این موضوع دارای جنبه های مثبت Ùˆ منÙÛŒ متعددی است Ú©Ù‡ اکنون مجال پرداختن به این موارد وجود ندارد. اما یکی از مهم ترین این مسائل، برخورد خواست های گروه های مذکور با مناÙع دیگر گروه ها Ùˆ نیز کشورهای همسایه عراق است. در واقع، خواسته های تاریخی Ùˆ سیاسی این اقوام Ùˆ گروه های مذهبی Ùˆ نژادی بدون تردید با خواست ها Ùˆ مناÙع دیگر طر٠ها برخورد خواهد داشت؛ همین برخوردها Ø·ÛŒ پنج سال گذشته، منشأ مسائل متعددی برای مردم عراق، کشورهای همسایه، Ùˆ Ú©Ù„ منطقه شده Ùˆ به عاملی مهم در معادلات سیاسی تبدیل گردیده است.
یکی از این گروه ها Ùˆ شاید مهم ترین آنها، کردهای ساکن شمال عراق هستند Ú©Ù‡ از این Ùرصت تاریخی بی نظیر به Ù†Ùع خود استÙاده کرده Ùˆ با تأسیس یک Øکومت منطقه ای در مناطق مذکور، تØولات جدیدی را موجب شده اند. طبیعتاً اقدامات Ùˆ سیاست های این تشکیلات Ùˆ گروه ها، اثرات غیرقابل انکاری را روی مناÙع کشورهای همسایه Ùˆ دیگر گروه های داخل عراق داشته است. به همین جهت بررسی موضوع کردها Ùˆ روابط آنها با سایر بازیگران Øاضر در صØنه، بسیار مهم به نظر Ù…ÛŒ رسد. مقاله ای Ú©Ù‡ در ادامه به Øضورتان تقدیم Ù…ÛŒ گردد، به قلم "آرام رÙعت"ØŒ یکی از صاØبنظران مسائل مربوط به کردها به رشته تØریر درآمده است. ÙˆÛŒ Ú©Ù‡ خود نیز یک کرد است در این مقاله از دیدگاه خود موضوع را مورد بررسی قرار داده Ùˆ جنبه های مختل٠آن را زیر ذره بین کشیده است. نکته قابل ذکر قبل از مطالعه مقاله، توجه به این نکته است Ú©Ù‡ مطالب از دیدگاهی خاص Ùˆ در واقع به طرÙداری از کردها نوشته شده Ùˆ قطعاً مواردی در آن به چشم Ù…ÛŒ خورد Ú©Ù‡ بدون در نظر گرÙتن ملاØظات دیگر بازیگران مورد تØلیل قرار گرÙته است.
این مقاله، روابط کردها Ùˆ ایالات متØده در دوره پس از تهاجم نیروهای آمریکایی Ùˆ متØدان آنها به عراق را مورد بررسی Ùˆ تØلیل قرار Ù…ÛŒ دهد. این اوراق ضمن بررسی Ø·Ø±Ø Ù‡Ø§ Ùˆ برآوردهای قبل از Øمله ایالات متØده، Ø³Ø·Ø Ù…ÙˆÙقیت، مشکلات به وجود آمده، Ùˆ تغییرات ایجاد شده در راهبردهای هر دو طر٠را ارزیابی Ù…ÛŒ نماید.
اولویت اصلی کردها پس از تهاجم ایالات متØده به عراق، تأمین Ùˆ تØکیم وضعیت شبه استقلال برای خودشان بوده است. در مقابل، سیاست ایالات متØده بیشترین تأکید را روی تضمین Øاکمیت عراق Ùˆ Øضور یک دولت قدرتمند مرکزی قرار Ù…ÛŒ دهد. این وضعیت، به طور بالقوه دو طر٠را در مواضعی متناقض قرار Ù…ÛŒ دهد.
Ùاز ابتدایی عملیات، منعکس کننده درک نادرست ایالات متØده از واقعیات عراق – بواسطه خوش بینی های اÙراطی – بود. این موضوع، همان طور Ú©Ù‡ یک نویسنده Ùˆ صاØبنظر آمریکایی نیز معتقد است، ناشی از وجود این اعتقاد در میان طراØان سیاست ها بود Ú©Ù‡ بیشتر مردم جهان، همان طور Ú©Ù‡ آمریکایی ها در مورد خودشان تصور Ù…ÛŒ کنند، یک عده انسان Ùردگرای Ùراقومی هستند. (1)
قبل از آغاز تهاجم، "پل ولÙوویتز"ØŒ مردم عراق را از جمله تØصیلکرده ترین Ùˆ سکولارترین مردم در جهان عرب توصی٠کرد. (2) در اظهاراتی مشابه، "دونالد رامسÙلد"ØŒ وزیر دÙاع ایالات متØده نیز با نادیده گرÙتن قوم گرایی Ùˆ Ø¬Ù†Ø§Ø Ø¨Ù†Ø¯ÛŒ های عمیق Ùˆ جدی موجود، مسئله عراق را همانند مسئله «یک کشور اروپای شرقی» توصی٠کرد: «یک دیکتاتور سرکوبگر، اموال Ùˆ سرمایه های کشور Ùˆ مردم را برای خرید Ø³Ù„Ø§Ø Ùˆ ساختن قصرهای متعدد هزینه Ù…ÛŒ کند Ùˆ اصلاً به زیربناها Ùˆ زیرساخت های کشور Ùکر نمی کند.» (3) بنا بر این استدلال ها، ولÙوویتز پیشنهاد کرد Ú©Ù‡ اگر ایالات متØده برای سرنگونی رژیم صدام Øسین اقدام کند، قدرشناسی Ùˆ همکاری مردم عراق بسیار بیشتر از قدرشناسی مردم اروپای شرقی خواهد بود؛ چراکه مردم اروپای شرقی از طولانی شدن اقدامات ایالات متØده در کشورهایشان گله مند هستند. (4)
این خوش بینی های نابجا در طول اولین سال تهاجم Ùˆ اشغال عراق بر سیاست ها Ùˆ اظهار نظرهای رسمی مقامات آمریکایی Øاکم بود. بلاÙاصله پس از سقوط بغداد در آوریل 2003ØŒ ایالات متØده – از طریق تشکیلات تØت Ùرمان "جی گارنر"ØŒ رئیس «دÙتر بازسازی Ùˆ Ú©Ù…Ú© های بشردوستانه» (ORHA) – خودش را به عنوان نیروی آزادی بخشی Ú©Ù‡ باید نقشی Ù…Øدود Ùˆ انسان دوستانه داشته باشد، توصی٠نمود. پس از آن، در ماه Ù…ÛŒ همان سال، پرزیدنت جورج بوش پایان عملیات های جنگی را رسماً اعلام کرد. (5) این اقدام، با اعلام Ø·Ø±Ø Ú¯Ø§Ù… به گام رامسÙلد برای اÙزایش تعداد نیروهای آمریکایی مستقر در عراق تا سی هزار نیرو، تا سپتامبر سال 2003ØŒ Ù¾ÛŒ گیری شد. (6)
پس از مدتی بوش Øتی پا را از این هم Ùراتر گذاشت Ùˆ عراق را «به عنوان نظام دموکراسی Ú©Ù‡ قدرت زیادی برای الهام بخشیدن به خاورمیانه دارد» ترسیم کرد. (7) بدین ترتیب، Ùاز اول سیاست ایالات متØده در عراق دارای یک چشم انداز مثبت Ùˆ بیان کننده آرزوی یک آینده درخشان برای مردم این کشور بود. تقریباً تمام Ø·Ø±Ø Ù‡Ø§ÛŒ ایالات متØده برای آن دوره بر اساس این اعتقاد Ø´Ú©Ù„ گرÙته بود Ú©Ù‡ ÙˆØدت عراق تنها با مرگ دیکتاتور تØقق Ù…ÛŒ یابد. با این وصÙØŒ وضعیت نیمه خودمختاری کردستان Ùˆ آرزوی تاریخی کردها برای استقلال، به عنوان موانعی تلقی شدند Ú©Ù‡ باید برای رÙع آنها چاره ای اندیشید. متعاقب این امر، ایالات متØده درصدد برآمد تا ضمن پایان دادن به این وضعیت نیمه دولتی، پیوستگی کامل مناطق شمالی با عراق جدید را تضمین نماید.
