملكتâ€Ø®ÙˆØ¯Ø´ را براي جنايت ميâ€Ùرستند به اينجا. اين آقايان كه هي Ùرياد ميâ€Ø²Ù†Ù†Ø¯ كه شما نقض قراردادهاي اجتماعي Ùˆ بينâ€Ø§Ù„مللي را كرديد، خودش هم همين نقض قرارداد بينâ€Ø§Ù„مللي را كرده است كه نظامي وارد كرده در يك مملكتي كه مستقل است. اين يكي از چيزهايي است كه نقض Øقوق بينâ€Ø§Ù„مللي است، نقض قراردادهاي بينâ€Ø§Ù„مللي است. اين نقض قرارداد بينâ€Ø§Ù„مللي را كه ايشان آنجا هي Ùرياد ميâ€Ø²Ù†Ø¯ØŒ خودش نقض ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ Ùˆ اينقدرها هم اين مجالسي كه در دنيا هست از او انتقاد نميâ€ÙƒÙ†Ù†Ø¯ØŒ البته در اين وضعيت كه Øال شكستâ€Ø®ÙˆØ±Ø¯Ù†Ø¯ انتقادات زياد است لكن بدانيد كه اگر اين توÙيقي پيدا كرده بود، همه اين انتقادهايي كه اينها ميâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ØŒ برميâ€Ú¯Ø´Øªâ€Ø¨Ù‡ تعري٠و ثنا خواني \". (13)
اين گونه روابط مسلما نميâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øª پايدار بماند Ùˆ نهايتا نيز پايدار نماند، ولي جالب توجه است كه عامل قطع رابطه خود امريكاييâ€Ù‡Ø§ بودند Ùˆ Øضرت امام (س) Ùˆ دولت جمهوري اسلامي ايران به چنين اقدامي مبادرت نكردند. Øضرت امام (س) يك سال قبل از قطع رابطه با امريكا صØبتي از آن به ميان نميâ€Ø¢ÙˆØ±Ø¯ بلكه از ØÙظ روابط يا ØÙظ \"بعضي روابط \" صØبت ميâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯.
سئوال: از شما نقل قول كردهâ€Ø§Ù†Ø¯ كه Ùرمودهâ€Ø§ÙŠØ¯ كه به مصلØت ايران نيست داشتن روابط با امريكا. آيا اين امكانâ€Ù¾Ø°ÙŠØ± است كه در يك Ù„Øظهâ€Ø§ÙŠ از زمان، شما تصميم بگيريد كه تمامي روابطتان را با آمريكا قطع بكنيد Ùˆ تمام امريكاييان را Ùˆ همچنين اين گروگانها را به امريكا مراجعه بدهيد؟
جواب: امكان دارد اين معنا، بايد مطالعه بشود، اين Ù†ØÙˆ روابطي كه امريكا با ما تاكنون داشته است اين طور سÙارتâ€Ø®Ø§Ù†Ù‡â€Ø§ÙŠ كه امريكا در ايران داشته است. ا ينها قابل قبول نيستند Ùˆ اما اگر اين Ù…ØÙ„ جاسوسي متبدل شود به يك Ù…Øلي كه سÙارتâ€Ø®Ø§Ù†Ù‡ صØÙŠØ Ø¯Ø± آن باشد Ùˆ آن طور روابطي كه امريكا تاكنون با دولت ايران در رژيم سابق داشته است آن نباشد Ùˆ ما ØµÙ„Ø§Ø Ø¨Ø¨ÙŠÙ†ÙŠÙ… كه بعضي روابط Ù…ØÙوظ باشد، آن مانع ندارد، Ù…ØÙوظ ميâ€Ù…اند. \" (14)
Øضرت امام (س) در Ùقرهâ€Ø§ÙŠ خطاب به مردم شري٠ايران، قطع رابطه با امريكا را روزنه پيروزي ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ù†Ø¯ Ùˆ به ملت ايران به دليل اين قطع رابطه Ùˆ چپاولگري نويد پيروزي Ùˆ استقلال ميâ€Ø¯Ù‡Ù†Ø¯. ايشان با اينكه رابطه با ابرقدرتâ€Ù‡Ø§ را به Ù†Ùع ايران Ùˆ هيچ كشور ديگري نميâ€Ø¯ÙŠØ¯Ù†Ø¯ ولي طوري عمل كردند كه خود امريكا به اين \"اشتباه \" بزرگ اقدام كند:
