تلاش بي‌Øاصل بني‌صدر Ùˆ قطب‌زاده براي آزادي‌ جاسوسان
شوراي امنيت سازمان ملل متØد روز 18 آبان با تشكيل جلسه‌اي، ايران را ملزم به رعايت قوانين بين‌المللي Ùˆ تلاش براي آزادي گروگان‌ها از دست دانشجويان كرد. اين شورا روز 12 آذر را براي رسيدگي مجدد به بØران گروگان‌گيري معين كرد Ùˆ از ايران خواست تا نماينده‌اي براي شركت در اين نشست اعزام كند.اما روزهاي بعد قضيه كمي پيچيده شد. مذاكره‌ مخÙيانه‌ بني‌صدر با مقامات آمريكايي از طريق واسطه‌هايش در اروپا Ùˆ آمريكا باعث شد تا طرÙين براي آزادي گروگان‌ها به Ø·Ø±Ø Ù…Ø´ØªØ±ÙƒÙŠ برسند كه بر مبناي آن، بني‌صدر روز 12 آذر ضمن سÙر به نيويورك Ùˆ ديدار با وزير امور خارجه‌ آمريكا، در شوراي امنيت سخنراني مي‌كرد Ùˆ Ù…Ùاد Ø·Ø±Ø Ù…Ø´ØªØ±Ùƒ ايران Ùˆ آمريكا براي آزادي گروگان‌ها در اين سخنراني رسماً اعلام مي‌شد.قرار بود بني‌صدر ضمن اعلام Ù…Ùاد طرØØŒ از دبير كل سازمان ملل بخواهد Ùرستاده‌ ويژه‌اي را براي بر عهده گرÙتن سرپرستي گروگان‌ها Ùˆ نگهداري از آنها روانه‌ ايران كند تا مقدمات خروج Ùˆ آزادي گروگان‌ها Ùراهم شود.مخالÙت امام با سÙر بني‌صدر به نيويورك، تمام Ù…Øاسبات را به هم ريخت Ùˆ نقشه‌آمريكا Ùˆ بني‌صدر پيش از اجرا شكست خورد. امام در مقابل اصرار‌هاي بني‌صدر براي رÙتن، يك استدلال ساده Ùˆ Ù…Øكم داشت؛ ايشان مي‌گÙت: وقتي مطمئن هستيم رأي شوراي امنيت عليه ما Ùˆ به Ù†Ùع آمريكاست، Ú†Ù‡ دليلي براي اعزام نماينده داريم تا اجازه دهيم علاوه بر صدور رأي بر عليه‌مان، آمريكا در آنجا ما را تØقير Ùˆ بازخواست كند!؟بني صدر در مقابل اين منطق، استدلالي نداشت Ùˆ Ùقط براي رÙتن اصرار مي‌كرد. مشكل بني‌صدر شايد اين بود كه نمي‌توانست از Ø·Ø±Ø Ù…Ø´ØªØ±ÙƒØ´ با آمريكايي‌ها سخني بگويد!امام Ú¯Ùته بودند، اگر بني‌صدر به نيويورك برود، اعلام مي‌كنم او هيچ مسئوليتي ندارد. بني‌صدر كه در راه عملي كردن سناريو راه به هيچ جايي نبرده بود، بهتر ديد كه در روز 7 آذر از سمت وزارت خارجه‌ شوراي انقلاب استعÙا دهد. قطب‌زاده Ùرصت‌طلب هم كه به جاي بني‌صدر بر سر كار آمده بود، با اينكه اعتقادات انقلابي چندان مستØكمي نداشت، براي خالي نبودن عريضه اعلام كرد به نيويورك نمي‌رود Ùˆ در جلسه شوراي امنيت شركت نمي‌كند.دستگاه سياست خارجي آمريكا براي ØÙ„ بØران گروگان‌‌ها دست به ابتكار ويژه‌اي زد. استراتژيست‌هاي آمريكايي معتقد بودند براي ØÙ„ بØران گروگان‌ها ابتدا لازم است شوراي امنيت ضمن تصويب قطعنامه‌اي بر ضد ايران، دبير كل را مأمور كند تا با سÙر به تهران، تقاضاي آزادي گروگان‌ها را Ù…Ø·Ø±Ø Ù†Ù…Ø§ÙŠØ¯ Ùˆ در صورت مخالÙت ايران طي مكانيسم دو مرØله‌اي مجازات‌هاي سنگيني عليه ايران به اجرا درآيد.