راهبرد ایالات متØده
برای رÙع این مانع بزرگ، اقدامات زیادی با موÙقیت دنبال شدند Ú©Ù‡ مهم ترین آنها عبارت بود از ممنوعیت یا Øداقل تضعی٠«Øکومت منطقه ای کردستان» (KRG) Ùˆ «پیشمرگه» های کرد، به منظور تکمیل یک نظام اداری Ùˆ Øکومتی Ù…ØÙ„ÛŒ. مطابق Ø·Ø±Ø Ø§ØµÙ„ÛŒ ایالات متØده، ترک ها در جنگ Ùˆ همچنین تعیین آینده عراق نقش عمده ای را بر عهده داشتند. بنابر گزارش های واصله، ترکیه قصد داشت به منظور برقراری یک کمان امنیتی – Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توانست به آنها اجازه ورود Ùˆ تسلط به برخی شهرهای کردنشین را بدهد – نیروی نظامی قابل توجهی را به منطقه اعزام کند. (8) البته این مورد نیز Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ Ú©Ù‡ ترک ها خواستار خلع Ø³Ù„Ø§Ø Ù¾ÛŒØ´Ù…Ø±Ú¯Ù‡ ها، ممنوعیت بازگشت کردهای اخراج شده از کرکوک، Ùˆ پایان ماجرای خودمختاری شده بودند. (9) برخی نویسندگان چنین ادعا کرده اند Ú©Ù‡ ایالات متØده نیز این درخواست ها را پذیرÙته بود. (10)
قبل از آغاز تهاجم، سیاست ایالات متØده منÙعت چندانی در تØریک Ùˆ تشویق – هر نوع – Ùدرالیسم نداشت. علاوه بر این، برای نمایش Øمایت آمریکا از یک عراق متØد Ùˆ نیز جلب همکاری Ùˆ Øمایت ترکیه، تا سه Ù‡Ùته قبل از آغاز Øمله، کردها وارد ائتلا٠نشدند. (11)
لیکن، در دوران پس از تهاجم، آمریکایی ها قصد داشتند، به بیان ولÙوویتز، «درجه ای از Ùدرالیسم را برای تضمین ÙˆØدت Ùˆ یکپارچگی عراق، در دستور کار قرار دهند.» (12) این تصویر، در تواÙقنامه نوامبر 2003 میان «تشکیلات موقت ائتلاÙ» (CPA) Ùˆ «شورای Øکومتی عراق» (IGC) نیز Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ بود. در این تواÙقنامه، Ø·Ø±Ø Ù‡Ø§ Ùˆ پیشنهادهای ارائه شده برای خودمختاری قومی Ùˆ جغراÙیایی، به Ù†Ùع یک نظام Ùدرال 18 استانی کنار گذاشته شد. (13)
این راهبرد به روشنی در بیانیه ها Ùˆ اظهارنظرهای رسمی مقامات ایالات متØده منعکس Ù…ÛŒ شد. (14) علاوه بر این، همان طور Ú©Ù‡ "جلال طالبانی" Ùˆ "مسعود بارزانی" نیز ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯Ù†Ø¯: «کاملاً بعید بود Ú©Ù‡ دولت ایالات متØده یا CPAØŒ به کردستان یا مردم کرد مراجعه کنند Ùˆ نظر آنها را ملاک عمل قرار دهند.» (15) همچنین مسعود بارزانی بر این نکته نیز صØÙ‡ گذاشت Ú©Ù‡ "پل ال. برمر"ØŒ رئیس CPAØŒ «خواستار Øذ٠تمام ارجاع ها به دولت منطقه ای کردستان (KRG)ØŒ از قانون اساسی موقت عراق شد.» (16) این نکته نیز قابل ملاØظه است Ú©Ù‡ ایالات متØده از گشایش یک کنسولگری در کردستان اجتناب نمود. (17)
به منظور کاهش Ù†Ùوذ Ùˆ تضعی٠اقدامات طرÙدار خودمختاری کردی در بغداد، کردها از دریاÙت مناصب برجسته Ùˆ رسمی در دولت جدید مستثنی شده بودند. برای مثال، طالبانی Ùˆ بارزانی – رهبران کردها - در نامه ای به بوش از این موضوع شکایت کردند Ú©Ù‡ «نماینده ویژه شما به ما چنین توصیه کرد Ú©Ù‡ یک کرد، نه Ù…ÛŒ تواند نخست وزیر، Ùˆ نه رئیس جمهور عراق شود.» (18) شیوه دیگر به کار گرÙته شده برای تضعی٠KRGØŒ عبارت بود از تØمیل موانع Ùˆ شرایط سخت اقتصادی روی منطقه. برای مثال، تشکیلات ائتلا٠مکرراً «درآمدهای Ù†Ùتی - در قالب Ù†Ùت در برابر غذا، بویژه درآمدهای تخصیص یاÙته به کردستان، را ضبط کرده Ùˆ به انتشار پول کردی نیز خاتمه داد.» (19)
علاوه بر این، ایالات متØده خلع Ø³Ù„Ø§Ø Ù†Ù…ÙˆØ¯Ù† پیشمرگه ها را نیز در دستور کار خود داشت؛ این Ø·Ø±Ø Ù†ØªÛŒØ¬Ù‡ طبقه بندی پیشمرگه ها به عنوان اÙراد شبه نظامی بود. (20) لیکن، برای اجتناب از Øضور مستقیم Ùˆ جلوگیری از ایجاد این تÙکر Ú©Ù‡ آنها در امور دخالت Ù…ÛŒ کنند، واشنگتن این کار را از طریق اÙرادی در درون دولت عراق Ù¾ÛŒ گیری نمود. ممکن است عده ای استدلال کنند Ú©Ù‡ قانون اساسی انتقالی، Øقوق Ùراوانی را به کردها اعطا کرد، Øقوقی همچون شناسایی «دولت منطقه ای کردستان» (21)ØŒ صورتبندی یک نظام Ùدرال برای عراق بر اساس واقعیت های جغراÙیایی Ùˆ تاریخی (22)ØŒ ØÙ‚ وتو برای کردها (23)ØŒ Ùˆ طرØÛŒ برای ØÙ„ مسئله کرکوک. لیکن، واقعیت این است Ú©Ù‡ «قانون اداره دولت عراق برای یک دوره انتقالی» (TAL)ØŒ با اعطای "Øقوق ویژه" به دولت مرکزی در زمینه طی٠گسترده ای از موضوعات – مثل داشتن اختیار انØصاری در مورد نیروهای نظامی، کنترل کامل بر منابع طبیعی، توانایی گسترده مالی Ùˆ کنترل قوه قضائیه، عملاً اختیارات ناچیزی را برای کردها در نظر گرÙته بود. (24)
نظام پیشنهادی، با اعطای کنترل نیروهای نظامی Ùˆ درآمدهای Ù†Ùتی به دولت مرکزی، پتانسیل درونی خود برای منتهی شدن به تمرکزگرایی مجدد Ùˆ Øتی نوعی بازگشت به استبداد را به نمایش گذاشت. (25) همان طور Ú©Ù‡ "گری سیک" خاطر نشان Ù…ÛŒ سازد، کنترل مرکزی روی درآمدهای Ù†Ùتی Ù…ÛŒ تواند مقدمه ظهور دیکتاتوری باشد، چراکه این اقدام «دولت را از وابستگی به خواست Ùˆ رضایت عمومی آزاد کرده Ùˆ از این طریق به کمرنگ Ùˆ بی اهمیت شدن رÙتار دموکراتیک Ùˆ مسئولیت پذیری در میان شهروندان منجر Ù…ÛŒ شود.» (26) علاوه بر این، طبیعی است Ú©Ù‡ بدون منابع مستقل درآمدی، دولت های ایالتی Ùˆ Ù…ØÙ„ÛŒ از نظر مالی همچنان به دولت مرکزی وابسته باقی Ù…ÛŒ مانند. در این زمینه کردهای عراق برای گذشت کردن Ùˆ دادن امتیاز، از سوی "پل برمر" تØت Ùشار قرار گرÙتند. (27) در نوامبر 2003ØŒ تواÙقنامه ای مبنی بر پایه گذاری ساختار آینده عراق روی 18 Øکومت Ù…ØÙ„ÛŒ موجود در این کشور، میان برمر Ùˆ طالبانی به امضاء رسید. (28)
لیکن، نکته مهم این بود Ú©Ù‡ نیاز غیرقابل اغماض ایالات متØده به Øمایت کردها، جلوی هر نوع راهبرد یا تصمیمی برای اعمال Ùشار بر کردها را Ù…ÛŒ گرÙت: نگرانی در مورد رشد Ùزاینده قدرت Ùˆ Ù†Ùوذ اØزاب شیعه – بطور بالقوه – طرÙدار ایران، واشنگتن را به جستجوی یک نیروی متقابل هم وزن در ساختار Ùدرالیستی آینده عراق مجبور کرد. (29) کردها همچنین در این عرصه تکیه گاه دیگری هم در اختیار داشتند. انزوای نسبی – Ùˆ البته روبه رشد Ùˆ جدی – ایالات متØده به دلیل سیاست هایش در قبال عراق – Ú©Ù‡ با مخالÙت Ùˆ دشمنی بسیاری از عراقی های اهل تسنن Ùˆ شیعه، ایران، تعدادی از دولت های عربی، Ùˆ Øتی بخش قابل توجهی از اروپا مواجه شده بود – Ùˆ همچنین آغاز Ùˆ اوج گیری شورش ها در این کشور، Øمایت کردها Ùˆ قدرت Øدود Ù‡Ùتاد هزار پیشمرگه طرÙدار نیروهای ائتلا٠را بیش از پیش ارزشمند ساخت. وجود ثبات نسبی در مناطق شمالی عراق یکی از چند نقطه اتکای ذهنی ایالات متØده به شمار Ù…ÛŒ رÙت. (30) تنها یک نیروی اندک از نظامیان آمریکایی در منطقه کردنشین شمال عراق مستقر بودند. (31)
اگرچه کردها هرگز آمریکایی ها را از Ù„Øاظ نظامی تهدید نکردند، اما آنها ممکن بود – در صورت بی توجهی به درخواست هایشان – اØتمال Ùˆ امکان تØریم دولت مرکزی Ùˆ انتخابات، استثناء نمودن نمایندگان دولت مرکزی از کردستان، Ùˆ Øتی کناره گیری از امور عراق را اÙزایش دهند. (32) همزمان با اÙزایش زمزمه های برگزاری یک رÙراندوم جداگانه در کردستان، ناÙرمانی Ùˆ شورش مدنی هم یکی دیگر از اØتمال های پیش رو بود. (33)
البته ایالات متØده هم در این میان اهرم های مهم تری را در اختیار داشت Ú©Ù‡ با استÙاده از آنها Ù…ÛŒ توانست از هرگونه عدم تواÙÙ‚ با کردها جلوگیری کرده Ùˆ در واقع آنها را به پای میز مذاکره بکشاند. یکی از این اهرم ها، استÙاده از «کارت ترکیه» در بازی بود. ایالات متØده، نگرانی های آنکارا را تشخیص داد، از ترکیه برای مشارکت در ائتلا٠تØت رهبری خودش دعوت کرد، Ùˆ البته در مورد تهدید انجام عملیات های برون مرزی ترکیه در خاک عراق، سکوت اختیار نمود. برای مثال، در آوریل سال 2003ØŒ ایالات متØده بخشی از نیروهای پیشمرگه را Ú©Ù‡ به عنوان بخشی از نیروهای ائتلا٠وارد کرکوک شده بودند، تنها به واسطه نگرانی های ترکیه، از این شهر عقب کشید. (34) Øتی "کالین پاول"ØŒ وزیر امور خارجه ایالات متØده به ترکیه اجازه داد تا به منظور نظارت بر جایگزینی نیروهای کرد با نیروهای ویژه آمریکایی، ناظران نظامی خود را به کرکوک اعزام کند.