\"ملتâ€Ø´Ø±ÙŠÙ ايران، خبر قطع رابطه بين ايران Ùˆ امريكا را درياÙت كردم. اگر كارتر در عمر خود يك كار كرده باشد كه بتوان Ú¯Ùتâ€Ø¨Ù‡ خير Ùˆ ØµÙ„Ø§Ø Ù…Ø¸Ù„ÙˆÙ… است، همين قطع رابطه است. رابطه بين يك ملتâ€Ø¨Ù‡ پاخاسته براي رهايي از چنگال چپاولگران بينâ€Ø§Ù„مللي با يك چپاولگر عالم خوار، هميشه به ضرر ملت مظلوم Ùˆ به Ù†Ùع چپاولگر است. ما اين قطع رابطه را به Ùال نيك ميâ€Ú¯ÙŠØ±ÙŠÙ… چون كه اين قطع رابطه دليلي بر قطع اميد امريكا از ايران است. ملت رزمنده ايران اين طليعه پيروزي نهايي را كه ابر قدرت سÙاكي را وادار به قطع رابطه يعني خاتمه دادن به چپاولگريâ€Ù‡Ø§ كرده است، اگر جشن بگيرد ØÙ‚ دارد. ما اميدواريم كه نابودي سرسپردگاني مثل سادات Ùˆ صدام Øسين به زودي انجام گيرد Ùˆ ملتهاي شري٠اسلامي به اين انگلâ€Ù‡Ø§ÙŠ خائن، آن كنند كه ملت ما با Ù…Øمدرضاي خائن كرد. به دنبال آن براي آزاد زيستن Ùˆ به استقلال تمام رسيدن، قطع رابطه با ابرقدرتها خصوصا امريكا نمايند. من كرارا گوشزد نمودهâ€Ø§Ù… كه رابطه ما با امثال امريكا رابطه ملت مظلوم با جهانخواران است \". (15)
رابطه ايران Ùˆ امريكا هر روز تيرهâ€ØªØ± ميâ€Ø´ÙˆØ¯ Ùˆ امريكا از هيچ اقدام خصمانهâ€Ø§ÙŠ جهت ضربه زدن به ايران كوتاهي نميâ€ÙƒÙ†Ø¯. Ù…Øاصره اقتصادي Ùˆ جنگ تØميلي عراق بر ضد ايران از اين جملهâ€Ø§Ù†Ø¯ØŒ كه Øضرت امام (س) در هر دو زمينه سخنان مبسوطي دارند:
\"اين Ù…Øاصره اقتصادي را كه خيلي از آن ميâ€ØªØ±Ø³Ù†Ø¯ØŒ من يك هديهâ€Ø§ÙŠ ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ù… براي كشور خودمان، براي اينكه معني Ù…Øاصره اقتصادي معنيâ€Ø§Ø´ اين است كه مايØتاج ما را به ما نميâ€Ø¯Ù‡Ù†Ø¯ØŒ وقتي كه مايØتاج را به ما ندادند خودمان ميâ€Ø±ÙˆÙŠÙ… دنبالش. ممكن استâ€ÙŠÙƒ ده سالي زØمتâ€Ø¨ÙƒØ´ÙŠÙ…ØŒ ده سالي گرÙتاري داشته باشيم، اما نتيجه آخرش اين است كه بعد از ده سال خودمان هستيم. \" (16)
Øضرت امام (س) تمام Ùعاليتهاي برضد ايران را ناشي از اقدامات امريكا ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ù†Ø¯ Ùˆ ملت ايران را به آگاهي Ùˆ هشياري در مقابل اقدامات انجام شده Ùرا ميâ€Ø®ÙˆØ§Ù†Ù†Ø¯:
\"امريكا دشمن شماره يك مردم Ù…Øروم Ùˆ مستضع٠جهان است. امريكا براي سيطره سياسي Ùˆ اقتصادي Ùˆ Ùرهنگي Ùˆ نظامي خويش بر جهان زير سلطه، از هيچ جنايتي خودداري نميâ€Ù†Ù…ايد. او مردم مظلوم جهان را با تبليغات وسيعش كه به وسيله صهيونيسم بينâ€Ø§Ù„ملل سازماندهي ميâ€Ú¯Ø±Ø¯Ø¯ØŒ استثمار ميâ€Ù†Ù…ايد. او با ايادي مرموز Ùˆ خيانت كارش چنان خون مردم بيâ€Ù¾Ù†Ø§Ù‡ را ميâ€Ù…كد كه گويي در جهان هيچ كس جز او Ùˆ اقمارش ØÙ‚ Øيات ندارند. ايران كه خواسته است از هر جهتâ€Ø¨Ø§ اين شيطان بزرگ قطع رابطه كند امروز گرÙتار اين جنگâ€Ù‡Ø§ÙŠ تØميلي