پرواز بي‌Ùرود
گروه «علمي Ùناوري» خبرگزاري ايسنا با گراميداشت ياد Ùˆ خاطره شهداي مظلوم اين Ùاجعه، يكي از مقاله‌هاي مربوطه را مرور مي‌كند. در بخشي از مقاله مهندس Ù…Øمد علي عمادي، كارشناس مسائل هواÙضا Ùˆ سردبير ماهنامه علمي «دانشمند» كه اندكي پس از اين جنايت، در تابستان ‌١٣٦٧ در اين ماهنامه علمي تدوين شده، آمده است: روز يكشنبه، ‌١٢ تير ماه ‌١٣٦٧، ساعت ‌١٠و ‌٤٧ دقيقه صبØØŒ هواپيماي «ايرباس» هواپيماي جمهوري اسلامي ايران كه بايد مسير تهران - بندرعباس - دوبي را طي مي‌كرد، با Ùرمان برج مراقبت هوايي بندرعباس، از Ùرودگاه اين شهر ساØلي برخاست. Ù‡Ùت دقيقه بعد در Øالي كه تقريبا يك چهارم مسير كوتاه هوايي بندرعباس - دوبي پيموده شده بود، يك موشك Ø³Ø·Ø Ø¨Ù‡ هواي شليك شده از يك ناو آمريكايي، هواپيما را منهدم كرد Ùˆ ‌٢٩٠مساÙر Ùˆ خدمه پرواز آن هواپيما جان خود را از دست دادند. شدت Ùˆ وخامت سانØÙ‡ به Øدي بود كه تا دو روز، رسانه‌هاي بين‌المللي، در سرگيجه‌اي بي‌سابقه از اطلاعات متÙاوت به سر مي‌برند. در اين ميان يك چيز كاملا مشخص بود هواپيمايي مساÙري، هد٠موشكي شليك شده از يك رزم‌ناو آمريكايي قرار گرÙته Ùˆ همين موضوع به عنوان گناهي غيرقابل توصي٠و بخشش از سوي جهانيان مورد تاييد قرار گرÙته بود. اما مهاجمان نيز براي خود بهانه‌اي بسيار آوردند، تا به Ù†Øوي بتوانند موضوع را تعديل بخشند. موضوع تهاجم به هواپيماهاي غيرنظامي، موضوع تازه‌اي نيست. در سپتامبر ‌١٩٨٣، يك Ùروند شكاري روسي، هواپيماي ‌٧٤٧ خطوط هوايي كره جنوبي را به بهانه انØرا٠از مسير Ùˆ دالان هوايي Ùˆ اØتمال اينكه هواپيمايي جاسوسي باشد، با موشك هوا به هوا منهدم كرد. پس از چنين تهاجمي، تمام جهان بر عليه شوروي بسيج شد Ùˆ سازمان‌هاي هوايي Ùˆ Øقوقي بين‌المللي، بهانه‌هاي شوروي را بي‌اساس تلقي كردند، بنابراين، سانØÙ‡ «ايرباس» ايران، اولين مورد تهاجم‌هايي از اين دست نيست Ùˆ نخواهد بود. براي ريشه‌يابي چنين Øوادثي، اولين موضوع قابل بررسي، شناسايي هوايي است. آيا واقعا سيستم‌هاي بسيار پيشرÙته رادار با وجود مشخص بودن راه‌هاي هوايي، تا اين Øد ناتوان هستند يا اينكه سيستم‌هاي ناوبري هوايي Ùˆ كنترل‌هاي زميني، چنين خطاكارند؟ يا هيچ كدام؟ بررسي پرواز: نظر كارشناسان ايراني خدمه پرواز ‌٦٥٥ «ايران اير» در Øالي عهده‌دار وظاي٠خود شدند كه همگي از جمله شهيد «مØسن رضائيان»، خلبان هواپيما، گواهي‌نامه معتبر بين‌المللي داشتند كه از طر٠اداره بازرسي Ùˆ استاندارد پرواز هواپيمايي كشوري، به نمايندگي سازمان بين‌المللي هواپيمايي كشوري صادر مي‌شود.