به عنوان نمونه، ارتش ایالات متحده در آیین نامه رزمی خود آن را بدین صورت تعریف نموده است:

تاکتیک های عملیات روانی و تبلیغاتی آمریکا
جنگ روانی، استفاده دقیق و طراحی شده از تبلیغات و دیگر اعمالی است که منظور اصلی آن تاثیرگذاری بر عقاید، احساسات، تمایلات و رفتار دشمن، گروه بی طرف و یا گروه های دوست است; به نحوی که برای برآوردن مقاصد و اهداف ملی پشتیبان باشد . (۱)
بر این اساس، جنگ روانی یک جریان ارتباطی است که در آن دو طرف شرکت دارند و یک طرف به تنهایی و یا هر دو طرف سعی دارد تا با تاثیرگذاری بر افکار، عواطف و تمایلات طرف دیگر، او را وادار به انجام رفتاری مطابق خواست خود نماید . از نظر «جان کالینز» نظریه پرداز و استاد کهنه کار دانشگاه ملی جنگ امریکا:
جنگ روانی عبارت است از استفاده طراحی شده از تبلیغات و ابزارهای مربوط به آن برای نفوذ در خصوصیات فکری دشمن با توسل به شیوه هایی که موجب پیشرفت مقاصد امنیت ملی مجری می شود . (۲)
از آنجایی که تعاریف ارایه شده از سوی صاحب نظران راجع به واژه جنگ روانی بسیار است، برای پرهیز از اطاله کلام از پرداختن به آنها پرهیز کرده، در این قسمت صرفا به بیان تلقی خود از این واژه بسنده می کنیم:
طراحی و بهره گیری هدفمند از تبلیغات و سایر اقدامات که هدف اصلی طراحان آن تاثیرگذاری و نفوذ در باورها، اعتقادات، عواطف و احساسات، تمایلات و رفتار ملت ها و دولت های متخاصم، بی طرف و هم پیمان به منظور دستیابی به اهداف ایدئولوژیک و ملی می باشد .
ابعاد، پیچیدگی و قدرت اثربخشی عملیات روانی در گذر زمان رو به افزایش است . مهم ترین عامل گستردگی، پیچیدگی و قدرت بالای تاثیرگذاری عملیات های روانی، در دهه های پایانی قرن بیستم میلادی، مدیون بهره برداری از علوم گوناگون، به خدمت گرفتن وسایل ارتباط جمعی و تبلیغات و استخدام پژوهشگران و صاحب نظران اندیشمند از سوی سیاست مداران و دست اندرکاران مسایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در این عرصه بوده است .
امروزه با رشد فناوری و علوم ارتباطات در دهکده جهانی، جنگ روانی، بخش مهمی از فعالیت های برون مرزی سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی بازیگران بین المللی، به ویژه قدرت های بزرگ و سازمان های اطلاعاتی آنها است که در سطوح منطقه ای و بین المللی جریان دارد .
ایالات متحده، قدرتی هژمونی طلب، سلطه گر و مداخله جو است که پس از جنگ جهانی دوم، عملیاتی روانی را در موارد متعدد و ابعاد گسترده ای علیه سایر کشورها به کار گرفته است . به عنوان نمونه سازمان سیا از جنگ روانی در طول جنگ ویتنام، در سطح وسیعی استفاده کرد . «پیتر واتسون » جامعه شناس مشهور انگلیسی، در کتاب خود به نام تشنج افکار، در این رابطه می نویسد:
فقط در ماه مه ۱۹۶۸ م . سیصد میلیون جزوه جنگ روانی بر سر مردم ویتنام ریخته شده است . دانشگاه واشنگتن به هنگام جنگ ویتنام، برای اولین بار با دعوت پرفسور هینزبرگ، روانشناس یهودی الاصل آلمانی، جنگ روانی را به صورت آکادمیک مورد مطالعه و بررسی قرار دارد . (۳)
بعد از پیروزی انقلاب، تاکنون نیز ایران استقلال یافته از سلطه امریکا، با در پیش گرفتن جهت گیری اعتراضی «نه شرقی، نه غربی » در سیاست خارجی خود، ضمن دست رد زدن بر خوی مداخله گری ایالات متحده، بر رویه «استقلال طلبی » ، عمل و پافشاری کرده است .
