برای پی بردن به شرایط سیاسی  اجتماعی دوران تبعید حضرت امام و شناخت ابعاد گوناگون شرایط زمان تسخیر لانه جاسوسی به دیدار آقای مهندس ابراهیم اصغرزاده از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام و نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی رفتیم. وی که خود در تمامی مراحل تسخیر لانه جاسوسی از فعالین جریان عظیم ۱۳ آبان ۱۳۵۸ بود، با رویی گشاده دعوت ما را پذیرفت که ضمن سپاس، اینک متن مصاحبه تقدیم خوانندگان حضور می‏شود.
حضور: شرایط سیاسی و اجتماعی که موجب شد رژیم شاه حضرت امام را تبعید کند، چه بود؟
● در آغاز دهه ۶۰ میلادی، تهدید جدی منافع غرب بر اثر بی‏ثباتی پاره‏ای از کشورهای وابسته موجب گردید تا نظریه اصلاح سازمان این جوامع از طریق اصلاحات سیاسی و اقتصادی در اولویت قرار گیرد. با توجه به اهمیت‏حوزه‏های نفتی خلیج‏فارس تغییر ساخت‏سیاسی و امنیتی آن در اولویت‏برنامه خارجی آمریکا قرار گرفت که مستلزم تاسیس قدرت بلامنازع نگهبان در منطقه بود. این قدرت می‏بایستی همپیمان طبیعی غرب به حساب آمده و علاوه بر جلوگیری از نفوذ نظامی سیاسی شوروی حافظ حاکمیت دولتهای وابسته منطقه باشد. دکترین کلاسیک دموکراتها بخصوص کندی، رئیس جمهور وقت آمریکا تاسیس چنین قدرتی در ایران را توصیه می‏کرد و شرط اولیه آن، این بود که چنین قدرتی به هیچ‏وجه از جانب بحرانهای اجتماعی داخلی تهدید نشود. به همین علت‏سرمایه‏گذاری غرب و آمریکا در ایران منوط به اجرای موفقیت‏آمیز اصلاحات سیاسی – اقتصادی به عنوان تست موقعیت داخلی شاه تجویز گردید. فریبندگی اصلاحات تا آن حد بود که هدف و شعار گروههای سیاسی مخالف و سیاستمداران کهنه‏کار دوره نهضت ملی نفت را در موزه‏های (اصلاحات آری، دیکتاتوری نه) متوقف کرد. تحولات سیاسی در فاصله اشغال متفقین تا کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ غربیها را بیش از هر چیز نگران ماهیت و جهتگیریهای اوضاع داخلی ایران نموده بود. فقدان ایدئولوژی دولتی، عدم تناسب ساختار اجتماعی با اهداف مورد نظر و اقتدار بی چون و چرای فرهنگ سنتی و تعارض جدی سنتها و باورهای مذهبی و دینی با سیاستهای فرهنگی نوین بنیه حکومت تهران را تضعیف می‏کرد و از طرفی رژیم شاه به صورت شکننده‏ای وابسته به گروههای نوکیسه تجاری، طبقات نان‏خور دستگاه بوروکراسی نظامیان و عوامل دربار شده بود. نیروهای مذهبی که بزرگترین بخش جامعه ملی را تشکیل می‏دادند عمدتا به صورت نهادهای درونگرا و منزوی به حیات خود ادامه می‏دادند. جامعه مذهبی در سراسر دوره اختناق رضاخانی و دهه‏های سرنوشت‏ساز ۲۰ و ۳۰ از مسئولیت رهبری جامعه و یا حتی تلاش برای کسب قدرت یا مشارکت‏بر کنار بود و دور از تاثیر محیط، واقعیتها و زورآزمایی‏های سیاسی در دنیای محدودی می‏زیست که شاید هم منجر به کسب مصونیت و تداوم ساختاری آن طی سالیان متمادی شده بود. اندیشمندان، برگزیدگان و روحانیون جامعه، تصور و تحلیل منسجم و همه جانبه‏ای از موقعیت و توان “جامعه مذهبی” نداشتند و بر این اساس قبل از هر چیز به فکر حفظ موجودیتشان بودند و اینکه جوانان یا زنانشان به ورطه بی دینی و کفر نیفتند . در این زمان شعار حوزه‏های علمیه، حفظ و نگهداری دین و حوزه در برابر بی‏ثباتی و تشنج‏بود. به عبارت دیگر اینکه بقا و حیات اسلام در گرو امنیت و آرامش حوزه و محافل دینی است. به هر حال اندیشه انحرافی دخالت در امور سیاسی امری غیرشرعی است. در حوزه‏های علمیه قبل از اینکه تعهدی دینی به حساب آید به لحاظ سیاسی نوعی محافظه‏کاری سنتی تلقی می‏شد. حتی روشنفکران برجسته مذهبی آنگاه که جنازه آیت‏الله بروجردی – بزرگترین مدافع نظریه فوق – بر سر دست توده‏های میلیونی به هیجان آمده و به صورت غیرقابل باوری تشییع می‏شد، نتوانستند قالب و تحلیل قابل اعتنایی از آن حرکت عظیم و موقعیت جامعه مذهبی و رابطه مردم با روحانیت و مراجع ارائه دهند. در حالی که تاریخ نشانگر این مدعاست که دشمنان جامعه مذهبی جمعبندی صحیحی از اوضاع جامعه داشتند. رژیم به قدرت جامعه مذهبی وقوف یافته بود و به همین سبب در برابر حوزه‏ها و مرجعیت، سیاست جدیدی اتخاذ کرد.
