بازخواني واقعه «طبس»
واقعه «طبس» Ú©Ù‡ در تاريخ ايالات متØده امريکا به عمليات «نجات دهنده» معرو٠است در 5 ارديبهشت 1359 به منظور نجات گروگان هاي امريکايي در تهران با شکست مواجه شد Ùˆ به Ùاصله 9 روز پس از آنکه دولت رونالد ريگان به عنوان رئيس جمهور امريکا انتخاب Ùˆ شکست جيمي کارتر Ù…Øرز شد، بØران 444 روزه گروگان گيري نيز خاتمه ياÙت. مرØوم دکتر پرويز ذوالعين در کتاب «ديپلماسي، خاطرات Ùˆ آموزه ها» به Ø´Ø±Ø Ù…Ø®ØªØµØ±ÙŠ از اين رويداد مي پردازد. وي Ú©Ù‡ در آن زمان سرپرستي اداره تشريÙات وزارت امور خارجه را به عهده داشته است Ùˆ خود نيز دانش آموخته Øقوق بين الملل از Ùرانسه بوده با پردازش خاطرات خود از آن دوره به برخي از رويدادها اشاره مي کند Ú©Ù‡ در اين گزارش چکيده يي از آن آورده مي شود.«ديپلمات» يا «گروگان»امريکايياني Ú©Ù‡ در سÙارت امريکا در دست دانشجويان خط امام بودند، گروگان Ùˆ به Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø§Ù†Ú¯Ù„ÙŠØ³ÙŠ Hostage خوانده مي شدند Ùˆ در Øقيقت همين طور هم بود. ولي سه تن امريکايي ديپلمات Ùˆ مامور سÙارت Ú©Ù‡ با اراده خود به وزارت امور خارجه آمده Ùˆ به عبارت ديگر پناه آورده بودند، وضع ديگري داشتند. کاردار امريکا، هنگامي Ú©Ù‡ از اشغال سÙارت مطلع شد با دو تن همراه خود به وزارت امور خارجه آمد، زيرا تصور مي کرد Ù…ØÙ„ سÙارت در اشغال اÙرادي است Ú©Ù‡ هيچگونه مسووليتي ندارند، در Øالي Ú©Ù‡ وزارت امور خارجه به عنوان ÙŠÚ© سازمان رسمي Ùˆ دولتي مسوول آنان Ùˆ تابع مقررات Øقوق بين الملل است. نويسنده کتاب «444 روز» در اين باره مي نويسد؛ «البته آنها هيچ اجباري براي ماندن در وزارت خارجه نداشتند Ùˆ هر Ù„Øظه مي خواستند، مي توانستند آنجا را ترک کنند ولي لينگن Ùˆ همراهانش ØªØ±Ø¬ÙŠØ Ø¯Ø§Ø¯Ù†Ø¯ در وزارت خارجه بمانند تا به کوشش خود در وارد آوردن Ùشار به مقامات دولت ايران براي رÙع اشغال سÙارت امريکا ادامه دهند Ùˆ ضمن آن نيز از طريق تماس هاي تلÙني راه دور، با واشنگتن جريان وقايع را با مقامات وزارت خارجه امريکا در ميان گذارند.»1 ويکتور تام ست مشاور ارشد سياسي سÙارت امريکا در تهران در مصاØبه با نويسنده کتاب مذکور مي گويد؛ «در ابتداي امر چون ابراهيم يزدي(وزير خارجه دولت موقت) اعلام کرده بود Ú©Ù‡ وزارت خارجه خود را موظ٠به تامين امنيت ما مي داند کارمندان وزارتخانه هم ما را به چشم ميهماناني مي نگريستند Ú©Ù‡ تØت Øمايت شان به سر مي بريم ودرچنين شرايطي اØساس مي کرديم اگر بخواهيم از وزارتخانه خارج شويم کسي مانع