روايتهاي مختل٠از تسخير لانه جاسوسي
تسخير سÙارت آمريكا در 13 آبان از رويدادهاي مهم تاريخ بعد از انقلاب اسلامي است كه روابط خارجي ايران را تØت تاثير قرار داد. بعد از اين اتÙاق علاوه بر تلاش‌هاي سياسي بسياري از چهر‌ه‌هاي Ùعال اجرايي، Ùرهنگي Ùˆ مطبوعاتي دنيا در مورد آن به تØليل Ùˆ بررسي پرداخته‌اند. بررسي نوع نگاه روايتگران خارجي Ùˆ داخلي از بØران گروگان‌گيري در تهران مي‌تواند براي پژوهندگان اين Øادثه جالب باشد. سیزده آبان يك رويداد، چند روايتبا بررسی منابع آمریکایی در باره Øادثه تسخير سÙارت Ùˆ بØØ« گروگان‌گيري در ايران در Ù…ÛŒ یابیم Ú©Ù‡ این رویداد تاریخ ساز واكنش‌هاي مختل٠در ميان Ù…ØاÙÙ„ سیاسی آمريكا داشته است. نويسندگاني كه در ايالات متØده پيرامون اين موضوع به تØقيق Ùˆ بررسي پرداخته‌اند Ùˆ Øاصل ياÙته‌هاي خود را منتشر كرده‌اند به سه دسته تقسيم مي‌شوند. دسته اول اÙرادي بودند كه 444 روز در ايران به عنوان گروگان بسر بردند. اين اÙراد خاطرات خود را بعدها نوشتند . البته دقیقا مشخص نيست كه Ú†Ù‡ تعداد از اين اÙراد به بيان خاطرات خود پرداخته‌اند اما درعين Øال برخي از آنان ديدگاه‌هاي خود را در اين خصوص بصورت کتاب خاطرات منتشر كرد‌ه‌اند.يكي از اÙراد، جان ليمبرت از مقامات بخش خاورمیانه امور خارجه آمریکا كه در Øال Øاضر به عنوان مسئول ویژه ایران در اداره Ú©Ù„ خاورمیانه‌ای وزارت امور خارجه آمریکا تعیین شده است. به او به دلیل آنچه Ú©Ù‡ "تØمل Øبس انÙرادی " نام برده اند در دوران تسخیر لانه جاسوسی در تهران، مدال بزرگ‌ترین اÙتخار دیپلماتیک را در آمریکا داده اند . ا ÙˆÚ©Ù‡ پس از 33 سال کار در وزارت امور خارجه آمریکا در سال 2006 بازنشسته شده بود اخیرا به عنوان مسئول میز ایران در وزارت خارجه آمریکا منصوب شد.شخص ديگر، ال. بروس لینگن است. وي در زمان تصر٠سÙارت توسط دانشجویان به عنوان کاردار سÙارت آمريكا به اتÙاق دو Ù†Ùر دیگر از همکارانش به وزارت امور خارجه رÙته بود Ú©Ù‡ پس از اين رويداد چند ماهی در وزارت امور خارجه ایران نگهداری می‌شدند. گروگان ديگر، باري روزن است . وي وابسته مطبوعاتي سÙارت آمریکا در ایران بوده Ùˆ بعدها با عباس عبدي از دانشجويان مسلمان پيرو خط امام در مورد قضيه گروگان‌گيري نشست مشتركي برگزار کرد . دسته دوم سياستمداران آمريكايي هستند كه درمورد اين Øادثه به تبيين نقطه نظرات خود پرداخته‌اند.سایروس وَنس از جمله اين اÙراد است. وي در ايام گروگان‌گيري تا زمان Øمله آمریکا به طبس وزیر امور خارجه ایالات متØده امریكا بود Ú©Ù‡ بعدا به عنوان اعتراض به این اقدام ناÙرجام واشینگتن برای نجات گروگانâ€Ù‡Ø§ÛŒ لانه جاسوسی امریكا در تهران، از سمت خود استعÙا كرد. ÙˆÛŒ در كتاب خود با نام « انتخابâ€Ù‡Ø§ÛŒ دشوار» كه در سال 1983Ù… منتشر شد، ضمن توصی٠سیاست امریكا در قبال ایران به بØØ« گروگان‌گيري نيز پرداخت. البته وي در ميان سياسيون آمريكا از جمله كساني بود كه براي ØÙ„ مسئله تسخير سÙارت به برخورد مسالمت‌آميز با ايران تاكيد مي ورزيد. از ديگر دپيلمات‌هاي آمريكايي كه به اين قضيه پرداخته « گري سيك » از اعضاي شوراي امنيت ملي آمريكا Ùˆ معاون وقت وزير امور خارجه آمريكا است . گري سيك آن موقع عضو شوراي امينت ملي آمريكا Ùˆ معاون وزير امور خارجه آمريكا بود. شهرت ÙˆÛŒ بخاطر ارائه نظریه موسوم به October Surprise در قبال واقعه گروگانگیری ایران بود . ÙˆÛŒ کتابی به همین نام به چاپ رسانده است. كتاب ديگري ازاوتØت عنوان "همه چیزÙرومیریزد" درایران منتشر شده Ú©Ù‡ بصورت Ù…Ùصل دیدگاه های خود را در این باره Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯Ù‡ است .