بدین ترتیب، ایالات متØده بطور همزمان، متØد قدیمی خود، ترکیه را از طریق کاهش Ù†Ùوذ کردها در کرکوک، آرام کرد؛ اقتدار خود بر سرنوشت این شهر مهم را تضمین نمود (کنسولگری ایالات متØده در کرکوک Ùˆ نه در جای دیگری در شمال عراق گشایش یاÙت)Ø› Ùˆ روابط خود با کردها را به Ø´Ú©Ù„ ماهرانه ای ØÙظ نمود. البته، موÙقیت این سیاست ایالات متØده به Ù…Øدودیت Ù†Ùوذ ترکیه در شمال عراق نیز بستگی داشت Ùˆ به همین جهت آمریکایی ها مجبور بودند این عامل را نیز تØت کنترل درآورند. در جولای 2003ØŒ نیروهای آمریکایی، 11 نیروی ویژه ترکیه را دستگیر کردند Ú©Ù‡ Ú¯Ùته شد با هد٠ترور Ùرماندار یا شهردار کرد کرکوک Ùˆ بی ثبات ساختن دولت دوÙاکتوی کردستان، به این منطقه وارد شده بودند. (35)
البته ایجاد این اصطکاک با ترکیه را Ù…ÛŒ توان در راستای نیاز به Øمایت Ùزاینده از تلاش های نیروهای ائتلا٠نیز ارزیابی کرد. در سپتامبر 2003ØŒ ایالات متØده تلاش های خود برای جلب مشارکت ترکیه در ائتلا٠را اÙزایش داد Ùˆ در 8 اکتبر همان سال نیز پارلمان ترکیه به دعوت ایالات متØده برای اعزام 10 هزار نیرو به بغداد پاسخ مثبت داد. (36) اما این ایده از سوی دولت مرکزی عراق رد شد.
در طول سال 2004ØŒ ترکیه Ùشار زیادی را برای Ù…Øدود کردن Ùدرالیسم در دولت Ùˆ ساختار سیاسی آینده عراق Ùˆ اعطای خودمختاری به مناطق Ùدرال کردی اعمال کرد، Ùˆ آنها را به آینده ای سخت Ùˆ خونین چنین سیستمی تهدید کرد. (37) هنگامی Ú©Ù‡ در اکتبر سال 2004 کردها Ùشار بر ایالات متØده Ùˆ دولت مرکزی عراق برای اجرا نمودن ماده 8 "TAL"ØŒ Ú©Ù‡ با مسئله کرکوک مرتبط بود، را اÙزایش دادند، ترکیه بلاÙاصله در مورد اعزام اØتمالی نیروهایش به شمال عراق سخن Ú¯Ùت (38)ØŒ Ùˆ هشدار داد Ú©Ù‡ نیروهایش Ù…ÛŒ توانند در عرض 18 ساعت به کرکوک برسند. (39)
تغییرات دائمی در سیاست های ایالات متØده در واقع منعکس کننده طبیعت پیچیده Ùˆ متغیر مخالÙت های سیاسی Ùˆ مذهبی با Øضور ایالات متØده در عراق بود. در Øالی Ú©Ù‡ بیشتر اهل تسنن مشارکت در انتخابات Ùˆ Ùرایند سیاسی را رد Ù…ÛŒ کردند، روØانیون Ùˆ 24 Øزب شیعه در ژوئن 2003 خواستار برگزاری انتخابات عمومی شدند. در Øمایت از این تقاضا، ده ها هزار Ù†Ùر از معترضان در ژانویه 2004 دست به تظاهرات زدند. (40) از یک سو، ابراز مخالÙت از سوی سنی ها – به دلیل تقاضایشان برای اØیا Ùˆ بازگرداندن رژیمی Ú©Ù‡ بر آن تسلط داشتند – مشروعیت تمام Ùرایند سیاسی را تØلیل برد Ùˆ به کاهش امنیت منجر گردید؛ از سوی دیگر، تقاضای شیعیان برای تأسیس یک دولت اسلامی شیعه – Øداقل در جنوب عراق – در واقع تهدید روی کار آمدن گروه های مذهبی ضد آمریکایی را در Ù¾ÛŒ داشت. در این میان، رÙتار Ùˆ مناÙع کردها اØتمالاً نوعی آرامش مطلوب را برای ایالات متØده به همراه داشت.
بدین ترتیب، Ùاز اول سیاست ایالات متØده در تلاش برای تØمیل یک عراق سکولار بر شیعیان Ùˆ یک دولت مرکزی قدرتمند بر کردها، مناÙع این کشور را به مخاطره انداخت. در مقابل، بسیاری از کردها یک دولت مستقل کردی را به هر چیز دیگری ØªØ±Ø¬ÛŒØ Ù…ÛŒ دادند، مخصوصاً اگر موقعیت آنها در آینده عراق، سخت Ùˆ تاریک به نظر برسد. بدین ترتیب، ایالات متØده مجبور بود به آنها معامله خوبی را پیشنهاد داده Ùˆ ضمن جلب پشتیبانی آنها از یک عراق متØد، به استÙاده از تلاش های آنها برای Ú©Ù…Ú© به نیروهای ائتلا٠نیز ادامه دهد.
انتخابات Ùˆ تغییر در سیاست ایالات متØده
ترکیب شکست های مکرر سیاست ایالات متØده، نتایج انتخابات ژانویه سال 2004ØŒ Ùˆ میانه روی نسبی کردها، نقطه عطÙÛŒ را در روابط دو طر٠ایجاد نمود. نگرانی عمده از بابت شکست نامزدهای اهل تسنن Ùˆ شیعیان سکولار در انتخابات بود. Ùهرست "کمال پاچاچی"ØŒ یکی از اÙراد مطلوب Ùˆ مورد علاقه ایالات متØده، شکست سختی خورد Ùˆ Øتی در کسب یک کرسی هم ناکام ماند؛ "قاضی یاور"ØŒ یکی دیگر از امیدهای واشنگتن، تنها موÙÙ‚ به کسب پنج کرسی از مجموع 275 کرسی گردید؛ Ùˆ "ایاد علاوی"ØŒ شیعه سکولار، نیز تنها 14 درصد از آراء را جمع آوری نمود. در مقابل، بلوک مذهبی شیعه طرÙدار ایران، یعنی «ائتلا٠عراق متØد» (UIA)ØŒ بیش از نیمی از کرسی ها را از آن خود ساخت. (41)
بنابراین، توازن موجود میان نیروهای سکولار Ùˆ مذهبی، بطور قابل توجهی به Ù†Ùع دومی به هم خورد. انتخابات به تØکیم Ùˆ تثبیت Ùرقه گرایی Ùˆ گسترش شکا٠میان Ø¬Ù†Ø§Ø Ù‡Ø§ÛŒ موجود انجامید؛ Ùˆ اینچنین آرزوهای ایالات متØده برای یک عراق سکولار Ùˆ متØد، تØت کنترل یک دولت ملی مرکزی، به واقعیت نپیوست.
در مقابل، موازنه جدید به ایجاد مجموعه ای از شرایط مناسب برای عدم تمرکز بیشتر، به Ù†Ùع کردها منجر شد؛ این موضوع به Ø´Ú©Ù„ÛŒ کاملاً آشکار در قانون اساسی دائمی عراق منعکس شد. علاوه بر این، از هنگامی Ú©Ù‡ کردها دومین بلوک بزرگ پارلمان Ùˆ نیز بزرگ ترین گروه سکولار را تشکیل دادند، علاقه Ùˆ توجه ایالات متØده به کردها به Ø´Ú©Ù„ بی سابقه ای اÙزایش یاÙت. کردها از این پس به موضوعی مهم Ùˆ ضروری برای آمریکایی ها تبدیل شدند. آنها به تدریج در دÙاع از برقراری سکولاریسم در عراق جانشین میانه روهای شکست خورده ای چون "ایاد علاوی" شده، Ùˆ به عاملی در جهت ایجاد موازنه میان شیعیان Ùˆ سنی ها تبدیل گشته، به عنوان یک داور میان آنها عمل کرده Ùˆ رÙع اختلاÙات مابین آنها را تشویق نمودند.
در نهایت، تعداد زیاد Ùˆ دور از انتظار تلÙات نیروهای ائتلا٠هم قبل Ùˆ هم بعد از انتخابات، یک وضعیت آشÙته Ùˆ خطرناک رو به رشد را برای ایالات متØده به همراه داشت. (42) این مسئله ایالات متØده را مجبور کرد تا ضمن کاستن از Ù„Ùاظی های Øاکی از پیروزی در گزارش هایش، به اتخاذ راهبردهای دÙاعی روی آورد. تØویل قدرت به خود عراقی ها به آلترناتیوی مطلوب – با یک سود دو برابر – برای کردها تبدیل شد. اول این که، کردها به عنوان یکی از شرکاء در تقسیم قدرت، ترتیبات جدید را عاملی برای پیشرÙت Ùˆ برتری شان یاÙتند. دوم این که، با در اختیار داشتن یک چهارم از کرسی های پارلمان، آنها – از هنگامی Ú©Ù‡ برای تشکیل Øکومت به اکثریت دو سوم نیاز بود – توازن قوا را ØÙظ نمودند. (43) تمایل آمریکایی ها برای Øمایت از کردها، کاملاً به موقعیت ایالات متØده در عراق وابسته بود.
