رقابت شديد انگليس Ùˆ آمريكا بر سر ØÙظ مناÙع خود در ايران
روابط با انگليس در دوره پهلوي دوم در همه زمينه‌ها وسيع بود Ùˆ گرچه قرارداد جديدي Øاكم بر اين روابط امضا نشد ولي پيوسته گسترش داشت. روابط نظامي با توجه به عضويت در سنتو ØŒ خريدهاي بزرگي مخصوصاً در بخش تسليØاتي نيروي دريايي Ùˆ تانك Ùˆ دستگاههاي سيستم هوايي از انگلستان نمود Ùˆ اÙسران Ùˆ واØدهاي ايراني در اين قسمتها در انگليس تعليم مي‌ديدند. در مورد روابط خارجي رابطه بازرگاني باانگليس در درجه سوم بعد از آلمان Ùدرال Ùˆ آمريكا قرار داشت ولي بانكها Ùˆ شركت‌هاي بيمه انگليسي از ديگران Ùعالتر بودند. روابط Ùرهنگي بسيار وسيع بود. بعد از آمريكا تعداد دانشجويان Ùˆ دانش‌آموزان ايراني در انگلستان از همه كشورها بيشتر بود. همچنين مؤسسات Ùرهنگي Ùˆ آموزشي انگليسي در ايران خيلي Ùعال بودند، تعداد ايرانيان مقيم انگليس هم زياد بودند. البته سياست انگليس Ùˆ آمريكا در كليات در يك جهت بودند اما رقابت انگلستان نمي‌توانست با آمريكا نباشد. معرو٠است كه يك سياستمدار انگليسي Ú¯Ùته: «انگلستان دوست Ùˆ دشمن ندارد، انگلستان مناÙع دارد». اين Ú¯Ùته در مورد انگليس در ايران در مقابل آمريكا صدق مي‌كرد. انگليس از اينكه آمريكاي تازه‌وارد، Ù†Ùوذ Ùˆ مناÙع بيشتري در ايران پيدا كرده بود دلخوش نبود. عباسعلي خلعتبري وزير امور خارجة رژيم سابق در مورد رقابت انگليس Ùˆ امريكا در ايران Ú¯Ùته بود: «... رقابت شديدي بين آن دو وجود داشت اصولاً انگليسيها با تجربة بيشتر Ùˆ آشنايي بيشتري كه با مشرق زمين دارند Ùˆ با Ù†Ùوذ تبليغات زيركانه در اين كشورها Ùˆ منجمله در ايران موÙÙ‚ شده‌بودند كه باوجود نداشتن امكانات پيشين راه خود را در همة زمينه‌ها بازنگاه دارند. در زمينه Ù†Ùت رقابت انگليس با آمريكا در ايران به شدت جريان داشت . انگلستان با در دست داشتن منابع Ù†Ùتي درياي شمال كه ممكن بود بتواند اØتياجات داخلي خود انگليس Ùˆ مقداري از اØتياجات كشورهاي اروپاي غربي را جوابگو باشد ورق مؤثري درگÙتگوهاي جهاني Ù†Ùتي دردست داشت ».گرÙتاريهاي انگلستان از نظر اقتصادي Ùˆ اجتماعي در دهه 60 Ùˆ لزوم اتخاذ يك سياست صرÙه‌جويي آن كشور را بر آن داشت كه در سالهاي 1970 Ù€ 1971 سياست به Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø´Ø±Ù‚ سوئز را اتخاذ نمايد Ùˆ به Øضور نظامي خود از آبراه سوئز به شرق پايان دهد. اين سياست در منطقه وسيعي Ùˆ به‌خصوص منطقه خليج‌Ùارس با تمام اهميتي كه از نظر ذخائر Ù†Ùتي دارد ايجادخلاءنمود كه براي كشورهاي غربي واردكننده Ùˆ Ù…Øتاج Ù†Ùت، موجب خطر مي‌گرديد Ùˆ مي‌بايستي اين خلاء طوري پر شود كه موجب عكس‌العملهايي نگردد. ايران در اين منطقه تنها كشوري بود Ùˆ خود انگلستان قبول داشت كه بدون ايجادعكس‌العمل شديد Ùˆ بدون خرج براي كشورهاي غربي ذي‌علاقه مي‌توانست اين نقش را به عهده بگيرد. گذشته از اين ايران مي‌توانست با داشتن نيروي دريايي Ùˆ نيروي هوايي قوي راههاي دريايي را تا خود اقيانوس هند زير نظر داشته Ùˆ امنيت آن را تأمين نمايد Ùˆ از اين نظر هم وظيÙÙ‡ نيروهاي دريايي كشورهاي غربي (آمريكا Ùˆ انگليس Ùˆ Ùرانسه) را در اقيانوس هند سبك كند Ùˆ مخصوصاً مخارج اين كشورها را از اين Øيث كم نمايد.
منبع: تاريخ سياسي معاصر ايران، دكتر سيد جلال‌الدين مدني، دÙتر انتشارات اسلامي، 1387ØŒ ج 2ØŒ ص 235 تا 237.