 رژیم روی دو موضوع برنامه‏ریزی کرد. اول اینکه ثقل مرجعیت از قم و ایران را به خارج از کشور منتقل نماید و دیگر اینکه در برابر بحث مرجعیت واحد، تعدد مراجع تبلیغ و ترویج‏شود. از طرفی رژیم شاه با رحلت آیت‏الله بروجردی دست‏خود را برای یورش گسترده و همه‏جانبه علیه بافت مذهبی و فرهنگی جامعه و اجرای طرح کندی باز مي ديد .  امینی در حالی با شعار اصلاحات سیاسی و اقتصادی به نخست وزیری رسید که اجازه یافت مجلس بیستم را منحل کند و سیاستهای تجویزی کاخ سفید را بدون هیچ مزاحمت قانونی تحت عنوان ” تصویب نامه‏های قانونی دولت! ” تصویب و اجرا نماید. دولت امینی طرح اصلاحات را در دیماه ۴۰ تصویب کرد و تلاش نمود تا نوعی آزادی سیاسی کلیشه‏ای به گروههای سیاسی بدهد. شاه در این مقطع معتقد بود که جز خطر کمونیستهای روسی و ناصریستهای عرب چیز دیگری او را تهدید نمی‏کند. نگرانی دربار از اعتبار روزافزون امینی نزد آمریکاییها نیز با انجام سفر شاه به واشنگتن و گرفتن مجوز تعویض امینی در فروردین ۴۱ منتفی گردید. از این تاریخ شاه با گماردن “علم” که صد در صد مورد اعتمادش بود، به نخست‏وزیری، اصلاحات را با خیال راحت‏تر تحت عنوان انقلاب سفید پیاده کرد و با به کار گرفتن نیروهای مطیع نظامی و ساواک به حاکمیت مطلق و بی چون و چرا دست‏یافت.
در این اثنا تاریخ شاهد تحولی شگرف در بستر دین و جامعه مذهبی شد که همانا حضور مقتدرانه قائد و مرجع بزرگ جهان اسلام حضرت امام خمینی (ره) در نقش وجدان بیدار ملت و اندیشه راهنمای نهضتی انقلابی بود. حاشیه‏ای که آیت‏الله خمینی بیست‏سال پیش از آن، روزگاری که ایران در اشغال نیروهای متفق بود، بر کتاب یادنامه سیدعلی وزیری پیرامون قیام برای الله و با نگرش عمیق به فساد حاکمیت نگاشته بود بخوبی نشان می‏داد که وی چگونه این تفکر را که “دین” مبنای تحولات اجتماعی می‏باشد وایمان و اعتقاد به خدا می‏تواند موتور تحولات سیاسی و فرهنگی باشد آغاز کرده بود. وي اینک در آغاز دهه ۴۰ هجری شمسی با کوله‏باری از تجربه و تحلیل تاریخی و شناخت‏شکستهای پی در پی قیامهای مردمی در کوران حوادث پیچیده و پرشتاب آن سالها به زعیمی ژرف‏اندیش بدل گشته است. حضرت امام در آستانه تحولات عمیق اجتماعی و تبدیل ایران به همپیمان طبیعی غرب، برعکس روحانیون و علمای اسلام که از ترس از دست دادن باقی دین خود حاضر به درافتادن با رژیم نبودند و از مبارزه ابا می‏کردند اساسا شرط بقای اسلام و حوزه را دقیقا در درگیری و مبارزه بی‏امان می‏دانست و از هیچ فرصتی بدین منظور غافل نگشت. شیوه ورود امام به مبارزه نشان ميداد كه از سویی روابط درونی و مکانیزمهای اخلاقی و روانی جامعه را و از دیگر سو ماهیت واقعی رژیم و وابستگی شاه به سرمایه‏داری و صهیونیسم بین‏المللی را بخوبی و دقت می‏شناخت و شاید به همین علت در مقاطعی که حضرت امام مستقیما نهضت را هدایت می‏کرد هیچ فرصتی از دست نمی‏رفت‏یا انحرافی رخ نمی‏داد. ولی آنجا که ایشان مستقیما در صحنه نبود، بلاتکلیفی و سستی عارض نهضت می‏گردید. وقایع مربوط به قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی و اجبار دولت‏به عقب نشینی از مواضع اعلام شده جریانهای مربوط به انقلاب سفید و رفراندوم عمومی، اعلام عزای عید نوروز ۴۲، حمله کماندوها به فیضیه و فتوای مشهور “تقیه حرام اظهار حقایق واجب” (ولو بلغ ما بلغ) ، مراسم چهلم فیضیه و تشدید مبارزه در ایام محرم و بخصوص سخنان کوبنده عاشورای ۴۲ که منجر به دستگیری شبانه ایشان در نیمه شب ۱۴ خرداد شد گواه صادقی بر آغاز شکوهمند مبارزه‏ای وقفه‏ناپذیر، قهرآمیز و هوشمندانه علیه منافع آمریکا و رژیم دست نشانده‏اش بود. در این دوره، منطق مبارزاتی امام کاملا مبتکرانه است، دائما به درگیری دامن می‏زند، بحران را به درون جامعه و سطح ملی تزریق می‏کند. شاه را مسبب اصلی اعلام می‏کند و نهاد سلطنت و ارکان رژیم را مورد هجوم قرار می‏دهد. مشروعیت او و اقداماتش را زیر سئوال می‏برد و شاه نیز منفعلانه تقلا می‏کند افکار عمومی را متوجه مخالفت امام با اصلاحات نموده، اندیشه‏های او و مذهب