از سوي ديگر هواپيماي ايرباس نيز تمام Ú†Ùƒ هاي پروازي را در موعد مقرر گذرانده بود، بنابراين خدمه پروازي Ùˆ هواپيما، هر دو در وضعيت مناسب Ùˆ شايسته‌اي براي پرواز بودند. مسير هوايي بندر عباس - دوبي كه در اينجا مورد تاكيد ماست، چيزي Øدود ‌٣٠دقيقه ‌يا به عبارت دقيقتر ‌٢٨ دقيقه زمان مي‌برد. اين مسير به سه قسمت تقريبا مساوي براي اوج‌گيري، پرواز خطي Ùˆ نزول ارتÙاع تقسيم مي‌شود.با توجه به اينكه هواپيما در دقيقه هشتم پرواز مورد اصابت موشك قرار گرÙته است، در Øالت اوج گيري به سر مي‌برده است. به عبارت ديگر، اوج‌گيري Ùˆ نزول هواپيما، در يك وهله صورت نمي‌گيرد. بلكه هر مقطع از تغيير ارتÙاع به سق٠ارتÙاع دالان هوايي Ùˆ مواÙقت برج مراقبت مسئول مسير بستگي دارد. ايرباس ايران دالان هوايي آمبر ‌٥٩ را انتخاب كرده بود كه در Øقيقت كوتاه‌ترين مسير بين بندرعباس - دوبي است. مسير انتخاب شده در يك Ù‡Ùته قبل از سانØه، Øدود ‌١٨٠پرواز به خود ديده بود. از اين رو مي‌توان دالان هوايي آمبر ‌٥٩ را مسيري پر تراكم Ùˆ آزموده شده‌اي تلقي كرد. سق٠پرواز آمبر ‌٥٩، ‌١٤ هزار پا است، كه با توجه به شرايط جوي مناسب - مانند روز سانØÙ‡ - مي‌توان از ارتÙاع پايين‌تري - مثلا ‌١١ هزار پا - استÙاده كرد. در بخش ديگري از اين مقاله با اشاره به اين‌كه پرواز در ارتÙاع بالا، سبب مصر٠سوخت كمتر Ùˆ دستيابي به سرعت بيشتر مي‌شود، آمده است: از آنجا كه تمام مسير آمبر ‌٥٩ بر Ùراز دريا قرار دارد، مي‌توان از سق٠پرواز كمتر، با مواÙقت برج مراقبت استÙاده كرد. آمبر ‌٥٩ در نيمه راه به دو مسير Ùرعي آمبر ‌٥٩ غربي، براي دوبي Ùˆ آمبر ‌‌٥٩ شرقي براي عمان، تقسيم مي‌شود، در Øالي كه عملا ايرباس «ايران اير» تا نقطه تقسيم دالان Ùاصله زيادي داشته Ùˆ هيچ گونه تغيير مسيري امكان نداشته است. در اين ميان، كارشناسان هواپيمايي ايران تاكيد زيادي به سلامت هواپيما دارند. آنها مي‌گويند كه هواپيماي منهدم شده، در دهم ارديبهشت ‌١٣٦١ وارد خدمت شده بود Ùˆ تا Ù„Øظه سقوط ‌١١ هزار Ùˆ ‌٤٩٧ ساعت پرواز داشته است. يكي از مسئولان ايراني بررسي سانØه، در برابر ادعاي آمريكا مبني بر اخطار راديوي به پرواز ‌٦٥٥ Ú¯Ùت كه اين اخطار بر باند UHF Ùˆ بر باند ‌٥/١٤١ مگاهرتز است. بنابراين با Ùرض چنين اقدامي، هم هواپيماي ايرباس Ùˆ هم برج مراقبت بندرعباس نمي‌توانسته‌اند آن را درياÙت كنند. در بخش ديگري از اين مقاله، در بررسي نظرات كارشناسان Ùˆ مسئولان آمريكايي، بخش‌هايي از ادعاهاي آن‌ها را كه در شماره ژوييه Ù‡Ùته‌نامه «هوانوردي Ùˆ تكنولوژي Ùضايي» گردآوري شده، مورد ارزيابي قرار داده، آورده‌ است : سانØÙ‡ سقوط هواپيماي ايرباس ايران به وسيله رزم‌ناو آمريكايي، سبب بروز پرسش‌هاي بسياري در مورد قابليت‌هاي سيستم موشكي دÙاع هوايي «ايجيز» (Agies) شده است.