ایران و امنیت ملی آمریکا (1324-1357)
امنیت ملی بخشی تÙکیک‌ناپذیر از مناÙع ملی هر کشوری را تشکیل می‌دهد؛ از این رو است Ú©Ù‡ مناÙع ملی به معنای « بهترین چیزها برای ملت در رابطه‌اش با سایر دولت‌ها» تعری٠شده است.ایران به دلایل مختل٠در دوره‌های پیاپی تاریخی دارای اهمیت Ùˆ موقعیت استراتژیک بوده است؛ زمانی به دلیل قرار گرÙتن در مسیر جادة ابریشم Ú©Ù‡ راه ارتباطی اروپا با مرکز Ùˆ شرق آسیا بود Ùˆ زمانی به علت قرار داشتن بر سر راه اروپا به شبه قاره هند Ú©Ù‡ مدت‌ها مورد منازعه دولت‌های انگلیس، روسیه Ùˆ Ùرانسه بود Ùˆ در دوره پیش از انقلاب اسلامی، به سبب وجود ذخایر عظیم انرژی در منطقه خلیج Ùارس Ùˆ ایران Ùˆ قرار گرÙتن آن در سراسر سواØÙ„ شمالی خلیج Ùارس Ùˆ تنگة هرمز Ùˆ همسایگی با اتØاد شوروی Ú©Ù‡ در زمان جنگ سرد برای صدور ایدئولوژی مارکسیستی تلاش می‌کرد.پس از جنگ جهانی دوم، آمریکا با توجه به قدرت نظامی Ùˆ اقتصادی خود به عنوان قدرت برتر، جانشین اروپایی‌ها در بسیاری از مناطق جهان از جمله خاورمیانه Ùˆ ایران شد. موقعیت استراتژیک Ùˆ منابع غنی طبیعی ایران، آمریکایی‌ها را به سوی خود جذب کرد Ùˆ جایگاه ویژه‌ای را در خط مشی‌ها Ùˆ دکترین‌های امنیتی آمریکایی پیدا نمود. در این مقاله خط مشی‌ها Ùˆ دکترین‌های پنج رئیس جمهور آمریکا از پس از جنگ جهانی دوم تا پیروزی انقلاب اسلامی (ترومن، آیزنهاور، کندی، نیکسون Ùˆ کارتر) را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.1. ترومن«هاری ترومن» از Øزب دموکرات آمریکا، بین سال‌های 1945 تا 1953 رئیس جمهور بود. دست‌یابی آمریکا به بمب اتم این تصور را در آن کشور دامن زده بود Ú©Ù‡ آمریکا قادر است با داشتن این بمب همه مسائل خارجی خود را به سادگی ØÙ„ کند، اما آمریکایی‌ها به زودی به عدم کارآیی این عامل در شرایط پس از جنگ Ù¾ÛŒ بردند. خطر اØتمالی سقوط دولت دست راستی یونان به دامن کمونیست‌ها، مشکلات ترکیه Ùˆ خطر تسلط شوروی بر تنگه داردانل Ùˆ بیرون نرÙتن روس‌ها از ایران، زنگ‌های خطر را در آمریکا به صدا درآورد.هر چند نیروهای روسی بالاخره در سال 1325 Ø´/ 1946 Ù…. خاک ایران را ترک کردند، اما خطر گسترش Ù†Ùوذ کمونیسم Ùˆ شوروی در کشورهای پیرامون این کشور Ùˆ این دیدگاه آمریکایی‌ها Ú©Ù‡ شوروی مانند هیتلر در Ùکر سلطه بر جهان است Ùˆ باید مسیرهای توسعه طلبی او سد گردد ØŒ منجر به تدوین Ùˆ اعلام دکترین ترومن در مارس 1947 در مجلس نمایندگان آمریکا شد. بر اساس این دکترین، هر زمان Ùˆ هر جا Ú©Ù‡ یک دولت ضد کمونیست از طرق مختلÙØŒ مانند شوراندن یاغیان بومی، دخالت خارجی یا Øتی Ùشار دیپلماتیک مورد تهدید قرار گیرد، آمریکا با کمک‌های اقتصادی، سیاسی Ùˆ مهم‌تر از همه نظامی از آن دولت Øمایت خواهد کرد. بدین ترتیب دکترین ترومن راه را بر هر انقلابی می‌بست. ترومن معتقد بود Ú©Ù‡ کمونیسم در شرایط Ùقر رشد می‌کند Ùˆ روش مقابله با آن اعطای کمک‌های اقتصادی است. ÙˆÛŒ توانست Øمایت کنگره آمریکا را برای تصویب کمک‌ها به دست آورد. کنگره آمریکا بعداً ایران را نیز به دلیل اهمیت در ردی٠یونان قرار داد.