این در حالی است که سازمان تجارت جهانی با آغاز مذاکرات برای پیوستن عراق و افغانستان به این سازمان موافقت کرده است. نماینده آمریکا در خصوص مطرح شدن تقاضای ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی گفت: «آمریکا در حال مطالعه این درخواست است» و این مشابه پاسخی است که پیشتر آمریکایی‌ها داده بودند. کشورهای در حال توسعه نیز که حمایت خود را از عضویت ایران نشان دادند، تأکید کردند با عضویت عراق و افغانستان نیز مخالفت خواهند کرد.
لازم به‌ذکر است وتو شدن بیستمین درخواست ایران در حالی صورت گرفت که کشورهای اروپایی وعده داده بودند، حمایت فعال خود را از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی در نشست اخیر نشان دهند.[۱]

پیشینه
سازمان تجارت جهانی  جانشین موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT) می‌باشد. تلاش کشورهای غربی در جهت آزادی تجارت و حذف موانع کلی تجارت آزاد موجب شکل‌گیری موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) شد. این موافقتنامه در ظرف پنجاه سال موفق شد بسیاری از موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای تجارت را از میان بردارد.[۲]
اهداف عمده موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت، ارتقای سطح زندگی برای کشورهای عضو، فراهم آوردن امکانات اشتغال کامل، افزایش درامدهای واقعی و سطح تقاضا، بهره‌برداری مؤثرتر از منابع جهانی و گسترش تولید و تجارت بود. تحقق این اهداف در چارچوب مقررات گات، از طریق فراهم ساختن ترتیباتی جهت کاهش اساسی تعرفه‌ها و سایر موانع تجاری و نیز برطرف کردن تبعیضات تجاری بوده است. اصلی‌ترین فعالیت گات نیز کاهش تعرفه‌های گمرکی به‌عنوان مهم‌ترین مانع بر سر راه واردات و صادرات کشورها بوده است.
در چارچوب گات و طی سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۹۴ هشت دور مذاکره بین کشورهای عضو به‌عمل آمد که عبارتند از: ۱) مذاکرات ژنو ۱۹۴۷؛ ۲) مذاکرات آنسی ۱۹۴۹؛ ۳) مذاکرات تورکوای ۱۹۵۱ ـ ۱۹۵۰؛ ۴) مذاکرات ژنو ۱۹۵۶؛ ۵) مذاکرات دیلن مجدداً در ژنو ۱۹۶۲ ـ ۱۹۶۰؛ ۶) مذاکرات دور کندی در ژنو بین سال‌هال ۱۹۶۷ ـ ۱۹۶۴؛ ۷) مذاکرات دور توکیو بین سال‌های ۱۹۷۹ ـ ۱۹۷۳ و ۸) مذاکرات دور اروگوئه بین سال‌های ۱۹۹۴ ـ ۱۹۸۶.[۳]
نتایج وسیع دور اروگوئه ضرورت ایجاد نهادی برای تسهیل، اجرا، اداره و عمل کردن توافقات حاصله را محسوس می‌ساخت، لذا سازمان جهانی تجارت به‌منظور جامه عمل پوشاندن به اهداف تعیین‌شده در موافقتنامه‌های مختلف حاصل از دور اروگوئه در سال ۱۹۹۴ به‌وجود آمد. در رأس این سازمان یک کنفرانس وزارتی قرار دارد که حداقل هر دو سال یک‌بار تشکیل جلسه داده و خطوط کلی حرکت سازمان و تجارت جهانی را مشخص می‌سازد. رهنمودها و سیاست‌های توصیه‌شده توسط کنفرانس وزارتی به «شورای عمومی» ارجاع می‌گردد تا راهکار مناسب جهت اجرایی کردن سیاست‌ها را تعیین کند. شورای عمومی در این راه از کمک سه شورای وابسته به خود بهره‌مند می‌گردد:
ـ شورای تجارت کالاها؛
ـ شورای تجارت خدمات؛
ـ شورای تجارت مالکیت معنوی.
