تسخير سفارت آمريكا در 13 آبان  از رويدادهاي مهم تاريخ بعد از انقلاب اسلامي است كه روابط خارجي ايران را تحت تاثير قرار داد. بعد از اين اتفاق علاوه بر تلاش‌هاي سياسي بسياري از چهر‌ه‌هاي فعال اجرايي، فرهنگي و مطبوعاتي دنيا در مورد آن به تحليل و بررسي پرداخته‌اند. بررسي نوع نگاه روايتگران خارجي و داخلي از بحران گروگان‌گيري در تهران مي‌تواند براي پژوهندگان اين حادثه جالب باشد. 
سیزده آبان  يك رويداد، چند روايت
با بررسی منابع  آمریکایی در باره حادثه تسخير سفارت و بحث گروگان‌گيري در ايران در می یابیم که این رویداد تاریخ ساز  واكنش‌هاي مختلف در ميان محافل سیاسی آمريكا داشته است. نويسندگاني كه در ايالات متحده پيرامون  اين موضوع به تحقيق و بررسي پرداخته‌اند و حاصل يافته‌هاي خود را منتشر كرده‌اند به سه دسته تقسيم مي‌شوند.
دسته اول افرادي بودند كه 444 روز در ايران به عنوان گروگان بسر بردند.  اين افراد خاطرات خود را بعدها نوشتند . البته دقیقا مشخص نيست كه چه تعداد از اين افراد به بيان خاطرات خود پرداخته‌اند اما درعين حال برخي از آنان ديدگاه‌هاي خود را در اين خصوص بصورت کتاب خاطرات منتشر كرد‌ه‌اند.
يكي از افراد، جان ليمبرت از مقامات بخش خاورمیانه امور خارجه آمریکا كه در حال حاضر  به عنوان مسئول ویژه ایران در اداره کل خاورمیانه‌ای وزارت امور خارجه آمریکا تعیین شده است. به او به دلیل آنچه که "تحمل حبس انفرادی " نام برده اند در دوران تسخیر لانه جاسوسی در تهران، مدال بزرگ‌ترین افتخار دیپلماتیک را در آمریکا داده اند . ا وکه پس از 33 سال کار در وزارت امور خارجه آمریکا در سال 2006 بازنشسته شده بود اخیرا به عنوان مسئول میز ایران در وزارت خارجه آمریکا منصوب شد.
شخص ديگر، ال. بروس لینگن است. وي در زمان تصرف سفارت توسط دانشجویان به عنوان  کاردار سفارت آمريكا به اتفاق دو نفر دیگر از همکارانش به وزارت امور خارجه رفته بود که پس از اين رويداد چند ماهی در وزارت امور خارجه ایران نگهداری می‌شدند.
گروگان ديگر، باري روزن است . وي  وابسته مطبوعاتي سفارت آمریکا در ایران بوده و بعدها با عباس عبدي از دانشجويان مسلمان پيرو خط امام در مورد قضيه گروگان‌گيري نشست مشتركي برگزار کرد . 
 دسته دوم سياستمداران آمريكايي هستند كه درمورد اين حادثه به تبيين نقطه نظرات خود پرداخته‌اند.
سایروس وَنس  از جمله اين افراد است. وي  در ايام گروگان‌گيري تا زمان حمله آمریکا به طبس  وزیر امور خارجه ایالات متحده امریكا بود که بعدا به عنوان اعتراض به این اقدام  نافرجام واشینگتن برای نجات گروگان‏های لانه جاسوسی امریكا در تهران، از سمت خود استعفا كرد. وی در كتاب خود با نام « انتخاب‏های دشوار» كه در سال 1983م منتشر شد، ضمن توصیف سیاست امریكا در قبال ایران به بحث گروگان‌گيري نيز پرداخت. البته وي در ميان سياسيون آمريكا  از جمله كساني بود كه براي حل مسئله تسخير سفارت به برخورد مسالمت‌آميز با ايران تاكيد مي ورزيد.