همچنین در ژوئیه 1947/ 1326 Ø´ØŒ جورج کنان، مسئول ستاد سیاست‌گذاری وزارت خارجه آمریکا، در مجلة Ùارین اÙیرز با نام مستعار «ایکس» مقاله‌ای تØت عنوان «منشأ رÙتار شوروی» نوشت Ú©Ù‡ به زودی به صورت بیانیه نیمه رسمی سیاست خارجی آمریکا درآمد Ùˆ در نهایت در سیاست سد Ù†Ùوذ تجلی یاÙت. به موجب این سیاست، به تدریج چند پیمان دÙاعی زنجیره‌ای از اروپا تا آسیای جنوب شرقی در اطرا٠شوروی ایجاد شد. ایران عضو پیمان سنتو بود Ú©Ù‡ از زمان آیزنهاور تشکیل شد Ùˆ پیمان‌های ناتو Ùˆ سیتو نيز برقرار بودند .آمریکا در چارچوب دکترین ترومن کمک‌ها Ùˆ وام‌هایی با بهره‌های زیاد در اختیار ایران قرار می‌داد؛ از جمله یک وام 250 میلیون دلاری در سال 1325 برای تشکیل سازمان برنامه Ùˆ کمک‌ها Ùˆ وام‌های نظامی به مبلغ 175 میلیون دلار بین سال‌های 1325 تا 1330 شمسی به ایران پرداخت کرد. همچنین ایران یکی از اولین کشورهایی بود Ú©Ù‡ «اصل چهار ترومن» در مورد آن اجرا شد. به موجب این اصل، Ú©Ù‡ ترومن در سال 1949 ارائه کرد، آمریکا به کشورهای خاصی در جهان سوم از جمله به ایران کمک‌های ÙÙ†ÛŒ Ùˆ مالی می‌‌کرد؛ از این رو در ایران «کمیسیون مشترک ایران Ùˆ آمریکا برای بهبود امور روستایی» تشکیل شد. اسناد موجود نشان می‌دهد Ú©Ù‡ آمریکا بعضی از عناصر این کمیسیون مانند Ùضل‌الله زاهدی، Ú©Ù‡ در پست معاونت Ùˆ خزانه داری مشغول بود را در سال 1331 تØت پوشش آموزش به آمریکا برد. او همان کسی است Ú©Ù‡ در 28 مرداد 1332 دست به کودتا زد. کمک‌های آمریکا به ایران در این زمان به منظور ØÙظ مناÙع آن کشور بود، چرا Ú©Ù‡ به تصورآمریکایی‌ها اگر ایران از دست آمریکا خارج می‌شد، راه ورود شوروی به خلیج Ùارس هموار گردیده Ùˆ سراسر منطقه خلیج Ùارس در خطر Ù†Ùوذ شوروی قرار می‌گرÙت.شایان ذکر است Ú©Ù‡ مهم‌ترین عامل بازدارنده در برابر Ù†Ùوذ Ùˆ گسترش اÙکار کمونیستی در ایران، مقاومت Ùرهنگی مردم ما در مقابله با این اÙکار بوده است نه کمک‌های آمریکا به رژیم شاه. مارکسیسم Ú©Ù‡ با مذهب سر ستیز دارد در کشورهایی مانند ایران با هویت دینی عمیق، نمي تواند جای پایی باز کند .2. آیزنهاورژنرال «آیزنهاور» از Øزب جمهوری خواه آمریکا، به دلیل شهرتی Ú©Ù‡ در زمان جنگ جهانی دوم کسب کرده بود Ùˆ نیز تبلیغات Ù…Ú© کارتیسم مبنی بر ناتوانی ترومن برای مهار کمونیسم Ú©Ù‡ ناشی از Ù†Ùوذ کمونیست‌ها در Øزب دموکرات Ùˆ وزارت خارجه Ùˆ سرویس‌های امنیتی تلقی می‌شد، در انتخابات ریاست جمهوری نوامبر 1952/1331 Ø´. پیروز شد.جمهوری خواهان در این زمان اعلام کردند Ú©Ù‡ ناامنی شدید در آمریکا Ùˆ درگیری شدید این کشور در جنگ کره نتیجه اشتباهات روزولت Ùˆ ترومن درباره شوروی در Ú©Ù†Ùرانس‌های تهران، یالتا Ùˆ پوتسدام بوده است، زیرا آنها راه توسعه کمونیسم در دوره پس از جنگ را با از دست دادن اروپای شرقی Ùˆ خیانت به چیانکای Ú†Ú© (رئیس جمهور سابق چین پیش از روی کار آمدن کمونیست‌ها) هموار کردند. به نظر جمهوری خواهان، سیاست Øزب دموکرات در مورد همزیستی، به دلیل هزینه سنگین تسلیØات Ùˆ Ú©Ù…Ú© اقتصادی، اقتصاد ملی را نابود کرده است Ùˆ هد٠شوروی این است Ú©Ù‡ آمریکا با دست خود، خود را به اÙلاس بکشد. آنها به مردم قول دادند Ú©Ù‡ یک استراتژی دÙاعی مؤثر (به منظور عقب راندن شوروی Ùˆ تقویت دÙاعی آمریکا) Ùˆ یک بودجه متعادل تنظیم کنند Ùˆ مالیات‌ها را کاهش دهند. برای این کار، به نظر آنان، بایستی جنگ کره پایان می‌یاÙت، مرز روشنی در اطرا٠شوروی Ùˆ چین کشیده می‌شد – Ú©Ù‡ این کار را Øکومت قبلی کرده بود، ولی باید تقویت می‌گردید Ùˆ خاورمیانه Ùˆ خاور دور را نیز در برمی‌گرÙت – Ùˆ این مرز با قدرت بازدارندگی اتمی ØÙظ می‌گردید، به گونه‌ای Ú©Ù‡ هشدار داده می‌شد اگر شوروی Ùˆ چین از آن عبور کنند با نابودی کامل روبرو خواهند شد. جان Ùاستردالس، وزیر امور خارجه آیزنهاور، می‌گÙت اگر به کمونیست‌های کره اخطار می‌شد Ú©Ù‡ در صورت Øمله به کره شمالی، مسکو بمباران اتمی خواهد شد، از Øمله خودداری می‌کردند. ÙˆÛŒ تأکید می‌کرد Ú©Ù‡ Øکومت آیزنهاور این اشتباه را تکرار نخواهد کرد.«دالس» دکترین سد Ù†Ùوذ ترومن را سیاست درجا زدن خواند Ùˆ Ú¯Ùت این سیاست، آمریکا را آنقدر در یک موقعیت Ù†Ú¯Ù‡ می‌دارد Ú©Ù‡ به دلیل خسته شدن انگیزه خود را برای مقابله با توطئه‌های بین المللی Ùˆ بØران‌های منطقه از دست بدهد. ÙˆÛŒ معتقد بود هد٠آمریکا نباید همزیستی مسالمت آمیز با کمونیسم باشد، بلکه باید آن را از میان بردارد. او هر گونه رÙتار مداخله گرایانة آمریکا را مشروع می‌دانست.آیزنهاور Ùˆ دالس از «استراتژی تلاÙÛŒ گسترده» Ú©Ù‡ بر مبنای آن هر کشوری Ú©Ù‡ مناÙع Ùˆ اهدا٠آمریکا را در هر نقطه‌ای از جهان مورد تهاجم قرار می‌داد با هر وسیله ممکن Ùˆ هر جا Ú©Ù‡ آمریکا انتخاب می‌کرد تنبیه می‌شد، پشتیبانی کردند. اما در خصوص خاورمیانه «دکترین آیزنهاور» Ú©Ù‡ در سال 1957 میلادی در کنگره آمریکا ارائه شد تأکید داشت Ú©Ù‡ آمریکا ØÙظ استقلال Ùˆ تمامیت ارضی کشورهای خاورمیانه Ùˆ خلیج Ùارس را برای امنیت خود امری Øیاتی می‌داند Ùˆ Øاضر است برای ØÙاظت از کشورهایی Ú©Ù‡ مورد تجاوز مسلØانه کمونیسم بین المللی قرار می‌گیرند، از نیروهای Ù…Ø³Ù„Ø Ø®ÙˆØ¯ استÙاده کند.به طور Ú©Ù„ÛŒ اقدامات امنیتی آیزنهاور، Øجم Ùˆ میزان Øضور Ùˆ مداخله آمریکا در نقاط مختل٠جهان اÙزایش یاÙت؛ اما تهدید به استÙاده از Ø³Ù„Ø§Ø Ø§ØªÙ…ÛŒ علیه شوروی یا چین، با توجه به اینکه روس‌ها نیز بعداً به آ‌ن دست یاÙتند، کارآیی خود را از دست داد. در Øالی Ú©Ù‡ این کشور تا قبل از جنگ جهانی دوم هیچ گونه پیمان اتØادی با کشورهای خارج از نیم کره غربی امضا نکرده بود Ùˆ همچنین Ùاقد پایگاه نظامی در سایر کشورها بود، اما تا سال 1959 دارای 1400 پایگاه در 31 کشور بود. مداخله در ویتنام Ú©Ù‡ در تمامی دهه 1960 Ùˆ نیمه اول دهه 1970 نیز به طول انجامید، کودتای 28مرداد 1332/1953 در ایران، Ú©Ù…Ú© به شورشیان گواتمالا (1954) گسیل ناوگان ششم آمریکا به مدیترانه شرقی (سال 1957) برای نجات ملک Øسین پادشاه اردن در مقابل شورش اÙسران طرÙدار ناصر Ùˆ Ú©Ù…Ú© ده میلیون دلاری به وی، توسل به زور Ùˆ گسیل چهارده هزار نیرو به لبنان Ú©Ù‡ به دنبال کودتای 1958 عراق در آستانه تغییرات رادیکال قرار گرÙته بود Ùˆ کودتا در دومینیکن در سال 1962 علیه Øکومت خوآن بوش از جمله این مداخله‌ها هستند. دستگاه سیاست خارجی Ùˆ سرویس‌های امنیتی دولت آمریکا در زمان آیزنهاور بسیار بیشتر از زمان ترومن بر روی ایران تمرکز نموده Ùˆ برØÙظ آن در زنجیره مناÙع غرب تأکید کردند. کودتا علیه دولت دکتر مصدق، ورود ایران به پیمان بغداد (سنتو)ØŒ امضای قراردادهای نظامی میان آمریکا Ùˆ ایران Ú©Ù‡ ورود مستشاران نظامی آمریکایی Ùˆ Ù†Ùوذ آنها در ارتش ایران را به همراه داشت Ùˆ تشکیل ساواک Ú©Ù‡ با Ú©Ù…Ú© Ùˆ همکاری سازمان سیا صورت گرÙت، همه مؤید این امر هستند.