از صبحگاه پیروزی انقلاب تا به حال، تلاقی و اصطکاک استقلال طلبی جمهوری اسلامی و مداخله گرای ایالات متحده، اقدامات خصمانه واشنگتن را علیه تهران برانگیخته است . برقراری روابط پنهانی با لیبرال های نهضت آزادی در دولت موقت بازرگان، به منظور انحراف مسیر انقلاب و حذف انقلابیون مذهبی از صحنه، محاصره اقتصادی و توقیف دارایی های ایران، خلق ماجرای ناکام طبس، طراحی و اجرای کودتای نافرجام نوژه، صدور فرمان پنهان به صدام برای آغاز تهاجم علیه ایران، شدت بخشیدن به حربه ترور، بهره گیری از تاکتیک فشار و دیپلماسی در جریان ایران گیت از سوی مک فارلین، فشار مطلق و دخالت مستقیم در شامگاه جنگ و اجرای سیاست مهار دوجانبه، عمده ترین اقدامات خصمانه ای است که از سوی دست اندرکاران سیاست خارجی امریکا در دو دهه گذشته، به طور مستقیم و آشکار، برای براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران، طرح ریزی و اجرا گردیده است، اما به رغم تحمیل آثار زیانبار بر ایران، با ناکامی مواجه شده است .
با وجود بهره گیری از عملیات روانی در اغلب اقدامات مذکور و تحمل شکست های پی در پی، هیات حاکمه واشنگتن، ضمن توجه به تجربه اقدامات ناموفق قبلی، استفاده گسترده از شیوه ها و متدهای جنگ روانی را به منظور براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران و شکست انقلاب اسلامی در دهه های دوم و سوم انقلاب، به ویژه در فضای توسعه سیاسی پیش آمده پس از دوم خرداد ۱۳۷۶ ه . ش، در دستور کار خود قرار داده است .
عمده ترین تاکتیک های جنگ روانی ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران، در این مرحله عبارتند از:
۱ . وارد ساختن اتهامات خلاف واقع در تهاجم تبلیغاتی;
۲ . القای اصلاحات برون زا و انحراف مسیر اصلاحات .
عملیات های روانی مذکور در مقاله حاضر، به صورت مستند مورد بررسی قرار می گیرد:
۱ . اتهامات خلاف واقع در تهاجم تبلیغاتی
تبلیغات یکی از ابزارهای نیرومند در خدمت سیاست خارجی کشورها است که برخلاف ابزارهایی نظیر اقتصاد و دیپلماسی که دولت ها را مورد خطاب قرار می دهند، معمولا ملت ها را هدف فرایند تاثیر گذاری خود قرار می دهد; به نحوی که دولت استفاده کننده از این ابزار، در صدد القای الگوهای رفتاری و شیوه تفکر خود بر ملت های مورد نظر در بلندمدت است . بر این اساس، نظریه پردازان سیاسی و متخصصان علوم ارتباطات، از تبلیغات به عنوان «دیپلماسی رسانه ای » برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی ملت ها یاد می کنند .
دولت ایالات متحده نیز در بهره گیری از این ابزار، با استفاده از روش های پیشرفته روانشناسی، مردم شناسی، جامعه شناسی، و با بهره گیری از تکنولوژی پیشرفته خود، از طریق توسعه شبکه های ماهواره ای و ارتباطی، در تلاش است که الگوهای ارزشی، مصرفی، شیوه تفکر و زندگی ملت های مخاطب خود را دگرگون ساخته، به تبع این دگرگونی فرهنگی در بلندمدت با تقویت نیروهای فشار در داخل جوامع مورد نظر، از طریق این نیروها، نخبگان سیاسی این جوامع را وادار به انجام اصلاحات و دگرگونی هایی در ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شان نماید .