در این زمینه جدید، آمریکایی ها تعدادی از موضوعات مهم Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ در Ùاز اول – Ú©Ù‡ از سوی آنها رد شده بود – را پذیرÙتند. این موارد عبارت بودند از انتخاب طالبانی به عنوان رئیس جمهور (یک بازگشت آشکار در سیاست ایالات متØده)Ø› Ùدرالیسم با یک دولت مرکزی ضعی٠تر؛ یک راه ØÙ„ روشن تر Ùˆ عملی تر برای مسئله کرکوک؛ Ùˆ به رسمیت شناختن پیشمرگه ها به عنوان Ù…ØاÙظان کردستان. (44)
کردها Ú©Ù‡ قبلاً توسط مدیران Ùˆ مقامات آمریکایی به Øاشیه رانده شده بودند، اکنون به جایی رسیدند Ú©Ù‡ همان مقامات در جلب Øمایتشان از یکدیگر سبقت Ù…ÛŒ جستند. مقامات ایالات متØده دیدارهای خود از کردستان را آغاز کردند. برای مثال، در ماه Ù…ÛŒ سال 2005ØŒ "کاندولیزا رایس"ØŒ وزیر امور خارجه، در اولین دیدارش از عراق، ابتدا – Ùˆ قبل از ورود به بغداد – در کردستان توق٠نمود. همان طور Ú©Ù‡ "مایکل روبین" نیز خاطر نشان Ù…ÛŒ سازد، رایس «با رÙتن به ستاد Ùرماندهی بارزانی به جای بغداد، موقعیت این رهبر کرد را در پیش چشمان ناظران Ùˆ در میان دیگر رهبران سیاسی عراق – Ú©Ù‡ در پایتخت کشور در Øال مذاکره بودند – بالا برد Ùˆ به رسمیت شناخت.» (45) بدین ترتیب، در نوامبر 2005ØŒ "مسعود بارزانی" رسماً در کاخ سÙید به عنوان رئیس جمهور «دولت منطقه ای کردستان» مورد استقبال قرار گرÙت Ùˆ از این موضوع اطمینان Øاصل کرد Ú©Ù‡ ایالات متØده با «وضعیت ویژه» کردها در عراق، کاملاً هماهنگ است. (46) بنابراین، Ù…ÛŒ توان چنین نتیجه گرÙت Ú©Ù‡ راهبرد اولیه ایالات متØده در عراق، مبنی بر تلاش در راستای تضعی٠هرچه بیشتر کردها Ùˆ سرکوب کردن جدایی طلبی آنها، با سیاستی دیگر مبتنی بر Øمایت از موقعیت کردها در بغداد، تضعی٠اسلام گرایان طرÙدار ایران، Ùˆ اجتناب از تهدید جنگ داخلی، جایگزین شد.
این مجموعه تØولات چنین القاء Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ عنصر Øمایت از کردها در سیاست ایالات متØده غیر قابل اجتناب نبود، اما بیشتر به دلیل شکست ها Ùˆ ناامیدی های این کشور از دیگر نیروها Ùˆ بازیگران بود Ú©Ù‡ آمریکایی ها به این سمت گرایش پیدا کردند. راهبرد شیعه نیز، اگرچه بطور غیرعمدی، به نتیجه مشابهی منجر گشت. رقابت شیعیان با سنی ها، هراس از اÙزایش دامنه جنگ داخلی، Ù†Ùوذ Ùزاینده ایران Ùˆ تضعی٠سکولاریسم، همگی کردها را به متØدانی جذاب تر برای ایالات متØده تبدیل نمود.
علاوه بر این، برخی اØزاب متنÙØ° شیعه خواستار یک منطقه ویژه شیعیان، شامل 9 استان در جنوب عراق، شدند. این ایستار، تصور ایجاد چیزی شبیه به مورد شمال را تقویت کرد. شیعیان همچنین خواستار مبادله یک عراق نسبتاً سکولاریست تر در مقابل Øمایت کردها شدند؛ معامله ای Ú©Ù‡ مناÙع کردها Ùˆ ایالات متØده را به Ø´Ú©Ù„ بی سابقه ای در راستای هم قرار داد Ùˆ دلیل دیگری را برای اعترا٠به ارزش اهرم کردها در داخل عراق جدید در اختیار واشنگتن گذاشت.
در امتداد خطوطی مشابه، سیاست های ایران نیز مزایایی را برای کردها در Ù¾ÛŒ داشت. با وجود ارتباطات در Øال رشد شیعیان عراق با ایران، Ùˆ تندتر شدن تØرکات ایران در قبال سیاست های ایالات متØده – بویژه در بØØ« مسائل هسته ای، سیاستمداران واشنگتن به دنبال نیروها Ùˆ متØدان قویتری در داخل عراق بودند Ú©Ù‡ روابط چندان گرمی با تهران نداشته باشند.
ظهور Ø¬Ù†Ø§Ø ØµØ¯Ø± در میان شیعیان، این وضعیت را تشدید نمود. در انتخابات دسامبر 2005ØŒ نامزدهای Ø¬Ù†Ø§Ø ØµØ¯Ø± با کسب 32 کرسی در مجلس، به عنوان قوی ترین شریک در ائتلا٠عراق متØد ظاهر شدند. همچنین ارتش "المهدی"ØŒ تØت رهبری "مقتدی الصدر"ØŒ در Ùاصله سال های 2004 تا 2006ØŒ از نظر اندازه دو برابر شد. (47) در این شرایط، صدر دو پیام آشکار Ùˆ جدی را برای آمریکایی ها Ùرستاد: اول، درخواست یک جدول زمانی برای خروج ایالات متØده از عراق، Ùˆ دوم، تمایل او برای دÙاع از ایران، در صورتی Ú©Ù‡ از سوی واشنگتن مورد Øمله قرار گیرد. (48)
در طول مرØله اول، پاسخ ایالات متØده عمدتاً عبارت بود از تلاش برای استÙاده از کارت کردها به منظور غلبه بر مشکلات ایجاد شده توسط شیعیان یا مسائل ناشی از منازعه میان سنی ها Ùˆ شیعیان. برای مثال، پس از انتخابات ماه دسامبر، آمریکایی ها به شدت کردها را تØت Ùشار گذاشتند تا ضمن در آغوش گرÙتن سنی ها، همچنان در جریان مذاکرات به منظور Ú©Ù…Ú© به Ø´Ú©Ù„ گیری یک دولت سکولار – با اعراب اهل تسنن Ùˆ شیعیان سکولار تØت رهبری ایاد علاوی – باقی بمانند. (49) در نتیجه این تØرکات، یک ائتلا٠موقت رقیب متشکل از کردها، علاوی Ùˆ سنی ها Ø´Ú©Ù„ گرÙت Ú©Ù‡ از ائتلا٠عراق متØد خواستند Øمایت خود را از جعÙری – نخست وزیر شیعه وقت- قطع کند.
لیکن، Ù…Øدود دانستن Ù†Ùوذ ایران در عراق به شیعیان، نشان از ساده لوØÛŒ است؛ برای بررسی Ù†Ùوذ ایران در عراق باید به این نکته مهم نیز توجه داشته باشیم Ú©Ù‡ نمونه های قابل ملاØظه ای از همکاری (اگرچه مقطعی Ùˆ نه چندان باثبات) میان کردستان عراق Ùˆ ایران، قبل از اشغال عراق توسط نیروهای ایالات متØده یا Øتی قبل از ظهور منطقه کردستان عراق در سال 1991ØŒ وجود دارد. همان طور Ú©Ù‡ یکی از تØلیل گران نیز معتقد است، «در طول مدتی Ú©Ù‡ اتØادیه میهنی Ùˆ Øزب دموکرات، کردستان را تØت قواعد منطقه پرواز ممنوع اداره Ù…ÛŒ کردند، ایران همواره به عنوان یک بانی خیر Ùˆ بازیگر مثبت Ùˆ البته با سابقه طولانی در سیاست های کردهای عراقی Ù…Ø·Ø±Ø Ø¨ÙˆØ¯.» (50)
گواه Ùˆ شاهد خواست کردها برای جلب Øمایت ایران Ùˆ ØÙظ روابط گرم Ùˆ قوی با تهران این واقعیت است Ú©Ù‡ از سال 1991 (Ú©Ù‡ کردهای عراق کنترل منطقه را پذیرÙتند)ØŒ دولت منطقه ای کردستان هرگونه تجاوز Ùˆ تهاجم به درون خاک ایران از جانب گروه های Ù…Ø³Ù„Ø Ø§Øزاب مخال٠کردستان ایران – Ú©Ù‡ در داخل سرزمین کردستان عراق مستقر بودند – را ممنوع کرده است. (51) علاوه بر این، از هنگام تهاجم ایالات متØده به عراق، یک بعد اقتصادی نیز به این روابط اضاÙÙ‡ شده است. بنابر اظهارات مقامات کرد، ارزش مبادلات سالیانه طرÙین به Øدود 800 میلیون دلار برآورد Ù…ÛŒ شود. ایران هم در شهر اربیل (مرکز منطقه کردستان) Ùˆ هم در شهر سلیمانیه (دومین شهر بزرگ دولت منطقه ای کردستان) دارای کنسولگری است. علی رغم این Ú©Ù‡ دولت منطقه ای کردستان در هیچ کدام از کشورهای همسایه عراق نمایندگی رسمی ندارد، این دولت در تهران دارای یک نمایندگی رسمی است؛ این موضوع Ù…ÛŒ تواند به عنوان شناسایی دولت منطقه ای کردستان از سوی دولت ایران تÙسیر شود.