آمریکایی‌ها در جریان ملی شدن صنعت Ù†Ùت ابتدا برای شکستن انØصار Ù†Ùتی انگلیس در ایران از ملی شدن Ù†Ùت ایران Øمایت کردند، اما بعد به دلیل مناÙع امنیتی منطقه‌ای خود Ùˆ نیز اطمینان یاÙتن از اینکه انگلیسی‌ها سهم آنان از Ù†Ùت ایران را خواهند داد، در مقابل نهضت ایستادند. اعتراض آیت‌الله کاشانی به سیاست آمریکا در اواخر دوره ترومن در این زمینه گویاست:ما نمی‌خواهیم Øکومت‌های خارجی در امور داخلی‌مان دخالت کنند... آمریکا باید پیروی از سیاست انگلیس را کنار بگذارد. از این کار چیزی جز Ù†Ùرت مردم دنیا به طور اعم Ùˆ مردم ایران به طور اخص نصیبش نخواهد شد....دو Ù‡Ùته بعد از روی کار آمدن آیزنهاور، چند مقام بلند پایة آمریکایی Ùˆ انگلیسی طرØÛŒ با نام رمز« آژاکس» Ú©Ù‡ رهبری آن با «کرومیت روزولت» بود را تهیه کردند Ùˆ سازمان «سیا» Ùˆ «اینتلیجنت سرویس» انگلستان برای اجرای کودتا دست به کار شدند. بدین ترتیب، روزولت در پانزده تیر 1332 با نام مستعار «جیمزا٠لاکریچ» مخÙیانه از مرز عراق وارد ایران شد. در دهم مرداد نیز ژنرال «شوار تسکÙ» Ú©Ù‡ قبلاً یک مستشار نظامی آمریکا در ژاندارمری ایران بود، وارد تهران شد. آنها در 28 مرداد با همکاری عوامل داخلی دست به کودتا زدند. پس از کودتا، آیزنهاور پیام تبریکی به Ù…Øمد رضا شاه Ùرستاد Ùˆ به سرعت به تقویت نظامی، سیاسی Ùˆ اقتصادی دولت زاهدی پرداخت.استراتژی نگاه نو آیزنهاور، Ú©Ù‡ در نوامبر 1953/1332 Ø´. تدوین شد، تأکید زیادی بر کشورهای پیرامون شوروی از جمله ایران داشت. از دیدگاه آمریکایی‌ها، جایگاه ایران در خط شمالی خاورمیانه، موقعیت این کشور را برای دÙاع از این منطقه Ùˆ دÙاع مقدم از منطقه مدیترانه Ùˆ به عنوان پایگاهی برای Øمله هوایی یا زمینی به درون شوروی Øیاتی می‌ساخت. منابع Ù†Ùت ایران Ùˆ دیگر کشورهای خلیج Ùارس برای بازسازی اروپای غربی Ùˆ برای توانا ساختن غرب جهت دوام آوردن در یک جنگ طولانی نقش Øیاتی داشتند؛ بنابراین Øکومت آیزنهاور ایران را دارای اهمیت تعیین کننده برای امنیت ملی آمریکا خواند. تلاش آمریکا برای سهیم شدن در Ù†Ùت ایران با قرارداد هوارد پیچ Ùˆ امینی 22 در 28 شهریور 1333ØŒ Ú©Ù‡ بین دولت ایران Ùˆ کنسرسیوم بین المللی Ù†Ùت در تهران امضا شد، به ثمر نشست. بر اساس این قرارداد، چهل درصد از سهام به شرکت‌های انگلیسی، چهل درصد به شرکت‌های آمریکایی، چهل درصد به شرکت رویال داچ شل (هلندی-انگلیسی) Ùˆ شش درصد به شرکت Ù†Ùت Ùرانسه داده شد. اما دولت ایران تلاش کرد این بخشش منابع ملی را یک پیروزی Ùˆ Øتی گذاردن کلاه بر سر آمریکا Ùˆ انگلیس بخواند. زاهدی، نخست وزیر کودتا، در جلسه مشترک هیأت دولت Ùˆ رؤسای دو مجلس به طور مضØÚ©ÛŒ از قرارداد دÙاع کرد Ùˆ Ú¯Ùت:در واقع ما سر انگلیس Ùˆ آمریکا کلاه گذاشته‌ایم، زیرا تاهÙت، هشت، سال دیگر نیروی اتمی جای Ù†Ùت را می‌گیرد Ùˆ ذخایر Ù†Ùت ایران بی‌مصر٠می‌ماند Ùˆ بنابراین در این ده ساله هر Ú†Ù‡ از کنسرسیوم بگیريم وجهی بازیاÙتی است.از سوی دیگر، در Ùوریه 1955 (بهمن 1344)ØŒ پیمان بغداد تØت عنوان قرارداد همکاری عراق Ùˆ ترکیه با Øمایت آمریکا Ùˆ انگلیس امضا شد. به زودی پاکستان Ùˆ سپس ایران نیز بدان پیوستند. این پیمان پس از وقوع کودتای سال 1958 در عراق Ùˆ خروج این کشور از آن به پیمان مرکزی یا سنتو تغییر نام داد.کودتای 28 مرداد، عقد قرارداد با کنسرسیوم Ù†Ùتی، عضویت ایران در پیمان بغداد، قانون جلب Ùˆ Øمایت از سرمایه‌های خارجی Ùˆ قانون بانکداری مصوب 1334 Ú©Ù‡ بر اساس آنها دولت ایران امتیازات بی‌سابقه‌ای به سرمایه داران خارجی می‌داد، باعث گسترش شدید روابط سیاسی، اقتصادی Ùˆ نظامی ایران Ùˆ آمریکا شد. ملاقات‌ها Ùˆ رÙت Ùˆ آمدهای زیاد مقامات دو کشور در دوره آیزنهاور از شواهد این گسترش رابطه بود. سپس کودتای عراق Ùˆ نزدیکی این کشور به شوروی وابستگی شاه به آمریکا را بیشتر کرد Ùˆ بر تعداد مستشاران Ùˆ مأموران سازمان سیا در ایران اÙزود.این بخش را با تأکید ØµØ±ÛŒØ Ø¢ÛŒØ²Ù†Ù‡Ø§ÙˆØ± درباره اهمیت ایران به پایان می‌بریم. ÙˆÛŒ در 23 آذر 1338 Ø·ÛŒ اقامت شش ساعته خود در ایران، سه بار (یک بار در Ùرودگاه، یک بار در مجلس Ùˆ یکبار در اعلامیه صادره در پایان دیدارش از ایران) بر نقش استراتژیک ایران در ØÙظ ثبات منطقه Ùˆ ضرورت همکاری Ùˆ همزیستی دو کشور تأکید کرد. جلوگیری از گسترش Ùˆ Ù†Ùوذ شوروی، دست یابی به ذخایر Ù†Ùت منطقه Ùˆ ایران Ùˆ امنیت رژیم صهیونیستی سه هد٠عمده آمریکا از بسط روابط با ایران بود.3. کندی«جان. اÙ. کندی» از Øذب دموکرات آمریکا، از ژانویه 1961 تا نوامبر 1963 رئیس جمهور این کشور بود Ú©Ù‡ در این سال ترور شد Ùˆ جایش را به «لیندون جانسن» داد. به نظر وی، هر چند آیزنهاور Ùˆ جمهوری خواهان در برابر شوروی خصومت آشتی ناپذیر نشان می‌دادند، اما در عمل Ù…Øتاط Ùˆ Ù…Øدود بودند Ùˆ به اندازه کاÙÛŒ تهاجمی عمل نمی‌کردند . با پیروزی انقلاب کوبا (1959) ØŒ کمونیسم تا Øیات خلوت آمریکا یعنی آمریکای لاتین نیز پیشروی کرده بود.در خط مشی‌های کندی تأکید بر اصلاØات از بالا Ùˆ پشتیبانی از آن از راه استÙاده از نیروهای نظامی برای جلوگیری از وقوع انقلاب در جهان سوم Ùˆ مسابقه تسلیØاتی گسترده با اتØاد شوروی دیده می‌شد. ÙˆÛŒ در Ù…ÛŒ 1961 برای ترسیم چهره بهتری از آمریکا در نزد جهانیان Ùˆ بیان دکترین خود Ø·ÛŒ پیامی به کنگره این کشور Ú¯Ùت:...پیمان‌های نظامی نمی‌تواند به کشورهایی Ú©Ù‡ بی‌عدالتی اجتماعی Ùˆ هرج Ùˆ مرج اقتصادی راه خرابکاری را در آنها باز کرده Ú©Ù…Ú© نماید. آمریکا نمی‌تواند به مشکلات کشورهای Ú©Ù… رشد Ùقط از نظر نظامی توجه کند. این امر خاصه در مورد کشورهای Ú©Ù… توسعه یاÙته Ú©Ù‡ به میدان بزرگ مبارزه تبدیل شده‌اند، صادق است... هیچ مقدار اسلØÙ‡ Ùˆ قشونی نمی‌تواند به رژیم‌هایی Ú©Ù‡ نمی‌خواهند یا نمی‌توانند اصلاØات اجتماعی کنند ثبات Ùˆ استواری ببخشد...