تنظیم برنامه تبلیغاتی امریکا بر عهده اداره اطلاعات ایالات متحده است . این اداره، فعالیت های مربوط به بیش از ۱۰۰ کتابخانه و دفتر خدمات اطلاعاتی در خارج، یک شبکه رادیویی جهان گستر (صدای امریکا)، رادیو مارتی مختص کوبا (۴) ، رادیو آزادی ویژه ایران، خدمات مربوط به برنامه های تلویزیونی فیلم و خبر و برنامه های ویژه متعدد را تنظیم می کند . وزارت امور خارجه مبادله فرهنگی و دانشجو را که جنبه مهمی از تلاش تبلیغاتی امریکاست، بر عهده دارد . علاوه بر این، سیا نیز از نویسندگان و سردبیران روزنامه های خارجی که به نفع ایالات متحده و سیاست هایش می نویسند، حمایت می کند . هدایت برنامه های رادیویی علیه دولت های انقلابی و مستقل در سیاست خارجی، نظیر جمهوری اسلامی ایران هم بر عهده سیا است . (۵) راه اندازی رادیو آزادی، به منظور تنگ تر کردن حلقه محاصره تبلیغاتی و در نهایت براندازی نظام جمهوری اسلامی، از جمله این موارد است .
دو خبرگزاری از بزرگ ترین خبرگزاری های جهان، یعنی، خبرگزاری «آسوشیتدپرس » (A.P) و خبرگزاری «یونایتد پرس انترنشنال » (U.P.I) که مقر آنها در نیویورک است، در انحصار ایالات متحده و در خدمت اطلاع رسانی تبلیغاتی این کشور است . خبرگزاری آسوشیتدپرس که در سال ۱۲۲۷ ه . ش (۱۸۴۸ م) به صورت طرح مشترکی در مالکیت مطبوعات امریکا تاسیس شد، بیش از ده هزار عضو در ۱۰۷ کشور جهان دارد . ۳۳۰۰ نفر علاوه بر دفاتری که تنظیم فعالیت های رادیو و تلویزیون را بر عهده دارند، در ۱۰۷ دفتر در ایالات متحده و ۶۲ دفتر در ماورای بحار کار می کنند . (۶)
خبرگزاری یونایتدپرس در سال ۱۲۸۶ ه . ش (۱۹۰۷ م) تاسیس شد و فعالیت بین المللی خود را از سال ۱۳۳۷ ه . ش (۱۹۵۸ م) آغاز کرد و تعداد ۶۴۱۷ مشترک دارد . این خبرگزاری فعالیت های خود را در ۱۱۴کشور جهان و توسط ده هزار کارمند که در ۲۳۸ دفتر کار می کنند، انجام می دهد . از سال ۱۹۲۷ م، این خبرگزاری نظام جدیدی را در ارتباط با ذخیره اخبار آن به کار گرفت که در جمع آوری خبر و تحریر و ارسال آن به طور خودکار و اتوماتیک، مفید واقع می شود . روزانه ۵/۴ میلیون کلمه مخابره می کند که بعضی از آنها به ۴۸ زبان ترجمه می شود . علاوه بر این دو خبرگزاری مهم، در ایالات متحده صدها خبرگزاری کوچک تر نیز وجود دارد . به عنوان نمونه می توان از «خدمات خبری نشریه نیویورک تایمز» یاد کرد که با دارا بودن ۳۵۰ مشترک در ۴۰ کشور به فروش می رسد . (۷)
تبلیغات امریکا در طول تاریخ این کشور در طی سالیان متمادی، تغییرات زیادی را به خود دیده است; اما در مجموع امریکایی ها در همه زمان ها در تبلیغات خود، بیشتر به تبلیغ رفاه و مظاهر زندگی امریکایی پرداخته و کوشش کرده اند آن را با نظام سرمایه داری و اقتصاد آزاد همطراز جلوه دهند . تصوری که مردم یک کشور نسبت به کشورهای خارجی دارند، بی تاثیر از اخبار، گزارش ها، فیلم ها و رسانه های ارتباطی نیست . بنابراین ایالات متحده با تبلیغات می تواند از طریق نمایش برخی از موفقیت ها و دستاوردهای خود، تمام مردم یا گروه هایی از مردم سایر کشورها را فریب دهد; به گونه ای که هنوز برخی از مردم کشورهای آسیایی و آفریقایی به سراب بودن بهشت امریکایی پی نبرده و از وضع اقشار فقیر این کشور بی اطلاع هستند; مگر هنگامی که سیاهان لوس آنجلس قیام کنند تا گوشه های دیگری از زندگی نابرابر امریکایی آشکار شود .
