ديدگاه نهضت آزادي نسبت به تسخير لانه جاسوسي
دولت موقت به نخست‌وزيري مهندس مهدي بازرگان Ùˆ با Øكم رسمي Øضرت امام، در 15 بهمن ماه سال 1357ØŒ يعني 7 روز پيش از پيروزي انقلاب، آغاز به كار كرد. امام در Øكم خود خطاب به بازرگان Ùرمودند:«... به موجب اعتمادي كه به ايمان راسخ شما به مكتب مقدس اسلام Ùˆ اطلاعي كه از سوابق‌تان در مبارزات اسلامي Ùˆ ملي دارم، جنابعالي را بدون در نظر گرÙتن روابط Øزبي [Ùˆ] وابستگي به گروهي خاص، مأمور تشكيل دولت موقت مي‌نمايم.» Øكم Øضرت امام نشانگر آن است كه نخست‌وزيري بازرگان، بدون توجه به علائق Øزبي Ùˆ شخصي ايشان Ùˆ با تأكيد بر سوابق مذهبي وي صورت گرÙته است؛ اما عملكرد دولت موقت، از همان ابتدا، نتوانست نظر مردم Ùˆ نيروهاي انقلابي را به خود جلب كند. اعضاي دولت موقت بيشتر از Ø¬Ù†Ø§Ø Ù„ÙŠØ¨Ø±Ø§Ù„ اعم از مذهبي (نهضت آزادي) يا غير مذهبي (جبهه ملي) بودند. Ø¬Ù†Ø§Ø Ù„ÙŠØ¨Ø±Ø§Ù„ Ù€ كه بعدها اسناد اÙشا شده‌ سÙارت نشان داد آمريكا اميد Ùراواني به آنها بسته است Ù€ عامل اصلي مبارزه Ùˆ انقلاب را استبداد داخلي Ùˆ نه استعمار خارجي مي‌دانستند. Ùˆ علاوه بر‌ آن، اعتقاد به تغيير بنيادين در ساختار سياسي Ù€ اجتماعي كشور نداشته Ùˆ تنها برخي اصلاØات را كاÙÙŠ مي‌دانستند. بر همين اساس، دولت موقت تنها به تعويض مهره‌هاي بالاي رژيم سابق اكتÙا مي‌نمود Ùˆ از تغييرات بنيادين به ويژه، از تجديد نظر در رابطه امپرياليستي Ùˆ نابرابر ايران با آمريكا، پرهيز مي‌كرد.در ديدگاه Ø¬Ù†Ø§Ø Ù„ÙŠØ¨Ø±Ø§Ù„ØŒ بدون رابطه با كشورهاي سرمايه‌داري Ùˆ امپرياليستي زندگي براي كشورهاي جهان سوم نظير ايران ميسر نيست. به همين خاطر از تيرگي روابط با آمريكا به شدت هراس داشتند Ùˆ علي‌رغم نظر Øضرت امام (كه بارها اعلام شده بود)Ø› سياست خارجي دولت موقت، بر مبناي ØÙظ روابط اقتصادي، سياسي Ùˆ Øتي نظامي با آمريكا قرار گرÙت. اين در Øالي بود كه ملت ايران Ùˆ رهبري عالي‌قدر آن، تمام گرÙتاريهاي خود را از استعمار Ùˆ به ويژه آمريكا مي‌دانست Ùˆ منتظر اجراي طرØ‌هاي انقلابي در زمينه‌هاي مختل٠به ويژه سياست خارجي Ùˆ Øذ٠روابط نابرابر، سودجويانه Ùˆ استثمارگرانه با آمريكا Ùˆ روي كار آمدن اÙراد انقلابي Ùˆ اسلامي Ùˆ نيز ايجاد ارتباط Ùˆ Øمايت از نهضت‌هاي آزادي‌بخش جهان بود. اما دولت موقت در عمل در جهت خلا٠اين مسير گام بر‌مي‌داشت Ùˆ آنچه اجرا مي‌شد، نه طرØ‌هاي انقلابي، بلكه روش كند Ùˆ غير انقلابي «سياست گام‌به‌گام» بود كه پيش از اين