کانون اصلی برنامه کندی Ø·Ø±Ø Â«Ø§ØªØاد برای پیشرÙت» Ùˆ شروع آن از آمریکای لاتین بود. این منطقه در سال 1959 شاهد روی کارآمدن «Ùیدل کاسترول» در کوبا بود. ایران نیز در Ùهرست کشورهایی قرار داشت Ú©Ù‡ باید اصلاØات مورد نظر آمریکا را اجرا می‌کرد. کندی در دکترین خود از مشاور امنیتی‌اش «والت ویتمن روستو» Ùˆ نظریه «توسعه خاص» او الهام می‌گرÙت. روستو در کتاب خود این جملات را آورده بود: «هم اکنون Ú©Ù‡ این رساله را در دست تألی٠دارم نه به آمریکا، بلکه به جاکارتا، رانگون، دهلی نو، کراچی، تهران، بغداد Ùˆ قاهره می‌اندیشم» نتیجة یک بررسی «سیا» در پایان سال 1958 این بود Ú©Ù‡ اگر Ù…Øمدرضا شاه دست به اصلاØات نزند ظر٠یکی دو سال سقوط خواهد کرد. مصاØبة «والتر لیپمن» روزنامه‌نگار آمریکایی، با «خروشچÙ» رهبر شوروی نیز به نگرانی مقامات آمریکایی اÙزود؛ خروشچ٠در این مصاØبه Ú¯Ùت:رژیم ایران مثل یک سیب رسیده است Ùˆ ما منتظر اÙتادن آن در دامان خود هستیم. به طور Ú©Ù„ÛŒ در اوایل دهه1960 در آمریکا این نگرانی پدید آمده بود Ú©Ù‡ به زودی در ایران اتÙاقات ناگواری خواهد اÙتاد. بنابراین هشدارها Ùˆ پیشنهادهای متÙاوتی برای‌ آغازاصلاØات در ایران از سوی مقامات آمریکایی ابراز می‌شد. اما Ù…Øمدرضا شاه در ابتدا در مقابل درخواست آمریکا برای انجام اصلاØات ایستادگی می‌کرد . او معتقد بود Ú©Ù‡ با قدرت پلیس Ùˆ سازمان اطلاعاتی می‌توان هر Øرکتی را از بین برد. ÙˆÛŒ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا با ارسال کمک‌های مالی قابل توجهی به صندوق انتخاباتی نیکسون (رقیب کندی) از او Øمایت کرده بود. سرانجام اصرار کندی باعث شد Ú©Ù‡ دکتر «علی امینی» Ú©Ù‡ به طرÙداری از آمریکا شهرت داشت، به نخست وزیری معرÙÛŒ شود. از آن پس، رÙت Ùˆ آمدهای زیادی بین مقامات دو کشور در خصوص ادامه اصلاØات صورت می‌گرÙت. از جمله در Ùروردین 1341 شاه به آمریکا سÙر کرد. آمریکایی‌ها Ú©Ù‡ از همکاری Ù…Øمدرضا شاه با آنها در اجرای اصلاØات مورد نظر كاخ سÙيد راضی به نظر می‌رسیدند، دست او را در انتخاب نخست وزیر بازگذاردند Ùˆ او یار مطمئن خویش «اسدالله علم» را به نخست وزیری برگزید. شاه از این می‌ترسید Ú©Ù‡ آمریکایی‌ها از طریق امینی در صدد تغییر او برآیند Ùˆ بدین ترتیب اجرای اصلاØات ارضی،‌تدوین لایØÙ‡ انجمن‌های ایالتی Ùˆ ولایتی Ùˆ Ø·Ø±Ø Ùˆ اجرای اصول انقلاب سÙید به دنبال درخواست آمریکایی‌ها انجام شد.بعد از ترور کندی،‌ جانشین او «جانسون» نیز به موضوع اهمیت ایران در کسب مناÙع ملی Ùˆ امنیتی آمریکا توجه زیادی داشت. اØیای کاپیتولاسیون (مصونیت نظامیان آمریکایی مقیم ایران Ùˆ خانواده‌هایشان) Ú©Ù‡ با واکنش شدید «امام خمینی(ره) » مواجه شد Ùˆ باعث تبعید طولانی مدت ایشان گردید، در همین زمان (1341) صورت گرÙت.4. نیکسون«ریچارد نیکسون» از Øزب جمهوری خواه از سال 1969 تا 1974 رئیس جمهور آمریکا بود Ùˆ در این سال به دنبال رسوایی «واترگیت» استعÙا داد. قبل از به قدرت رسیدن او تØولات بین المللی مهمی اتÙاق اÙتاده بود. این تØولات تغییر عمده‌ای را در استراتژی امنیتی آمریکا به دنبال داشت. از جمله این تØولات ØŒ درگیری Ùˆ شکست آمریکا در جنگ ویتنام Ùˆ نارضایتی مردم آمریکا از شرکت آمریکا در آن جنگ ØŒ پیروزی‌های بزرگ نهضت‌های رهایی بخش در آسیا، Ø¢Ùریقا Ùˆ آمریکای لاتین، دست یابی شوروی به بمب اتمی Ùˆ تصمیم انگلیس به خروج از شرق سوئز تا 1971 بود . به علاوه مجتمع‌های نظامی صنعتی آمریکا برای Ùراهم آوردن زمینه صدور تسلیØات به دولت Ùشار می‌آوردند . یکی از مهم‌ترین‌ این موارد شکست آمریکا در جنگ ویتنام بود.