دبیر کل سازمان نیز در رأس دبیرخانه وظیفه اجرای مصوبات ارکان مختلف سازمان را عهده‌دار می‌باشد.[۴]
هدف اصلی سازمان دستیابی به تجارت آزاد در سطح جهان می‌باشد لذا کلیه اقدام‌هایی که بتواند در زمینه‌ آزادسازی تجاری مؤثر واقع شود جزئی از برنامه کاری سازمان خواهد بود.[۵]
کشورهایی که خواهان عضویت در WTO بوده‌اند به‌دنبال کسب تسهیلاتی جهت بخش‌های صادراتی کشورشان بوده و نیز اینکه با جذب سرمایه، انتقال تکنولوژی و ایجاد اشتغال زمینه‌های توسعه را فراهم سازند. گروهی نیز سعی می‌کردند با بهره‌گیری از موافقتنامه‌های موجود شرایطی در بلندمدت برای خود به‌وجود آورند که ساختار اقتصادی ـ اجتماعی آنان را بهبود بخشیده و به تنوع تولیدات و افزایش توان صادراتی‌شان بینجامد.[۶]
صرف‌نظر از انگیزه خاص هر کشور برای عضویت به‌نظر می‌رسد دلیل اصلی برای کلیه کشورها «میل به ایفای نقش در سازمانی است که در آن تصمیمات کلیدی و مذاکرات مؤثر بر تجارت بین‌المللی اتخاذ و اجرا می‌گردد».[۷]
ایران قبل از انقلاب به‌عنوان ناظر در جلسات و مذاکرات گات حضور داشت و در بعضی موارد فعالیت قابل توجهی نیز از خود بروز می‌داد. دلیل عدم عضویت رسمی ایران در گات قبل از انقلاب چندان مشخص نیست. بعد از پیروزی انقلاب نگرش چندان مثبتی نسبت به نظام بین‌الملل وجود نداشت. منازعات داخلی اوایل انقلاب، گروگانگیری، تحریم اقتصادی، جنگ تحمیلی و تبعات آن سبب شد که در مقطع ۱۳۶۸ ـ ۱۳۵۸ تجارت خارجی ایران محدود به فروش نفت، واردات اقلام ضروری و صادرات مواد غیرنفتی گردد. خاتمه جنگ مصادف با سال‌های اولیه مذاکرات دور اروگوئه گردید، اما علی‌رغم پیشنهاد گات متأسفانه غفلت مسئولان از مسائل و تحولات تجارت بین‌الملل سبب شد جمهوری اسلامی ایران نتواند نقشی در این زمینه به‌عهده بگیرد و عضویت کشور در سازمان جهانی تجارت به تعویق افتد.[۸]
خاتمه جنگ ایران و عراق مصادف با پایان یافتن برخوردهای ایدئولوژیک بین شرق و غرب، فروپاشی شوروی و اضمحلال بلوک شرق گردید. مذاکرات دور اروگوئه در حقیقت بیان عریان روند جهانی شدن اقتصادی و استیلای قدرت اقتصادی بر قدرت سیاسی بود اما سیاست خارجی ایران همچنان عوامل سیاسی امنیتی را به‌عنوان مهم‌ترین ابزار تحلیلی خود به‌کار می‌برد. وقتی در سال ۱۹۹۵ سازمان جهانی تجارت کار خود را آغاز کرد سیاست خارجی ایران متوجه اهمیت شرکت در روند مذاکرات و عضویت در سازمان جهانی با امکان تصمیم‌گیری گسترده در زمینه مبادلات تجاری اعضا و ضمانت اجرای تصمیمات شد. کاهش تدریجی سهم ایران در تجارت جهانی و تلاش برای بازگشت به نقش برتر منطقه‌ای قبلی سبب شد عضویت در سازمان مدنظر قرار گیرد و در سال ۱۳۷۵ تقاضای عضویت در WTO از سوی جمهوری اسلامی ایران مطرح گردد، اما مخالفت آمریکا با این تقاضا باعث شد این موضوع برای اولین‌بار در ماه مه ۲۰۰۱ در دستور کار شورای عمومی سازمان جهانی تجارت قرار گیرد.[۹] هرچند از سال ۱۳۸۰ به بعد نیز آمریکا با طرح و بحث درباره الحاق ایران مخالفت کرده است.[۱۰]
در جهت عضویت ایران در WTO نیز سازمانی به‌عنوان «نمایندگی تام‌الاختیار دولت برای مذاکرات تجاری» در وزارت بازرگانی به‌وجود آمد تا بتواند طرح جامع فوق‌الذکر را تهیه نموده و راهکار مناسبی برای عضویت در نظر گیرد.[۱۱]
همچنان که تقاضاهای پیاپی ایران جهت عضویت در سازمان تجارت جهانی توسط ایالات متحده وتو می‌شد؛ ایران و اتحادیه اروپا در کنار توافقات در باب مسائل هسته‌ای ایران به توافقی در این باب دست یافتند. در این راستا عنوان شده بود که: «سه کشور اتحادیه اروپا از آغاز مذاکرات پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی به‌طور فعال حمایت خواهد کرد».[۱۲]
توافق فوق موجب شد که در آستانه مطرح شدن بیستمین درخواست پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی انتظاراتی مطرح گردد که این‌بار این درخواست با تلاش کشورهای اروپایی مورد پذیرش قرار خواهد گرفت. اما علی‌رغم این تعهد این‌بار نیز درخواست پذیرش ایران با وتوی ایالات متحده منتفی گردید.

