چرايي تصر٠سÙارت آمريكا
روابط ايران Ùˆ انگلستان كه بعد از روي كار آمدن دولت مصدق رو به وخامت گذاشته بود، سرانجام در 30 مهر 1331 بصورت يك‌طرÙÙ‡ از جانب دولت ايران قطع گرديد تا ديپلمات‌ها Ùˆ 4500 كارشناس Ùˆ نيروي نظامي انگلستان از ايران خارج شوند. البته اين پايان كار نبود. از يك‌سو سÙارت آمريكا در تهران نقش مركزي مخالÙت با دولت وقت ايران را عهده دار شد Ùˆ از سوي ديگر هم دولت وقت انگلستان كه از ملي شدن صنعت Ù†Ùت در ايران دچار شكست شده بود Ùˆ از آن بالاتر Øقارت ناشي از قطع يك‌طرÙÙ‡ رابطه تهران Ù€ لندن را پذيرا شده بود، تصميم به Øذ٠دولت ملي مصدق Ùˆ جايگزيني دولتي نزديك به انگلستان گرÙت.دولت انگلستان براي تØقق كودتا به مركزيتي در تهران نياز داشت، اما چنين مركزي با اقدام به موقع دولت وقت ايران Ùˆ اخراج كاركنان انگليسي از ايران تقريبا از بين رÙته بود. با اين وجود آمريكا كه از Ùرداي پس از جنگ جهاني دوم قدرت روز اÙزوني گرÙته بود Ùˆ براي خود ماموريت جهاني قائل بود، تمايل نشان مي‌داد تا به نوعي جاي انگلستان در ايران را پر كند. از همين رو سÙارت آمريكا در تهران به سرعت وظاي٠سÙارت انگلستان در تهران را متقبل شد Ùˆ در عين Øال مركزيت Ùرماندهي مشترك آمريكا Ùˆ انگلستان براي سرنگوني دولت مصدق در مقر نظامي انگلستان در نيكوزياي قبرس تشكيل شد.كمتر از يكسال پس از اين ماجرا Ùˆ با همراهي كامل آمريكا Ùˆ انگلستان، عمليات موسوم به اژاكس با هدايت مستقيم آمريكايي‌ها Ùˆ پشتيباني كامل انگليسي‌ها در ايران اجرا شد Ùˆ دولت ملي مصدق سرنگون شد.با پيروزي آيزنهاور در انتخابات رياست جمهوري آمريكا، جان Ùاستردالس وزير امور خارجه Ùˆ برادرش آلن دالس رئيس سازمان سيا شد Ùˆ تغييرات عمده‌اي در سياست خارجي آمريكا پديد آمد، كرميت روزولت، رئيس اداره خاور نزديك سازمان سيا به Ùرماندهي عمليات انتخاب شد Ùˆ آمريكا Ùˆ انگليس ستاد مشتركي را در ايستگاه اطلاعاتي انگليس، در نيكوزيا (قبرس) تشكيل دادند. ماموران 6 MI Ùˆ سازمان CIA Ùعالانه مشغول تهيه Ø·Ø±Ø Ùˆ مطالعه امكانات گرديدند.روزشنبه 24 مرداد 1332ØŒ سرلشكر Ùضل‌الله زاهدي، Ùرمان نخست‌وزيري خود را كه به امضاي شاه رسيده بود، به برخي امراي ارتش كه آماده همكاري بودند نشان داد Ùˆ سرهنگ نصيري Ùرمانده گارد، Ùرمانده عمليات اجرايي كودتا شد.اقدامات عملي كودتا به قطع برق Ùˆ تلÙÙ† جنوب شهرشروع شده Ùˆ در ادامه دكتر Ùاطمي وزير امور خارجه، مهندس Øق‌شناس وزير راه Ùˆ مهندس زيرك‌زاده را توقي٠كردند‌، اما در بازداشت سرتيپ رياØÙŠ رئيس ستاد ارتش ناكام ماندند‌، نصيري با چهار كاميون نظامي، دو جيپ Ùˆ يك زره‌پوش به قصد اشغال خانه نخست‌وزير Øركت كرد ولي Ù…ØاÙظان خانه بلاÙاصله او را دستگير كردند Ùˆ به اين ترتيب، توطئه كودتاي نظامي كه از نيمه شب آغاز شده بود، در ساعت 5 ØµØ¨Ø Ø¨ÙŠâ€ŒØ§Ø«Ø± ماند.