نيز ناكارآمدي آن در مبارزه با رژيم ستم‌شاهي تجربه شده بود. در بينش دولت موقت، مبارزه با آمريكا Ù…Ùهوم نداشت تا جايي كه Øتي پيروزي انقلاب اسلامي را نتيجه‌ مذاكرات با مقامات سÙارت آمريكا مي‌پنداشت. دولت موقت دولتي نبود كه بتواند خود را با شرايط انقلاب تطبيق دهد Ùˆ انتظارات مردم را Ù€ كه در پي كارهاي اساسي Ùˆ تغييرات زيربنايي بودند Ù€ برآورده سازد. مهندس بازرگان كابينه‌ خود را به Ùولكس واگني تشبيه كرده بود كه بر خلا٠امام (ره)ØŒ كه بولدوزري پرقدرت است، توانايي انجام كارهاي سريع Ùˆ انقلابي را ندارد Ùˆ نبايد هم چنين تقاضايي از آن داشت. اين عملكرد ضعي٠و غير انقلابي دولت موقت كه ضمن برخورد ضعي٠با آمريكا Ùˆ عوامل رژيم شاه، مواضع تندي را در برابر نهادهاي انقلابي داشت، باعث شد تا آمريكا دريچه‌اي بزرگ براي Ù†Ùوذ در پيكره‌ انقلاب بيابد. بنابراين، تمامي توان خود را براي نزديك شدن به دولت موقت به كار گرÙت. يكي از جاسوسان آمريكايي در اين باره Ú¯Ùته:«اگر اين دولت (دولت موقت) دوام پيدا كند، روابط اقتصادي Ù€ سياسي چنان خواهد بود كه يك موقعيت بهتر براي ما به دست خواهد آورد.» دولت موقت كه از مشاركت سياسي مردم براي ØÙظ انقلاب از طريق Øضور در كميته‌هاي انقلاب، مشاركت اقتصادي مردم با شركت در جهاد سازندگي Ùˆ نيز دادگاه‌هاي انقلاب، براي Ù…Øاكمه‌ جنايت‌كاران با عنوان چوب لاي چرخ دولت گذاشتن ياد مي‌كرد، به شدت به اين نهادهاي انقلابي مي‌تاخت Ùˆ با كمال تعجب بايد Ú¯Ùت كه اين دولت در برابر ضد انقلاب Ùˆ دشمنان جمهوري اسلامي، سياست مذاكره را در پيش گرÙته بود.در Øالي كه هر روز بر تعداد شهداي كردستان Ùˆ تركمن صØرا اÙزوده مي‌شد Ùˆ ضد انقلاب پايگاههاي خود را در اين نواØÙŠ مستØكم مي‌كرد، دولت موقت با Ùرستادن هيأت Øسن نيت كه در عمل موجب وقت‌كشي Ùˆ تجديد قواي ضد انقلاب مي‌شد، آب به آسياب ضد انقلاب مي‌ريخت Ùˆ آمريكا نيز با استÙاده از تساهل Ùˆ ØªØ³Ø§Ù…Ø Ø¯ÙˆÙ„Øª موقت، روز به روز، جاي پاي خود را Ù…Øكم‌‌تر مي‌كرد. در Øالي كه نيرو‌هاي انقلابي درگير در كردستان از دولت موقت تقاضاي كمك مي‌كردند، دولت موقت به جاي كمك‌رساني Ùˆ اقدامات قاطعانه، رئيس ستاد ارتش، «شهيد قرني» را كه براي دÙاع از تماميت ارضي كشور Ùˆ ØÙظ انقلاب زØمات زيادي كشيده بود، تعويض كرد Ùˆ Ùردي را كه به Ùراماسونري شهرت داشت، به جاي او منصوب كرد. «يونسي» كه توده‌اي بود، استاندار كردستان شد. «مدني» كه بعد‌ها به علت خيانت از كشور گريخت، استاندار خوزستان Ùˆ «امير انتظام» كه بعد‌ها به جرم جاسوسي به Øبس ابد Ù…Øكوم شد، سخنگوي دولت موقت شد. با اين همه، طرÙداران انقلاب به اØترام دستور امام(ره) مبني بر ØÙظ ÙˆØدت نيرو‌هاي انقلابي در برابر اعمال دولت موقت، خار در چشم Ùˆ استخوان در گلو، صبر پيشه كردند.