بر اين اساس، مك‌ هنري نماينده‌ آمريكا در شوراي امنيت قطعنامه‌اي را با شرايط Ùوق Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯. با همكاري‌ كشور‌هاي اروپايي اين قطعنامه‌ در تاريخ 10 دي ماه به تصويب رسيد Ùˆ در همان روز كورت والدهايم، دبير كل سازمان ملل به ايران سÙر كرد تا با تØت Ùشار گذاشتن مقامات ايراني، موجبات آزادي گروگان‌ها Ùراهم شود.اما در همان روز يكي از روزنامه‌هاي تهران، عكس بزرگي از والدهايم در Øال بوسيدن دست ÙرØØŒ همسر شاه چاپ كرد. اين عكس، خشم انقلابي مردم ايران را برانگيخت Ùˆ سÙر وي كاملاً تØت‌الشعاع قرار گرÙت. وي در اين سÙر تنها توانست چند بار با قطب‌زاده Ú¯Ùتگو كند Ùˆ ديداري دو ساعته هم با شهيد بهشتي Ùˆ اعضاي شوراي انقلاب داشته باشد، اما Øضرت امام وي را به Øضور نپذيرÙت Ùˆ دانشجويان هم درخواست وي براي مذاكره را رد كردند.قطعنامه بعدي هم كه قرار بود با تكيه بر آن ايران تØريم Ùˆ مجازات شود، در تاريخ 23 دي توسط شوروي وتو شد. تØريم‌هاي يكجانبه‌اي هم كه آمريكا عليه ايران وضع كرد، به علت آنچه عدم همكاري اروپا ناميده شد، راه به جايي نبرد.قطب‌زاده كه پس از بني‌صدر به سمت وزير امور خارجه دولت رسيده بود، از طريق دو وكيل Ùرانسوي Ùˆ آرژانتيني به نام‌هاي «بورگت» Ùˆ «ويلالون»، تلاش‌هاي مخÙيانه‌اي را براي مذاكره با آمريكايي‌ها به دور از چشم مقامات شوراي انقلاب آغاز كرده بود.بني‌صدر هم كه پس از مشكلات به وجود آمده در راه كانديداتوري جلال‌الدين Ùارسي، نامزد Øزب جمهوري اسلامي Ùˆ متعاقب آن عدم توÙيق آن Øزب در معرÙÙŠ نامزد جديد، در انتخابات 5 بهمن 58ØŒ پيروز شده بود، خود را در قامت رئيس Ùˆ Ùرد اول جمهوري اسلامي مي‌ديد، نامه‌اي به آمريكايي‌ها نوشت Ùˆ Øمايت خود را از اين دو وكيل اعلام كرد. اين نامه باعث شد تا تواÙÙ‚ صورت گرÙته ميان بورگت Ùˆ ويلالون با آمريكايي‌ها صورت جدي‌تري به خود بگيرد.اين دو مذاكراتي را با آمريكايي‌ها همزمان با برگزاري انتخابات رياست جمهوري در روزهاي 5 Ùˆ 6 بهمن 58 در كاخ سÙيد انجام داده بودند Ùˆ براساس آن، Ø·Ø±Ø Ù…Øرمانه‌ي مشتركي به امضا طرÙين رسيده بود.اين سناريو با درخواست ايران از سازمان ملل براي رسيدگي به دردها Ùˆ رنج‌هاي ملت ايران در زمان شاه خائن آغاز مي‌شد. قرار بود ايران ضمن ارائه‌ اين درخواست به صورت Ù…Øرمانه به سازمان ملل، تأكيد كند اين هيئت ØÙ‚ دارد با گروگان‌ها ديدار نمايد.در مرØله‌ي بعد، والدهايم دبير كل سازمان ملل بايست با تهيه‌ Ùهرستي از اÙراد مورد تواÙÙ‚ دو طرÙØŒ هيئت را تشكيل مي‌داد Ùˆ خبر تشكيل آن را در رسانه‌ها منتشر مي‌كرد. قرار بود دولت ايران همزمان با اعلام خبر تشكيل هيئت از سوي والدهايم، بر همكاري خود با چنين هيئتي تأكيد كند Ùˆ متعهد شود شرايط ديدار هيئت اعزامي را با گروگان‌ها Ùراهم نمايد.