را ارتجاعی و عقب‏مانده نشان دهد. دولت نیز به گونه‏ای عمل می‏کند که امام را میان روحانیون و دیگر مراجع منزوی سازد و با ارعاب و تهدید، روحیه محافظه‏کارانه برخی از آنها را تقویت می‏کند. اما این پیشگیریها بلااثر مانده و آنچه باید، رخ می‏دهد. تنها چند ساعت پس از دستگیری امام قیام خونین مردم در تهران، قم و سایر شهرها در روز ۱۵ خرداد زنگ خطر را به صدا درآورد. رژیم از هر زمانی خطر را نزدیکتر حس کرد و برای جلوگیری از گسترش آن اقدام به حکومت نظامی و سرکوب مردم کرد و شکاف عمیقی میان رژیم و جامعه مذهبی ایجاد شد. ۱۵ خرداد بحق نقطه عطف تاریخ معاصر است. اهمیت قیام ۱۵ خرداد را نباید در کیفیت‏شکل‏گیری، شدت سرکوب و یا حتی مظلومیت معصومانه مردم در برابر مسلسلهای شاه دانست، بلکه اهمیت قیام در تحولی است که منجر به دگرگونی اندیشه مذهبی و معرفت دینی شد. همین قضیه وجه تمایز این قیام با قیامهای قبلی است . سرزمین ایران قیامهای مردم و سلحشوریهای بسیار به خود دیده است ولي هیچیک دارای خصلت “اندیشه تکامل یافته هدایتگر” نبوده‏اند. اندیشه رهبری‏کننده محصول رفتاری شجاعانه یا شهامتی اخلاقی و سیاسی نیست ‏بلکه زائیده سیستم فکری منسجمی است که جز اسلام ناب و خالص از هیچ منبع دیگری بهره نبرده است. ویژگی تحولات جامعه مذهبی نیز در این مقطع از آنجا ناشی می‏شد که اساسا به جای تاثیرپذیری از محیط، به شدت زیر ضربات و شوکهای متوالی رهبری دین و مرجعیت قرار می‏گیرد. به گونه‏ای که در فاصله ۱۶ مهر ۴۱ تا ۱۵ خرداد ۴۲ در کمتر از یک سال دچار چنان تحولی عظیم شد که از پیکر بی‏روح و فرسوده‏اش جامعه‏ای پرتوان، زنده و انقلابی متولد گشت. پتانسیل اعتراضات و هیجانات مسلمانان بعد از ۱۵ خرداد، رژیم را وادار ساخت تا کمتر از دو ماه، امام را از زندان به خانه‏ای مسکونی در داوودیه منتقل کند. با این حال سیاست رژیم در دور نگه‏داشتن نهضت از رهبری آن موفقیتی نسبی به همراه داشت. در این دوره "فترت کوتاه"  که تا ۱۸ فروردین ۴۳ به طول انجامید عده‏ای از روحانیون مایوس و متفرق شده و جامعه مذهبی دچار سستی و خمودی شد. با تغییر دولت علم و روی کار آمدن منصور دولت در چهره‏ای جدید وارد گود شد و حضرت امام خمینی (س) را آزاد کرد و چهره آزادی‏طلبی به‏خود گرفت. اما امام سه روز پس از آزادی طی اظهارات شدیداللحنی به رژیم حمله کرد و روز پانزدهم خرداد را عزای ملی اعلام نمود. اقدام دولت “منصور” جهت اعطای امتیاز قضایی به اتباع آمریکایی (کاپیتولاسیون) موجب موضعگیری پرشور و حماسی امام و سخنان تکان‏دهنده ایشان در ۴ آبان ۴۳ می‏شود که در آن آمریکا، اسرائیل و شخص شاه به شدت مورد حمله قرار گرفته و رسوا می‏شوند که متن آن یکی از مهمترین اسناد تاریخ معاصر ایران و جهان اسلام است . انتشار گسترده محتوای سخنراني امام در تمامی نقاط کشور برای شاه مسئله‏ای حیثیتی شد، و در قالب “بحران مشروعیت” کابوس هیئت‏حاکمه گردید. امام راه علاج را نه در اصلاح که در نابودی رژیم و تاسیس حکومت اسلامی می‏دانست. دولت منصور که خود را خدمتگزار مردم! می‏خواند ناگزیر به واکنش شدید گردید، دستگیری و زندانی کردن امام می‏توانست فاجعه‏ای دیگر برای رژیم و قیام مکرری از ۱۵ خرداد بسازد. این دفعه برخلاف گذشته که فاصله دستگیری امام و انجام سخنرانی کوتاه بود، تصمیم گیری به مدت یک هفته به طول انجامید و روح ملت‏سرانجام روز ۱۳ آبان ۴۳ برای مدت نامعلوم به ترکیه تبعید گردید. انتخاب ترکیه نیز بنا بر مصالحی صورت گرفت تا کارایی امام به عنوان رهبر نهضت‏به حداقل خود برسد. کینه تاریخی حکام ترکیه امکان هر فعالیت‏سیاسی  مذهبی را از امام سلب می‏کرد. با اینکه حساسیت جامعه مذهبی به “تبعید” از زندان کمتر بود ولی خشم مردم مسلمان برای رژیم گران تمام شد که اقدام انقلابی اعدام منصور توسط محمد بخارایی در بهمن ۴۳ نمونه آن بود. رژیم برای عادی جلوه دادن اوضاع با تغییر محل تبعید حضرت امام از ترکیه به عراق می‏خواست القا نماید که تبعید پایان پذیرفته و ایشان در جوار عتبات عالیات و حوزه نجف زندگی طبیعی را می‏گذراند.