دیدگاه‌ها و نظریات
دکتر خرازی، وزیر امورخارجه ایران در پاسخ به این پرسش که چرا بار دیگر عضویت ایران در WTO توسط آمریکا رد شده است؟ خاطرنشان ساخت: «این نشانه دشمنی آمریکا با ما است که هیچ‌وقت اجازه نمی‌دهد این مذاکرات شروع شود و از حق وتوی خود استفاده می‌کند و طبیعتاً یکی از موضوعاتی که با اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی مذاکره‌کننده مطرح بوده این مسئله بود که اینها تلاش کنند این مانع را بردارند». وی افزود؛ «این از موضوعاتی است که ما با اروپا مذاکره خواهیم کرد».[۱۳]
حسن روحانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز در پاسخ به سئوالی مبنی بر ارزیابی‌اش از عملکرد اروپا در قبال ورود ایران به سازمان تجارت جهانی WTO در حالی‌که این‌بار نیز درخواست ایران به‌دلیل وتوی آمریکا رد شد، عنوان کرد: «اتحادیه اروپا در این اجلاس حمایت را انجام داده، اما به‌نظر ما این کار هنوز کافی نیست». وی ادامه داد: «اروپا همچنان باید به تعهد خودش پایبند باشد و برای اجلاس‌های آتی خود را آماده کند تا با جدیت بیشتری در این زمینه فعالیت کند».
وی با اشاره به اجلاس اخیر WTO ابراز داشت: «اتحادیه‌ اروپا از ورود ایران به سازمان تجارت جهانی حمایت کرد. نماینده اتحادیه طی سخنرانی، حمایتش را اعلام کرد، اما ورود به این سازمان نیاز به اجماع دارد، نماینده آمریکا گفته بود دستورالعمل لازم را برای این جلسه ندارد، پس جلسه به بعد مؤکول شد».
روحانی خاطرنشان کرد: «یکی از بندهای موافقتنامه پاریس این است که سه کشور قول حمایت جدی از ورود ایران به سازمان تجارت جهانی را داده‌اند».[۱۴]
عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوی هیأت وزیران نیز درباره وتوی عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی از سوی آمریکا هم گفت: «به هر حال ما در روابط خارجی خود با آمریکا مشکل داریم. آنها این‌گونه اقدام می‌کنند اما امیدواریم به هر حال طرف‌های اروپایی به تعهدات خود در این زمینه عمل کنند».