بر مبناي سناريو، با Øضور هيئت در ايران، ابتدا آنان از چند Ù…ØÙ„ نگهداري جانبازان دوران ستم‌شاهي ديدار مي‌كردند Ùˆ به Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø´ÙƒØ§ÙŠØ§Øª آنان را ثبت نموده Ùˆ پس از چند روز تقاضاي ديدار با گروگان‌ها را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÙŠâ€ŒØ³Ø§Ø®ØªÙ†Ø¯.مرØله اصلي از اين به بعد شروع مي‌شد. قرار بود هيئت پس از ديدار با گروگان‌ها با انتشار بيانيه‌اي وضعيت آنان را بد Ùˆ غير‌انساني توصي٠كند. در اين بيانيه تأكيد مي‌شد تا زماني كه شرايط گروگان‌ها بهبود نيابد، گزارشي از اقدامات ناقص Øقوق بشر رژيم شاه به دبير كل سازمان ملل داده نخواهد شد.در اين هنگام بني‌صدر وارد معركه مي‌شد Ùˆ سرپرستي گروگان‌ها را برعهده مي‌گرÙت Ùˆ آنان را به يك مكان دولتي منتقل مي‌كرد Ùˆ پس از چند روز دولت ايران ضمن عذرخواهي از گروگان‌ها آنان را آزاد مي‌نمود. سرانجام هيئت كذايي Øقيقت‌ياب پس از بØØ« Ùˆ جدال‌هاي زيادي كه در مورد تركيب آن صورت گرÙت، روز 4 اسÙند 58 وارد ايران شد. پيش از اين Øضرت امام به علت تشديد بيماري قلبي‌شان در بيمارستان بستري شده بودند Ùˆ اين امر باعث خوشØالي آمريكايي‌ها Ùˆ طراØان ايراني سناريو شده بود Ùˆ آنان به موÙقيت در اجراي اين نقشه بيش از پيش اميدوار شدند.اما باز هم مواضع هوشيارانه امام نقشه‌هاي آمريكايي‌ها را به هم ريخت. ايشان با آگاه شدن از شرايط Ùˆ در Øالي كه در بستر بيماري بودند، در پيامي كه همزمان با ورود هيئت Øقيقت‌ياب سازمان ملل به تهران منتشر كردند، مسئوليت گروگان‌ها را به شوراي انقلاب Ùˆ مجلس شوراي اسلامي سپردند. اين در Øالي بود كه انتخابات مجلس برگزار شده بود، اما Øداقل سه ماه ديگر به آغاز Ùعاليت آن باقي مانده بود.پس از انتشار پيام امام Ùˆ واگذاري تصميم‌گيري در مورد سرنوشت گروگان‌ها به مجلس شوراي اسلامي، بني صدر در پيامي به آمريكايي‌ها همچنان خود را متعهد به اجراي سناريو دانست. از طرÙÙŠ هيئت وارد تهران شده بود Ùˆ Øداقل براي خالي نبودن عريضه بايد كاري مي‌كرد. ده روز اول Øضور هيئت در تهران به شنيدن شكايت مردم گذشت. در اين مدت قطب‌زاده چند بار براي رايزني با دانشجويان به سÙارت مي‌رÙت، ولي كسي او را تØويل نمي‌گرÙت. دانشجويان براي ØرÙ‌هاي او تره هم خرد نمي‌كردند! Øتي شايع شده بود كه در يكي از اين آمد Ùˆ رÙت‌ها به سÙارت، دانشجويان از سخنان او به خشم آمده Ùˆ از آن پس او را به سÙارت راه نداده‌اند.بني‌صدر Ùˆ قطب‌زاده، تاكتيك مظلوم‌نمايي را در پيش گرÙتند. آنان در مصاØبه با رسانه‌هاي داخلي Ùˆ خارجي ضمن انتقاد از عملكرد دانشجويان آنان را دولت در دولت ناميده Ùˆ متهم به سنگ‌اندازي Ùˆ كارشكني در راه ØÙ„ بØران Ùˆ آزادي گروگان‌ها متهم نمودند. اين امر Ùضاي رسانه‌اي شديدي را عليه دانشجويان پيرو خط امام ايجاد كرد. بر اثر اين Ùشار‌ها دانشجويان روز 16 اسÙند با انتشار اطلاعيه‌اي ضمن انتقاد از بني‌صدر، مواÙقت خود را با واگذاري گروگان‌ها به شوراي انقلاب اعلام كردند.