 به هرحال با اقدام رژیم در دور نگه داشتن امام ، نهضت جامعه برای سالیان متمادی موجب “فترت طولانی” شد که جامعه مذهبی را علی‏رغم درونی ناآرام و نهادی ملتهب و منقلب، به سستی و رکود کشاند که تا آغاز دهه ۵۰ و شوکهای ناشی از جشنهای ۲۵۰۰ ساله و سیاستهای صریح ضدمذهبی رژیم، حرکتی مردمی بروز نکرده و گروههای مبارز ملی و مذهبی نیز از توده‏ای کردن مبارزه باز ایستادند. برخورد رژیم با حضرت امام در تبعید نیز برآیند تحلیل رژیم شاه از وضعیت و موقعیت نیروهای مذهبی درون اجتماع و تواناییهای جامعه مذهبی بود که هیچگاه از چشم تحلیلگران و تئوریسینهای آمریکایی دور نماند. تبعید امام گرچه به ظاهر منجر به تاخیر نهضت‏شد لیکن در نهایت موجب رشد و تعمیق اندیشه حاکم بر انقلاب و روشنی و آگاهی تمام زوایای جامعه مذهبی گردید.
 حضور: زمینه و انگیزه‏های تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در ایران را بیان فرمائید؟
● در هر نظام انقلابی اگر به پرسشهای جدید پاسخی جدید داده نشود یا در برابر موانع و مشکلات به همان شیوه‏های قدیمی بسنده شود پرچم تسلیم و سازش بلند شده است و فی‏الواقع چنین نظامی به آخر خط رسیده است. مسئله غامض و در عین حال ظریف و غیرمنتظره‏ای که ماههای نخست، انقلاب بدان مبتلا شده بود ایجاد شکاف و تعارضی جدی در انقلاب میان تئوری و کارکرد بود. در تئوری و نظریه مبنا که همان دیدگاه و اندیشه حضرت امام خمینی (س) بود بر تحولات عمیق سیاسی، شکستن پیوندها و علقه‏های منتهی طاغوتی و گریز از محافظه‏کاری در حل مشکلات مردم و انقلاب تاکید می‏شد و دائما برای رفتار اقتصادی، سیاسی و بین‏المللی الگوهای نوینی ارائه می‏شد لیکن در صحنه عمل و اجرا به گونه دیگری ظاهر می‏گردید. رفتار متناقض و زبونانه دولتمردان در عمل منجر به احیای سنتهای غیرانقلابی، حفظ نهادهای بوروکراتیک گذشته و تهدید وحدت ملی و تمامیت‏سیاسی جامعه شده بود. غیرانقلابی عمل کردن، بی‏اعتمادی به توده‏های مسلمان انقلاب کرده و تهاجم به ساختار نهادهای انقلابی وجه مشترک رفتار کلیه دولتمردان لیبرال بود که موجب دلسردی و یاس مردم و نگرانی نیروهای انقلابی شده بود. رهبر انقلاب در مقام واضع مکتب انقلاب بیش از هر چیز روی حفظ حساسیت مردم و حضور آنها در صحنه‏های گوناگون تاکید داشت ولی دولت رسما مردم را برای برگشت‏به خانه‏های خود و بی‏مسئولیتی در قبال انقلاب دعوت کرد. جالب اینجا بود که نخست‏وزیر وقت آقای مهدی بازرگان اعلام می‏داشت انقلاب تمام شده است‏به خانه‏های خود برگردید! دولت‏بی‏هیچ پرده‏پوشی نهادهای برخاسته از انقلاب را مزاحم و زاید می‏خواند و حتی در اوج هیجانات ضدآمریکایی مردم و به دنبال سخنان کوبنده امام که کینه و خصومت آمریکا علیه انقلاب را برملا می‏ساخت و واشنگتن با پذیرش شاه بیش از هر زمانی به مردم و انقلاب اسلامی توهین می‏کرد، هیئت عالیرتبه‏ای از مقامات دولتی به سرپرستی نخست‏وزیر وقت در الجزیره ساعتها پشت درهای بسته با هیئتی آمریکایی به ریاست‏برژینسکی مشاور امنیت ملی کاخ سفید به مذاکره و گفتگو نشست. دانشجویان مسلمان که خود را وارث نهضت‏سی – چهل ساله جنبش دانشجویی و رشد یافته در بستر نهضت امام خمینی از ۱۵ خرداد تا آن تاریخ می‏دانستند در تحلیلی از جایگاه و رسالت‏خود و وضعیت انقلاب به این جمعبندی رسیدند که آمریکا تا توقف چرخ انقلاب از هیچ توطئه‏ای فروگذار نخواهد کرد. دانشجویان برعکس تعابیر دولت و یا برخی از گروههای سیاسی، پذیرفتن شاه در آمریکا را نشانه عجز شاه و یا درماندگی او نمی‏دانستند، بلکه آن را حرکتی جدید برای مبارزه روانی – سیاسی با انقلاب اسلامی و مردم انقلاب ایران ارزیابی می‏کردند و بر مبنای همین تحلیل تصمیم گرفتند به منظور جلب توجه همگانی به تداوم مبارزه و به عنوان اعتراض، سفارت آمریکا در تهران را برای مدتی محدود اشغال نمایند. نکته حایز اهمیت اینکه حضور حجت‏الاسلام والمسلمین موسوی خوئینی چهره سرشناس محافل دانشگاهی و انقلاب در جمع دانشجویان و تاثیر در جهت گیری و تکامل کیفی کار که نقشی منحصر به فرد بود موجب گردید حضرت امام نیز اعتماد عمیقی به جمع دانشجویان پیدا نمایند. تحلیل بموقع و دقیق ایشان از نقطه‏نظرات حضرت امام خمینی (س) برای دانشجویان قابل توجه بود. بخصوص آن هنگام که ایشان به صورت غیرمنتظره‏ای در پیامی به مناسبت ۱۳ آبان که سه روز قبل (پنج‏شنبه دهم آبانماه) منتشر شد فرمودند: “بر دانش‏آموزان، دانشگاهیان و محصلین علوم دینیه است که با قدرت تمام حملات خود را علیه آمریکا و اسرائیل گسترش داده و آمریکا را وادار به استرداد شاه مخلوع جنایتکار نمایند. ” این خود موجب شد تا عزم دانشجویان در تصمیمی که گرفته‏اند جزم شده و برنامه خود را عملی سازند. دانشجویان مسلمان پیرو خط امام علی‏رغم اینکه در تحلیلهای اولیه خود پیش بینی می‏کردند که دولت ظرفیت‏سیاسی لازم برای تحمل چنین حرکتی را ندارد، باور نداشتند که تنها ظرف بیست و چهار ساعت پس از اشغال سفارت آمریکا، با سقوط دولت موقت و پذیرش استعفای نخست‏وزیر توسط حضرت امام (س) این ماجرا تبدیل به یک انقلاب درونی و بحرانی بین‏المللی گردد.