رمضان‌زاده با بیان اینکه به‌عنوان یک برنامه عضویتمان را در WTO پیگیری می‌کنیم، ادامه داد: «مذاکرات مرحله دوم خود با اروپایی‌ها را تازه شروع کرده‌ایم و انتظار داریم هرچه زودتر به نتیجه برسد، ما زمان محدودی داریم».[۱۵]
دکتر خرازی همچنین در خصوص تعهد اتحادیه اروپا در این باب عنوان نمود: «کشورهای اروپایی متعهد شدند تلاش نمایند که این مسئله به‌طور جدی دنبال شود البته نمایندگان اتحادیه اروپا مواضع خوبی در این خصوص داشتند اما متأسفانه آمریکا مجدداً موافقت نکرد و درخواست ایران را دوباره وتو کرد».[۱۶]
وی همچنین در کنفرانس مطبوعاتی مشترکی که در تهران با دلامینی زوما، همتایش در آفریقای جنوبی داشت، تصریح کرد: «اروپایی‌ها تعهد کرده‌اند تلاش جدی‌شان را انجام دهند تا ایران بتواند مذاکراتش را برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی آغاز کند». وی ادامه داد: «متأسفانه آمریکا با شروع مذاکرات موافقت نکرد و به‌نوعی این تصمیم را وتو کرد. در عین حال نمایندگان اتحادیه اروپا مواضع خود را داشتند». خرازی در ادامه با انتقاد از عملکرد فعلی اروپا در قبال برآوردن تعهداتشان تصریح کرد: «اروپا باید نهایت تلاشش را برای رفع مانع به‌کار گیرد. ما مذاکراتمان را به‌طور جدی آغاز کرده‌ایم و امیدواریم مجموعه تعهداتی که اروپا در مقابل تعلیق موقت داده، انجام شود».[۱۷]
در همین حال یک دیپلمات ایرانی شاغل در نمایندگی جمهوری اسلامی در دفتر ژنو سازمان ملل تأکید کرد: «حمایت‌های کشورهای مختلف به‌ویژه اتحادیه اروپا از تقاضای ایران در این سازمان بی‌سابقه بود». به گفته وی، پاراگوئه که ریاست گروه کشورهای در حال توسعه را در این سازمان برعهده دارد، در سخنان خود تأکید کرد که موضع‌گیری آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران در سازمان تجارت جهانی به حیثیت این سازمان لطمه وارد می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: «در جلسه مذکور همچون جلسات گذشته آمریکا اعلام کرد که واشنگتن در حال بررسی تقاضای ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی است، لیکن کشورهای دیگر تأکید کردند که آمریکا باید هرچه سریع‌تر موضع خود را در خصوص عضویت ایران روشن کند».
این دیپلمات ایرانی خاطرنشان ساخت: «این کشورها با واکنش تند نسبت به موضع‌گیری آمریکا ابراز داشتند که واشنگتن در صورتی‌که با الحاق جمهوری اسلامی ایران به سازمان تجارت جهانی مشکل دارد باید به صراحت آن را اعلام کند و یا اینکه تاریخ دقیقی را برای این موضوع مشخص کند».
وی افزود؛ «کشورهایی که در نشست اخیر از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی حمایت کردند بسیار بیش از کشورهایی بوده که در نشست‌های گذشته از عضویت تهران در این سازمان حمایت کرده بودند». به گفته این دیپلمات تقاضای عضویت ایران همچنان در دستور سازمان تجارت جهانی باقی مانده و در نشست عمومی این سازمان که اواسط ماه فوریه در ژنو برگزار خواهد شد، بار دیگر مورد بررسی قرار خواهد گرفت».[۱۸]
سرپرست دفتر نمایندگی تام‌الاختیار تجاری ایران نیز گفت: «تعهدات اروپا در قرارداد پاریس (برای حمایت فعالانه از آغاز مذاکرات الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی) عمل نشد». اسفندیار امیدبخش که پیشتر از احتمال پذیرش درخواست ایران در WTO خبر داده بود، گفت: «در عالم دیپلماتیک اتفاقاتی می‌افتد که خارج از توقع است». وی ادامه داد: «قرار بود غیرمتعهدها و اتحادیه اروپا پذیرش عضویت عراق و افغانستان را در برابر پذیرش عضویت ایران قرار دهند. اما عضویت این دو کشور به‌عنوان ناظر در سازمان تجارت جهانی پذیرفته شد و هیچ‌یک از کشورها نخواست در خصوص عضویت این دو کشور مخالفتی کند». امیدبخش در خصوص تعهد اتحادیه اروپا برای حمایت از عضویت ایران گفت: «باید نمایندگان ایران در نشست سازمان تجارت جهانی که در بروکسل برگزار می‌شود، گزارش دهند تا ببینیم چه اتفاقی رخ داده است. به هر حال اروپا یا توفیقی در جلب حمایت آمریکا نداشته و یا نخواسته اقدامی جدی در این رابطه به‌عمل آورد». سرپرست دفتر نمایندگی تام‌الاختیار تجاری ایران تصریح کرد: «باید منتظر بمانیم و ببینیم بیست‌ویکمین درخواست ایران که در نشست فوریه (بهمن‌ماه) مطرح می‌شود، چه وضعیتی پیدا خواهد کرد».[۱۹]
وزیر امور اقتصادی و دارایی نیز در این خصوص تنها ابراز امیدواری کرد که در آینده نزدیک، عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی عملی شود. وی مرحله اول عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی WTO را پذیرش ایران به‌عنوان یک عضو ناظر دانست و تصریح کرد: «به هر حال باید توجه کنیم که این امر یک فرایند طولانی شامل گفت‌وگو و مذاکرات پیچیده است».