در چنين شرايطي، آمريكايي‌ها به بهانه‌ي مداوا Ùˆ معالجه‌ شاه به وي پناه دادند Ùˆ اين كار كاسه‌ صبر ملت ايران را لبريز كرد. اين در Øالي بود كه دولت موقت در برابر اين اقدام Øتي Ùعاليت ديپلماتيك مؤثري انجام نداد.امام خميني در 7 آبان 1358 به قرار‌داد‌هاي استعماري بين ايران Ùˆ آمريكا به شدت اعتراض كردند؛ اما دولت موقت، بدون توجه به اين اعتراض، در پي بهبود رابطه با آمريكا بود Ùˆ بيشتر واهمه‌ خود را از خطر شوروي ابراز مي‌داشت. Øركت سازش‌كارانه‌ دولت موقت تا به آنجا پيش رÙت كه مهندس بازرگان (نخست‌وزير)ØŒ ابراهيم يزدي (وزير خارجه‌ي دولت موقت) Ùˆ هيأت همراه در 11 آبان 1358ØŒ در جشن استقلال الجزاير با برژينسكي Ù€ مشاور امنيت ملي كاخ سÙيد Ù€ ملاقات كرده Ùˆ به مدت يك ساعت Ùˆ نيم با او مذاكره كردند. برژينسكي Ùردي بود كه در زمان وقوع انقلاب اسلامي برخلا٠سايروس ونس (وزير خارجه‌ي وقت آمريكا)ØŒ خواستار سركوب نظامي انقلاب Ùˆ طرÙدار كودتاي نظامي براي پيش‌گيري از انقلاب ايران بود. جالب آنكه اين ملاقات به Ú¯Ùته‌ي برژينسكي نه به تقاضاي او بلكه به تقاضاي بازرگان صورت گرÙت. بدون شك پذيرش شاه از سوي آمريكا Ùˆ ديدار اعضاي دولت موقت با مشاور امنيت ملي رئيس جمهور آمريكا، دو عامل تسريع‌كننده‌ي تسخير لانه‌ي جاسوسي از سوي دانشجويان مسلمان پيرو خط امام بود. ملاقات Ùˆ مذاكره با آمريكا متراد٠سازش بود Ùˆ بنابراين، خشم نيرو‌هاي انقلابي را در ايران برانگيخت Ùˆ آنان تصور كردند كه آمريكا به دنبال تكرار كودتاي 28 مرداد 1332 در ايران است. آنچه كه به نگراني‌ها دامن مي‌زد، همزماني پذيرش شاه در آمريكا Ùˆ ملاقات الجزاير بود. دولت موقت، در 14 آبان 1358ØŒ يعني يك روز پس از اشغال سÙارت آمريكا، استعÙا داد Ùˆ امام نيز در 15 آبان اين استعÙا را قبول كردند. مشخص بود كه اعضاي نهضت آزادي Ùˆ ملي‌گرا اين اقدامات خارج از قاعده Ùˆ قانون! را نمي‌پذيرÙتند Ùˆ آن را مداخله در امور دولت تلقي مي‌كردند. بازرگان خود در اين مورد مي‌گويد: «دولت موقت كه از نظر مسؤوليت اداري Ùˆ سياسي مملكت Ùˆ ØÙظ Øقوق نمايندگان Ùˆ اتباع خارجي، طبق تعهدات بين‌المللي، نمي‌توانست مخال٠اين عمل (تصر٠سÙارت آمريكا) نباشد، چون قبلاً تصميم به استعÙا گرÙته بود، هيچ‌گونه اعلاميه Ùˆ اقدامي در اين زمينه ابراز نكرد.» البته بازرگان درباره گروگان‌گيري، در موضعگيري ديگري مي‌گويد: «اين عمل بسيار زشت Ùˆ خلاÙÙŠ است كه اين دانشجويان انجام مي‌دهند Ùˆ همه با اين عمل مخال٠هستند Ùˆ عمل آنها ضد انقلاب، اسلام، امام Ùˆ همه چيز است. اÙشاگري‌هاي قبلي Ùˆ Øال Ùˆ آينده‌ دانشجويان مقداري از آن دروغ است.» اين اظهارات در Øالي صورت مي‌گرÙت كه امام طي سخناني، قاطعانه از اقدام دانشجويان پشتيباني كردند Ùˆ Øتي خواستار تداوم اÙشاگري‌هاي آنان شدند.مهندس بازرگان، در مواردي، از تعابيري بسيار تند بر ضد دانشجويان استÙاده كرد Ùˆ از جمله يك بار خطاب به آنان Ú¯Ùت:‌«اسم خودشان را مي‌گذارند خط امام، خط شيطانند... اينهايي كه مي‌گويند ما با آمريكا راه كج رÙتيم Ùˆ راه سازش رÙتيم، اينها ضد انقلابند. مأمور همان شوروي Ùˆ آمريكا هستند كه مي‌خواهند اختلا٠بيندازند.» از سوي ديگر، دكتر يزدي (وزير امور خارجه‌ي دولت موقت)ØŒ دو روز بعد از Øادثه، طي مصاØبه‌مطبوعاتي Ú¯Ùت:‌«دولت جمهوري اسلامي، موظ٠به ØÙظ مال Ùˆ جان اتباع خارجي است... به عنوان دولت از وقوع چنين Øادثه‌اي ابراز تأس٠مي‌كنيم.» البته دكتر يزدي با زيركي Ùˆ با توجه به Øمايت عموم مردم Ùˆ Øضرت امام از جريان تسخير لانه‌‌ي جاسوسي، سعي كرد خود را چندان در مقابل اين جريان قرار ندهد Ùˆ چنين اقدامي را Øمايت از دولت خواند Ùˆ Ú¯Ùت:«چون آمريكايي‌ها به پاسخ دولت درباره‌استرداد شاه پاسخ مثبت نداده‌اند، دانشجويان اقدام به اشغال سÙارت كرده‌اند.»و Øتي از مردم گله كرد كه: «چرا وقتي شاه به آمريكا رÙت، مردم اعتراض Ùˆ تظاهرات نكردند؟» ولي شكي نبود كه هد٠وي از اين اقدام، مصادره به مطلوب كردن اين اقدام انقلابي Ùˆ Ù…Øدود ساختن اهدا٠عظيم آن به اعتراض به Øضور شاه در آمريكا بود، Øال آنكه اعتراض به جنايات آمريكا در ايران Ùˆ اÙشاي ماهيت وابستگان به آمريكا، اهدا٠مهم‌تري بود كه مورد توجه آقاي دكتر يزدي قرار نداشت. جالب آنكه آقاي دكتر يزدي، سال‌ها بعد، نظرات واقعي خود را در مورد اين واقعه Ù€ كه سال‌ها آن را كتمان مي‌كرد Ù€ بيان نمود. وي 23 سال پس از اين واقعه طي مصاØبه‌‌اي Ú¯Ùت:«يكي از اهدا٠گروگان‌گيري در ايران، استقرار هدÙ‌هاي سياسي در بازي قدرت در داخل ايران بوده است، براي اينكه دولت موقت را ساقط كنند Ùˆ در بازي سياسي به Ù†Ùع استقرار Ùˆ سلطه يك گروه استÙاده كنند... كساني كه اين Øادثه