با ناكام ماندن اين كودتا، شاه از كشورخارج شد Ùˆ به بغداد Ùرار كرد Ùˆ تعداد زيادي از اÙسران كودتاچي هم بازداشت شدند. دكتر Ùاطمي پس از آزادي بلاÙاصله به سÙرا Ùˆ كارداران ايران اعلام كرد كه شاه از سلطنت خلع شده است. اين وقايع بروز واكنش‌ها Ùˆ تØولاتي را Ø¯Ø±Ø³Ø·Ø ÙƒØ´ÙˆØ±Ø³Ø¨Ø¨ شد، ازجمله عكس‌هاي شاه Ùˆ ثريا از اداره‌ها جمع‌آوري گرديد Ùˆ مجسمه‌هاي شاه Ùˆ پدرش در تهران Ùˆ شهرستان‌ها پايين كشيده شد؛ لشكرگارد خلع Ø³Ù„Ø§Ø Ú¯Ø±Ø¯ÙŠØ¯ Ùˆ تعدادي از مخالÙان از جمله تعدادي از نمايندگان مجلس بازداشت شدند، همچنين دكتر Ùاطمي Ùˆ Øزب توده خواستار لغو نظام سلطنتي شدند. كودتا شكست خورد، اما تشنج Ùروكش نكرد Ùˆ Øادثه‌اي مهم در راه بود، زاهدي از مخÙيگاه خود با خبرنگاران مصاØبه كرد Ùˆ خود را نخست وزير قانوني ايران ناميد.2 روز بعد يعني 26 مرداد، هرج Ùˆ مرج در سراسر تهران ØكمÙرما شد Ùˆ مراكز توطئه نيز دوباره سازماندهي شدند، اما در عوض سران جبهه ملي سرمست از پيروزي خود، اقدامي براي بسيج مردم نكردند، البته شايد درست‌تر اين باشد كه بگوييم آنها ديگر قدرت بسيج مردم را نداشتند، زيرا با كناره‌گيري آيت‌الله كاشاني Ùˆ تهمت‌هايي كه به ايشان زده بودند، درعمل اكثريت جامعه متدينين از همكاري با نهضت ملي Ùˆ ورود به سياست دل‌زده شده بودند. Øزب توده با ايجاد تظاهرات آشوبگرايانه Ùˆ پخش شعارهاي تند، بيشتر مردم را از خود دور مي‌ساخت Ùˆ به انگلستان Ùˆ آمريكا Ùرصت مي‌داد كه مصدق Ùˆ هواداران او را نيز توده‌اي بنامند.طي 3 روز از 25 تا 28 مرداد تظاهرات خياباني اØزاب Ùˆ گروه‌هاي مختل٠كم Ùˆ بيش برله مصدق ادامه داشت. بعدازظهر 27 مرداد 1332 كه Ùرمانداري نظامي ختم تظاهرات را اعلام داشته بود، عده‌اي كه از قبل سازماندهي شده بودند به خيابان‌ها ريختند Ùˆ با كمك ارتشي‌ها كه لباس شخصي پوشيده بودند به تظاهرات به Ù†Ùع شاه پرداختند.در روز چهارشنبه 28 مرداد 1332ØŒ گروهي اوباش به سركردگي شعبان بي‌مخ، تظاهراتي به Ù†Ùع شاه به راه انداختند Ùˆ با همكاري معدودي نظامي عليه مصدق كودتا كردند. اين واقعه آن چنان به سادگي صورت ياÙت كه Øيرت همگان را برانگيخت. به اين ترتيب نهضت ملي با كودتاي 28 مرداد شكست خورد Ùˆ شاه به ايران بازگشت. دكتر مصدق Ù…Øاكمه Ùˆ زنداني شد Ùˆ تا پايان عمر در ملك شخصي خود در اØمدآباد در تبعيد به سر برد Ùˆ در 14 اسÙند 1345 درگذشت.