ایالات متØده در تلاش برای کاهش Ù†Ùوذ ایران در عراق، تضعی٠روابط ایران با کردها را هم در دستور کار قرار داده است. برای مثال، در ژانویه سال 2007ØŒ نیروهای آمریکایی با استÙاده از بالگردهای نظامی، Ø·ÛŒ یک عملیات نظامی تمام عیار، کنسولگری ایران در شهر اربیل را اشغال کرده Ùˆ پنج کارمند ایرانی آن را ربودند. پس از آن، در 20 سپتامبر 2007 نیز ارتش ایالات متØده یک نماینده تجاری Ùˆ اقتصادی ایران را با اتهام قاچاق Ø³Ù„Ø§Ø Ø¨Ù‡ داخل خاک عراق – برای استÙاده علیه نظامیان آمریکایی – بازداشت کرد. علی رغم Ù…Øکومیت این اقدامات از سوی مقامات کردستان، Øوادث مذکور به روابط ایران Ùˆ کردها آسیب وارد ساخته است.
در Ù¾ÛŒ بروز این تØولات، به عنوان یک اقدام اعتراض آمیز علیه بازداشت مقامات Ùˆ شهروندان ایرانی توسط نیروهای ایالات متØده، ایران مرز اصلی خود با دولت منطقه ای کردستان را موقتاً مسدود نمود. آن طور Ú©Ù‡ "هوشیار زیباری"ØŒ وزیر خارجه عراق عنوان کرد، «ایران برای بازداشت یک شهروند ایرانی توسط نیروهای آمریکایی، منطقه کردستان را تنبیه Ù…ÛŒ کند.» انسداد مرزهای ایران Ùˆ کردستان تأثیرات منÙÛŒ جدی را روی اقتصاد دولت منطقه ای کردستان داشته Ùˆ باعث از دست رÙتن هزاران دلار مبادله میان دو طر٠در هر روز شده است. به علاوه، این Ùکر در میان کردها قوت گرÙته است Ú©Ù‡ ایران برای نشان دادن میزان Ù†Ùوذ Ùˆ قدرت خود در مقابل دولت منطقه ای کردستان Ùˆ اعمال Ùشار بر آن، دست گروه "انصار الاسلام" را برای Ùعالیت در امتداد مرزها باز گذاشته است. (52)
رویداد مهم دیگری Ú©Ù‡ در ایجاد Ùˆ گسترش شکا٠و اختلا٠میان ایران Ùˆ دولت منطقه ای کردستان دخالت داشت، عبارت بود از گلوله باران مناطقی از کردستان عراق – Ú©Ù‡ تروریست های موسوم به "پژاک" در آنها استقرار داشتند – توسط نیروهای نظامی ایران در آگوست 2007ØŒ Ú©Ù‡ به مدت چندین Ù‡Ùته ادامه داشت. (53) این Øملات با اعتراض زیباری (54)ØŒ دولت منطقه ای کردستان (55)ØŒ Ùˆ پارلمان منطقه ای کردستان روبرو شد. دولت منطقه ای کردستان، نشست ویژه ای را در روز 28 آگوست 2007 برگزار کرد Ùˆ خواستار آن شد Ú©Ù‡ دولت عراق، سازمان ملل متØد، Ùˆ نیروهای ائتلا٠به رهبری ایالات متØده، ایران را برای توق٠Øملات تØت Ùشار قرار دهند. (56) ایران نیز در مقابل از زبان ژنرال "ÛŒØیی رØیم صÙÙˆÛŒ" بر ادامه گلوله باران مناطق مذکور تأکید کرد.
واکنش ایالات متØده در قبال این تØولات دارای تناقض بود: دولت بوش به دلیل کینه شدید نسبت به ایران، Ùˆ اثبات مداخله تهران در امور داخلی عراق، در این مورد سکوت اختیار کرد. بازداشت دیپلمات ها Ùˆ نماینده تجاری ایران در داخل کردستان عراق، اقدامات نظامی ایران در قبال تروریست های پژاک، انسداد مرزها توسط دولت ایران، سکوت ایالات متØده در مقابل این تØولات، Ùˆ شکست نیروهای اشغالگر آمریکایی برای گرÙتن مسئولیت دÙاع از کردها، همگی نشان از عزم Ùˆ راهبرد ایالات متØده برای ایجاد شکا٠و اختلا٠میان کردها Ùˆ ایرانی ها دارد.
اختلاÙات موجود میان کردها Ùˆ ایالات متØده، از برخورد مناÙع هر یک از آنها در منطقه نیز ناشی Ù…ÛŒ شود. از یک طرÙØŒ دولت منطقه ای کردستان یک سیاست ØÙظ موازنه در روابط خود با ایران Ùˆ ایالات متØده را دنبال Ù…ÛŒ کند. از طر٠دیگر، ایالات متØده نیز راهبرد ØÙظ روابط گرم Ùˆ نزدیک با متØد ناتویی خود یعنی ترکیه را Ù¾ÛŒ Ù…ÛŒ گیرد. لیکن، از هنگامی Ú©Ù‡ تنش ها میان ایران Ùˆ ایالات متØده بالا گرÙته، ترکیه نیز به اتخاذ موضعی به شدت خصمانه در قبال کردها اقدام نموده، Ú©Ù‡ این امر یک مانع جدی بر سر راه تØکیم روابط ایالات متØده با کردها به Øساب Ù…ÛŒ آید.
اقدام دیگری Ú©Ù‡ در دستور کار ایالات متØده قرار گرÙت Ùˆ مانع از تØکیم روابط آنها با کردها شد، سیاست تمرکزگرایی مجدد واشنگتن بود. مشارکت اهل تسنن همراه با ظهور Ùˆ تقویت شیعیان طرÙدار تمرکز، نیروهای قدرتمندی را در درون ائتلا٠عراق متØد ایجاد کرد Ùˆ امید جدیدی برای تأسیس یک دولت نیرومند مرکزی را در واشنگتن ایجاد نمود. در واقع این سیاست هم در راستای توجیه مشارکت اهل تسنن بود Ùˆ هم یک تلاش برای اجتناب از جنگ داخلی در عراق – Ú©Ù‡ به مهم ترین مشکل ایالات متØده تبدیل شده بود - به Øساب Ù…ÛŒ آمد. همان طور Ú©Ù‡ "زلمای خلیل زاد"ØŒ سÙیر وقت ایالات متØده در عراق روی نقش سنی ها تأکید داشت (57)ØŒ ایالات متØده بطور Ú©Ù„ÛŒ از هرگونه تلاشی برای رسیدگی به نگرانی ها Ùˆ ملاØظات مشروع آنها Øمایت Ù…ÛŒ کرد. (58) خلیل زاد همچنین به رهبران عراقی اصرار Ù…ÛŒ کرد «در مقابل هر تواÙÙ‚ÛŒ Ú©Ù‡ Øمایت بیشتر اعراب سنی را در Ù¾ÛŒ دارد، تسلیم شوند Ùˆ مقاومت نکنند.» (59) یکی از قابل توجه ترین درخواست های سنی ها همان برقراری یک دولت مرکزی قدرتمند بود. بنابراین، در امتداد ملاØظات Ùˆ نگرانی های اهل تسنن، خلیل زاد اینچنین ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯ Ú©Ù‡ «هدÙØ´ آغاز Ùرایند صورتبندی یک دولت متØد ملی در عراق است.» (60) رایس نیز ضمن درخواست برقراری یک کنترل مرکزی مداوم Ùˆ پایدار بر امور، اصرار داشت Ú©Ù‡ همه نیروهای امنیتی عراق با دولت مرکزی بیعت کنند. (61)
این سیاست جدید همچنین در زمینه ØÙ„ مشکلات بزرگ Ùˆ وضعیت دشوار عراق نیز با شکست مواجه شد. راهبرد ایالات متØده در زمینه تلاش برای صورتبندی یک دولت مرکزی سکولار Ùˆ قدرتمند، جای خود را به دولتی داد Ú©Ù‡ بتواند از گسترش جنگ داخلی جلوگیری کند. چشم انداز یک جنگ داخلی تمام عیار میان شیعیان Ùˆ سنی ها در پائیز 2005ØŒ به شدت قوی بود. تعداد تلÙات این درگیری های Ùرقه ای به Ø³Ø·Ø Ù‡Ø´Ø¯Ø§Ø± دهنده ای رسید. یک گام قابل توجه به سمت یک جنگ Ùرقه ای واقعی هنگامی برداشته شد Ú©Ù‡ Øرم مقدس العسکری شیعیان در 22 Ùوریه سال 2006 منÙجر شد.
در یک دوره چند روزه، صدها سنی کشته شده Ùˆ چندین مسجد اهل تسنن نیز به تلاÙÛŒ اقدام مذکور آسیب دید. علاوه بر این، دخالت Ùˆ Øضور سنی ها در Ùرایند سیاسی Ùˆ ظهور یک Ø¬Ù†Ø§Ø Ø´ÛŒØ¹Ù‡ طرÙدار تمرکز، به عنوان نیروهای قوی در پارلمان، نتایج معکوس Ùˆ متناقضی را به همراه داشت. به واسطه ورود این دو دسته به Ùرایند سیاسی، پارلمان، Ùˆ نهادهای دولتی، Ùرقه گرایی عملاً به پدیده ای قانونی Ùˆ نهادینه شده تبدیل گشت. علاوه بر این، به جای ØÙظ جان Ùˆ مال شهروندان عراقی از تهدید خشونت های Ùرقه ای، نیروها Ùˆ نهادهای امنیتی وارد عرصه اقدامات خشونت آمیز شده Ùˆ عملاً خود، بخش بزرگی از مشکل را موجب شدند. بسیاری از پلیس های سنی مذهب در کشتارهای Ùرقه ای مشارکت داشتند.