را به وجود آوردند، به بي‌Øاصلي كار خود پي برده‌اند. آن زمان اين اÙراد جوان بودند Ùˆ پيچيدگي‌هاي سياسي را نمي‌دانستند Ùˆ Øالا كه تجربه Ùˆ علم پيدا كرده‌اند، بر اثر تجربه پي برده‌اند، كاري كه كردند خلا٠بوده Ùˆ اكنون آن را نقد مي‌كنند.» شايد بتوان بخش اول سخنان دكتر يزدي را تا Øدي درست دانست، زيرا با توصيÙÙŠ كه از عملكرد دولت موقت انجام داديم، Øذ٠آنان از قدرت در ايران موجب تداوم Ùˆ اØياي انقلاب شد؛ اما در مورد بي‌Øاصلي اشغال سÙارت قطعاً نمي‌توان با ايشان مواÙقت كرد، زيرا شكست هيمنه آمريكا در ايران Ùˆ جهان، اÙشاي اسناد سÙارت، تداوم جريان انقلاب Ùˆ بسيج مجدد مردم براي دÙاع از دستاورد‌هاي آن، Øاكميت نيرو‌هاي انقلابي Ùˆ بسياري مسايل ديگر Ù€ كه به جاي خود مورد بØØ« قرار مي‌گيرد Ù€ از مهمترين دستاورد‌هاي تسخير لانه‌جاسوسي بوده است.اما درباره‌ علت استعÙاي دولت موقت نيز، برخي نيرو‌هاي انقلابي اين اقدام را يك ترÙند سياسي مي‌دانند Ùˆ معتقدند با توجه با آنكه امام بارها استعÙاي دولت بازرگان را رد كرده بود، آنان بر اين باور بودند كه اين بار نيز چنين اتÙاقي خواهد اÙتاد. دولت موقت مي‌تواند اين بار با گذاشتن شرط Ùˆ شروطي از جمله آزادي جاسوسان آمريكايي Ùˆ نيز رهايي از مداخله‌ نيرو‌هاي انقلابي در امور كشور، دوباره به قدرت بازگردد. اما اين ترÙند با هوشياري امام خنثي شد. چرا كه بنا به Ú¯Ùته Øجة‌الاسلام موسوي خوئيني‌ها، امام از مصاØبه‌ «رئيس دولت موقت» Ùˆ توضيØاتي كه وي در توجيه ملاقات خود با «برژينسكي» داده بود ناراØت به نظر مي‌رسيدند.مرØوم Øاج سيد ‌اØمد خميني در اين باره مي‌گويد: «من در نخست‌وزيري، در اتاق بازرگان Ùˆ دكتر سØابي بودم كه از قم تماس گرÙتند Ùˆ مرا كه به تهران آمده بودم، از آن طر٠بي‌سيم خواستند. آقاي صانعي Ú¯Ùت، امام استعÙاي بازرگان را پذيرÙت. من به روي خودم نياوردم. سØابي Ùˆ بازرگان مي‌گÙتند، معلوم است كه امام استعÙاي ما را قبول نمي‌كنند، ولي ما بايد براي پذيرش مجدد مسؤوليت شرط Ùˆ شروط بگذاريم كه يكي از آنها، آزادي آمريكايي‌هاست. من سكوت كرده بودم. Ùقط از اتاق آنها بيرون آمدم. ما همه شاهد بوديم كه چگونه جمعي به دست Ùˆ پا اÙتاده بودند، تا امام را متقاعد كنند كه استعÙا را نپذيرد Ùˆ نتيجتاً دولت موقت با تأييد مجدد Ùˆ قوت بيشتري وارد صØنه شود Ùˆ كنترل اوضاع را به Ù†Ùع جرياني كه مدت‌ها براي آن سرمايه‌گذاري كرده بودند، دوباره به دست گيرند. اما امام هوشيار‌تر از آن بودند