وزیر اقتصاد البته به انجام تغییرات اساسی در اقتصاد ایران معتقد است و می‌افزاید؛ «باید موضع ایران در تجارت، صنایع و سیاست‌های تعرفه‌ای مشخص شود که این امر نیز فرایند طولانی و پیچیده‌ای است، ولی ایران آمادگی کامل برای انجام مذاکرات الحاق به سازمان تجارت جهانی را در حال حاضر دارد».[۲۰]
رد درخواست پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی در میان نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز بازتاب داشت. ازجمله حشمت‌الهگ فلاحت‌پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در این رابطه اظهار داشت: «در تفاهم‌نامه‌ای که در پاریس به امضا رسید، بر این مطلب که ارزیابی عملی تفاهم‌نامه از اصل آن مهم‌تر است، تأکید شد؛ یعنی تعهدات کلی اروپا به‌صورت مصداقی اجرا شوند».
وی در ادامه افزود؛ «وتوی آمریکا بر درخواست ایران برای بیستمین بار به‌رغم تعهدات اروپایی‌ها، امری قابل پیش‌بینی بود، ولی این مسئله نشان می‌دهد که یا اروپایی‌ها از توان عملی ساختن تعهداتشان در مقابل آمریکا برخوردار نیستند و یا اینکه عزم لازم برای این مسئله را ندارد و در کل نمی‌توانند با آمریکا کنار بیابند و به خواست این کشور تن می‌دهند».
این نماینده مجلس ادامه داد: «این واکنش عملی و منفی آمریکا در مقابل درخواست ایران نشان می‌دهد که اروپایی‌ها به‌رغم اینکه امتیازاتی را از ایران گرفته‌اند، ولی آنگونه که ایران انتظار دارد، پاسخ امتیازات مأخوذه را نمی‌دهند».
وی همچنین گفت: «مسئله جالب، بحث پذیرش درخواست عراق و افغانستان برای عضویت در WTO است؛ این مسئله تبعیضی آشکار است؛ چراکه اگر مجموع شاخص‌های رشد و توسعه این دو کشور را در نظر بگیریم، شاید یک‌بیستم ایران هم نباشد».[21]
کاظم جلالی نیز در این رابطه گفت: «آمریکا با وتوی درخواست ایران برای حضور در سازمان تجارت جهانی در حقیقت پالسی منفی را برای ایران و اتحادیه اروپا ارسال نمود». وی با اشاره به وتوی درخواست ایران در خصوص عضویت در سازمان تجارت جهانی WTO خاطرنشان کرد: «اروپایی‌ها در توافقنامه پاریس برای بسترسازی در زمینه حضور ایران در WTO متعهد شده بودند». وی افزود؛ «آنچه شاهدیم این است که گفت‌وگوها در سطح جدی در حال آغاز است. در حقیقت اروپایی‌ها تاکنون بخش‌های مقدماتی از آنچه را که گفته‌ بودند تا حدودی انجام دادند». این نماینده مجلس ادامه داد: «مسئله وتوی درخواست ایران از جانب آمریکا برای حضور در سازمان تجارت جهانی چندین احتمال را به ذهن متبادر می‌کند، به‌نظر می‌رسد اروپایی‌ها تلاش وسیع و گسترده‌ای را برای انجام تعهداتشان انجام ندادند و آمریکایی‌ها که به‌نوعی از قطعنامه ماه نوامبر و مجموع آنچه در اجلاس شورای حکام گذشته، راضی نبودند و با وتوی‌شان عملاً پالسی منفی را حتی به اروپایی‌ها نشان می‌دهند».
جلالی در ادامه گفت: «ولی در کل، اروپایی‌ها توان این کار را نداشتند که ما نیز در ابتدا گفتیم که مسئله WTO مشکل ما با آمریکاست و نه اروپا، به هر حال آنها هم وقتی وعده‌ای را می‌دهند هماهنگی‌های جهانی را در راستای آن انجام داده‌اند یا نداده‌اند، اگر چنین نکرده باشند که دادن تعهداتی به این شکل کاری ناپسند خواهد بود و اگر هم هماهنگی‌های جهانی را انجام داده باشند که این عمل و وتوی درخواست ایران بسیار جای تعجب دارد».