نتیجه گیری
منازعات موجود در عراق، به واسطه کلا٠سر در Ú¯Ù… رقابت های نژادی، مذهبی، Ùرهنگی، تاریخی، Ùˆ سیاسی این کشور، به Ø´Ú©Ù„ ویژه ای دشوار شده است. ملت عراق، یک ملت به شدت تقسیم شده Ùˆ چندپاره با یک میراث مملو از منازعات است Ú©Ù‡ در میان ستیزه های جناØÛŒ Ùˆ Ùرقه ای، سرکوبی های نظام مند، از خود بیگانگی اجتماعی، Ùˆ تعصبات نژادی Ùˆ مذهبی گیر اÙتاده است. اکنون دولت عراق، یک دولت تشکیل شده پس از یک دوره طولانی اقتدارگرایی است Ú©Ù‡ در زمینه دموکراسی انتخابی هیچ تجربه ای ندارد. مشکلات کنونی عراق پیامد مستقیم تأثیرات Ùˆ Øاصل جمع قرن ها درگیری های داخلی است.
یک عنصر مهم دخیل در اختلاÙات داخلی عراق، ناسیونالیسم قومی است. در طول چندین دهه، ناسیونالیسم قومی کردی در Ø´Ú©Ù„ جنبش های جدایی طلب Ùˆ خواستار Øقوق قومی بیان شده، اما همین مسئله آنها را به درون یک منازعه جدی تر با ناسونالیسم Ùˆ کشورگرایی پان عربیستی سنی وارد نموده است. (62) عنصر کلیدی دیگر در منازعات داخلی عراق، برخورد هویت ها است؛ Ùˆ همان طور Ú©Ù‡ "کارول اولری" خاطر نشان ساخته، بسیاری از عراقی ها «هویت های Ù…ØÙ„ÛŒ خود را نخستین Ùˆ اصلی ترین Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ù…ÙˆØ¬ÙˆØ¯ Ù…ÛŒ دانند.» برای مثال، نوعی Ùقدان (Ùˆ یا کمبود) اØساس تعلق به عراق Ùˆ ضع٠یک Øس هویت ملی عراقی در میان کردها وجود دارد. (63)
در عوض، همان طور Ú©Ù‡ اولری نیز یادآور Ù…ÛŒ شود، یک Ø´Ú©Ù„ از نوعی هویت "کردستانی" در Øال ظهور است. (64) به بیان دیگر، جامعه عراق اکنون تØت سیطره گروه ها Ùˆ اقوامی است Ú©Ù‡ ظاهراً عقاید مخال٠با هویت خود را برنمی تابند. هویت کردی با یک هویت ملی Ùˆ Ùراگیر عراقی ناسازگار به نظر Ù…ÛŒ رسد؛ پان عربیسم با ایده آل های ملی گرایانه عراقی در تعارض است؛ Ùˆ نسخه های شیعه Ùˆ سنی از اسلام نیز مدت های طولانی است Ú©Ù‡ مواضع متضادی دارند. بواسطه عمق اØساساتی Ú©Ù‡ این تعارض Ùˆ برخورد هویت ها را Ù¾ÛŒ ریزی Ù…ÛŒ کند، اولری عراق را به عنوان یک «دولت غیرملی» طبقه بندی Ù…ÛŒ نماید. (65) او این نکته را هم خاطرنشان Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ «الگوهای هویتی Ùˆ مقایسه ای در یک دولت غیرملی، الگوهای منازعه سیاسی متÙاوتی از الگوهای مشابه در دولت های ملی را ایجاد Ù…ÛŒ کنند.» (66) در واقع از نظر اولری، «شکست تلاش ها برای ساختن یک هویت ملی عراقی Ú©Ù‡ تمام شهروندان این کشور بØران زده را دربر گیرد، یک عامل مهم Ùˆ کلیدی در درک Ùرهنگ نهادینه شده خشونت، ناتوانی برای آغاز اصلاØات سیاسی، Ùˆ سرایت این ناامنی ها به کشورهای همسایه به شمار Ù…ÛŒ رود.» (67)
علاوه بر این، Øدود هشتاد سال درگیری Ùˆ نزاع میان این گروه ها Ùˆ اقوام بعضاً متضاد، مناÙع ویژه ای را برای هر گروه ایجاد کرده است. یک توازن بی نظیر میان Øاکمان سابق یعنی سنی ها، Ùˆ کردها Ùˆ شیعیان تØت انقیاد وجود دارد. کردها خواستار خودمختاری Ù…ØÙ„ÛŒ یا Øتی استقلال هستند. منÙعت اصلی سنی ها اعاده قدرت Ùˆ جایگاه سابقشان به علاوه ØÙظ تمامیت ارضی کشور است. شیعیان نیز به عنوان گروهی Ú©Ù‡ Øدود 60 درصد جمعیت عراق را تشکیل Ù…ÛŒ دهند، خواستار اعمال Ùˆ اجرای Øقوق خود به عنوان اکثریت، برای اداره کشور هستند. (68) از این رو، مناÙع Ùˆ خواست های اصلی نژادی Ùˆ Ùرقه ای عراق کاملاً متضاد Ùˆ ظاهراً ÙˆÙÙ‚ ناپذیر به نظر Ù…ÛŒ رسند.
این مناÙع Ùˆ خواست های متضاد به ایجاد رؤیاها Ùˆ چشم اندازهای ویژه برای هر گروه انجامیده است. نقش اسلام، یک نمونه روشن است. بیشتر شیعیان Ùˆ اهل تسنن روی یک هویت اسلامی برای عراق پاÙشاری Ù…ÛŒ کنند، اما "ابراهیم المراشی" خاطر نشان Ù…ÛŒ سازد Ú©Ù‡ «یک دولت اسلامی صرÙاً تلاش Ù…ÛŒ کند هویت کردی را تØت لوای اسلام درآورد.» (69) سیاست خارجی نیز یکی دیگر از عرصه های منازعه Ùˆ عدم تواÙÙ‚ است. اگرچه هم شیعیان Ùˆ هم سنی ها دشمنی خود با اسرائیل را آشکارا اعلام Ù…ÛŒ کنند، گزارش های متعددی وجود دارد Ú©Ù‡ نشان Ù…ÛŒ دهد کردها نه تنها کمتر چنین اØساسی دارند، بلکه تواÙÙ‚ هایی را هم با اسرائیلی ها انجام داده اند. (70) شیعیان، ایران را به عنوان یک دوست صمیمی Ùˆ قابل اعتماد Ùˆ یک همکیش قدرتمند Ù…ÛŒ نگرند، اما سنی ها از سوی دیگر ایران را دشمنی Ù…ÛŒ دانند Ú©Ù‡ هویت عربی عراق را تهدید Ù…ÛŒ کند. (71)
این ها همه موضوعات Ùˆ مسائل واقعی Ùˆ جاری عراق هستند، نه صرÙاً مجموعه ای از سوء تÙاهم ها یا نتایج Øیله های اÙراد Ùˆ سیاستمداران. دشواری مدیریت چنین شرایطی در عراق به هیچ وجه جای تعجب ندارد. لیکن به نظر Ù…ÛŒ رسد تمرکز کردها روی خودمختاری، Ùˆ در Ú©Ù„ عدم تمایل آنها برای شرکت در کشمکش بر سر قدرت در داخل عراق، در این ترکیب نسبتاً آسان ترین Ùˆ دست یاÙتنی ترین هد٠به شمار Ù…ÛŒ رود.
*آرام رÙعت، دارنده مدرک Ùوق لیسانس در رشته مطالعات بین المللی از مدرسه مطالعات بین المللی دانشگاه استرالیای جنوبی است. ÙˆÛŒ تاکنون طی٠گسترده ای از مطالب را برای مجلات Ùˆ روزنامه های کرد زبان در مورد رویدادهای عراق به رشته تØریر درآورده است. آخرین اثر او مقاله ای است تØت عنوان «یک دولت مستقل کردی: قابل دستیابی یا صرÙاً یک رؤیای دست نیاÙتنی؟»، Ú©Ù‡ در ژورنال مطالعات اجتماعی، سیاسی Ùˆ اقتصادی (سال 32ØŒ شماره 3ØŒ سال 2007ØŒ صص 267-305) به چاپ رسیده است.
یادداشت ها
1. گرت استنسÙیلد، «تقسیم Ùˆ التیام»، Prospect MagazineØŒ شماره 122ØŒ ماه Ù…ÛŒ سال 2006.