است. امريكا عراق را وادار نموده استâ€Ø®ÙˆÙ† جوانان ما رابريزد. او ساير كشورهاي تØت Ù†Ùوذش را وادار نموده است تا ما را با Øصر اقتصادي از پاي در آورد. مع الاس٠اكثر كشورهاي آسيايي هم با ما سر ستيز برداشتهâ€Ø§Ù†Ø¯. ملتهاي مسلمان بايد بدانند كه ايران كشوري است كه رسما با امريكا ميâ€Ø¬Ù†Ú¯Ø¯ Ùˆ شهداي ما، اين جوانان Ùˆ دلاوران ارتش Ùˆ سپاه از ايران Ùˆ اسلام عزيز در مقابل امريكا دÙاع ميâ€ÙƒÙ†Ù†Ø¯... چه، اگر ما با امريكا Ùˆ ساير ابرقدرتâ€Ù‡Ø§ Ùˆ قدرتâ€Ù‡Ø§ كنار آمده بوديم. گرÙتار اين مصائب نبوديم... ما با امريكا در ستيزيم Ùˆ امروز دست امريكا از آستين دولت عراق بيرون آمده است... ما به شرق Ùˆ غرب Ùˆ به شوروي Ùˆ امريكا پشت كردهâ€Ø§ÙŠÙ… تا خود كشور خود را اداره كنيم، آيا ØÙ‚ است تا اينچنين مورد هجوم شرق Ùˆ غرب واقع شويم؟... \" (17)
\"دولت غاصب عراق به دستور امريكا مدتâ€Ù‡Ø§Ø³Øªâ€Ø¨Ù‡ ايران تجاوز ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ Ùˆ ما نديديم اين جمعيتâ€Ù‡Ø§ Ùˆ سازمانâ€Ù‡Ø§ ولو براي يك مرتبه هم كه شده است، اعتراض كنند. لكن براي پنجاه Ù†Ùر جاسوس كه با كمال انسانيتâ€Ø¨Ø§ آنها عمل ميâ€Ø´ÙˆØ¯ هر روز اعتراضات Ùˆ Ùرياد نقض Øقوق بشر از Øلقوم آنان طنين انداز است. ما نديديم كه طرÙداران Øقوق بشر از ØÙ‚ دولت ضعي٠و مظلوم ما دÙاع كنند \". (18)
\"اگر چنانچه قدرت امريكا نبود، صدام هم نميâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øª اين كار اØمقانه را بكند Ùˆ اگر قدرت امريكا نبود، اسرائيل
هم نميâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³Øª اين كار سÙاكانه را بكند Ùˆ اگر قدرت امريكا نبود، اين دولتâ€Ù‡Ø§ÙŠ اطرا٠خليج [Ùارس] Ùˆ امثال آنها هم اين كارهايي را كه Øالا انجام ميâ€Ø¯Ù‡Ù†Ø¯ØŒ نميâ€Ø¯Ø§Ø¯Ù†Ø¯ \". (19)
\" Ùˆ من با وجود چنين شرايطي به همه سران كشورهاي خليج Ùارس Ùˆ همه ابرقدرتهاي شرق Ùˆ غرب Ùˆ خصوصا امريكا Ùˆ شوروي هشدار ميâ€Ø¯Ù‡Ù… Ùˆ آنان را از دخالت Ùˆ ماجراجويي Ùˆ تصميمات عجولانه برØذر ميâ€Ø¯Ø§Ø±Ù…. \" (20)
Øضرت امام (س) در Ùقرات مزبور اقدامات امريكا را به ÙˆØ¶ÙˆØ Ø¨ÙŠØ§Ù† ميâ€Ø¯Ø§Ø±Ù†Ø¯. جنگ تØميلي عراق در برابر ايران Ùˆ اقدامات ناخوشايند تمامي كشورهاي وابسته به يكي از ابرقدرتâ€Ù‡Ø§ÙŠ شرق Ùˆ غرب Ùˆ Øتي اقدامات كشورهاي خليج Ùارس را ناشي از Ùعاليتهاي خصمانه امريكا ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ø¯ Ùˆ همه اين اعمال را به خوبي در يك كلمه \"عجولانه \" خلاصه ميâ€ÙƒÙ†Ù†Ø¯ Ùˆ به آنان هشدار ميâ€Ø¯Ù‡Ù†Ø¯ تا مقبولانهâ€ØªØ± عمل نمايند. بدين ترتيب، روابط ايران Ùˆ امريكا نه تنها رو به بهبودي نرÙت كه بعد از دوره كوتاه صبر Ùˆ انتظار، بيشتر رو به سردي گراييد Ùˆ خصمانهâ€ØªØ± شد.