از ديگر دپيلمات‌هاي آمريكايي كه به اين قضيه پرداخته « گري سيك »  از اعضاي شوراي امنيت ملي آمريكا و معاون وقت وزير امور خارجه آمريكا است .  گري سيك آن موقع عضو شوراي امينت ملي آمريكا و معاون وزير امور خارجه آمريكا بود.  شهرت وی بخاطر ارائه نظریه موسوم به  October Surprise در قبال واقعه گروگانگیری ایران بود . وی کتابی به همین نام به چاپ رسانده است. كتاب ديگري ازاوتحت عنوان "همه چیزفرومیریزد" درایران منتشر شده که بصورت مفصل دیدگاه های خود را در این باره مطرح کرده است .
چهره‌ديگري كه به مسئله گروگان‌گيري پرداخته، زبيگنیو برژينسكي از موثرترين مهره‌هاي دولت كارتر است. سياستمداراني مانند اودرآمریکا  طرفدار اعمال زور و شدت عمل علیه ایران بودند. وي مدافع كودتا بود و به راه انداختن «حمام خون» را قبل از پیروزی انقلاب  آخرين راه حفظ منافع آمريكا در ايران مي‌دانست. خاطرات او با عنوان قدرت و اصول توسط وزارت امور خارجه ايران در سال 1379 به چاپ و نشر رسيده است.
هميلتون جردن، آمريكايي ديگري است که به عنوان رئیس کارکنان کاخ سفید در حکومت کارتر ، به تشریح خاطرات خود از آن روزهای بحرانی پرداخته است . همیلتون جردن  در كتاب خود  با عنوان «بحران»  با شرح و تفصيل جزئيات و البته نگاهي يكطرفه، اقدامات دستگاه سياست‌خارجي آمريكا را در مواجهه با اين اتفاق روايت كرده است.
نويسنده و سياستمدار ديگر« كنت پولاك » مشاور امنیتی و اطلاعاتی دوران كلینتون  است. وي در كتاب «معمای ایرانی» به تحلیل روابط و مسائل ایران از زمان باستان تا زمان حال پرداخته  و  همچنین چالشهای موجود در گفتگوهای سیاسی بین ایران و آمریكا را مورد بررسی قرار داده است. وي فصل هشتم کتاب را  به بررسی مسئله گروگان‌گيري  اختصاص داده است .
گروه سوم تحليلگران ونويسندگان مطبوعات و رسانه ها  درآمریکا هستند. ويژگي آثاراين دسته ازنويسندگان اين است كه روايت‌گري صبغه اصلي كتابهايشان است. به عبارت ديگر، خواننده با مطالعه اين آثاردرعين حالي كه با يك روايت خواندني مواجه مي‌شود درهمان آثار بصورت ناخواسته تحت تاثیر القائات  نويسنده قرار می گیرد . القائاتی که واقعیت و داستان را با زیرگی به هم آمیخته تا سیاستهای آمریکایی ها را در قبال ایرانی ها توجیه کند . البته این قبیل کتابها متکی  به  مصاحبه با اکثر کسانی است که به نوعی در این ماجرا نقش داشته اند .
« پير سالينجر»  روزنامه‌نگار باسابقه فرانسوی  از جمله افرادي است كه از اين شيوه استفاده كرده  و در كتابي تحت عنوان «گروگان‌گيري در ايران» كه به فارسي نيز ترجمه شده  به بررسي ابعاد تسخير سفارت آمريكا پرداخته است.
از شاخص‌ترين اين آثار، كتاب «ميهمانان آيت اللّه The Guest's of Ayatollah» نوشته «مارك باودن» است. «باودن» نويسنده كتاب «سقوط شاهين سياه» درباره عمليات نظامى نيروهاى ويژه امريكا در «موگاديشو» پايتخت سومالى است كه «رايدلى اسكات» فيلم‏ساز انگليسى هاليوود درسال 2002 آنرا به فيلم تبديل كرد و قراراست كه از كتاب ميهمانان  آيت‌الله نيزدرهالیود فيلم ديگري تهيه شود.
اين كتاب حاصل  پنج سال پژوهش مارك باودن است. وي در اين تحقيق با  بيش از 40 نفر از چهره‌هاي مرتبط يا مسئولان سابق دستگاه دپيلماسي آمريكا گفتگو كرده است. اين كتاب كه در سال 2006 منتشر شده از جمله تازه‌ترين كتاب‌هايي است  كه به موضوع گروگان‌گيري پرداخته است . در عين حال بايد در نظر گرفت كه كتاب او در اغلب موارد يك طرفه است و در آن نقل قول‌هايي است كه با واقعيت فاصله‌زيادي دارد.