وی همچنین گفت: «البته به این مطلب هم توجه کنید که ما در حال آزمایش اروپا برای عمل به تعهداتش هستیم تا میزان وفای به‌ عهد آنان را بسنجیم وگرنه عضویت در WTO خیلی هم برای ما مسئله حیاتی نیست ولی مهم این است که تعهدی را که اروپایی‌ها داده بودند، در این خصوص عملی نشد و این نقصی جدی در توافقات است».[۲۲]
همچنین رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی نیز گفت: «در صورتی‌که سازمان تجارت جهانی عضویت ایران را نپذیرفته باشد، هیأت مذاکره‌کننده ایرانی می‌توانند در مذاکرات بروکسل حداکثر استفاده را داشته باشند».
علاء‌الدین بروجردی درباره مخالفت سازمان تجارت جهانی با عضویت ایران به درخواست آمریکا افزود؛ «این امر نشان می‌دهد که سه کشور اروپایی باید در ارزیابی خودشان از توانمندی در عمل به تعهداتی که می‌دهند تجدیدنظر کنند و توجه داشته باشند که توان اجرای برخی از تعهدات را عملاً ندارند».
بروجردی تأکید کرد: «با توجه به اینکه آنچه بین اروپا و ایران توافق شده دوجانبه است، این دست جمهوری اسلامی ایران را باز می‌گذارد که در چارچوب معاهده NPT بتواند در جهت حق قانونی خود عمل کند و میزانی را که متعهد شده با توجه به اینکه این تعهد یک توافق دوطرفه بوده زمانی‌که یک طرف به تعهدات خود عمل نکرد الزامی برای طرف دوم وجود ندارد که تعهدات خود را عمل کند».
وی اظهار داشت: «این اقدام سازمان تجارت جهانی نشان می‌دهد که اروپایی‌ها این تصور را از خود نداشته‌اند که نتوانند چنین مسئله ساده‌ای را در صحنه عمل محقق و به تعهد خود عمل کنند».[۲۳]
جواد جهانگیرزاده، نماینده ارومیه و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در این رابطه گفت: «کشورهای اروپایی با عدم حمایت از پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی ثابت کردند که به هیچ‌وجه به‌دنبال عملی کردن تعهدات خود نیستند». وی افزود؛ «ایران باید از ترکیه سرمشق بگیرد که چگونه چندین سال است بازیچه اروپایی‌ها می‌گردد و مطمئناً آنها همین بازی را برای ایران در سازمان تجارت جهانی پیاده خواهند کرد و ما را به‌دنبال خود خواهند کشاند تا به اهداف مطلوب خود دست یابند».[۲۴]
در همین رابطه سعید لیلاز اقتصاددان با اشاره به نهایی نشدن توافق پاریس، تعهد اروپا برای حمایت از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی را زودهنگام خواند و گفت: «نباید نسبت به بیستمین درخواست امیدوار می‌شدیم چراکه این تعهد برای بیست‌ویکمین درخواست معنی پیدا خواهد کرد». وی قبول درخواست عراق و افغانستان را که هم‌سطح ایران از لحاظ اقتصادی و حتی پایین‌تر از نظر صنعتی هستند را تأییدکننده این مطلب دانست که همه‌چیز به قطب‌بندی‌های سیاسی و جایگاه ایران در منطقه برمی‌گردد و نه به میزان آمادگی اقتصاد و صنعت کشورمان.
وی پذیرش عضویت این دو کشور همسایه را نشان‌دهنده خواست اروپا و کشورهای عضو WTO و به‌خصوص آمریکا برای پیگیری و قبول توافق پاریس دانست و تصریح کرد: «حتی اگر توافق پاریس به نتیجه نرسد باز هم ضرری برای ایران نخواهد داشت چراکه در صورت وفا نکردن اروپا به تعهدات خود ایران هم تعلیق غنی‌سازی را لغو می‌کند».