بررسي امكان يا عدم امكان رابطه ايران و امريكا
هميشه اين سئوال Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯ كه عليâ€Ø±ØºÙ… وجود سابقه سلطهâ€Ø·Ù„بي ايالات متØده، قبل از انقلاب اسلامي، آيا Øضرت امام (س) خواهان ايجاد ارتباط با امريكا خواهند بود يا خير؟ ايشان دقيقا براساس واقعâ€Ø¨ÙŠÙ†ÙŠ Ùˆ به مثابه رهبري انقلابي Ùˆ سياستمداري برجسته در كوران انقلاب پاسخ به سئوال خبرنگاري كه پرسيد \"رابطه يك دولت اسلامي Ùˆ دولت امريكا در آينده چگونه خواهد بود؟ \" Ùرمودند:
\"بايد ببينيم امريكا خودش در آينده Ú†Ù‡ نقشي دارد. اگر امريكا بخواهد، همانطور كه Øال با ملت ايران معامله ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ با ما رÙتار كند، نقش ما با او خصمانه است Ùˆ اگر چنانچه امريكا به دولت ايران اØترام بگذارد ما هم با همان اØترام متقابل عمل ميâ€ÙƒÙ†ÙŠÙ… Ùˆ با او به طور عادلانه، كه نه به او ظلم كنيم Ùˆ نه به ما ظلم كند، رÙتار خواهيم كرد Ùˆ اشكال پيش نميâ€Ø¢ÙŠØ¯ \". (21)
ايشان در پاسخ به اين پرسش كه \"دولي كه در جريان انقلاب كنوني ايران، آشكارا از شاه Øمايت كردهâ€Ø§Ù†Ø¯ØŒ در صورتي كه اظهار ندامت كنند آيا مناسبات خود را با آنها ادامه ميâ€Ø¯Ù‡ÙŠØ¯ØŸ \" جواب دادند: \"بله. مگر اسرائيل... \". (22) Øضرت امام (س) دقيقا در اينجا امكان رابطه را رد نميâ€ÙƒÙ†Ù†Ø¯ Ùˆ عليâ€Ø±ØºÙ… گذشته ناخوشايند امريكا خواهان رابطه سالم Ùˆ متقابل هستند. ايشان در جاي ديگر Ùرمودند: \"در مورد امريكا وقتي كه واشنگتن از Øمايتâ€Ø´Ø§Ù‡ Ùˆ دولتâ€Ø¨Ø®ØªÙŠØ§Ø± دستâ€Ø¨Ø±Ø¯Ø§Ø±Ø¯ همه عداوتâ€Ù‡Ø§ نسبتâ€Ø¨Ù‡ امريكا از ميان خواهند رÙت \". (23) Ùˆ همچنين در پاسخ به اين پرسش كه \"روابط آتي ايران باايالات متØده چگونه خواهد بود؟ \". Ùرمودند: \"مادامي كه آنها روابط Øسنه داشته باشند، روابط Øسنه است. اگر چنانچه دولت امريكا دست از پشتيباني شاه بردارد Ùˆ دست از دخالت در مملكت ما بكشد Ùˆ ما را به Øال خود بگذارد، با او روابط Øسنه خواهيم داشت \". (24)
در جايي ديگر، Øضرت امام (س) مجددا بر ديدگاهâ€Ù‡Ø§ÙŠ خود تاكيد ميâ€Ùرمايند:
سئوال: شما اخيرا Ú¯Ùتهâ€Ø§ÙŠØ¯ كه اگر امريكا سياست تسلط جويي خود را در برابر ايران تغيير دهد شما Øاضر خواهيد بود در روابط خود با امريكا تجديدنظر كنيد، منظور شما از اين مطلب چيست؟
جواب: \" اگر امريكا به Ù†ØÙˆ صØÙŠØ Ø±Ùتار كند Ùˆ در امور داخلي ما مداخله نكند Ùˆ مشاوران خود را كه در امور كشور ما دخالت دارند Ùرا خواند، ما نيز به آنها اØترام خواهيم گذاشت \". (25)
Øضرت امام (س) كاملا بين رابطه (Relationship)ØŒ وابستگي (dependency) Ùˆ تسلط (domination) تمايز قايل بودند. در نقل قول ذيل، اين نكته روشن است.
سوال: Øضرت آية الله، آيا شما خواهان قطع تمام روابط ايران با قدرتâ€Ù‡Ø§ÙŠ خارجي هستيد يا اينكه مايل به ادامه اين روابط ميâ€Ø¨Ø§Ø´ÙŠØ¯ Ùˆ در صورت قطع اين روابط آيا سياستâ€Ø´Ù…ا بسيار شديد Ùˆ مخال٠خواهد بود؟
جواب: \"خير، ما خواهان قطع روابط نيستيم، ما خواهان قطع وابستگيâ€Ù‡Ø§ÙŠ ايران به دول خارجي هستيم كه اكنون، شاه ايران را وابسته به امريكا Ùˆ ساير دول كرده است \". (26)
Øضرت امام (س) معتقدند رابطه، جرياني دو طرÙÙ‡ براساس مناÙع ملي، اØترام متقابل، عدالت، ØÙ‚ تعيين سرنوشت Ùˆ دور از هرگونه سلطهâ€Ú¯Ø±ÙŠ Ùˆ سلطه طلبي است. ايشان نه تنها در اين تعري٠اصول Ùˆ موازين Ùˆ مقررات Øقوق بينâ€Ø§Ù„ملل را رعايت نمودهâ€Ø§Ù†Ø¯ بلكه با وارد كردن Ù…Ùهوم \"عدالت \" (justice) آن را در چارچوبâ€Ù‡Ø§ÙŠ اسلامي قرار دادند. عدالت از اصولي است كه در سراسر تاريخ به آن توجه خاص شده است Ùˆ جوامع انساني هميشه در صدد دستâ€ÙŠØ§Ø¨ÙŠ به آن بودهâ€Ø§Ù†Ø¯. در نظر Øضرت امام (س) عدالت، صرÙا مختص مسلمين نيستâ€Ø¨Ù„كه عدالت، Ù†Ùع همه است Ùˆ باعث منع ظلم Ùˆ ستم نسبتâ€Ø¨Ù‡ تمامي انسانâ€Ù‡Ø§ ميâ€Ø´ÙˆØ¯. عبارت مشخصâ€ØªØ±ØŒ هم به Ù†Ùع ايران است Ùˆ هم به Ù†Ùع امريكا.