بايد اذعان كرد كه فصل مشترك  همه اين آثار محكوم كردن حادثه گروگان‌گيري است. از نظر نويسندگان اين دست آثار، مسئله تسخير سفارت، از بعد داخلي و خارجي  ضربه مهم و حيثيتي به ايالات متحده آمريكا  زده است. البته بايد در نظر داشت كه برخي از نويسندگان در مقالات و تحليل‌هاي خود از دستگاه ديپلماسي آمريكا نيز انتقاداتي را مطرح كرده‌اند . اما اين نقدها بيشتر متوجه سستي و اهمال سياستمداران آمريكايي در برخورد با بحران است نه حمايت از اقدام دانشجويان پيرو خط امام .
مهم‌ترين انتقاد در اين خصوص در تحقيق كنگره آمريكا در سال 1982  صورت گرفته است. اين پروژه كه به «اكتبر سورپرايز» معروف است . حزب جمهوریخواه آمريكا را متهم مي‌كند كه براي شكست دادن كارتر با سياستمداران ايراني وارد معامله شده و اين بحران را به بار آورده‌اند. نتيجه اين تحقيق که در سال 2005 نیز در دوران بوش پسر دنبال شد  اگرچه تبرئه دولت ریگان از اين اتهام را در پي داشت اما در عين حال  دست اندركاران اين گزارش، دستگاه دپيلماسي آمريكا در برخورد با بحران ضعيف توصيف كردند. آنان معتقدند كه كارتر مي‌بايست در برخورد با مسئله گرو‌گان‌گيري شدت عمل بيشتري به خرج مي‌داد و حمله به طبس نيز طراحي ناپخته و ناشيانه‌اي داشته است  و بطور كلي سياستمداران آمريكايي در مديريت بحران بد عمل كرده‌اند.
در باره واكنش‌هاي داخل ايران در مورد مسئله گروگان‌گيري تقريبا از حيث منابع درفقر شديد بسرمي‌بريم. متاسفانه عليرغم اهميت اين موضوع و تاثير آن در تاريخ ايران در داخل خيلي كم به اين مسئله پرداخته شده است. مثلا ازمجموع دانشجويان پيرو خط امام كه 400 نفر بودند تنها خانم معصومه ابتكار خاطرات خود را تحت عنوان « تسخير » منتشرکرده است . کتاب Takeover in Tehran روایت معصومه ابتکار از وقایع درون سفارت تسخیر شده آمریکا در تهران تنها کتابی است که از این ماجرا توسط طرف ایرانی به زبان انگلیسی نگارش یافته و توسط انتشارات تالون بوکز در کانادا منتشر شده‌است. این کتاب به زبان‌های فارسی و عربی نیز ترجمه و به ترتیب با اسامی «تسخیر» و «صراع فی طهران» درتهران وبیروت به چاپ رسیده‌است. اگرچه كتاب خانم ابتكار كه به انگليسي بود اجاره انتشاردرآمریکا نيافت ووي مجبورشد كه با ناشركانادايي به توافق برسد . دكتر يزدان پرست ازديگردانشجويان خط امام  نيزخاطرات خود دراين خصوص را نوشته اما هنوزاين كتاب منتشر نشده است. با اين حال اين دو،هيچكدام جزوشوراي مركزي دانشجويان پيروخط امام نبودند.
مهم ترين منبعي كه در مورد اين رويداد در داخل وجود دارد اسناد لانه جاسوسي است. بعد از تسخير سفارت دانشجويان با دو نوع سند مواجه شدند. برخي از اسناد كه عنوان محرمانه داشت سالم و دست نخورده باقي مانده بود و برخي ديگر از اسناد كه عنوان سري و بكلي سري داشتند در آستانه امحا قرار گرفته بودند. در هنگام ورود دانشجویان پیرو خط امام به سفارت دوازده نفر از کارکنان  سفارت آمريكا به داخل اتاق مخصوصی که درب ان مانند در گاو صندوق بود می روند و با دستگاه   پودر كن کاغذ اسناد را ازبين می برند . اما به دلیل خراب شدن دستگاه بقیه اسناد را با دستگاه کاغذ رشته کن از بين می برند . چند ساعت  بعد که دانشجویان توانستند وارد این اتاق شوند با نگهداری اسناد رشته شده ، انها را برای بازیابی اماده كردند . با ابتکار دانشجویان  روشی برای خواندن و احیاء این اسناد مهم ابداع شد.