پرده دوم26 دي 1357 Ùˆ Ùرار دوم Ùˆ ابدي Ù…Øمدرضا شاه پهلوي از ايران زمينه پيروزي انقلاب اسلامي ايران به رهبري امام خميني(ره)‌ را Ùراهم كرد. ايران در غوغاي انقلاب است Ùˆ شيرازه امور مديريتي مملكت از هم گسيخته است. كميته‌هاي مردمي براي اداره كشور در جاي جاي ايران تشكيل شده Ùˆ اداره كشور عملا به دست انقلابيون اÙتاده است. در تهران ناآرامي‌ها Ùˆ درگيري‌هاي خياباني بيشتر از بقيه شهرهاست. سÙارت آمريكا در تهران بشدت Ùعال است تا مانع از پيروزي نهايي انقلاب شود Ùˆ به‌همين دليل نظاميان كاركشته آمريكايي در تهران بشدت Ùعالند Ùˆ هدايت نيروهاي سركوبگر اما از رمق اÙتاده را بر عهده دارند. سرانجام در بعدازظهر 22 بهمن آخرين تلاش آمريكايي‌ها براي ØÙظ نظام شاهي در ايران با شكست مواجه مي‌شود Ùˆ ستاد مشترك ارتش با صدور اطلاعيه‌اي بي‌طرÙÙŠ خود را در وقايع سياسي اعلام مي‌كند Ùˆ دقايقي بعد از راديو خبر پيروزي انقلاب اسلامي ايران به رهبري امام خميني(ره)‌ به اطلاع ملت ايران مي‌رسد.درست در همان روزها از دولت آمريكا انتظار مي‌رÙت به خاطر نقش خيانت‌آلود ديگري كه در ايران ايÙا كرده است، خود به تعطيلي سÙارتش در تهران اقدام كند، اما نه‌تنها چنين نشد كه اسناد موجود نشان مي‌دهد دولت وقت آمريكا با استناد به اين كه تØولات داخلي ايران به آمريكا ارتباطي ندارد، خواستار تداوم Ùعاليت ديپلماتيكش در ايران بود.اما آمريكا در شرايطي ØÙظ ظاهر ديپلماتيك مي‌كرد كه از يكسو تØركات پيدا Ùˆ پنهاني براي مسخ Ùˆ سرنگوني انقلاب تازه پيروز شده اسلامي ايران نشان مي‌داد Ùˆ از سويي خيانت‌هاي دوگانه آمريكا در جريان كودتاي 28 مرداد Ùˆ طي سال‌ها Ùˆ ماه‌هاي منتهي به پيروزي انقلاب اسلامي قابل چشم‌پوشي نبود. از همين رو Ùˆ از همان روزهاي نخستين استقرار انقلاب اسلامي ايران، نوعي نگاه منÙÙŠ اما نزديك به واقعيت به نقش آمريكا Ùˆ سÙارتش در تهران در چگونگي مواجهه با انقلاب وجود داشت Ùˆ البته رÙتارهاي مشكوك آمريكايي‌ها Ùˆ تلاش آنان براي عدم تØويل شاه Ùراري به انقلابيون بر بدگماني‌ها مي‌اÙزود Ùˆ بيم آن مي‌رÙت سÙارت آمريكا بار ديگر به مركزيت وقوع توطئه‌اي ديگر نظير كودتاي 28 مرداد تبديل شود. از همين رو انقلابيون بويژه جوانان Ùˆ طيÙÙŠ از دانشجويان كه بعدها به نام دانشجويان پيرو خط امام معرو٠شدند به رصد تØركات ديپلمات‌هاي آمريكا در تهران پرداختند تا اين كه نشانه‌هايي قوي از تلاش مخÙيانه سÙارت آمريكا براي اقدامي مشابه كودتاي 28 مرداد Ùˆ Øتي بدتر از آن به دست آمد. ديگر به همگان ثابت شده بود كه سÙارت آمريكا در تهران نه يك سÙارتخانه معمولي كه مركز توطئه Ùˆ لانه جاسوسي عليه انقلاب اسلامي ايران است.تØقيقات Ù…Ùصلي كه از سوي مركز اسناد انقلاب اسلامي به عمل آمده است، نشان مي‌دهد كه در شكل‌گيري‌ Øادثه‌‌ تسخير لانه‌‌ جاسوسي‌ آمريكا، عوامل‌ متعددي‌ دخيل‌ Ùˆ موثر بودند كه‌ تقريبا همه اين‌ عوامل‌، متاثر از عملكرد دولت‌ آمريكا، درقبال‌ انقلاب‌ اسلامي‌ ايران‌ بود. واقعيت‌ اين‌ است‌ كه‌ دولت‌ آمريكا با وجود پيروزي‌ انقلاب‌، دست‌ از مداخله‌گري‌ در امور ايران‌ برنداشت‌. در طول‌ Û¹ ماه‌ بين‌۲۲ بهمن‌ Û±Û³ÛµÛ· تا Û±Û³ آبان‌ ۱۳۵۸، انواع‌ Ùˆ اقسام‌ Øركت‌هاي‌ توطئه‌آميز در سراسر كشور، عليه‌ انقلاب‌ شكل‌ گرÙت‌.