سوال: بعضي ميâ€Ú¯ÙˆÙŠÙ†Ø¯ شما غرب را به لرزه درآورديد، آيا ما غربيâ€Ù‡Ø§ ØÙ‚ داريم از شما بترسيم؟
جواب: \"اما اينكه ميâ€Ú¯ÙˆÙŠÙŠØ¯ غرب به لرزه درآمده، اگر از اين Ù„Øاظ است كه ما مطلب Øقي Ú¯Ùتهâ€Ø§ÙŠÙ… Ùˆ بدين مناسبت قلب مردم غرب را به لرزه انداخته است، مايه ترس نيست، مايه اميد است. غرب، بايد غربي كه اØتمال ميâ€Ø¯Ù‡Ù†Ø¯ مناÙعشان به خطر اÙتاده خو٠داشته باشند لكن اگر با عدالت رÙتار كنند خوÙشان بيâ€Ø¬Ø§Ø³ØªØŒ ايران هم با آنان به عدالت رÙتار خواهد كرد. \" (27)
Øال كه ديدگاههاي Øضرت امام (س) در مورد نوع رابطه با امريكا Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯ØŒ سوال ديگري در مورد موضع Ùˆ اهدا٠ياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬ÙŠ ايران Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÙŠâ€Ø´ÙˆØ¯. به عبارت ديگر، ايران بايد براي ارتباط خود در سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬ÙŠ از Ú†Ù‡ اهدا٠روشن Ùˆ صريØÙŠ پيروي كند؟ Øضرت امام (س) اين اهدا٠را به روشني بيان ميâ€Ø¯Ø§Ø±Ù†Ø¯:
سوال: سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬ÙŠ جمهوري اسلامي، خصوصا در رابطه با ابرقدرتâ€Ù‡Ø§ Ú†Ù‡ خواهد بود؟
جواب: \"سياست دولت اسلامي، ØÙظ استقلال، آزادي ملت Ùˆ دولت Ùˆ كشور Ùˆ اØترام متقابل بعد از استقلال تمام ميâ€Ø¨Ø§Ø´Ø¯ Ùˆ Ùرقي بين ابرقدرتâ€Ù‡Ø§ Ùˆ غير آنها نيست \". (28)
سوال: آيا در جمهوري آينده اين را شما پيشâ€Ø¨ÙŠÙ†ÙŠ ميâ€Ùرماييد كه كشور شما در روابط با ابر قدرتâ€Ù‡Ø§ بيâ€Ø·Ø±Ù باشد يا بيشتر در اردوگاه غرب قرار بگيرد؟
جواب: \"خير. در هيچ اردوگاهي قرار نميâ€Ú¯ÙŠØ±Ø¯ Ùˆ بيâ€Ø·Ø±ÙÙŠ خودش را ØÙظ خواهد كرد \". (29)
سوال: پيمانâ€Ù‡Ø§ÙŠ خارجي كه انقلاب كوشش دارد برقرار نمايد چيست؟
جواب: \"ما هرگز داخل دربâ€Ù‡Ø§ÙŠ بسته زندگي نميâ€ÙƒÙ†ÙŠÙ… ولي اين درها را نيز براي استعمارگران باز نميâ€Ù†Ù…اييم كه اكنون شاه چنين كرده است. روابط خارجي ما براساس ØÙظ آزادي، استقلال Ùˆ ØÙظ Ù…ØµØ§Ù„Ø Ùˆ مناÙع اسلام Ùˆ مسلمين است. براين اساس، هر كشوري كه مايل باشد، با اØترام متقابل عمل ميâ€ÙƒÙ†ÙŠÙ… \". (30)
سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬ÙŠ جمهوري اسلامي از نگاه Øضرت امام (س) براساس ØÙظ استقلال Ùˆ آزادي ملت Ùˆ دولت، اØترام متقابل، بيâ€Ø·Ø±ÙÙŠ Ùˆ مناÙع Ùˆ Ù…ØµØ§Ù„Ø Ù…Ù„ÙŠ Ùˆ اسلامي استوار است. ايشان، Øتي در اوايل انقلاب، در دو مورد جريان صدور Ù†Ùتâ€Ø¨Ù‡ غرب با واقعâ€Ø¨ÙŠÙ†ÙŠ سياسي عمل كردند Ùˆ اعلام داشتند مادامي كه روابط در چارچوب سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬ÙŠ جمهوري اسلامي ايران بگنجد مشكلي در اين زمينه پيش نميâ€Ø¢ÙŠØ¯ Ùˆ بدين ترتيب امكان هيچâ€Ú¯ÙˆÙ†Ù‡ بهانهâ€Ú¯ÙŠØ±ÙŠ واهي را براي كشورهاي غربي باقي نگذاشتند.