حضور: نظر شما درباره مواضع مقامات رسمی وقت و احزاب سیاسی در قبال تسخیر لانه جاسوسی چیست؟
●  واکنش افراد و گروهها در قبال تسخیر لانه جاسوسی قبل از هر چیز بازتاب خصلتها و بینش گروهی آنان و بخصوص متاثر از میزان اعتقاد آنها به مبانی انقلاب اسلامی بود. ولی برای مردم، رهبر و نیروهای معتقد، تسخير لانه جاسوسی عکس‏العمل طبیعی یک ملت و اقدامی برخاسته از عمق اراده و ایمان جامعه مکتبی و مذهبی بود و به همین دلیل از جنس خود انقلاب بود. افرادی که یا اساسا آمریکا را دشمن نمی‏دانستند و یا از درافتادن با آمریکا بشدت نگران بودند و در عمل مشی محافظه‏کارانه‏ای داشتند تا جایی پیش رفتند که دانشجویان مسلمان پیرو خط امام را به پیروی از سیاست تبلیغی کاخ سفید، دانشجویان پیرو خط شیطان! نامیدند. سیاست تبلیغی آمریکا پس از استیصالی که به علت ناتوانی در آزادی گروگانها یافت‏بر این قرار گرفت که در جنگی روانی اقدام بحق دانشجویان را مخدوش و غیرانسانی جلوه دهد . بهمین سبب ادعا کرد اینها دانشجو نیستند و سپس مدعی شد که اینها اصلا مسلمان نیستند! و چنین استدلال شد که اسلام با کارهای تروریستی منافات دارد. هنوز هم آمریکاییها برای زدودن آثار آن اقدام و شوکهای سیاسی ناشی از تسخیر لانه جاسوسی همه ساله در روز چهارم نوامبر (۱۳ آبان) طی برپایی مراسم عاطفی و تبلیغی سعی می‏کنند حرکت مورد نظر را اقدامی مغایر با حقوق بشر جلوه دهند. واکنشهای اولیه و ابتدایی در طول زمان “نهادینه” شد و در رفتار سیاسی نهادهای رسمی کشور نظیر ریاست جمهوری، شورای انقلاب، وزارت خارجه یا گروههای فشار تجلی یافت. این نهادها بر بیهودگی کار گروگانگیری تاکید داشتند و معتقد بودند با گذشت زمان ارزش گروگانها به ضدارزش تبدیل شده، فرصت معامله و مذاکره از دست‏خواهد رفت و در زمانی نیز این شعار مطرح شد که تنها مرجع صالح برای نگهداری گروگانها نهادهای رسمی یا دولتی می‏باشند که در این میان پاره‏ای روحانیون و شخصیتهای سیاسی و مذهبی نیز همین عقیده را داشتند و تا تاریخ ۳۱ شهریور ۵۹ که حضرت امام شروط آزادی گروگانها را تعیین کردند و مسئولیت تصمیم گیری را به عهده مجلس شورای اسلامی گذاشتند، لانه جاسوسی مرکز ثقل تصمیم گیری و دانشجویان مسلمان پیرو خط امام محور تمامی مسائل و مباحث مربوط به گروگانگیری بوده و در تحولات مربوط به آن نقش نسبتا انحصاری داشتند.