پس از اعلام مواÙقت دانشجويان با واگذاري گروگان‌ها به شوراي انقلاب، بلاÙاصله قطب‌زاده بر صÙØه‌ تلويزيون ظاهر شد Ùˆ اعلام كرد امام وي را مأمور كرده است تا به نمايندگي از شوراي انقلاب، سرپرستي گروگان را بر عهده بگيرد. عكس‌العمل دانشجويان در مقابل سخنان وي جالب بود؛ آنان هيچ توجهي به سخنان قطب‌زاده نكردند Ùˆ همچنان گروگان‌ها را در اختيار خود Ù†Ú¯Ù‡ داشتند. آنان نمي‌توانستند به سخنان قطب‌زاده در مورد اينكه وي از سوي امام مأمور شده است تا به نمايندگي از شوراي انقلاب، گروگان‌ها را از دانشجويان تØويل بگيرد اعتماد كنند.دانشجويان در بيانيه‌اي كه ØµØ¨Ø Ø±ÙˆØ² 18 اسÙند هر چند Ù„Øظه‌ يك بار از بلند‌گوي سÙارت پخش مي‌شد، اعلام كردند چون قطب‌زاده خود را نماينده‌ Øضرت امام معرÙÙŠ كرده است گروگانها را به او نمي‌دهند Ùˆ براي تØويل گروگان‌ها لازم است تا شوراي انقلاب رسماً نماينده خود را معرÙÙŠ كند.با شدت ياÙتن Ùشار بني‌صدر Ùˆ قطب‌زاده براي تØويل گرÙتن گروگان‌ها، دÙتر امام با انتشار اطلاعيه‌اي اعلام كرد ØªØ±Ø¬ÙŠØ Ù…ÙŠâ€ŒØ¯Ù‡Ø¯ در مقابل ادعاهاي قطب‌زاده مبني بر مواÙقت امام با خروج گروگان‌ها از دست دانشجويان، سكوت اختيار كند!قطعاً هر كس ديگر به جاي قطب‌زاده بود، در واكنش به اين اÙØªØ¶Ø§Ø Ø§Ø³ØªØ¹Ùا مي‌كرد، اما قطب‌زاده به هيچ وجه خودش را از تك Ùˆ تا نينداخت Ùˆ به كارش ادامه داد! او مي‌گÙت وقتي در Ù…Øضر امام موضوع نمايندگي از سوي ايشان براي در اختيار گرÙتن سرنوشت گروگان‌ها را Ù…Ø·Ø±Ø ÙƒØ±Ø¯Ù‡ØŒ امام سكوت كرده‌اند Ùˆ او اين سكوت را به عنوان مواÙقت Øضرت امام قلمداد كرده است!هيئت سازمان ملل همچنان در تهران بود Ùˆ رايزني‌هاي بني‌صدر Ùˆ قطب‌زاده براي در دست گرÙتن مسئوليت گروگان‌ها Ùˆ يا Ùراهم آوردن امكان ديدار هيئت با گروگان‌ها همچنان ادامه داشت تا اينكه Øضرت امام روز 20 اسÙند در پيامي به ملت ايران، تأكيد كردند اگر هيئت بررسي نظر خودش را در تهران درباره‌ جنايات شاه مخلوع Ùˆ دخالت‌هاي آمريكاي متجاوز اعلام كند، مي‌تواند با تمامي گروگان‌ها ديدار كند. درك بالاي Øضرت امام از شرايط دست هيئت را رو كرد.طبيعي بود هيئتي كه بر مبناي سناريوي از پيش طراØÙŠ شده به ايران آمده بود، Ùˆ بØØ« رسيدگي به جنايات شاه تنها به عنوان پوششي براي آزادي گروگان‌ها به شمار مي‌رÙت، با اين پيش‌شرط مخالÙت كند Ùˆ بدين ترتيب بعد از 17 روز Øضور در تهران، در روز 21 اسÙند دست خالي به نيويورك بازگشتند.
منبع: هادي سجادي‌پور، ايران پنجاه Ùˆ دو، آمريكا صÙر، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1387.