سقوط هواپيماي ايراني كه در مسير پروازي پيش‌بيني شده‌اي بر Ùراز خليج Ùارس Øركت مي‌كرد چند Ù„Øظه پس از گشودن آتش قايق‌هاي توپ‌دار بر يك Ùروند هليكوپتر آمريكايي به وقوع پيوست. در اين Øمله موشكي تمام ‌٢٩٠سرنشين Ùˆ خدمه‌ پرواز، كشته شدند، Ùˆ اين در Øالي بود كه تا دوازده ساعت پس از Øمله، مقامات وزارت دÙاع امريكا بر انهدام يك Ùرزند هواپيماي اÙ-14 ايراني تاكيد داشتند. Ùرماندهان دريايي آمريكا، از چند Ù‡Ùته قبل، گزارش‌هايي مبني بر Øضور نظامي ايران در منطقه درياÙت كرده بودند. همين مسئولان مي‌گويند كه تعدادي از هواپيماهاي ا٠-14 به پايگاه هوايي بندرعباس، يعني جايي كه پرواز ‌‌٦٥٥ از آنجا آغاز شده بود منتقل شده‌اند. در اين راه، يك روز قبل از سانØه، يك Ùروند اÙ-14 ايراني، از ناو «هالسي» اخطار راديويي درياÙت كرده بود. تعدادي از مقامات آمريكايي كه دست‌اندركار مسائل صنعتي Ùˆ نظامي هستند، مي‌پرسند كه چگونه هواپيماي اÙ-14 مي‌تواند خطري براي ناو «وينسنس» (vincennes) تلقي شود؟ هواپيماي ا٠- ‌١٤ اي كه پيش از پيروزي انقلاب به ايران تØويل شده است، از جنگ اÙزارهاي هوا به هوا Ùˆ امكانات Ù…Øدود Øمله به زمين بهره مي‌برد. در ماموريت Øمله به زمين يا سطØØŒ جنگ اÙزارهاي هواپيما عبارتند از توپ ‌٢٠ميلي‌متري ام -61ØŒ با تعدادي بمب‌هاي غير هدايت شونده. طبق اظهارنظري از طر٠مقامات وزارت دÙاع آمريكا، هواپيماهاي ايراني مي‌توانند موشك ضد كشتي «هارپون» Øمل كنند اما «وينسنس» هيچ گونه اخطاري مبني بر شليك موشكي، درياÙت نكرده بود. سيستم «ايجيز» نيز پيشرÙته‌ترين سيستم راداري، براي اكتشا٠و رهگيري، در تمام جهان Ù…Øسوب مي‌شود. به Ù†Øوي كه برخي از كارشناسان نظامي، آن را متعلق به جنگ جهاني سوم مي‌دانند. با تمام اين اوصاÙØŒ مدرنترين سيستم راداري جهان قادر به تشخيص يك هواپيماي ايرباس از ا٠- ‌‌١٤ نيست. به بيان ديگر، تنها سيستم Ùعال تصميم گيرنده براي دÙاع، سيستم‌ «تشخيص دشمن از دوست» است، تا در صورت انتشار امواج غير قابل قبول از سوي مهاجم اØتمالي، سيستم دÙاع موشكي وارد عمل شود. در Øالي كه سناتور «سام نان، رييس كميته نيروهاي Ù…Ø³Ù„Ø Ø³Ù†Ø§ÙŠ آمريكا بر اØتمال خرابي يكي از سيستم‌هاي وينسنس تاكيد داشت Ùˆ مي‌گÙ»ت كه در اوايل ژوئن رادار تخته‌يي AN/SPY-1 دچار خرابي جزئي شده بود، نيروي دريايي آمريكا اعلام كرد كه در زمان اعزام به خليج Ùارس، عيب مذكور رÙع شده بوده است. سيستم ايجيز براي دÙاع ناوگان‌هاي دريايي، به