اقدام ما نخواهد شد. ولي بعداً Ú©Ù‡ در ماه دسامبر صادق قطب زاده به مقام وزارت خارجه ايران رسيد، اين شرايط تغيير ياÙت، زيرا در جريان ÙŠÚ©ÙŠ از اولين Ú©Ù†Ùرانس هاي مطبوعاتي قطب زاده روشن شد Ú©Ù‡ ØÙ‚ خروج از وزارتخانه را نخواهيم داشت Ùˆ در توجيه اين سخن نيز گرچه کسي به ما عنوان "گروگان" نداد ولي تلويØاً خاطرنشان شد اگر قدم بيرون بگذاريم وزارت خارجه به هيچ وجه خود را مسوول ØÙظ جان ما نخواهد دانست.» با اين همه مترجم کتاب در زيرنويس اين مطلب اين نظر را صØÙŠØ Ù†Ø¯Ø§Ù†Ø³ØªÙ‡ Ùˆ تبديل وضع «ديپلمات» به «گروگان» را مربوط به اطلاعيه شماره 20 دانشجويان پيرو خط امام مي داند Ú©Ù‡ در روز 17 آبان 1358 انتشار ياÙت Ùˆ... نويسنده کتاب «444 روز» در اين باره مي اÙزايد «هنگامي Ú©Ù‡ در Ùروردين 1359 تماس هاي من با سه تن امريکايي مقيم در وزارت خارجه آغاز شد، آنان گروگان به شمار مي آمدند ولي Øقيقت اين است Ú©Ù‡ وضع آنان در قالب هيچ ÙŠÚ© از اصطلاØات «ديپلمات»، «ميهمان»، «پناهنده»، «زنداني» يا «گروگان» نمي گنجيد Ùˆ در هر Øال براي من Ú†Ù‡ در آن ايام Ùˆ Ú†Ù‡ بعد به کار بردن کلمه گروگان در مورد آنان دشوار بوده است.»«بروس لينگن» کاردار سÙارت امريکا در نخستين ديدارها به من Ú¯Ùت از وضعي Ú©Ù‡ پيش آمده بسيار متاس٠و متعجب است Ùˆ تاکيد کرد، درست قبل از آنکه سÙارت اشغال شود از امريکا دستوري درياÙت کرده بود تا روابط نزديک Ùˆ دوستانه اي با جمهوري اسلامي ايران برقرار کند ولي با وقوع گروگانگيري وي Ùرصت تهيه مقدمات Ùˆ Ùراهم کردن زمينه براي اجراي دستور Ùوق را نياÙته Ùˆ از اين Ù„Øاظ بسيار تاس٠مي خورد. وي بعداً هم بارها اين مطلب را تکرار کرد Ùˆ معلوم بود از اينکه به او Ùرصت داده نشده تا Øسن نيت ادعايي دولت امريکا را نسبت به جمهوري اسلامي به ثبوت رساند، اÙسوس مي خورد. از نظر ديپلماتيک Ùهميده مي شد Ú©Ù‡ اين بيانات کاردار، اظهار درددل نزد من نيست بلکه منظورش اين بود Ú©Ù‡ Ú¯Ùته هاي وي Ùˆ نظرات Ùˆ نيات دولت متبوع او نزد مقامات جمهوري اسلامي منعکس شود ولي شايد برخلا٠انتظار باطني او من پيام او را منعکس نکردم زيرا در شرايط آن روز لزومي Ùˆ Ùايده اي در منعکس ساختن Ú¯Ùتار وي نمي ديدم. آنچه مي توانم بگويم Ùˆ استنباط شخصي من است اينکه صر٠نظر از Ùعل Ùˆ انÙعالات سياسي آن ايام Ùˆ جريانات پشت پرده اØتمالي، بروس لينگن Øقيقتاً در اين اظهارات خود صميمي بود. در سال هاي بعد (دي ماه 1376) در مصاØبه اي Ú©Ù‡ با لينگن در امريکا صورت گرÙت وي اظهار علاقه خود را در تجديد Ùˆ تØکيم روابط امريکا با ايران تکرار کرد . تاثير بØران بر دولت کارترکنت پولاک نويسنده کتاب «معماي ايراني» با ØªØ´Ø±ÙŠØ Ø§ÙŠÙ† واقعه از دريچه ديگري به ØªÙˆØ¶ÙŠØ Ø¨Øران گروگانگيري در ايالات متØده مي پردازد Ú©Ù‡ در اينجا به چکيده آن اشاره مي شود. قبل از تصر٠سÙارت، واشنگتن تصميم گرÙت در جهت برقراري ارتباطي جديد با ميانه روهاي Øکومت ايران تلاش کند، درست همان گونه Ú©Ù‡ وزارت خارجه توصيه مي کرد Ùˆ اين به نظر مي رسيد از نوعي موÙقيت داخلي برخوردار خواهد بود، بازرگان زمينه اي را Ùراهم کرد تا دو ايستگاه شنود در مرز شوروي را تعطيل کند Ùˆ امريکايي هايي را Ú©Ù‡ در آنجا به آرامي Ùˆ بدون هيچ مزاØمتي مشغول کار بودند بيرون ببرد. هرچند، ÙŠÚ© بار بازرگان استعÙا داد Ùˆ پس از کناره گيري او، چندان ÙˆØ§Ø¶Ø Ù†Ø¨ÙˆØ¯ Ú©Ù‡ آيا شخص ديگري خواهد بود Ú©Ù‡ امريکا بتواند با او در تهران کاري انجام دهد. از سوي ديگر مذاکره Ùˆ مناظره بر سر بØران گروگانگيري اسير شکا٠عميق بين وزير خارجه طرÙدار صلØ- سايروس ونس - Ùˆ مشاور جنگ طلب امنيت ملي - زبيگنيو برژينسکي- شد، به طوري Ú©Ù‡ بر سياست خارجي اکثر دوران دولت کارتر سايه گسترده بود. از آغاز بØران، ونس مي خواست راهي از طريق مذاکره بيابد Ùˆ خواهان نوعي سازش Ùˆ مصالØÙ‡ با ايرانيان بود. برژينسکي بيشتر به گزينه نظامي تمايل داشت هر چند هيچ کدام از گزينه هاي نظامي خوشايند Ùˆ مطبوع نبودند زيرا تمايل Ùˆ ØªØ±Ø¬ÙŠØ Ú©Ø§Ø±ØªØ± بر گزينه ديپلماتيک بود Ú©Ù‡ قبل از گزينه نظامي، ØÙ‚ مطلب را ادا بکند، از اين Ù„Øاظ موقعيت مورد نظر وزارت خارجه غلبه کرد. در راستاي اجراي گزينه ديپلماتيک نيز در 12نوامبر، وزارت خارجه در تهران، چهار شرط براي آزادسازي گروگان ها اعلام کرد؛ اول؛ بازگرداندن شاه به ايران براي اجراي Ù…Øاکمه Ùˆ دادخواهي عادلانه، دوم؛ بازگرداندن سرمايه هاي شاه، سوم؛ پايان دخالت در امور ايران، چهارم؛ عذرخواهي براي جنايات سابق امريکا عليه ايران. در همان روز، واشنگتن پنداشت Ú©Ù‡ ايران قصد دارد اعلام کند ديگر به امريکا Ù†Ùت نخواهد Ùروخت براي تضعي٠ايرانيان، دولت کارتر اعلام کرد خريد Ù†Ùت ايران Ùˆ واردات آن به امريکا ممنوع است. دو روز بعد، دولت متوجه اين مساله شد Ú©Ù‡ ايرانيان قصد دارند همه سرمايه هاي خود در بانک امريکا را بيرون ببرند، تا امريکا را از داشتن وسيله اعمال Ùشار دور بکنند. واشنگتن، واکنش سريع تري نشان داد Ùˆ همه سرمايه هاي ايران را بلوکه کرد Ú©Ù‡ مبلغ آن Øدود 12ميليارد دلار بود. با آمدن بر٠و سرماي زمستان، همه