با اتکا به توانمندی های تبلیغاتی، طی سال های دهه دوم انقلاب و به ویژه پس از پایان جنگ دوم خلیج فارس و به طور مشخص پس از شکست دکترین نظم نوین جهانی جرج بوش، به طور مداوم اتهامات سنتی و تکراری دستیابی به سلاح های کشتار جمعی، بهره گیری از تروریسم، نقض حقوق بشر و اختلال در روند صلح خاورمیانه، از سوی دست اندرکاران سیاست خارجی و دستگاه های تبلیغاتی واشنگتن، علیه جمهوری اسلامی به افکار عمومی داخلی ایالات متحده و جامعه بین المللی القا می شود .
در این قسمت از بحث، برای بررسی مستند هر یک از اتهامات مذکور، به تفکیک بخش مهمی از موارد اتهامی را که طی مقاطع مختلف زمانی از سوی مقامات و دستگاه های خبری و تبلیغاتی ایالات متحده بیان گردیده، عینا نقل کرده و پس از آن موضع رسمی ایران را و علت اصلی اختلاف برداشت هردو بازیگر پیرامون محورهای اتهام را مورد بررسی قرار می دهیم .
۱- ۱ . تلاش جهت دستیابی به سلاح های کشتار جمعی هسته ای
دست اندرکاران و تاثیرگذاران بر دستگاه تصمیم گیری سیاست خارجی واشنگتن، با تبلیغات گسترده خود در مناسبت های مختلف، به طور مکرر مدعی شده اند که دولت تهران، تلاش هایی را برای ساخت سلاح های اتمی و موشک های دوربرد حامل آن آغاز کرده است . آنها در خبرهای پیش بینانه خود، ادعا می کنند که در صورت استمرار تلاش های ایران، این کشور قادر خواهد بود طی سال های آینده، به این نوع از تسلیحات کشتار جمعی دست یابد .
به رغم آنکه از سوی بازرسان سازمان بین المللی انرژی اتمی، طی گزارش های متعدد اعلام گردیده که هیچ گونه نشانی از طرح ها و برنامه های تولید سلاح های هسته ای در ایران نیافته اند و ایران نیز یکی از امضاءکنندگان پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای است که به دست آوردن تکنولوژی هسته ای برای مصارف صلح آمیز را مجاز دانسته، ایالات متحده همواره نسبت به تکمیل نیروگاه های هسته ای ایران، حساسیت خاصی از خود نشان داده است; چنانکه در پی امضای قرارداد تکمیلی نیروگاه اتمی بوشهر توسط روسیه، «ویلیام پری » وزیر دفاع وقت امریکا در تاریخ ۱۹/۱۰/۱۳۷۳ ه . ش (۱۰ ژانویه ۱۹۹۵م) در اظهار نظری اعلام کرد:
ایران ممکن است ظرف ۷ تا ۱۵ سال آینده، به جنگ افزار هسته ای دست یابد . . . امریکا نگران دستیابی ایران به پلوتونیوم و اورانیوم شدیدا غنی شده و یا به دست آوردن جنگ افزار اتمی از این نوع است . (۸)
رادیو دولتی امریکا نیز در تاریخ ۴/۲/۱۳۷۴ ه . ش (۲۴ آوریل ۱۹۹۵ م) درخصوص استعداد و توان ایران برای دستیابی به سلاح های اتمی گفت:
ایالات متحده امریکا، متقاعد و مطمئن شده است که جمهوری اسلامی ایران، درصدد دستیابی به توانایی تولید جنگ افزارهای اتمی است . . . ایران مجهز به سلاح اتمی برای همسایگان آن کشور و نیز برای منافع امنیتی امریکا خطری بسیار بزرگ و وخیم خواهد بود . (۹)