سوال: نظر شما درباره اين ترس Ùˆ نگراني در ميان امريكاييâ€Ù‡Ø§ كه اگر شاه برود يا خلع شود، جريان Ù†Ùتâ€Ø¨Ù‡ غرب قطع خواهد شد چيست؟
جواب: \"اين هم يكي از تبليغات شاه Ùˆ طرÙداران اوست، ما با برقراري Øكومت اسلامي نميâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡ÙŠÙ… Ù†Ùت را در زيرزمين Ù†Ú¯Ù‡ داريم. براي اداره كشور، ما اØتياج به پول Ù†Ùت داريم به هركس كه بخرد به طور عادلانه Ù†Ùت را ميâ€Ùروشيم Ùˆ درآمد Øاصل از آن را آن طور كه ØµÙ„Ø§Ø Ù…Ù„Øªâ€Ø¨Ø§Ø´Ø¯ به كار ميâ€Ø§Ù†Ø¯Ø§Ø²ÙŠÙ…. لكن به طوري كه شاه عمل ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ كه خيانت است، ما نميâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡ÙŠÙ… عمل كنيم \". (31)
سوال: Ú¯Ùتهâ€Ø§ÙŠØ¯ كه در جمهوري اسلامي به صادرات گاز Ùˆ Ù†Ùتâ€Ø¨Ù‡ كشورهاي غربي ادامه داده Ùˆ تكنولوژي آنها را وارد خواهيد كرد، تØت Ú†Ù‡ شرايطي؟
جواب: \"ما نه چاههاي Ù†Ùت را ميâ€Ø¨Ù†Ø¯ÙŠÙ… Ùˆ نه درهاي مملكت را به روي خود ميâ€Ø¨Ù†Ø¯ÙŠÙ… ونه كشور را به بازار مصر٠هرچه كه غرب ميâ€Ø³Ø§Ø²Ø¯ Ùˆ ميâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡Ø¯ به ما تØميل كند، تبديل ميâ€ÙƒÙ†ÙŠÙ…. ما از Ù†Ùت استÙاده خواهيم كرد. ولي دليلي ندارد كه هميشه صادر كننده آن باشيم. ما چيزي را كه نداريم Ùˆ به آن نياز داريم، از خارج ميâ€Ø®Ø±ÙŠÙ… ولي چرا خود توليدكننده مايØتاج خود نباشيم؟
سياست ما هميشه بر مبناي آزادي، استقلال Ùˆ ØÙظ مناÙع مردم است كه اين اصل را هرگز Ùداي چيزي نميâ€ÙƒÙ†ÙŠÙ… \". (32)
Øضرت امام (س) هيچâ€ÙˆÙ‚ت رابطه با غرب را رد نميâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ Øتي معتقد بودند كه ما به ملتهاي غرب هيچ نظر سوئي نداريم Ùˆ Øتي Ùرمودند با آنها صميمي هستيم چنين برخوردي در عر٠ديپلماتيك به معني \"چراغ سبز \" است Ùˆ اگر غرب Ùˆ امريكا براساس اØترام متقابل عمل ميâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯ØŒ مشكلاتي كه بعد از انقلاب اسلامي بين ما Ùˆ غرب روي داد هرگز رخ نميâ€Ø¯Ø§Ø¯ Ùˆ زمينه مناسب همكاري بين ايران Ùˆ غرب Ùراهم ميâ€Ø´Ø¯. امام (س) نظر خود را در اين زمينه به روشني بيان ميâ€Ø¯Ø§Ø±Ù†Ø¯:
سوال: روابط دولت آينده با غرب چگونه خواهد بود؟ آيا تمام خارجيâ€Ù‡Ø§ÙŠÙŠ كه در ايران هستند بايد ايران را ترك كنند؟
جواب: \"ما به ملتهاي غرب نه تنها هيچ نظر سوئي نداريم بلكه با آنان هم صميمي هستيم. آن دولتهايي كه با ملت ايران بدرÙتاي كردهâ€Ø§Ù†Ø¯ ما با آنها نظر خوبي نداريم Ùˆ در هر صورت با غربيâ€Ù‡Ø§ ما رÙتارمان عادلانه است Ùˆ هيچوقتâ€Ø¨Ø§ هيچ كس رÙتار ظالمانه نخواهيم داشت \". (33)
Øضرت امام (س) همچنين انتظارات خود را از مردم امريكا اين گونه بيان ميâ€Ø¯Ø§Ø±Ù†Ø¯:
سوال: اگر شاه سرنگون شود، نقشي را كه ايالات متØده خواهد داشت Ú†Ù‡ خواهد بود؟
جواب: \"آنچه را كه ما از امريكا انتظار داريم اين است كه به Ù…ØµØ§Ù„Ø Ù…Ù„Øª Ùˆ استقلال مملكت ما اØترام بگذارد Ùˆ از دخالت د رامور ما خودداري كند \". (34)
گرچه Øضرت امام (س) رÙتار هيات Øاكمه امريكا را مورد مذمت Ùˆ سرزنش قرار ميâ€Ø¯Ù‡Ù†Ø¯ ولي هيچگاه به مردم امريكا بيâ€Ø§Øترامي نميâ€ÙƒÙ†Ù†Ø¯ Ùˆ Øتي از آنها جهت رÙع اختلاÙات طلب كمك Ùˆ مساعدت هم ميâ€Ù†Ù…ايند.