بنابراين انگيزه‌هاي‌ اصلي‌ اين‌ Øركت‌، مقابله‌ با اØتمال‌ سلطه‌‌ دوباره آمريكا بر ايران‌، اعتراض‌ به‌ جنايت‌هاي‌ Û²Ûµ ساله آمريكا در ايران‌ كه‌ به‌ طور مشخص‌ با كودتاي ‌۲۸ مرداد Û³Û² آغاز شده‌ بود، اعتراض‌ به‌ Øضور شاه‌ مخلوع‌ در آمريكا Ùˆ تثبيت‌ جريان ‌ارزشي‌ Ùˆ اصولگرا Ùˆ همچنين‌ مقابله‌ با Øركت‌هاي‌ كند Ùˆ غيرانقلابي‌ دولت‌ موقت‌ بود كه‌ اندك‌ اندك‌ زمينه دلسردي‌ مردم‌ Ùˆ انقلابيون‌ واقعي‌ را از انقلاب‌ Ùˆ دستاوردهاي‌ آن‌، Ùراهم‌ مي‌كرد. چنين‌ به‌ نظر مي‌رسد كه‌ دانشجويان‌ پيش‌بيني‌ مي‌كردند كه‌ با اين‌ Øركت‌، دولت‌ موقت‌ استعÙا دهد Ùˆ در عين Øال تمام توطئه‌هاي آمريكا در نطÙÙ‡ Ø®ÙÙ‡ شود.تعدادي از دانشجويان كه در تسخير سÙارت آمريكا در تهران Øضور داشته‌اند، در تØليل چرايي اين رخداد عمدتا به همان Ù…Øورهايي اشاره مي‌كنند كه در بالا ذكر شد. ازجمله آقاي‌ مهندس‌ ضرغامي‌ Ù€ رئيس‌ سازمان‌ صداوسيما Ù€ كه‌ خود در آن‌ زمان‌ ازدانشجويان‌ پيرو خط‌ امام‌ بود، در مورد دلايل‌ شكل‌گيري‌ Øركت‌ تسخير لانه‌‌جاسوسي‌ مي‌گويد: «در شكل‌گيري‌ Øادثه تسخير لانه جاسوسي‌ آمريكا، عوامل‌ متعددي‌ دخيل‌ Ùˆ موثر بودند كه‌ تقريبا همه اين‌ عوامل‌، متاثر از عملكرد دولت‌ آمريكا، در قبال‌ انقلاب‌ اسلامي‌ ايران‌ بود. واقعيت‌ اين‌ است‌ كه‌ دولت‌ آمريكا با وجود پيروزي‌ انقلاب‌، دست‌ از مداخله‌گري‌ در امور ايران‌ برنداشت‌. در طول‌ Û¹ ماه‌ بين‌۲۲ بهمن‌ Û±Û³ÛµÛ· تا Û±Û³ آبان‌ ۱۳۵۸، انواع‌ Ùˆ اقسام‌ Øركت‌هاي‌ توطئه‌آميز در سراسر كشور، عليه‌ انقلاب‌ شكل‌ گرÙت‌ كه‌ به‌گونه‌اي‌ آشكار، دست‌ آمريكايي‌ها در وقوع‌ آنها ديده‌ مي‌شد Ùˆ عملا سÙارت‌ آمريكا، به‌ صورت‌ يك‌ مركز جاسوسي‌، براي‌ سازماندهي‌ Øركت‌هاي‌ تÙرقه‌‌اÙكن‌ Ùˆ تجزيه‌طلبانه‌، درآمده‌ بود. پيش‌ از آن‌ Øضرت‌ امام‌ بر اين‌ مساله‌ واقÙ‌ بودند Ùˆ لذا در اين‌ مدت‌، در تمامي سخنراني‌ها Ùˆ اعلام‌ مواضع‌ خودشان‌، طلاب‌ Ùˆ دانشجويان‌ Ùˆ جوانان‌ را به ‌هشياري‌ در برابر آمريكا Ùˆ ضرورت‌ مقابله‌ با توطئه‌هاي‌ اين‌ دولت‌، Ùرا مي‌خواندند. همين‌ هشدارها باعث‌ مي‌شد تا دانشجويان‌ به‌ اين‌ يقين‌ برسند كه‌ Øضرت‌ امام‌، به‌ عنوان‌ رهبري‌ انقلاب‌، اخبار Ùˆ گزارش‌هاي‌ دقيقي‌ به‌ Øضورشان ‌واصل‌ مي‌شود كه‌ اين گونه‌ نسبت‌ به‌ اقدامات‌ آمريكا، هشدار مي‌دهند Ùˆ همگان ‌را به‌ مقابله‌ با اين‌ اقدامات‌، دعوت‌ مي‌كنند».
منبع: روزنامه جام جم