چهره‌ديگري كه به مسئله گروگان‌گيري پرداخته، زبيگنیو برژينسكي از موثرترين مهره‌هاي دولت كارتر است. سياستمداراني مانند اودرآمریکا طرÙدار اعمال زور Ùˆ شدت عمل علیه ایران بودند. وي مداÙع كودتا بود Ùˆ به راه انداختن «Øمام خون» را قبل از پیروزی انقلاب آخرين راه ØÙظ مناÙع آمريكا در ايران مي‌دانست. خاطرات او با عنوان قدرت Ùˆ اصول توسط وزارت امور خارجه ايران در سال 1379 به چاپ Ùˆ نشر رسيده است.هميلتون جردن، آمريكايي ديگري است Ú©Ù‡ به عنوان رئیس کارکنان کاخ سÙید در Øکومت کارتر ØŒ به ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø®Ø§Ø·Ø±Ø§Øª خود از آن روزهای بØرانی پرداخته است . همیلتون جردن در كتاب خود با عنوان «بØران» با Ø´Ø±Ø Ùˆ تÙصيل جزئيات Ùˆ البته نگاهي يكطرÙه، اقدامات دستگاه سياست‌خارجي آمريكا را در مواجهه با اين اتÙاق روايت كرده است.نويسنده Ùˆ سياستمدار ديگر« كنت پولاك » مشاور امنیتی Ùˆ اطلاعاتی دوران كلینتون است. وي در كتاب «معمای ایرانی» به تØلیل روابط Ùˆ مسائل ایران از زمان باستان تا زمان Øال پرداخته Ùˆ همچنین چالشهای موجود در Ú¯Ùتگوهای سیاسی بین ایران Ùˆ آمریكا را مورد بررسی قرار داده است. وي Ùصل هشتم کتاب را به بررسی مسئله گروگان‌گيري اختصاص داده است . گروه سوم تØليلگران ونويسندگان مطبوعات Ùˆ رسانه ها درآمریکا هستند. ويژگي آثاراين دسته ازنويسندگان اين است كه روايت‌گري صبغه اصلي كتابهايشان است. به عبارت ديگر، خواننده با مطالعه اين آثاردرعين Øالي كه با يك روايت خواندني مواجه مي‌شود درهمان آثار بصورت ناخواسته تØت تاثیر القائات نويسنده قرار Ù…ÛŒ گیرد . القائاتی Ú©Ù‡ واقعیت Ùˆ داستان را با زیرگی به هم آمیخته تا سیاستهای آمریکایی ها را در قبال ایرانی ها توجیه کند . البته این قبیل کتابها متکی به مصاØبه با اکثر کسانی است Ú©Ù‡ به نوعی در این ماجرا نقش داشته اند .« پير سالينجر» روزنامه‌نگار باسابقه Ùرانسوی از جمله اÙرادي است كه از اين شيوه استÙاده كرده Ùˆ در كتابي تØت عنوان «گروگان‌گيري در ايران» كه به Ùارسي نيز ترجمه شده به بررسي ابعاد تسخير سÙارت آمريكا پرداخته است.از شاخص‌ترين اين آثار، كتاب «ميهمانان آيت اللّه The Guest's of Ayatollah» نوشته «مارك باودن» است. «باودن» نويسنده كتاب «سقوط شاهين سياه» درباره عمليات نظامى نيروهاى ويژه امريكا در «موگاديشو» پايتخت سومالى است كه «رايدلى اسكات» Ùيلمâ€Ø³Ø§Ø² انگليسى هاليوود درسال 2002 آنرا به Ùيلم تبديل كرد Ùˆ قراراست كه از كتاب ميهمانان آيت‌الله نيزدرهالیود Ùيلم ديگري تهيه شود.اين كتاب Øاصل پنج سال پژوهش مارك باودن است. وي در اين تØقيق با بيش از 40 Ù†Ùر از چهره‌هاي مرتبط يا مسئولان سابق دستگاه دپيلماسي آمريكا Ú¯Ùتگو كرده است. اين كتاب كه در سال 2006 منتشر شده از جمله تازه‌ترين كتاب‌هايي است كه به موضوع گروگان‌گيري پرداخته است . در عين Øال بايد در نظر گرÙت كه كتاب او در اغلب موارد يك طرÙÙ‡ است Ùˆ در آن نقل قول‌هايي است كه با واقعيت Ùاصله‌زيادي دارد.