حضور: چرا حضرت امام (س) تسخیر لانه جاسوسی آمریکا را انقلاب دوم نامیدند؟
●  حضرت امام (س) قبل ازمحاسبه رایجی که معمولا مسئولین یک نظام برای بررسی پی آمد هر قضیه سیاسی می‏کنند متوجه این نکته بودند که آیا چنین اقدامی برای حیات و بقای انقلاب ضرورت داشته است و یا می‏تواند ادامه همان انقلاب به حساب آید؟ به همین علت‏حضرت ایشان در حمایت از اقدام دانشجویان یک لحظه فرصت را از دست ندادند و چون پیامبری ناصح و رهبری دوراندیش جامعه را برای تداوم مبارزه و انقلاب را برای اعتلای ارزشها هدایت کردند. به نظر بنده آن حضرت با تبدیل اقدام دانشجویان که نوعی حرکت اعتراضی رادیکالی تعریف می‏شد به یک حرکت انقلابی، آن هم بزرگتر از انقلاب اول، خصومت و تضاد منافع (انقلاب اسلامی – امریکا) را از پوسته تدافعی وانفعالی بیرون کشیدند و به وضعیت ابتکاری و تهاجمی کشاندند. منظور نقش‏آفرینی بدیهی و اولی حضرت امام در این تهاجم است وگرنه پی‏آمدهای داخلی و خارجی ماجرای تسخیر لانه جاسوسی و تاثیر عمیقی که بر ساختار سیاسی جامعه و زیرساختهای اجتماعی و فرهنگی سازمان انقلاب و اجتماع داشت‏شایستگی انقلاب را به آن داده بود. این نکته روانی نیز قابل اعتناست که کابوس کاپیتولاسیون و طعم تلخ تحقیری که در وجدان عمومی و ذهن جامعه وجود داشت جز با تکریم و احترام به اقدام تسخیر سفارت امریکا جبران‏پذیر نبود.
حضور: درباره دستاوردهای داخلی و خارجی انقلاب دوم برایمان بگویید.
●  گاهی یک پرسش خود مقدمه تحقیقی عظیم است. این سوال چنین وضعیتی دارد. اگر بخواهم لیستی از عناوین پیامدهای داخلی و خارجی تسخیر لانه جاسوسی ارائه کنم اولین مشکل این خواهد بود که کدام آنها در اولویت‏اند، یا موثرتر از بقیه هستند. برای به دست آوردن نگرشی اصولی از ماجرا به جای اینکه در مقاطع خاصی از زمان برش بزنیم، مقطع مورد مطالعه را پس از گذشت ۴۴۴ روز و خاتمه صوری تسخیر لانه جاسوسی مورد بررسي قرار مي دهیم. مهمترین دستاوردی که در این مدت طولانی تجربه شد ناتوانی ابرقدرت امریکا در نجات و رهایی اتباعش بود که تماما به شکست کشیده شده بودند. تمامی اقدامات دیپلماتیک، امکان مذاکره و تماس، تحریم اقتصادی، فشار حقوقی و سیاسی ، بلوکه کردن اموال، محاصره امنیتی، فعالیتهای اطلاعاتی و جاسوسی، توطئه‏های نظامی و تجاوز به کار گرفته شد تا بن‏بست موجود منتفی شود لیکن حرف آخر را ملت ایران زد که ابرقدرت امپریالیستی را برای قبول شرایطش به پای میز نشاند. حتی مرگ شاه در این میان موجب توقف چرخ این مبارزه نشد. نفس ناتوانی امریکا در حل موضوع و فایق آمدن بر بحران و عقب‏نشینی قدم به قدم در برابر ملتی که از هیچ تهدید و ارعابی اندک ترسی برخود راه نمی‏داد تسخیر لانه جاسوسی را به اسطوره مقاومت و مبارزه علنی برای احقاق حق خود تبدیل ساخت و جهانی را وادار به تسلیم شدن در دو جبهه کرد. این اسطوره تسلیم‏ناپذیری ملت ایران در برابر امپریالیسم امریکا ، جهان اسلام را بیش از هر جامعه دیگری تکان داد به گونه‏ای که یکی از مفسرین عرب، آن را به انفجاری عظیم تشبیه ساخت. بسیاری از جوانان فلسطینی و عربی و مبارزین اسلامی به روشهای ساده و قابل لمس برای مبارزه و تهدید منافع امریکا رومی‏آوردند. جوامع مسلمان منطقه که سالیان درازی توسط اسرائیل تحقیر شده بودند آغوش خود را به روی این واکنش‏های غرورآمیز گشودند. تحلیلگران امنیت کاخ سفید هم‏اکنون ریشه بسیاری از حرکتهای انقلابی در خاورمیانه و بخصوص لبنان و فلسطین اشغالی را تحت عنوان خشونت‏یا تروریسم مقدس! زاییده شکست آمریکا در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی می‏دانند. به همین علت اصرار دارند که پرستیژ درهم‏شکسته کاخ سفید را با پیروزی نظامی در جنگ نفت و آزادسازی کویت و برپایی کنفرانس صلح ترمیم نمایند. رادیو بی‏بی‏سی یک سال پس از پایان ماجرای گروگانگیری آن را حادثه‏ای دانست که تاریخ معاصر را متاثر ساخته و توانسته این هیبت و حیثیت آمریکا را نزد جهانیان درهم‏شکند. ناگفته نماند که ماجرای تسخیر لانه جاسوسی آسیب‏پذیری سیستم دوقطبی را نیز برملا ساخت و نشان داد که اگر ملتی اراده کند، هیچیک از اهرمهای بین‏المللی و سازمانهای جهانی موجود توان مقابله با آن را ندارد. بهره دیگری که از این