2. ملیسا بلوک، «مصاØبه ولÙوویتز معاون وزیر با رادیو ملی: مصاØبه با ملیسا بلوک، وزارت دÙاع ایالات متØده»، دÙتر معاون وزیر دÙاع، (امور عمومی)ØŒ 19 Ùوریه سال 2003ØŒ در نشانی اینترنتی:
www.defenselink.mil/transcript/2003/t02202003-t0219npr.html
3. ثلما لبرخت Ùˆ باب برنز لبرخت، «مصاØبه رامسÙلد وزیر دÙاع با خبرگزاری آسوشیتدپرس»، 24 آوریل 2003ØŒ در نشانی اینترنتی:
www.defenselink.mil/transcript/2003/tr20030424-secdef0215.html
4. بلوک، مصاØبه با ولÙوویتز
5. دÙتر خبری کاخ سÙید: «پرزیدنت جورج بوش اعلام کرده اند Ú©Ù‡ عملیات نظامی اصلی در عراق به پایان رسیده است: اظهارات پرزیدنت از عرشه ناو آبراهام لینکلن در ساØÙ„ خلیج سن دیه گو»، 1 Ù…ÛŒ 2003ØŒ در نشانی اینترنتی www.whitehouse.gov/news/releases/2003/05/20030501-15.html
6. باربارا باکسر، «مصاØبه باکسر با رامسÙلد در مورد کاهش تعداد نیروهای آمریکایی مستقر در عراق»، سوم نوامبر 2005ØŒ در نشانی اینترنتی
www.boxer.senate.gov/news/releases/record.cfm?id=248206&&
7. دÙتر خبری کاخ سÙید، اظهارات پرزیدنت جورج بوش در مجمع عمومی سازمان ملل متØد، سپتامبر 2003ØŒ در نشانی اینترنتی:
www.whitehouse.gov/news/releases/2003/09/20030923-4.html
8. اوون ماتیوس، سامی کوهن، Ùˆ جان باری، «ریسک یک جنگ داخلی»، Ù‡Ùته نامه NewsweekØŒ سال 2003ØŒ شماره 8ØŒ ص 9
9. Øسین طاهری، «کردها: قربانیان مناÙع ملی آمریکا»، www.kurdmedia.com/articles.asp?id=8940
10. ماتیوس، کوهن، Ùˆ باری، همان منبع؛ پیتر دابلیو. گالبرایت، The End of Iraq: How American Incompetence Created War Without End (نیویورک: انتشارات سیمون Ùˆ شوستر، 2006)ØŒ ص 93Ø› مایکل ام. گونتر، «آینده کردها در عراق پس از صدام Øسین»، Journal of Muslim Minority AffairsØŒ سال 23ØŒ شماره 1ØŒ صص 9 – 24. به Ú¯Ùته طاهری، «زلمای خلیل زاد، نماینده ویژه پرزیدنت بوش در مورد اپوزیسیون عراق، در Ùوریه 2003 به آنکارا رÙت Ùˆ از رهبران بلند پایه کردها خواست با اعزام نیروهای ارتش ترکیه – Ùرضاً برای عملیات انساندوستانه - برای ورود به شمال عراق پس از تهاجم آمریکا مواÙقت کنند. او همچنین به کردها Ú¯Ùت Ú©Ù‡ آنها باید Ø·Ø±Ø Ù‡Ø§ÛŒÛŒ را برای خودمختاری ارائه دهند، همچنین اضاÙÙ‡ کرد Ú©Ù‡ صدها هزار Ù†Ùر از مردم منطقه Ú©Ù‡ توسط صدام Øسین از خانه های خود آواره شدند، قادر به بازگشت نیستند. سایت اینترنتی www.kurdishmedia.com گزارش داد ایالات متØده Ùˆ ترکیه مواÙقت نموده اند Ú©Ù‡ نیروهای ترکیه در کردستان شمالی تØت Ùرماندهی ترکیه باشند. کردها بیش از 100 هزار نیرو در قالب پیشمرگه در اختیار دارند، اما ایالات متØده ØªØ±Ø¬ÛŒØ Ù…ÛŒ دهد از آنها استÙاده نکند، چراکه ممکن است این کار مانعی بر سر راه Ùعالیت های ارتش ترکیه باشد.» (نگاه کنید به طاهری، کردها، همان منبع) علاوه بر این، دو Ù‡Ùته قبل از رد Ø·Ø±Ø Ø§ÛŒØ§Ù„Ø§Øª متØده از سوی ترکیه، ولÙوویتز معاون وزیر دÙاع آمریکا اعلام کرد Ú©Ù‡ ترکیه در صورتی Ú©Ù‡ همکاری همه جانبه ای با ایالات متØده داشته باشد Ù…ÛŒ تواند در راستای مناÙع خود عمل کند (نگاه کنید به بلوک، مصاØبه با ولÙوویتز در رادیو ملی)
11. تنها یک ماه قبل از عدم پذیرش Ø·Ø±Ø Ø§Ø² سوی ترکیه، مسعود بارزانی در مصاØبه ای با گودسوزیان، ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯ Ú©Ù‡ Â«Ø·Ø±Ø Ø§ÛŒØ§Ù„Ø§Øª متØده نه مناطق تØت کنترل کردها در شمال عراق Ùˆ نه نیروهای نظامی کردها، هیچ کدام را شامل نمی شود» Ùˆ «ایالات متØده از ما خواسته است در هیچ Øمله ای علیه نیروهای عراقی شرکت نکنیم.» (نگاه کنید به تانیا گودسوزیان، «بارزانی: کردها در جنگ تØت هدایت ایالات متØده شرکت نخواهند کرد»، دولت منطقه ای کردستان، 29 ژانویه 2006ØŒ قابل دسترسی در سایت اینترنتی:
www.old.krg.org/docs/articles/mbarzani-interview-gulfnews-jan03.asp
12. بلوک، همان منبع
13. تشکیلات موقت ائتلا٠(CPA)ØŒ «تواÙقنامه 15 نوامبر: برنامه زمانبندی برای استقرار یک عراق دارای Øاکمیت، دموکراتیک، Ùˆ امن»، قابل دسترسی در سایت اینترنتی:
www.iraqcoalition.org/government/agreementnov15.pdf
14. «آیا کردها Ùˆ اعراب دوباره با هم متØد Ù…ÛŒ شوند؟»، نشریه EconomistØŒ 2003ØŒ شماره 8342ØŒ صص 44-45
15. جلال طالبانی و مسعود بارزانی، «جناب آقای پرزیدنت جورج بوش»، دولت منطقه ای کردستان، اول ژوئن 2004، در سایت اینترنتی:
www.old.krg.org/letter-from-barzani-talabani-to-bush-jun04.asp
16. گالبرایت، The End of Iraq، ص 165.
17. جولیا دوین، «کردها هویتشان را می سازند»، Washington Times، 18 آگوست 2004، ص 15.
18. طالبانی و بارزانی، «جناب آقای...»
19. پس از سال 1991ØŒ Ú©Ù‡ کردها منطقه شبه مستقل خود را تأسیس کردند، استÙاده از واØد پولی متÙاوت از پول رایج در عراق را آغاز کردند. البته این واØد پول هم یک واØد عراقی است، اما به عنوان دینار سوئیسی شناخته Ù…ÛŒ شود. نگاه کنید به مقاله «آیا کردها Ùˆ اعراب دوباره با هم متØد Ù…ÛŒ شوند؟»
20. طالبانی و بارزانی، همان منبع؛ ال. پل برمر، My Year in Iraq: The Struggle to Build a Future of Hope (نیویورک: سیمون & شوستر، 2006)، ص 268.
21. ماده 53 قانون اداره کشور عراق برای دوره انتقالی TALØŒ ØªØµØ±ÛŒØ Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ «دولت منطقه ای کردستان به عنوان Øکومت رسمی سرزمین هایی Ú©Ù‡ توسط آن Øکومت در 19 مارس 2003 اداره Ù…ÛŒ شدند، شامل استان های دهوک، اربیل، سلیمانیه، کرکوک، دیاله، Ùˆ نینوا، شناخته Ù…ÛŒ شود. Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø¯ÙˆÙ„Øª منطقه ای کردستان به مجمع ملی کردستان، شورای وزیران کردستان، Ùˆ تشکیلات قضایی منطقه ای در منطقه کردستان نیز اطلاق Ù…ÛŒ گردد.»
22. ماده 4 قانون اداره کشور عراق برای دوره انتقالی (2004) ØªØµØ±ÛŒØ Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ «نظام Øکومتی در عراق جمهوری، Ùدرال، دموکراتیک، Ùˆ تکثرگرا بوده، Ùˆ قدرت میان دولت Ùدرال، Øکومت های منطقه ای، استانداری ها، شهرداری ها، Ùˆ ادارات Ù…ØÙ„ÛŒ تقسیم Ù…ÛŒ گردد. نظام Ùدرال بر اساس واقعیت های تاریخی Ùˆ جغراÙیایی، Ùˆ جدایی نیروها Ùˆ نه بر اساس ریشه، نژاد، قومیت، ملیت، یا ادعا خواهد بود.» همچنین، ماده 53 همین قانون نیز ØªØµØ±ÛŒØ Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ «همه گروه ها در مورد سه استانداری خارج از منطقه کردستان، بجز بغداد Ùˆ کرکوک، ØÙ‚ دارند مناطقی را از میان خودشان تشکیل دهند. سازوکار تشکیل چنین مناطقی توسط دولت موقت عراق طراØÛŒ شده Ùˆ برای قانونی شدن، توسط مجمع ملی منتخب ارائه Ùˆ ملاØظه خواهد شد. به علاوه، برای تصویب در مجمع ملی، هر پیشنهاد قانونی برای تشکیل یک منطقه ویژه باید ابتدا از طریق برگزاری رÙراندوم، توسط مردم منطقه مربوطه مورد پذیرش قرار گیرد.»
23. طبق ماده 61 قانون اداره کشور عراق برای دوره انتقالی، «رÙراندوم عمومی در صورتی موÙقیت آمیز بوده Ùˆ به صورت قانون در Ù…ÛŒ آید Ú©Ù‡ اکثریت رأی دهندگان در عراق به آن رأی داده Ùˆ دوسوم رأی دهندگان در سه استانداری آن را رد نکنند.» با توجه به این نکته Ú©Ù‡ کردها اکثریت را در Øداقل سه استان کردنشین به خود اختصاص Ù…ÛŒ دهند، این ماده قانونی عملاً به عنوان ØÙ‚ وتویی برای کردها دیده شد.
24. CPA، «خلاصه اجرایی»، www.cpa-iraq.org/government/tal-exsum.html
25. گری سیک، «پیشگÙتار»، در آر. اس. سیمون Ùˆ ای. اچ. تجیریان (ویراستار)ØŒ The Creation of Iraq , 1914-1921 (نیویورک: انتشارات دانشگاه کلمبیا، 2004)ØŒ www.ciaonet.org/book/sir01/sir01-toc.pdf
26. همان منبع.