بايد اذعان كرد كه Ùصل مشترك همه اين آثار Ù…Øكوم كردن Øادثه گروگان‌گيري است. از نظر نويسندگان اين دست آثار، مسئله تسخير سÙارت، از بعد داخلي Ùˆ خارجي ضربه مهم Ùˆ Øيثيتي به ايالات متØده آمريكا زده است. البته بايد در نظر داشت كه برخي از نويسندگان در مقالات Ùˆ تØليل‌هاي خود از دستگاه ديپلماسي آمريكا نيز انتقاداتي را Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù‡â€ŒØ§Ù†Ø¯ . اما اين نقدها بيشتر متوجه سستي Ùˆ اهمال سياستمداران آمريكايي در برخورد با بØران است نه Øمايت از اقدام دانشجويان پيرو خط امام .مهم‌ترين انتقاد در اين خصوص در تØقيق كنگره آمريكا در سال 1982 صورت گرÙته است. اين پروژه كه به «اكتبر سورپرايز» معرو٠است . Øزب جمهوریخواه آمريكا را متهم مي‌كند كه براي شكست دادن كارتر با سياستمداران ايراني وارد معامله شده Ùˆ اين بØران را به بار آورده‌اند. نتيجه اين تØقيق Ú©Ù‡ در سال 2005 نیز در دوران بوش پسر دنبال شد اگرچه تبرئه دولت ریگان از اين اتهام را در پي داشت اما در عين Øال دست اندركاران اين گزارش، دستگاه دپيلماسي آمريكا در برخورد با بØران ضعي٠توصي٠كردند. آنان معتقدند كه كارتر مي‌بايست در برخورد با مسئله گرو‌گان‌گيري شدت عمل بيشتري به خرج مي‌داد Ùˆ Øمله به طبس نيز طراØÙŠ ناپخته Ùˆ ناشيانه‌اي داشته است Ùˆ بطور كلي سياستمداران آمريكايي در مديريت بØران بد عمل كرده‌اند.در باره واكنش‌هاي داخل ايران در مورد مسئله گروگان‌گيري تقريبا از Øيث منابع درÙقر شديد بسرمي‌بريم. متاسÙانه عليرغم اهميت اين موضوع Ùˆ تاثير آن در تاريخ ايران در داخل خيلي كم به اين مسئله پرداخته شده است. مثلا ازمجموع دانشجويان پيرو خط امام كه 400 Ù†Ùر بودند تنها خانم معصومه ابتكار خاطرات خود را تØت عنوان « تسخير » منتشرکرده است . کتاب Takeover in Tehran روایت معصومه ابتکار از وقایع درون سÙارت تسخیر شده آمریکا در تهران تنها کتابی است Ú©Ù‡ از این ماجرا توسط طر٠ایرانی به زبان انگلیسی نگارش یاÙته Ùˆ توسط انتشارات تالون بوکز در کانادا منتشر شده‌است. این کتاب به زبان‌های Ùارسی Ùˆ عربی نیز ترجمه Ùˆ به ترتیب با اسامی «تسخیر» Ùˆ «صراع ÙÛŒ طهران» درتهران وبیروت به چاپ رسیده‌است. اگرچه كتاب خانم ابتكار كه به انگليسي بود اجاره انتشاردرآمریکا نياÙت ووي مجبورشد كه با ناشركانادايي به تواÙÙ‚ برسد . دكتر يزدان پرست ازديگردانشجويان خط امام نيزخاطرات خود دراين خصوص را نوشته اما هنوزاين كتاب منتشر نشده است. با اين Øال اين دو،هيچكدام جزوشوراي مركزي دانشجويان پيروخط امام نبودند. مهم ترين منبعي كه در مورد اين رويداد در داخل وجود دارد اسناد لانه جاسوسي است. بعد از تسخير سÙارت دانشجويان با دو نوع سند مواجه شدند. برخي از اسناد كه عنوان Ù…Øرمانه داشت سالم Ùˆ دست نخورده باقي مانده بود Ùˆ برخي ديگر از اسناد كه عنوان سري Ùˆ بكلي سري داشتند در آستانه امØا قرار گرÙته بودند. در هنگام ورود دانشجویان پیرو خط امام به سÙارت دوازده Ù†Ùر از کارکنان سÙارت آمريكا به داخل اتاق مخصوصی Ú©Ù‡ درب ان مانند در گاو صندوق بود Ù…ÛŒ روند Ùˆ با دستگاه پودر كن کاغذ اسناد را ازبين Ù…ÛŒ برند . اما به دلیل