چيز اندک اندک براي امريکا، رو به وخامت گذاشت Ùˆ در پايان دسامبر، شوروي به اÙغانستان هجوم برد Ùˆ آنجا را مورد تاخت Ùˆ تاز قرار داد Ùˆ اين روند غيرمنتظره Ùˆ Ø´Ú¯Ùت آور، از بيخ Ùˆ بن باÙت Ùˆ شرايط جغراÙيايي سياسي بØران گروگانگيري را تغيير داد. دولت امريکا سعي بر آن داشت نوعي ائتلا٠را عليه شوروي در اÙغانستان به وجود آورد، تلاشي Ú©Ù‡ به Øمايت گسترده Ùˆ وسيع اعراب از چريک هاي مجاهدين موجب شد Ú©Ù‡ در نهايت باعث خروج شوروي شود اما موجب مساعد کردن زمينه براي ظهور اسامه بن لادن Ùˆ ديگر تروريست هاي اسلامي شد. تØت آن شرايط، بسياري از اÙراد در دولت، از جمله خود برژينسکي، درباره انتخاب گزينه نظامي عليه ايران، شيطنت آميز Ùˆ چموش عمل مي کردند. از هراس اينکه مبادا ايران، Ù…ØÙ„ عبور ارتش شوروي شود Ùˆ موجبات تخريب همان ائتلا٠که آنان عليه روسيه پديد آورده بودند، Ùراهم شود. علاوه بر اين، دولت به Ù…Øدود کردن روابط ديپلماتيک پرداخت. در ماه آوريل، کارتر Ú©Ù… Ú©Ù… طاقتش طاق شد Ùˆ بي تابي مي کرد. Ù…Øدوديت تØريم اقتصادي تاثير چندان آشکاري بر تهران نداشت. جامعه بين المللي، اقداماتي آرام Ùˆ ملايم انجام دادند. علاوه بر اين تلاش هاي ونس براي مذاکره، راه به جايي نبرده بود Ùˆ کسي در تهران به نظر نمي رسيد مايل يا قادر به Ú¯Ùت ÙˆÚ¯Ùˆ Ùˆ مذاکره باشد. در 7 آوريل، واشنگتن، سرانجام روابط ديپلماتيک خود را با ايران قطع کرد (به رغم اعتراض هاي ونس )ØŒ همچنين دولت کارتر، ارتباطات Ùˆ امور باقي مانده نسبت به ايرانيان را نيز به کلي قطع کرد Ùˆ Øتي براي ايرانيان ويزايي صادر نمي شد . واشنگتن سپس از اروپاييان Ùˆ ژاپني ها درخواست کرد به طريق مشابه امريکا اقدام Ùˆ عمل کنند اما آنها دوباره از انجام اين کار عذر خواستند. در نتيجه کارتر تصميم گرÙت راه ØÙ„ نظامي يکجانبه را براي ØÙ„ مشکل در پيش بگيرد. در سراسر پاييز Ùˆ زمستان، سرويس هاي اطلاعاتي Ùˆ نظامي زمينه را براي عمليات نجات گروگان ها Ùراهم کردند Ùˆ در 25 آوريل، آن را به مرØله اجرا گذاشتند. اين Ø·Ø±Ø Ø¬Ø¯ÙŠØ¯ را نيروي جديد ارتش، گروه دلتا، طراØÙŠ کرده بود Ú©Ù‡ شبانه توسط هلي کوپترهاي دريايي نيرو به داخل ايران منتقل شود. چون هلي کوپترها از ناوگان شمال درياي عمان تا تهران، مساÙتي چنداني ندارد، آنها در 200مايلي جنوب تهران، در موقعيت دوراÙتاده اي توق٠خواهند کرد - Ú©Ù‡ نام رمزي آن صØراي اول بود - Ú©Ù‡ در آنجا مي توانند توسط هواپيماهاي ترابري C-130 تامين سوخت شوند. هلي کوپترها، در آنجا تجديد سوخت خواهند