«نیکسون» در 22 ژوئیه 1969 در راه سÙر به Ùیلیپین در جزیره گوام دکترین خود را اعلام کرد: گمان می‌کنم وقت آن رسیده باشد Ú©Ù‡ ایالات متØده در زمینه مناسباتش با کشورهای آسیایی به دو نکته توجه کند: اولاً ‌ما به همه تعهدات قراردادی خود اØترام خواهیم گذاشت؛ ثانیاً تا جایی Ú©Ù‡ مربوط به مسائل امنیت داخلی Ùˆ مسائل دÙاع نظامی باشد- صر٠نظر از تهدید از جانب یک دولت بزرگ Ú©Ù‡ مسلماً منجر به توسل به Ø³Ù„Ø§Ø Ù‡Ø³ØªÙ‡â€ŒØ§ÛŒ خواهد شد- دولت آمریکا ملل آسیایی را تشویق می‌کند Ú©Ù‡ مسائل امنیت داخلی Ùˆ دÙاعی را بین خودشان ØÙ„ Ùˆ Ùصل کنند Ùˆ انتظار دارد خودشان این مسئولیت را به عهده بگیرند. «نیکسون» ‌گÙت آمریکا به کشورهای دیگر Ú©Ù…Ú© خواهد کرد تا قادر باشند از خودشان دÙاع کنند. بر اساس دکترین جدید، آمریکا دیگر در جنگ‌های Ù…Øدود در اطرا٠شوروی مانند جنگ ویتنام شرکت نمی‌کرد Ùˆ مسئولیت دÙاع را به خود کشورها واگذار می‌کرد Ùˆ بدین منظور آنان را به انواع سلاØ‌های پیشرÙته غیر اتمی مجهز می‌نمود. بدین ترتیب هم باعث رونق کارخانه‌های اسلØÙ‡ سازی آمریکا می‌شد Ùˆ هم از بد نامی شکست در جنگ‌ها Ùˆ نیز از تلÙات انسانی Ùˆ مادی دور می‌ماند.در منطقه خاورمیانه Ùˆ خلیج Ùارس «نیکسون» Ùˆ «کیسینجر» Ùˆ زیر خارجه‌اش،‌ جهت دÙاع از مناÙع ملی Ùˆ امنیتی آمریکا بر رژیم شاه در ایران دست گذاشتند Ùˆ او را به صورت ژاندارم آمریکا درآوردند؛ البته ایران به عنوان ستون نظامی Ùˆ عربستان سعودی به عنوان ستون مالی – استراتژی «نیکسون» در منطقه در نظر گرÙته شدند. تعدادی از علل مربوط به انتخاب ایران به عنوان ستون نظامی «استراتژی دو ستونی» عبارت بودند از:1- مرزهای طولانی ایران Ùˆ شوروی؛2- عضویت ایران در «سنتو» Ú©Ù‡ Øلقه میانی پیمان‌های دÙاعی زنجیره‌ای غرب در اطرا٠شوروی بود؛3- موقعیت جغراÙیایی ایران Ú©Ù‡ بر سراسر سواØÙ„ شمالی خلیج Ùارس Ùˆ تنگه هرمز تسلط داشت؛4- جمعیت زیاد ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه (به طوری Ú©Ù‡ از 55 میلیون جمعیت منطقه Øدود 35 میلیون Ù†Ùر در ایران بودند)Ø› 5- رژیم شاه تنها متØد مورد اعتماد اسرائیل در منطقه بود؛6- خصوصیات شخصی بلند پروازانه Ù…Øمدرضا شاه.بدین ترتیب، «نیکسون» ØªØ³Ù„ÛŒØ Ø¨Ø¯ÙˆÙ† Ù…Øدودیت ایران را اعلام کرد. سپس اÙزایش بهای بین المللی Ù†Ùت، Ú©Ù‡ به دنبال بستن شیرهای Ù†Ùت از سوی اعراب در جنگ 1973 اعراب Ùˆ اسرائیل رخ داد، دست شاه را برای خرید تسلیØات لازم باز گذارد. بدین گونه تا اواسط دهه 1350 شمسی، ایران به بزرگ‌ترین خریدار اسلØÙ‡ آمریکایی، از جمله هواپیماهای پیشرÙته، تبدیل شد. مخارج نظامی ایران از 241 میلیون دلار در سال 1946 به 3680 میلیون دلار در سال 1974 رسید Ùˆ در سال‌های بعد به مراتب اÙزایش یاÙت.