عنوان سپر دÙاعي عمل مي‌كند Ùˆ مي‌تواند همزمان چند هد٠را مورد كش٠و رهگيري قرار دهد. هد٠اصلي از اعزام وينسنس به خليج Ùارس، رهگيري Ùˆ انهدام موشك‌هاي ساØÙ„ پايه «كرم ابريشم» بوده است، تا ديگر ناوگان‌هاي مستقر در منطقه از آسيب اØتمالي به دور ماند. قضيه ناو جنگ جهاني سوم وقتي جالبتر مي‌شود كه يكي از متخصصان نيروي دريايي آمريكا سيستم مديريت Øمله وينسنس را مورد بررسي قرار مي‌دهد. وي مي‌گويد: سيستم ايجيز به صورت خودكار تمام روند شناسايي تا Øمله را كنترل مي‌كند Ùˆ Ùقط يك استثناء در اين راه وجود دارد: اين سيستم به صورت خودكار قادر به تشخيص دشمن از دوست نيست. در بخش ديگري از اين مقاله در تØليل ادعاهاي ضد Ùˆ نقيض مسئولان آمريكايي مبني بر انØرا٠مسير پرواز ايرباس ايراني آمده است: درياسالار «كراو» در توجيه اقدامات وينسنس مي‌گويد: ايرباس ايراني دقيقا در جهت ناو Øركت مي‌كرد Ùˆ با سرعت ‌٨٠٠كيلومتر در ساعت، Øدود ‌‌٨ تا ‌٥/Ù© كيلومتر از دالان هوايي بين‌المللي بيرون بود. اما اطلاعات به دست آمده به وسيله پنتاگون نشان مي‌دهد كه هواپيما هيچ گونه انØراÙÙŠ نداشته است. مسير آمبر ‌٥٩، ‌٢٠٠كيلومتر طول Ùˆ ‌٣٥ كيلومتر عرض دارد Ùˆ ايرباس ايران در قسمت عريض‌تر دالان مورد تهاجم قرار گرÙته است. طبق همين اظهارات ضد Ùˆ نقيض، وزارت دÙاع آمريكا اعتقاد دارد كه هواپيما در عرض مقدر هوايي مورد تهاجم قرار گرÙته است. وينسنس Ù‡Ùت اخطار، سه اخطار به باند تجاري Ùˆ چهار اخطار بر باند نظامي به هواپيما داده است. در Øالي كه طبق همين ادعا، پنج اخطار از ناو همسايه وينسنس يعني «سايدز» صادر شده است. اخطار به هواپيمايي كه دقيقا در مسير بين‌المللي پروازي Øركت مي‌كند، به كلي بي‌معني است. Ú¯Ùتني است، اين مقاله در شماره شهريور ماه ‌١٣٦٧ ماهنامه «دانشمند» Ùˆ پيش از اعلام نظر نهايي كارشناسان ايكائو منتشر شده است. همچنين اظهارات ضد Ùˆ نقيص مقامات امريكايي درباره Ùاجعه ايرباس زماني رنگ باخت كه چهار سال بعد روزنامه «نيويورك تايمز» در گزارشي كه Øاوي چندين نكته تازه بود، Ú¯Ùت كه ناووينسنس در آب‌هاي Ùلات قاره ايران بوده است نه در آب‌هاي بين المللي Ùˆ پنتاگون (وزارت دÙاع آمريكا) در آن زمان بر اين Øقيقت سرپوش گذاشته شده است. همچنين دريا سالار «ويليام كراو»، رييس ستاد مشترك نيروهاي Ù…Ø³Ù„Ø Ø¢Ù…Ø±ÙŠÙƒØ§ بعدها در Ú¯Ùت‌وگو با بي بي سي تاكيدكرد: ناو «وينسنس» بدون هيچ دليل روشني با وجود برخورداري از توپ‌ها Ùˆ موشك‌هاي دوربرد به كرانه آبهاي ايران آمده بود. اين نشان دهنده آن است كه ناو به عمد براي عمل سوء آماده شده بود.
منبع: روزنامه - جام جم