کرد Ùˆ آنگاه به موقعيت دوم در خارج از تهران - صØراي دوم - منتقل خواهند شد؛ جايي Ú©Ù‡ آنان مي توانند قبل از غروب برسند Ùˆ طي روز خود را استتار کنند. از آنجا، سربازان نيروي دلتا توسط وسايل نقليه اي Ú©Ù‡ قبلاً ماموران مخÙÙŠ سيا تهيه کرده اند، به تهران اعزام خواهند شد. آنان به سÙارت Øمله خواهند کرد، گروگان ها را آزاد مي کنند Ùˆ آنها را به استاديوم ورزشي نزديک سÙارت مي برند Ú©Ù‡ هلي کوپترها بتوانند به زمين بنشينند Ùˆ آنها را Øمل کنند. آنگاه هلي کوپترها همه گروه را به Ùرودگاه نظامي نزديک منتقل مي کنند، Ú©Ù‡ در آنجا با هواپيماهاي باربري C-141ØŒ مراØÙ„ پاياني Ùرار تØت پوشش جنگنده هاي دريايي امريکا را طي مي کنند. Ø·Ø±Ø Ù„Ùˆ رÙتيکي از مشکل ترين قسمت هاي اين ماموريت سنگين Ùˆ سخت، پرواز هلي کوپتر بود (هرچند Øداقل نياز به شش هلي کوپتر بود Ùˆ دو هلي کوپتر ديگر جداگانه Øساب شد) Ú©Ù‡ بدون چراغ، در ارتÙاع پايين، با بي سيم خاموش 600 مايل در شب به سوي تهران پرواز کند. هرچند تيم، بارها ماموريت را تØت شرايط صØرايي تمرين کرده بود، اما توجه نداشت در ايران، در آن موقع سال، شرايط اقليمي ابرهاي غبارآلودي را پديد مي آورد Ú©Ù‡ امکان ديد را از بين مي برد Ùˆ Øتي موجب بروز مشکلات Ùني هم خواهد شد. طي پرواز به سوي صØراي اول، سه هلي کوپتر با مشکل Ùني يا اخطار بروز مشکل Ùني روبه رو شدند. پنج هلي کوپتر باقي مانده Ùˆ کماندوها ديگر نمي توانند ماموريت را انجام بدهند، آن هم بدون شش هلي کوپتر Ú©Ù‡ قبلاً تمرين کرده بودند Ùˆ Øداقل مورد نياز در موÙقيت بود. وضع وقتي روبه وخامت گراييد، Ú©Ù‡ ÙŠÚ© هلي کوپتر با هواپيماي C-130 در صØراي اول، برخورد کرد Ùˆ هشت امريکايي کشته شدند. بدين ترتيب گزينه نظامي شکست خورد. پس از شکست عمليات نجات، مدتي ديگر به طول انجاميد تا بØران گروگانگيري پايان ياÙت. گروگان ها تا آن زمان Ú©Ù‡ رونالد ريگان به عنوان رئيس جمهور انتخاب Ùˆ شکست جيمي کارتر Ù…Øرز شد، آزاد نشدند. ايرانيان مراسم شروع رسمي کار را در تلويزيون تماشا مي کردند Ùˆ درست در Ù„Øظه اي Ú©Ù‡ سوگند رسمي رونالد ريگان پايان گرÙت، به هواپيماي Øامل گروگان ها اجازه داده شد از زمين بلند شود Ùˆ در 21ژانويه 1986ØŒ سرانجام آنها آزاد شدند. پي نوشت :1- «444 روز»، گردآورنده تيم ولز، مترجم دکتر Øسين ترابيان، 1366ØŒ صÙØÙ‡ 196منابع؛ - دکتر پرويز ذوالعين، ديپلماسي، خاطرات Ùˆ آموزه ها- کنت پولاک، «معماي ايراني»، ترجمه عرÙان قانعي Ùرد
منبع: روزنامه اعتماد - تاريخ شمسی نشر 05/02/1387