مبارزه نصیب ملت ایران شد عبارت است از اینکه مبانی نظری و شعارهای اصلی انقلابش را سوار بر امواج خبری مربوط به گروگانگیری به اقصی نقاط عالم و به گوش میلیونها مشتاقی که به انتظار نشسته بودند رساند. به قول یکی از کارشناسان خبری آمریکایی، دانشجویان مسلمان پیرو خط امام طی چند ماه هر چه خواستند به خورد ملت آمریکا دادند. در طول چند ماه هر روز صبح دولت آمریکا با آخرین گزارشهای رسیده از تهران بیدار می‏شد و شب هنگام مایوس از کسب نتیجه‏ای به خواب می‏رفت . در همین ایام ” لوموند” نوشت: هر مصاحبه دانشجویان در تهران دارای قدرت یک بمب اتم است. ملت ایران که در عمر نه ماهه انقلابش زیر ضربه‏ها و حمله‏های بی‏وقفه آمریکا آرمانها و ارزشهایش بارها مورد توهین و اتهام واقع شده بود اینک در برابر امپریالیسم از لاک دفاعی خارج می‏شد و پرچم مبارزه را در سطحی جهانی علیه او به دست می‏گرفت. توجه افکار عمومی جهانیان به موقعیت غرورآفرین مردم ایران بی‏هیچ مانیفست و پلنومی به دست آمده بود که توانسته بود استحکام و توان انقلابش را با محک پرچمداری مبارزه با آمریکا در جهان به دست آورد. تا قبل از این دنیا مسحور دستان افسونگر آمریکا در حل خصومت مصر و اسرائیل و قرار داد کمپ‏دیوید بود و آمریکاییها با پیروزی کمپ‏دیوید سرمست از به گور سپردن کابوس شکست ویتنام بودند و تحمل پذیرش شوک عاطفی و سیاسی بزرگی چون ماجرای گروگانگیری تهران را نداشتند، ولی سقوط کارتر در تعابیر و تفاسیر خودشان، مهر تاییدی بر پیروزی ملت ایران و موفقیت انقلاب دوم بود. در داخل جامعه ایران نیز وفاق و وحدت ملی که تا قبل از تسخیر لانه جاسوسی به گونه‏ای روزافزون مورد تهدید واقع شده بود تمامی اقشار و آحاد جامعه را دربرگرفت و ایمان به پیروزی و انقلاب به صورت یک “باور ملی” نهادینه شد و تمامی زوایای فکری و روحی مردم را پرکرد. سقوط دولت که می‏بایستی منجر به هرج و مرج و از هم‏گسیختگی شود بعکس موجب یکپارچگی و وحدت رویه و رفتار در سازمان اداری و سیاسی جامعه شد و منطق انقلاب بر همه بخشها حاکمیت‏یافت. جهتگیری صریح انقلاب در برابر غرب مرزبندیهای فکری و سیاسی داخلی را روشن کرد و آگاهی سیاسی توده‏های مردم با افشاگری اسناد به دست آمده در سفارت آمریکا ارتقا یافت. مسئولیت‏پذیری و مشارکت مردم در صحنه انقلاب به حدی اوج گرفت که بارها گروهها و دستجات مختلف از گوشه و کنار مملکت و دورافتاده‏ترین نقاط برای بیعت و حمایت پای پیاده تا تهران آمدند و سرنوشت‏خود را به سرنوشت تحولات تهران گره زدند. فضای انقلاب نشاط آور و پرجذبه شده بود و جامعه پالایش یافته به شفافیت‏سیاسی و انقلاب دست‏یافته بود.
حضور: عده‏ای اعتقاد دارند اشغال لانه جاسوسی موجب افزایش خصومت آمریکا و جبهه‏بندی غرب علیه ایران و بلوکه شدن دارییهای ایران و همچنین فشارهای سیاسی، اقتصادی شد و از این جهت آن را یک حرکت مثبت ارزیابی نمی‏کنند. نظر شما در این باره چیست؟
● چنین پرسشی را می‏توان برای هر انقلاب یا ایدئولوژئی مطرح کرد. چون اساسا بایدها و نبایدهای ایدئولوژیک هزینه‏بردار است و طبیعی می‏نماید که صدمات و ضایعات ناشی از هر دگرگونی و انقلاب بیش از روشهای مسالمت‏آمیز رفورمیستی است. برخی انقلاب را زایده قهر و خشونت زاید بر نیاز می‏دانند و بر این عقیده‏اند که همان محصول را می‏توان در مدتی طولانی‏تر و بتدریج کسب کرد. جواب صریح آن، این است که باید گفت مخالفین یک انقلاب یا دشمنان یک جامعه انقلابی در حرکتهای تدریجی و مسالمت‏آمیز دایما به ترمیم مواضع و تصحیح موقعیت‏خود می‏پردازند و با کسب تجربیات و اطلاعات لازم خود را در موقعیت‏برتر قرار می‏دهند و اثرات انقلاب را خنثی و در پاره‏ای موارد یک پیروزی مقطعی را به شکست می‏کشانند. باید دید در کل و در جمعبندی نهایی چه چیز دست انقلاب یا یک ایدئولوژی و مکتب را خواهد گرفت. این سئوال براحتی می‏تواند پیرامون اصل انقلاب اسلامی و سقوط سازمان اداری و نظامی رژیم گذشته که ژاندارم قدرتمند منطقه بوده است مطرح شود. کسانی که چنین سئوالی را پیرامون تسخیر لانه جاسوسی مطرح می‏سازند به نظر من چشمان خود را در برابر این حقیقت که انقلاب دوم ادامه طبیعی و جوشیده از بطن انقلاب اول بوده است می‏بندند. آنها تسخیر لانه جاسوسی