كه اين‌گونه Øركت‌ها در ايشان تأثير كند.» اما Øجة‌الاسلام Ùˆ المسلمين هاشمي رÙسنجاني در اين باره مي‌گويد: «بازرگان Ùˆ دوستانش از مدت‌ها قبل به اين نتيجه رسيده بودند كه نمي‌توانند كار كنند. آقاي مهندس بازرگان كه به جلسات مي‌آمد، هر وقت به مشكلي برخورد مي‌كرد Ùˆ يا چيزي را كه مي‌خواست تصويب نمي‌كرديم، مي‌گÙت: «خودتان بياييد اداره كنيد.» يا Ùرض كنيد اگر كسي از ما سخنراني مي‌كرد Ù€ بخصوص آيت‌الله خامنه‌اي Ùˆ شهيد بهشتي كه گاهي انتقاد مي‌كردند Ù€ ايشان سخت عصباني مي‌شد Ùˆ مي‌گÙت: «من كار نمي‌كنم Ùˆ نمي‌توانم كار كنم.» از اين چيزها هميشه داشتيم. استعÙاي قبلي را به خاطر تصويب مسأله‌ ولايت Ùقيه در خبرگان داده بودند. بعد از ولايت Ùقيه هم اينها ديگر دلگرم نشدند كه كار كنند. تكلي٠شده بود Ùˆ ماندند... قبول دارم كه آنها خيلي به دولت نچسبيده بودند Ùˆ هميشه مي‌گÙتند به ما اجازه بدهيد كنار برويم.سؤال: در واقع قضيه‌ اشغال لانه، آقايان را وادار كرد؟جواب‌: به نظرم بله. يعني به جايي رسيدند كه ديدند ديگر نمي‌توانند. بهانه بهتري هم براي استعÙا پيدا كرده بودند Ùˆ شرايطي هم بود كه نمي‌توانستند كار كنند.» خود امام در جريان معرÙÙŠ دولت شهيد رجايي به مجلس، در سال بعد، اشاره‌ ØµØ±ÙŠØ Ø¨Ù‡ دولت موقت Ùˆ عملكرد آن نمودند: «از اول هم به Øسب الزامي كه من تصور مي‌كردم، دولت موقت را قرار دادم، خطا كرديم، از اول بايد يك دولتي كه قاطع باشد Ùˆ جوان باشد Ùˆ بتواند مملكت را اداره كند نه يك دولتي كه نتواند، منتها آن وقت ما نداشتيم Ùردي را كه بتوانيم آشنا بتوانيم انتخاب كنيم. انتخاب شد Ùˆ خطا شد.» به هر Øال دولت موقت تنها دو روز پس از اشغال لانه جاسوسي Ùˆ در اعتراض به آن سقوط كرد. Øتي ناظران خارجي نيز بر تأثير مستقيم Øمله به سÙارت Ùˆ اشغال آن، بر سقوط دولت موقت اذعان دارند، چنانچه يكي از آنان مي‌گويد:‌«كساني كه به قصد مخالÙت Ùˆ يا اعتراض نسبت به عملكرد Ùˆ سياست خارجي بازرگان دست به اين اقدام بزرگ زده بودند، خيلي سريع‌تر Ùˆ عميق‌تر از آنچه كه خودشان انتظار داشتند، دست ياÙتند Ùˆ دولت بازرگان بلاÙاصله كناره‌گيري كرده Ùˆ جوانان مبارز اسلامي اشغال‌كننده آنچه را كه مربوط به ارتباط مقامات ايراني با دولت آمريكا بود Ùاش ساختند، به شكلي كه بعد از آن بسياري از اÙراد وابسته به دولت موقت كشور را ترك كردند.»
منبع: اØمدرضا شاه علي، انقلاب دوم، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1385ØŒ ص 100 تا 108.