اولين اسنادي كه ازسفارت آمريكا منتشر شد تحت عنوان " افشاگري "  توسط دانشجویان  در صدا و سيما قرائت ‌شد . سپس مطبوعات اقدام به چاپ آن كردند . اما بعدها  اسناد  لانه جاسوسی به صورت كتاب در بیش از 68 جلد منتشر شد .
بخش افشاگري با دو واكنش عمده روبرو بود. بعد از‌تسخير سفارت آمريكا و  گسترش موج استكبار ستيزي‌بين  مردم، انقلابيون به دفعات مقابل سفارت تظاهرات مي‌كردند و شعار «دانشجوي پيرو خط امام،‌افشاكن» را سر مي‌دادند. اما برخي از سياسيون كه عمده‌تا جزو اعضاي نهضت آزادي بودند، اعتقاد داشتند كه اين افشاگري‌ها باعث آبروريزي شخصيت‌ها مي‌شود و اين اقدام به منظور تصفيه سياسي صورت مي‌گيرد. افرادي درصدد اين هستند كه رقباي سیاسی خود را از صحنه بيرون كنند. حتي عباس امير انتظام معقتد است كه اين اقدام با همكاري  ايالات متحده صورت گرفته و سياسيون آمريكا درصد بودند كه با انتشار اين اسناد نيروهاي انقلاب را به جان هم بيندازند. البته آقايان اصغرزاده، بي‌طرف و ميردامادي تاكيد دارند كه در گفتگو‌هايي كه با امام خميني داشتند ايشان از حاميان انتشار اسناد بودند و حتي اعلام كردند كه اگر در بين اسناد به اسم من هم برخورد كرديد آن را منتشر كنيد.
در اين كتابها متن فارسي كه شامل ترجمه سند مربوطه بود به انضمام متن انگليسي سند به چاپ رسيده بود. اين مجموعه عليرغم ارزشمند بودن ، اغلاط املايي و چاپي فراواني داشت و فاقد فهرست اعلام بود. طبعا  محققين براي مراجعه به اين كتاب با مشكلاتي مواجه بودند. در سال  1366 توسط دانشجويان پيرو خط امام ، گزيده اسناد به صورت شكيل و قابل قبول‌تري  تحت عنوان از" ظهور تا سقوط " منتشر شد. بعدها در سال  1378 کتابهای قبلی تجدید چاپ شد اما در سال 1386 كار بزرگي  توسط موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي صورت گرفت و اسناد لانه جاسوسي در هشت جلد منتشر شد. در ادامه اين اقدام مفيد مجلد 9، 10 و 11 كه شامل اسناد منتشر نشده لانه جاسوسي بود به بازار نشر عرضه شد.
انتشاراين كتب کار پژوهشگران علاقه مند به این بخش از تاریخ انقلاب اسلامی را بسیار آسان تر کرده است . اگرچه اساسا انتشار اسناد لانه جاسوسي در ايران از همان ابتدا در مطبوعات آمريكا با نوعي بدبيني همراه بود و برخي با بيان ایراداتی ازجمله اينكه نثراين اسناد مخدوش هستند ،  سعي کردند اعتبار آنها را زیر سئوال ببرند . اما انتشار اين كتابها با حروفچينی بهتر و دقیق تر به همراه تصاویر اصل اسناد که در سی دی های ضمیمه کتاب منتشر شده است  جای هرگونه شبهه افکنی را از بین برده است. 
به باور نگارنده به دلیل اهمیت ماجرای تصرف سفارت آمریکا در تهران و نقش بسیار مهمی که این حرکت تاریخ ساز درتثبیت انقلاب اسلامی داشته است ، جا دارد مرکزی بصورت تخصصی دریکی از نهاد های پژوهشی کشورراه اندازی شود تا ضمن نگهداری منابع مربوط به این رویداد مهم ودردسترس قراردادن آنها، زمینه لازم برای انجام تحقیق های دقیق تردراین  باره فراهم شود .