در Øالی Ú©Ù‡ در دهه 1340 شمسی ایران یکی از Øلقه‌های زنجیرة دÙاعی آمریکا بود، Ú©Ù‡ باید از آن مواظبت می‌کرد تا از دست نرود، در دهة1350 به گونه‌ای تقویت شد Ú©Ù‡ بتواند به جای Øضور مستقیم آمریکا، مناÙع منطقه‌ای این کشور را تأمین کند. مهم‌ترین آزمایش Ù…Øمدرضا شاه در ایÙای نقش ژاندارمی آمریکا در منطقه، سرکوب شورشیان ظÙار در عمان بود. به علاوه شاه به نیابت از آمریکا به تعدادی دیگر از دولت ها در خاورمیانه،‌ شمال Ø¢Ùریقا Ùˆ جنوب شبه جزیره عربستان Ú©Ù…Ú© می‌کرد؛ از جمله Ú©Ù…Ú© به اردن، اتیوپی، سومالی Ùˆ سلطنت طلبان یمن شمالی.5. کارتر«جیمی کارتر» از Øزب دموکرات آخرین رئیس جمهور آمریکا تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بود. «کارتر» برای ایجاد چهره‌ای مثبت از آمریکا Ùˆ زدودن آثار مداخلات این کشور در جهان Ùˆ تقویت Ùˆ ایجاد ثبات در کشورهای وابسته به آمریکا به ایده «Øقوق بشر» پا به میدان گذاشت؛ البته به Ú¯Ùته «نیکی کدی»، آمریکا در زمان او هیچ گاه به طور جدی تهدید نکرد Ú©Ù‡ اگر Ù…Øمدرضا شاه Øقوق بشر را رعایت نکند تنبیه یا تØریم تسلیØاتی Ùˆ غیره خواهد شد؛ هر چند شاه تا Øدی ترسیده Ùˆ به صورت کنترل شده Ùˆ گزینشی گام‌های در ایجاد Ùضای باز داشت. در زمان کارتر قراردادهای جدیدی در زمینة خریدهای تسلیØاتی بین ایران Ùˆ آمریکا امضا شد.کارتر نیز همانند رؤسای جمهور پیشین به اهمیت ایران تأکید می‌کرد. ÙˆÛŒ در دی‌ماه 1356 در سÙر به تهران، ایران را «جزیره ثبات در یکی از پر آشوب‌ترین نقاط دنیا» خواند Ùˆ Ú¯Ùت در مسائل مربوط به امنیت نظامی، دیدگاه‌های ما با هیچ کشوری به اندازه ایران نزدیک نیست. در زمان وقوع انقلاب اسلامی هر دو گروه کاخ سÙید Ù€ یعنی گروه «سایروس ونس» وزیر خارجه Ú©Ù‡ سیاست‌های ملایم را تجویز می‌‌کرد Ùˆ گروه «برژينسکی» مشاور امنیت ملی کارتر Ú©Ù‡ ایستادگی Ùˆ برخورد قاطع با انقلابیون را تأکید می‌کرد Ù€ برمناÙع ملی Ùˆ امنیتی آمریکا نظر داشتند Ùˆ توصیه‌های خود را با هد٠ØÙظ ایران در دستان آمریکا ارائه می‌دادند.آمریکا به دلایل متعدد نتوانست از پیروزی انقلاب اسلامی جلوگیری کند. تØلیلگران علت شکست آمریکا را ضع٠اطلاعاتی سیا دربارة ایران، درگیری آمریکا در مسأله، «کمپ دیوید» سیاست Øقوق بشر کارتر Ùˆ غیره دانسته‌اند؛ اما به نظر نگارنده مهم‌ترین عامل شکست آمریکا را باید در نوع خاص انقلابی Ú©Ù‡ در ایران رخ داده جستجو کرد. انقلاب‌هایی Ú©Ù‡ تا اواسط دهه 1970 اتÙاق می‌اÙتادند همگی دارای ایدئولوژی‌های ناسیونالیستی یا مارکسیستی Ùˆ به قول «هانا آرنت» (در کتاب انقلاب) دنیوی بودند. آمریکایی‌ها بر این عقیده بودند Ú©Ù‡ ساواک می‌تواند همه مخالÙان ناسیونالیست یا مارکسیست را جارو کند؛ اما ماهیت دینی انقلاب اسلامی Ùˆ روش‌های خاصی Ú©Ù‡ در رهبری Ùˆ سازماندهی آن به کار رÙت باعث شد اکثریت قریب به اتÙاق مردم وارد صØنه شده Ùˆ با شرکت در اعتصابات Ùˆ تظاهرات خیابانی به انقلاب سرعتی خیره کننده بخشند Ùˆ هر گونه ابتکار عملی را از آمریکا سلب کنند. به گونه‌ای Ú©Ù‡ در پایان، آمریکا به میانه‌روها در دولت موقت دل خوش کرد، اما سقوط آنها نیز امید آمریکایی‌ها را تبدیل به یأس کرد.