این کارشناس اقتصادی افزود؛ «امتیاز دادن و گرفتن نشان‌دهنده قدرت استراتژیک برای چانه‌زنی است و ایران در حال حاضر به حداکثر آن رسیده ا ست».[۲۵]
همچنین رد درخواست ایران جهت ورود به سازمان تجارت جهانی در میان محافل خارجی نیز بازتاب یافت. روزنامه فایننشیال‌تایمز با اعلام اینکه آمریکا بار دیگر درخواست ایران را وتو کرد، نوشت: «آمریکا در توجیه درخواست ایران پاسخ همیشگی خود را که در نوزده نشست قبلی گفته بود، تکرار کرد و مثل همیشه اعلام نمود که در حال بررسی این درخواست و روابط خود با ایران است».
فایننشیال‌تایمز در ادامه نوشت: «اتحادیه اروپا که در حمایت از ایران سخن گفت، انگیزه‌های اقتصادی را برای عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی مطرح کرد و دیگر کشورها نیز خواستار پذیرش عضویت ایران شدند».
روزنامه نیویورک‌تایمز نیز نوشت: «درخواست ایران هرچند مورد حمایت گسترده‌ای قرار گرفت، ولی آمریکا بار دیگر آن را بلوکه کرد». این روزنامه با اشاره به اینکه رد درخواست ایران و پذیرش درخواست کشورهای عراق و افغانستان از قبل مورد انتظار بود، نوشت: «به ایران برای نشست فوریه این سازمان امیدواری داده شده که درخواستش مورد پذیرش قرار گرفته شود و این اولین چراغ سبزی است که از سال 1996 تا کنون به این کشور داده می‌شود».
روزنامه اینترنشنال هرالدتریبون، چاپ آمریکا نیز نوشت: «به عقیده برخی از دیپلمات‌های تجاری در حالی‌که با بررسی کشورهای عراق و افغانستان موافقت شد، رد درخواست ایران غیرمنطقی است و تصمیم برای پذیرش یا رد درخواست یک کشور برای عضویت در سازمان تجارت جهانی نباید براساس مسائل سیاسی اتخاد شود».
این روزنامه به نقل از یک دیپلمات اروپایی نوشت: «وضعیت اقتصادی ایران به مراتب بهتر از کشورهایی است که در حال حاضر عضو سازمان تجارت جهانی هستند».
خبرگزاری فرانسه نیز با اعلام رد درخواست ایران نوشت: «آمریکا درخواست ایران را وتو کرد و این بیستمین بار است که تلاش ایران برای پیوستن به این سازمان از سوی آمریکا به بن‌بست می‌رسد».
بنابراین گزارش فابین دلکراس، سخنگوی اتحادیه اروپا در ژنو با ابراز تأسف از موضع‌گیری آمریکا در خصوص ایران گفت: «روابط تجاری بهتر با سازمان‌های تجاری جهان به اصلاحات بیشتر در ایران خواهد انجامید».
سان زینو، نماینده چین در سازمان تجارت جهانی نیز گفت: «ما همچنان نگران این هستیم که با درخواست ایران به‌گونه‌ای متفاوت از دیگر کشورها برخورد شود».
الساندرو جارا، نماینده شیلی نیز هشدار داد: «شکست تلاش ایران برای عضویت در این سازمان حاکی از بی‌اعتباری سازمان تجارت جهانی است».
خبرگزاری شین‌هوا چین با تأکید بر اینکه درخواست ایران بار دیگر از سوی آمریکا وتو شد؛ نوشت: «در حالی‌که درهای تجارت جهانی بر روی کابل و بغداد باز شد، تهران همانند گذشته از ورود به این سازمان ناکام ماند». این خبرگزاری اقدام آمریکا در رد درخواست ایران را موجب انتقاد و اعتراض برخی کشورها ارزیابی کرد.
بی‌بی‌سی نیز عنوان کرد: «کشورهای زیادی توجیه آمریکا برای رد درخواست عضویت ناظر ایران را قبول ندارند و سیاست آمریکا را مورد انتقاد قرار می‌دهند».
بنابراین گزارش کارلو کروجان، نماینده اتحادیه اروپا در سازمان تجارت جهانی تأکید کرد: «در خصوص پذیرش درخواست ایران نباید مسائل سیاسی دخالت داده شود».