27. پیتر دابلیو. گالبرایت، «وضعیت آشÙته»، The New York Review of BooksØŒ سال 53ØŒ شماره 4ØŒ 2006.
28. در آن زمان جلال طالبانی رئیس شئرای Øکومتی عراق بود.
29. برمر، My Year in IraqØŒ ص 306Ø› گالبرایت، The End of IraqØŒ ص 145Ø› برندان اولری Ùˆ جان Ù…Ú© گری، «ساختار قانون اساسی Ùˆ گزینه های Ùدرال در عراق: چالش کردها»، مرکز بین المللی Øقوق بشر Ùˆ توسعه دموکراتیک، اول ژانویه 2005ØŒ قابل دسترسی در سایت اینترنتی:
www.reliefweb.int/rw/rwb.nsf/db900sid/lhon-6aqcgw?opendocument
30. مایکل ام. گونتر، «بØران مداوم در کردستان عراق»، Middle East PolicyØŒ سال 12ØŒ شماره 1 (2005)ØŒ ص 114.
31. مایکل جی. توتن، «کردها راه خودشان را می روند»، Reason، سال 38، شماره 4، 2006.
32. طالبانی و بارزانی، همان منبع.
33. نوشیروان مصطÙی، «کسی به سوی آمریکایی ها Ú¯Ù„ پرتاب نمی کند»، Kurdistan NewØŒ شماره 3264ØŒ ص1.
34. گونتر، «بØران مداوم»، ص 120.
35. مایکل ام. گونتر، «کردها در عراق: چرا Øالت ایالتی کردها بعید است؟»، Middle East PolicyØŒ سال یازدهم، شماره 1ØŒ 2004ØŒ ص 109Ø› رابرت اولسون، «ترکیه Ùˆ کردستان عراق»، Middle East PolicyØŒ شماره 1ØŒ 2004ØŒ ص 115Ø› کاترین ریدولÙو، «الصدر دوباره خود را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ کند: این بار در مقابل همکیشان»، RFE/RL Iraq ReportØŒ شماره 29ØŒ 2005ØŒ قابل دسترسی در سایت اینترنتی:
www.rferl.org/reports/iraq-reports/2005/08/29-260805.asp
36. گونتر، «بØران مداوم»، ص 121.
37. کریستوÙر بروین، «ترکیه؛ مشروعیت دموکراتیک»، در آلکس دانچ٠و جان Ù…Ú© میلان، The Iraq War and Democratic Politics (لندن: راتلج، 2005)ØŒ ص 103.
38. کاترین ریدولÙو، «ترکیه Ø·Ø±Ø Ù‡Ø§ÛŒ جدیدی را برای عراق آماده Ù…ÛŒ کند»، REF/RL Iraq ReportØŒ سال Ù‡Ùتم، شماره 41ØŒ 2004ØŒ ص 41ØŒ در سایت اینترنتی:
www.rferl.org/reports/iraq-reports/2004/11/41-051104.asp
کی. گاجندرا سینگ، «بشکه باروتی به نام کرکوک»، Turkish Daily News،
www.turkishdailynews.com/article.php?enewsid
39. مایکل ام. گونتر Ùˆ هاکان یاووز، «بØران مداوم در کردستان عراق»، Middle East PolicyØŒ سال دوازدهم، شماره 1 (2005)ØŒ ص 129.
40. توبی دوج، «تغییر Ùˆ تØول در عراق: از تغییر رژیم تا Ùروپاشی کشور»، Third World QuarterlyØŒ سال 26ØŒ شماره های 4 Ùˆ 5 (2005)ØŒ ص 716.
41. کنت کاتزمن، «عراق: انتخابات، دولت، و قانون اساسی»، Congressional Research Service Report for Congress (2006)، ص 6، در سایت اینترنتی:
www.fas.org/sgp/crs/mideast/rs21968.pdf
42. «شمارش تلÙات نیروهای ائتلا٠در عراق، دوره سوم: 29 ژوئن 2004ØŒ روز پس از تØویل Øاکمیت به عراق، تا 30 ژانویه 2005 (انتخابات عراق)»، در سایت اینترنتی:
www.icasualties.org/oif/sumdetails.aspx?hndref=3
43. نگاه کنید به مواد 36 و 38 قانون اداره دولت عراق در دوران انتقالی؛ مواد 70 و 76 قانون اساسی عراق.
44. نگاه کنید به ماده 121 قانون اساسی عراق.
45. مایکل روبین، «الگوی عرÙات»، National ReviewØŒ شماره 16ØŒ 2005.
46. دولت جورج دابلیو. بوش، «اظهارات انجام شده پس از Ú¯Ùتگو با مسعود بارزانی، رئیس جمهور دولت منطقه ای کردستان»، Weekly Compilation of Presidential DocumentsØŒ سال 41ØŒ شماره 43 (2005)ØŒ صص 1591-92.
47. گالبرایت، The End of Iraq، ص 11.
48. کاترین ریدولÙو، «عراق: سیاستمداران کرد در مورد کناره گیری سیاسی بØØ« Ù…ÛŒ کنند»، REF/RL Iraq ReportØŒ سال نهم، شماره 9ØŒ 2006ØŒ در سایت اینترنتی:
www.rferl.org/reports/iraq-report/2006/03/9-030306.asp
49. گالبرایت، The End of Iraq، ص 188.
50. لیدیا خلیل، «دست های پنهان در شورش های گروه انصارالاسلام»، Terrorism Monitor، سال پنجم، شماره 11، 2007، در سایت اینترنتی:
www.jamestown.org/terrorism/news/uploads/tm-005-011.pdf
51. یک استثناء برای این ترتیبات مربوط است به Øزب زندگی آزاد کردستان موسوم به "پژاک" (PJAK)ØŒ Ú©Ù‡ یک جنبش شبه نظامی ایرانی است. پژاک یک جنبش جدایی طلب کردی است Ú©Ù‡ بیشتر از دولت منطقه ای کردستان، به Ù¾.Ú©.Ú©. منتسب است؛ اردوگاه های این گروه در مناطق کوهستانی دوردست، خارج از Ù…Øدوده کنترل Øتی دولت منطقه ای کردستان قرار دارد.
52. خلیل، همان منبع.
53. سخنگوی دولت منطقه ای کردستان، «دولت منطقه ای کردستان گلوله باران مناطق مرزی را Ù…Øکوم Ù…ÛŒ کند»، 28 سپتامبر 2007ØŒ در سایت اینترنتی:
www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=02010100&rnr=223&anr=20405
54. «مقامات ایران می گویند شورشیان را گلوله باران می کنند»، USA Today، در سایت اینترنتی:
www.usatoday.com/news/world/iraq/2007-09-25-iran-iraq-n.htm
55. سخنگوی دولت منطقه ای کردستان، همان منبع.
56. «بغداد، کردهای عراقی به گلوله باران ها اعتراض می کند»، REF/RL Iraq Report، 29 آگوست 2007، در سایت اینترنتی:
www.rferl.org/featuresarticle/2007/08/7cc86866-b359-4226-87b2-3be27343a8dc.html
57. زلمای خلیل زاد، «یک برنامه کار سیاسی برای عراق»، عملیات آزادسازی عراق: وب سایت رسمی نیروهای چندملیتی در عراق، 13 Ùوریه 2006ØŒ
www.mnf-iraq.com/index.php?option=com-content&task=view&id=173&itemid=110
58. زلمای خلیل زاد، «چالش قبل از ما، سÙارت ایالات متØده، بغداد، عراق»، سخنرانی های سال 2006 سÙیر، 9 ژانویه 2006ØŒ در سایت اینترنتی:
www.iraq.usembassy.gov/iraq/20060109-khalilzad-oped.html
59. همان منبع.
60. همان منبع.
61. ول٠بلیتزر، «مصاØبه با کاندولیزا رایس»؛ «مصاØبه با قباد طالبانی»، شبکه سی.ان.ان.ØŒ در سایت اینترنتی:
www.transcriptions.cnn.com/transcriptions/0603/26/le.01.html
62. آرام رÙعت، «یک دولت مستقل کردی: دست یاÙتنی یا صرÙاً یک رؤیا؟»، The Journal of Social , Political , and Economic StudiesØŒ سال 32ØŒ شماره 3ØŒ 2007ØŒ ص 296.
63. همان منبع.
64. کارول آ. اولری، «کردهای عراق: تاریخ معاصر، چشم اندازهای آینده»، MERIA، سال ششم، شماره 4، 2002.
65. کارول Ø¢. اولری، «منطقه گرایی Ùˆ آینده عراق»، در چارلز سی. Ù…Ú© دونالد Ùˆ کارول Ø¢. اولری، Kurdish Identity , Political Status and Human Rights (گینسویل: انتشارات دانشگاه Ùلوریدا، اکتبر 2007).
66. همان منبع.
67. همان منبع.
68. آرام رÙعت، «یک دولت مستقل کردی»، ص 277.
69. ابراهیم المراشی، «بØØ« هایی در باب قانون اساسی عراق»، MERIAØŒ سال نهم، شماره 3ØŒ 2005ØŒ ص 156.
70. سیمور ام. هرش، Â«Ø·Ø±Ø B»، New YorkerØŒ سال هشتادم، شماره 17ØŒ 2004ØŒ ص 55Ø› ایوان الند، «راهی برای خروج از عراق: غیرمتمرکز سازی دولت عراق»، International Journal on World PeaceØŒ سال 22ØŒ شماره 1ØŒ 2005ØŒ ص 42.
71. گالبرایت، The End of Iraq، ص 173.