خراب شدن دستگاه بقیه اسناد را با دستگاه کاغذ رشته Ú©Ù† از بين Ù…ÛŒ برند . چند ساعت بعد Ú©Ù‡ دانشجویان توانستند وارد این اتاق شوند با نگهداری اسناد رشته شده ØŒ انها را برای بازیابی اماده كردند . با ابتکار دانشجویان روشی برای خواندن Ùˆ اØیاء این اسناد مهم ابداع شد. اولين اسنادي كه ازسÙارت آمريكا منتشر شد تØت عنوان " اÙشاگري " توسط دانشجویان در صدا Ùˆ سيما قرائت ‌شد . سپس مطبوعات اقدام به چاپ آن كردند . اما بعدها اسناد لانه جاسوسی به صورت كتاب در بیش از 68 جلد منتشر شد .بخش اÙشاگري با دو واكنش عمده روبرو بود. بعد از‌تسخير سÙارت آمريكا Ùˆ گسترش موج استكبار ستيزي‌بين مردم، انقلابيون به دÙعات مقابل سÙارت تظاهرات مي‌كردند Ùˆ شعار «دانشجوي پيرو خط امام،‌اÙشاكن» را سر مي‌دادند. اما برخي از سياسيون كه عمده‌تا جزو اعضاي نهضت آزادي بودند، اعتقاد داشتند كه اين اÙشاگري‌ها باعث آبروريزي شخصيت‌ها مي‌شود Ùˆ اين اقدام به منظور تصÙيه سياسي صورت مي‌گيرد. اÙرادي درصدد اين هستند كه رقباي سیاسی خود را از صØنه بيرون كنند. Øتي عباس امير انتظام معقتد است كه اين اقدام با همكاري ايالات متØده صورت گرÙته Ùˆ سياسيون آمريكا درصد بودند كه با انتشار اين اسناد نيروهاي انقلاب را به جان هم بيندازند. البته آقايان اصغرزاده، بي‌طر٠و ميردامادي تاكيد دارند كه در Ú¯Ùتگو‌هايي كه با امام خميني داشتند ايشان از Øاميان انتشار اسناد بودند Ùˆ Øتي اعلام كردند كه اگر در بين اسناد به اسم من هم برخورد كرديد آن را منتشر كنيد. در اين كتابها متن Ùارسي كه شامل ترجمه سند مربوطه بود به انضمام متن انگليسي سند به چاپ رسيده بود. اين مجموعه عليرغم ارزشمند بودن ØŒ اغلاط املايي Ùˆ چاپي Ùراواني داشت Ùˆ Ùاقد Ùهرست اعلام بود. طبعا Ù…Øققين براي مراجعه به اين كتاب با مشكلاتي مواجه بودند. در سال 1366 توسط دانشجويان پيرو خط امام ØŒ گزيده اسناد به صورت شكيل Ùˆ قابل قبول‌تري تØت عنوان از" ظهور تا سقوط " منتشر شد. بعدها در سال 1378 کتابهای قبلی تجدید چاپ شد اما در سال 1386 كار بزرگي توسط موسسه مطالعات Ùˆ پژوهش‌هاي سياسي صورت گرÙت Ùˆ اسناد لانه جاسوسي در هشت جلد منتشر شد. در ادامه اين اقدام Ù…Ùيد مجلد 9ØŒ 10 Ùˆ 11 كه شامل اسناد منتشر نشده لانه جاسوسي بود به بازار نشر عرضه شد. انتشاراين كتب کار پژوهشگران علاقه مند به این بخش از تاریخ انقلاب اسلامی را بسیار آسان تر کرده است . اگرچه اساسا انتشار اسناد لانه جاسوسي در ايران از همان ابتدا در مطبوعات آمريكا با نوعي بدبيني همراه بود Ùˆ برخي با بيان ایراداتی ازجمله اينكه نثراين اسناد مخدوش هستند ØŒ سعي کردند اعتبار آنها را زیر سئوال ببرند . اما انتشار اين كتابها با ØروÙچينی بهتر Ùˆ دقیق تر به همراه تصاویر اصل اسناد Ú©Ù‡ در سی دی های ضمیمه کتاب منتشر شده است جای هرگونه شبهه اÙÚ©Ù†ÛŒ را از بین برده است. به باور نگارنده به دلیل اهمیت ماجرای تصر٠سÙارت آمریکا در تهران Ùˆ نقش بسیار مهمی Ú©Ù‡ این Øرکت تاریخ ساز درتثبیت انقلاب اسلامی داشته است ØŒ جا دارد مرکزی بصورت تخصصی دریکی از نهاد های پژوهشی کشورراه اندازی شود تا ضمن نگهداری منابع مربوط به این رویداد مهم ودردسترس قراردادن آنها، زمینه لازم برای انجام تØقیق های دقیق تردراین باره Ùراهم شود .