الجزیره نیز تأکید کرد: «آمریکا در رد درخواست ایران توجیهات همیشگی را تکرار کرده است». همچنین روزنامه‌های گلف نیوز، گلف دیلی نیوز، دیلی تایمز و خبرگزاری‌های رویترز و آسوشیتدپرس نیز به بررسی این موضوع پرداختند.[26]
در عین حال دبیر شورای عالی امنیت ملی با رد و عدم همکاری سه کشور اروپایی طرف مذاکره با ایران در زمینه ورود کشورمان به سازمان تجارت جهانی گفت: «اروپا در اجلاس اخیر از ورود ایران به WTO حمایت کرد». وی که در بازگشت از سفر سه روزه خود و هیأت همراه از مذاکرات بروکسل در جمع خبرنگاران سخن می‌گفت در پاسخ به سئوالی درباره علت وتوی آمریکا در جلوگیری از ورود ایران به سازمان تجارت جهانی WTO و عدم حمایت اروپا از ایران اظهار داشت: «یکی از بندهای توافقنامه پاریس این بود که سه کشور اروپایی متعهد شده بودند که از ورود ایران به WTO حمایت جدی کنند و در این اجلاس نیز حمایت خود را از ورود ایران به سازمان تجارت جهانی انجام دادند، منتهی چون این قضیه نیاز به اجماع داشت نماینده آمریکا هم مدعی شد به‌دلیل اینکه دستورالعمل لازم در این خصوص ندارد، بنابراین رسیدگی به موضوع مذکور به جلسه بعدی مؤکول شد».
نماینده تام‌الاختیار دولت در مذاکرات هسته‌ای اضافه کرد: «به اعتقاد ما هنوز این کار کافی نیست و اروپا همچنان باید به تعهداتش در قبال ایران پایبند باشد و برای جدیت در این زمینه در جلسه‌های بعدی بیش از پیش اعلام آمادگی کند».[27]

ارزیابی
جمهوری اسلامی ایران پس از جنگ تحمیلی و تغییر فضای داخلی و بین‌المللی به‌دنبال ورود به سازمان‌های بین‌المللی و استفاده از مزایا و امکانات این قبیل سازمان‌ها بوده است. مشکلات مداوم ایران و آمریکا ازجمله موانع اصلی حضور در سازمان‌هایی نظیر WTO بوده است.
به‌نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران در حاشیه مذاکراتش با اتحادیه اروپا با گنجاندن تعهدی جهت عضویتش در WTO تلاش نموده تا از نفوذ آن اتحادیه در شورای عمومی WTO در مقابل ایالات متحده به نفع خود استفاده نماید. هرچند در طرح بیستمین درخواست ایران این امر اتفاق نیفتاد اما ادامه مذاکرات تا نشست یازدهم فوریه شورای عمومی WTO و مطرح شدن بیست‌ویکمین تقاضای پذیرش ایران شاید بتواند در قبال براورده شدن انتظارات طرف اروپایی از ایران موجب تلاش افزون‌تر اروپایی‌ها در این راستا گردد.

پی‌نوشت‌ها
1. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?id=467506&lang=p/2004/12/15.
2. فاخری، مهدی، «سازمان تجارت و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه، صص 21 ـ 20، 1382
3. همان، صص 48 ـ 35
4. همان
5. همان، ص ۵۳
6. همان، ص ۲۰۹
7. همان
8. همان، صص ۲۰۱ ـ ۲۰۰
9. همان، ص ۸ ـ ۷
10. همان، ص ۲۰۱
11. همان، ص ۸
12. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?id=456176 & lang=p/2004/12/15
13. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?lang=p&id=468626/2004/12/15
14. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?lang=p&id=468335/2004/12/15
15. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?lang=p&id=468746/2004/12/15
16. خبر، سال هشتم، شماره ۱۹۳۲، ص ۲، ۱۳۸۳/۹/۲۵
17. رسالت، سال نوزدهم، شماره ۵۴۶۵، ص ۱۸، ۱۳۸۳/۹/۲۵
18. http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?newsid=138622/2004/12/15
19. رسالت، سال نوزدهم، شماره ۵۴۶۴، ص ۱۸، ۱۳۸۳/۹/۲۴
20. http://www.hadaf-eghtesad.com/2004/12/14
21. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?id=467634&lang=p/2004/12/15
22. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?id=467666/2004/12/15
23. http://www.isna.ir/news/newscont.asp?id=467614&lang=p/2004/12/15
24. http://www.farsnews.com/2004/12/16
25. http://www.isna.ir/2004/12/16
26. خبر، سال هشتم، شماره ۱۹۳۲، ص ۲، ۱۳۸۳/۹/۲۵
27. http://www.farsnews.com/newsvm.asp?id=115828/2004/12/15