سوال: آيا تغييري در اتØاد شما با امريكا رخ خواهد داد؟
جواب: \"ما با ملت امريكا روابط دوستانه داريم Ùˆ با دولت امريكا روابطي برقرار ميâ€ÙƒÙ†ÙŠÙ… كه به Ù†Ùع ملت ايران باشد \". (35)
سوال: راجع به روش امريكا چه قضاوتي داريد؟
جواب: \"دولت Ùˆ رئيس جمهوري امريكا در جريانات اخير به صورت دشمن ملت ايران رÙتار كردند. Øضور پايگاهâ€Ù‡Ø§ÙŠ نظامي Ùˆ Øضور مستشاران امريكايي كشور ما را Ùقير كرده است. امريكا در كشتار Ùجيع ملت ما توسط شاه از اين رژيم Øمايت كرد Ùˆ شريك جرم شناخته ميâ€Ø´ÙˆØ¯. اكنون باملت امريكاست كه هيات Øاكمه خود را تØت Ùشار قرار دهد \". (36)
Øضرت امام (س) Øر٠آخر خود را در مورد رابطه ايران Ùˆ امريكا اين گونه بيان ميâ€ÙƒÙ†Ù†Ø¯:
سوال: روابط آينده ايران با آمريكا چگونه خواهد بود؟ آيا دولت رئيس جمهور كارتر اثر نهضت اخير در ايران را درك كرده است؟ آيا Ùكر ميâ€ÙƒÙ†ÙŠØ¯ كه روابط ايران Ùˆ امريكا بايد تغيير كند در Ú†Ù‡ جهت؟
جواب: \"روابط ما با امريكا Ùˆ همچنين با ساير كشورهاي جهان براساس اØترام متقابل خواهد بود. ما براي امريكا ØÙ‚ تعيين سرنوشتâ€Ø®ÙˆØ¯Ù…ان را قايل نخواهيم بود. آنچه تا به Øال دولتهاي گذشته در امريكا Ùˆ اكنون دولت آقاي كارتر انجام داد Ùˆ ميâ€Ø¯Ù‡Ø¯ØŒ نشان ميâ€Ø¯Ù‡Ø¯ كه هنوز به تمام وسايل متوسل ميâ€Ø´ÙˆÙ†Ø¯ كه اين سلطنت را براي تامين مناÙع خودشان ØÙظ كنند Ùˆ لذا هنوز التâ€Ø®ØµÙ…انه نسبتâ€Ø¨Ù‡ نهضت اسلامي كنوني دارند، تا وضع به اين منوال است نظر ما نيز نسبتâ€Ø¨Ù‡ سياست امريكا نظري منÙÙŠ است Ùˆ البته ما Øساب ملت امريكا را با دولت امريكا جدا كرده Ùˆ ميâ€ÙƒÙ†ÙŠÙ… Ùˆ از ملت امريكا ميâ€Ø®ÙˆØ§Ù‡ÙŠÙ… كه از نهضت اسلامي ايران پشتيباني كنند. روابط Ùعلي ايران Ùˆ امريكا، روابط ارباب Ùˆ نوكري است كه قطعا بايد به يك رابطه سالم تغيير پيدا كند \". (37)
نتيجهâ€Ú¯ÙŠØ±ÙŠ Ùˆ جمعâ€Ø¨Ù†Ø¯ÙŠ
با استناد به بيانات Øضرت امام (س) مشخص ميâ€Ø´ÙˆØ¯ كه رابطه ÙÙŠ Øد ذاته نه تنها چيز بدي نيستâ€Ø¨Ù„كه در صورت سلامتâ€Øتي براي گسترش، ترقي Ùˆ توسعه لازم Ùˆ ضروي است. رابطه همچون تيغ دو دم عمل ميâ€ÙƒÙ†Ø¯ØŒ هم ميâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø¯ ترقي Ùˆ پيشرÙت را به ارمغان آورد Ùˆ هم ميâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø¯ موجب رابطه وابستگي Ùˆ زير سلطه رÙتن شود. پس درك رابطه ((Relationship Ùˆ وابستگي (dependeny) Ùˆ Øد Ùˆ Øدود آنها بسيار اساسي است.
Øضرت امام (س) علي رغم ظلم Ùˆ ستمâ€Ù‡Ø§ÙŠ امريكا در زمان شاه در قبال ملت ايران \"توبه \" را ميâ€Ù¾Ø°ÙŠØ±Ùتند Ùˆ اگر امريكا از رÙتار \" سلطه طلبانه \" خود دست ميâ€Ø´Ø³Øª \"رابطه Øسنه \" با اين كشور را ميâ€Ù¾Ø°ÙŠØ±Ùتند. ايشان \"رابطه Øسنه \" Ùˆ \"رابطه سالم \" را شامل شروطي به قرار ذيل ميâ€Ø¯Ø§Ù†Ù†Ø¯:
1. اØترام متقابل
2. اصل تعيين سرنوشت
3. پرهيز از هرگونه سلطهâ€Ø¬ÙˆÙŠÙŠ Ùˆ سلطهâ€Ø·Ù„بي
4. ØÙظ مناÙع ملي
5. برقراري عدالت
اگر روابط ميان دو كشور بر اين اصول استوار باشد هيچâ€ÙˆÙ‚ت رابطه به وابستگي تبديل نخواهد شد، در غير اين صورت رابطه عين وابستگي است Ùˆ بر دستگاه سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬ÙŠ ماست كه به ÙˆØ¶ÙˆØ Ù…ÙŠØ§Ù† اين دو تمايز قائل شود Ùˆ اما هرجا كه اØساس كرد امكان برقراري ارتباط وجود دارد Ùˆ يا رابطه وابستگي Øذ٠شده است Ùˆ شرايط Ùˆ امكان رابطه به وجود آمده است اقدام جدي نمايد.