را حرکتی متفاوت از انقلاب اسلامی یا نوعی تغییر جهت در انقلاب و تحمیل عقیده جدیدی که منشا اسلامی ندارد عنوان می‏کنند و به عبارت دیگر اینگونه القا می‏کنند که آبشخور فکری انقلاب دوم اندیشه‏های چپگرایانه غیراسلامی است. آقای مهندس مهدی بازرگان در کتاب “انقلاب ایران در دو حرکت” که در سال ۱۳۶۳ منتشر شده است می‏نویسد: “از ویژگیهای این انقلاب و رهبری آن و از علل پیروزی آن، مقام اول دادن به طرد استبداد و طاغوت بود. مبارزه با استیلای خارجی، به شهادت شعارهای راهپیماییها و محتوای اعلامیه‏ها و مصاحبه‏ها، جنبه کاملا دفاعی داشت و فقط اعتراض به پشتیبانی آمریکا از شاه و به سرسپردگی شاه به آمریکا می‏شد، آنچه مردم و رهبری انقلاب می‏خواستند کوتاه کردن دست جنایتکار و چپاولگر ابرقدرتها از دخالت در امور ایران و از سلب استقلالمان بود. ولی بعد از پیروزی گام فراتری برداشته شد و شعار و ادعای درافتادن با تمامی بیگانگان و نابودی امپریالیسم و پنجه در پنجه آمریکا انداختن در سطح جهانی، در برنامه انقلاب وارد گردید. چیزی که در مکتب مارکس، در سیاست‏خارجی شوروی و در مرام احزاب کمونیست‏بین‏الملل مقام شماره یک را دارد و امر حیاتی مماتی برای آنها محسوب می‏گردد. . . ورود آشکار یا ضمنی افکار و اهداف چپ و نفوذ سریع و وسیع مارکسیسم در گروههای مذهبی و مکتبی همراه با منطق و فرهنگ خاص خودشان بود و سوار بر لسان سنتی استادان انقلاب. . . ” (صفحه ۹۳) آقای بازرگان انقلاب دوم را صد و هشتاد درجه در خلاف جهت انقلاب اول و ناسازگار با معیارهای اخلاق اسلامی می‏داند. در برابر این اتهامات و طرح موضوع ضرر و زیان مالی باید گفت، اگر انقلاب دوم صورت نگرفته بود چه اتفاقی می‏افتاد؟ بر فرض اگر لانه جاسوسی آمریکا تسخیر نمی‏شد آیا وضعیت آشفته جامعه که بخش معظم آن معلول ضعف بینشی و آرمانی دولت مرکزی بود چه سرانجامی می‏یافت؟ و ما چه بهایی را باید برای از بین رفتن وحدت و تمامیت ارضی و به نابودی انقلابمان می‏پرداختیم؟ نمی‏خواهم بحثی ارزشی و ایدئولوژیکی مطرح کنم اما مسائل سیاسی ماهیتا برخلاف موضوعات اقتصادی دارای نرخ و شاخص نیستند. بنابراین از مقایسه آلترناتیوهای مختلف باید نتیجه بگیریم. و این سوال به طور جدی مطرح است که آیا اساسا ما راهی جز تسخیر لانه جاسوسی در آن شرایط داشتیم؟ کافی است اوضاع انقلاب را پس از ۴۴۴ روزی که لانه جاسوسی در اشغال دانشجویان بود با فرض اینکه چنین اقدامی صورت نگرفته باشد تصور کنیم. چه خواهیم یافت؟ 
حضور: حضرت امام (س) عمل قهرمانانه دانشجویان مسلمان را در تسخیر لانه جاسوسی آمریکا مورد تایید و حمایت قرار دادند . به نظر شما چگونه می‏توان روح استکبار ستیزی را در نسلهای آینده و ملتهای مستضعف استمرار بخشید؟ 
● عصر حاضر و آینده را عصر حاکمیت نظم نوین جهانی و یا جهان بودن ایدئولوژی خوانده‏اند. در چنین چشم‏اندازی موقعیت تمامی ممالک ضعیفتر و بخصوص مکاتب فکری و ایدئولوژیک و جوامع بشری مخاطره‏آمیزتر از همیشه تاریخ است. فرهنگ سرمایه‏داری و صنعتی خشونت‏آمیزترین وجه امپریالیسم را که سلطه مطلق بر جهان غیر سرمایه‏داری است‏به روشهای “نوامپریالیستی” اعمال خواهد کرد و جوامع یکی پس از دیگری به ” وادادگی” و استحاله خواهند افتاد. در چنین شرایطی هر سیاستی که موجب حفظ هویت ملی و مذهبی جامعه و اتکا به نیروهای انقلاب و عقیده‏مند گردد قابل توجه و ستایش است. خطر عمده‏ای که جامعه ما را تهدید می‏کند و حضرت امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری نیز از آن غفلت نکرده‏اند خطر بازگشت تحجرگرایی و اندیشه‏های هورقلیایی است که ظرفیتهای سیاسی و فرهنگی انقلاب را تنها در پستوی تنگ ذهن خود می‏یابند. بی‏توجهی به دستاوردهای سیاسی و مخصوصا فقهی حضرت امام (س) در صحنه جامعه اگر خیانت نباشد قطعا اشتباهی گران خواهد بود که متاسفانه برخی مرتکب آن می‏شوند. نسل آینده باید نسلی عقیده‏مند با بینش و برداشتی صحیح از تاریخ و گذشته انقلاب باشد. ریاکاری، قدرت‏طلبی و دور شدن از آرمانها و ارزشهایی که اصول مبنایی انقلاب هستند آفت مهلک و سم کشنده عقیده و اراده در یک نسل بعد از انقلاب است و تعهد در برابر آرمانها و دستیابی به آنها ضامن پایداری و ثبات مکتب و انقلاب خواهد بود.