این رادیو، همکاری اتمی سایر کشورها با جمهوری اسلامی ایران را در جهت تهدید و جنگ افروزی منطقه خاورمیانه دانسته و استفاده صلح آمیز آن را از سوی ایران منتفی دانست:
ایران درصدد دستیابی به رآکتورهایی است که حداکثر توانایی آن تولید پلوتونیوم است نه تولید نیروی برق . (۱۰)
سناتور دمکرات «دیان فرینشتاین » از ایالت «کانتیکات » در جلسه «کمیته فرعی کمیسیون روابط خارجی سنا» که باعنوان «فروش های تسلیحاتی ایران » درتاریخ ۱۶/۲/۱۳۷۶ ه . ش (۶ مه ۱۹۹۷ م) برگزار شده بود، بنا را بر استفاده غیر صلح آمیز ایران از فناوری هسته ای گذاشت:
ایران عضو پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای است و بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی، نشان داده اند که آنها [ایرانی ها] هیچ گاه فعالیت ممنوعه ای نکرده اند; با وجود این همه مطمئن اند که ایران سلاح هسته ای را دنبال می کند . (۱۱)
مادلین آلبرایت وزیر خارجه دوره دوم ریاست جهموری کلینتون نیز در اظهار نظری در تاریخ ۱۶/۵/۱۳۷۶ ه . ش (۷ اوت ۱۹۹۷ م) گفت:
امریکا نگران فعالیت های ایران برای کسب سلاح هایی با قدرت تخریب گسترده است . (۱۲)
در مقابل سیل عظیم این اتهامات، ایران نیز به طور مکرر اعلام کرده است که به صورت صلح آمیز از فناوری و تکنولوژی هسته ای استفاده خواهد کرد و هیچ گونه تلاشی در جهت به دست آوردن سلاح اتمی در دستور کار خود ندارد . ایران همواره گفته است که همچنان به تعهدات خود در قبال «کنوانسیون منع تکثیر و کاربرد سلاح اتمی » وفادار است .
براساس همین رویکرد، ادعاهای واشنگتن از سوی تهران، دخالت در امور داخلی و مغایر با حاکمیت ملی ایران تلقی شده است که جمهوری اسلامی هیچ گاه از تلاش خود برای بهره برداری مسالمت آمیز از فناوری هسته ای صرف نظر نخواهد کرد .
پر واضح است که اتهامات امریکا در این خصوص، بیش از آنکه جنبه واقعی داشته باشد، عمدتا جنبه سیاسی دارد . متقن ترین دلیل این امر هم برخورداری کشور کوچکی نظیر اسرائیل از حدود ۲۰۰ کلاهک هسته ای و عدم پیوستن آن به کنوانسیون منع تکثیر سلاح های هسته ای و یا در اختیار داشتن برخی همسایگان ایران، نظیر پاکستان از توانمندی عملیاتی به کارگیری سلاح هسته ای از یکسو و سکوت معنی دار ایالات متحده در قبال آنها از دیگر سوست .
اگر استقلال در سیاست خارجی را وجه ممیزه ایران بعد از انقلاب با قبل از آن به حساب آوریم، بسیار طبیعی خواهد بود که از سوی تهران تمهیدات پیشگیرانه ای نظیر ارتقای توانمندی دفاعی و نظامی به منظور مقابله با تهدیدات احتمالی که امنیت ملی اش را تهدید می کند، اندیشیده و به کار گرفته شود . بسیار طبیعی است که توقعات، رفتار نامعقول، قیم مآبانه و مداخله گرایانه امریکا در این خصوص سیاست خارجی مستقل ایران را بر نتابد و خود همین امر دیوار بی اعتمادی میان دو بازیگر را بیش از پیش بلندتر ساخته و می سازد .