كتاب شناسي
1. موسوي خميني، Ø±ÙˆØ Ø§Ù„Ù„Ù‡: صØÙŠÙÙ‡ نور، جلد 22ØŒ تهران، موسسه تنظيم Ùˆ نشر آثار امام (س).
2. بيل، جيمز: عقاب و شير، ترجمه مهوش غلامي، تهران، شهرآب، 1371
3. كديور، جميله: رويارويي انقلاب اسلامي ايران و امريكا، تهران، اطلاعات، 1372
4. برژينسكي، زيبگنيو: در جستجوي امنيت ملي، ترجمه ابراهيم Øسيني، تهران، نشر سÙير، 1369
5. كاتوزيان، Ù…Øمد علي: اقتصاد سياسي ايران، ترجمه Ù…Øمدرضا Ù†Ùيسي Ùˆ كامبيز عزيزي، تهران، پپيروس، 1366
6. Ùاوست، لوئيس، ايران Ùˆ جنگ سرد، ترجمه كاوه بيات، تهران، وزارت امو رخارجه، 1374
7. دانشجويان مسلمان پيرو خط امام، اسناد لانه جاسوسي، مركز نشر اسناد لانه جاسوسي، بيâ€ØªØ§
8. هوشنگ مهدوي، عبدالرضا: سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬ÙŠ ايران در دوران پهلوي، تهران، البرز، 1375
9. منصوري، جواد: 25 سال Øاكميت امريكا بر ايران، تهران، بيâ€ØªØ§ØŒ 1364
10. لوين، مايكل: شاه Ùˆ كارتر، ترجمه مهدي اÙشار، تهران، دنياي كتاب، 1371
11. سوليوان، ويليام Ùˆ آنتوني پارسونز: خاطرات دو سÙير، ترجمه Ù…Øمود طاعي، تهران، علم، 1375
12. برزگر، ابراهيم: مباني تصميمâ€Ú¯ÙŠØ±ÙŠ سياسي از ديدگاه امام خميني (س)ØŒ تهران، سازمان تبليغات اسلامي، 1373
13. برژينسكي، زيبگنيو: اسرار سقوط شاه Ùˆ گروگانگيري، ترجمه Øميد اØمدي، تهران، نراقي، 1362
14. لاون، جان: چالشâ€Ù‡Ø§ÙŠ سياستâ€Ø®Ø§Ø±Ø¬ÙŠ امريكا، ترجمه Øسين نوراني بيدنت، تهران، سÙير، 1371
15. Keddi, NIKKI & Gasion rowski: Neither East Nor West: Iran / The Somi nionandThe us. New Hawen and London: Uole - umieshis P, 40. 1990
16. Jones, Howes: the Course of American diplomacy (From the Revolution to the war) Chicago: Borsey Press, 1988.
پي نوشت ها:
1. امام خميني (س)ØŒ صØÙŠÙÙ‡ نور، جâ€1ØŒ صâ€110.
2. همان، صâ€112 - 113.
3. همان، صâ€154
4. همان، صâ€133.
5. همان، صâ€218.
6. همان، صâ€98.
7. همان، صâ€133.
8. همان، صâ€174.
9. همان، صâ€177.
10. همان، جâ€13ØŒ صâ€84.
11. همان، جâ€11ØŒ صâ€56 Ùˆ 57.
12. همان، جâ€10ØŒ صâ€195.
13. همان، جâ€13ØŒ صâ€67.
14. همان، جâ€22ØŒ صâ€260.
15. همان، جâ€12ØŒ صâ€40.
16. همان، جâ€14ØŒ صâ€77.
17. همان، جâ€12ØŒ صâ€84 Ùˆ 83.
18. همان، جâ€13ØŒ صâ€60.
19. همان، جâ€17ØŒ صâ€71.
20. همان، جâ€20ØŒ صâ€120.
21. همان، جâ€3ØŒ صâ€33.
22. همان، صâ€26.
23. همان، جâ€4ØŒ صâ€218.
24. همان، صâ€197.
25. همان، صâ€186.
26. همان، صâ€229.
27. همان، جâ€22ØŒ صâ€161.
28. همان، جâ€3ØŒ صâ€89.
29. همان، جâ€22ØŒ صâ€156.
30. همان، جâ€3ØŒ صâ€236.
31. همان، صâ€108.
32. همان، صâ€49.
33. همان، صâ€258 Ùˆ 258.
34. همان، صâ€98.
35. صØÙŠÙÙ‡ نور، جلد 2ØŒ صâ€17.
36. صØÙŠÙÙ‡ نور، جلد 4ØŒ صâ€241.
37. همان، صâ€7 Ùˆ 8.