 
عملیات روانی
1-2 . بهره گیری از تروریسم
واشنگتن در مناسبت های گوناگون و در گستره وسیعی، تهران را به رهبری، دست داشتن و انجام عملیات تروریستی در سطح جهان متهم نموده و مخالفت ایران را با روند صلح خاورمیانه نیز در همین راستا مورد ارزیابی قرار می دهد .
ایران از سال ۱۳۶۳ ه . ش (۱۹۸۴ م) در فهرست کشورهای حامی تروریسم وزارت امور خارجه امریکا قرار گرفت . بعدها وزارت خارجه این کشور در تاریخ چهاردهم اسفند ماه ۱۳۷۱ ه . ش (۵ مارس ۱۹۹۳ م) در جو تنش آلودی که در روابط دو کشور در حال گسترش بود، ایران را از فهرست کشورهایی نظیر عراق، لیبی، کوبا و کره شمالی که امریکا آنها را کشورهای حامی تروریسم می خواند، تغییر و در صدر کشورهای حامی تروریسم قرار داد، و جمهوری اسلامی را خطرناک ترین دولت بانی تروریسم نامید . (۱۳)
مقامات و دستگاه های اطلاع رسانی ایالات متحده با تبلیغات گسترده و تکراری خود در این زمینه، درصدد القای خطر ناشی از اقدامات تروریستی ایران برآمده اند تا از این طریق، چهره ای خشونت طلب از رژیم جمهوری اسلامی ارایه دهند . در این قسمت از بحث، به مشتی از این اظهارنظرها، به عنوان نمونه ای از خروارها اتهام اشاره می کنیم تا عمق و سمت و سوی تبلیغات آنها مشخص گردد . «وارن کریستوفر» وزیر امور خارجه وقت امریکا درتاریخ سیزدهم مهرماه ۱۳۷۴ ه . ش (۱۵ اکتبر ۱۹۹۵ م) در مجمع عمومی سازمان ملل گفت:
ایران که امروز کشور پیشتاز در پشتیبانی از تروریسم است، کوشیده است تا از طریق مسلح ساختن، تامین هزینه و آموزش گروه های تروریستی مانند حزب الله لبنان، جهاد اسلامی فلسطینی ها و حماس، روند صلح خاورمیانه را از مسیر خود منحرف سازد . ایالات متحده نقش رهبری را درمقابله با خطر و تهدید ایران متقبل شده است .» (۱۴)
رادیو دولتی امریکا نیز در تاریخ چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۷۴ ه . ش (۲۴ آوریل ۱۹۹۵ م) همین اتهام تکراری را این چنین القاء کرد: «ایران بزرگ ترین پشتیبان تروریسم بین المللی در جهان است .» (۱۵)
سناتور جمهوری خواه «سام براون بک » از ایالت «کانزاس » که ریاست کمیته فرعی روابط خارجی سنا را در امور خاور نزدیک و جنوب آسیا عهده دار بود، در ضمن گزارشی تحت عنوان «گسترش جنگ افزارهای ایران » ، در تاریخ ۲۸ فروردین ماه ۱۳۷۶ ه . ش (۱۷ آوریل ۱۹۹۷ م) خطاب به اعضای کمیته گفت:
طی سال های گذشته از آغاز انقلاب اسلامی، ایران به صورت یک کشور مبارز درآمده است که درصدد است اسلام خاص خود را صادر نموده و از ترور در داخل و خارج برای دستیابی به اهداف خود استفاده کند . . . طی این ۱۹ سال، ایران علی رغم ریشخند مهم ترین شرکای تجاری خود در اروپا، از پشتیبانی خود از تروریسم بین المللی نکاسته است . (۱۶)
در این هنگام «دیوید ولش » ، کفیل معاونت وزارت امور خارجه امریکا در امور خاور نزدیک نیز در اظهار نظری تهدیدآمیز اعلام کرد:
مادامی که ایران درصدد صدور قدرت نفوذ و ترور خود به طریقی است که منافع ما و ثبات بین المللی را تهدید می کند، ما برای منزوی کردن ایران و محدود ساختن آن تهدید، تلاش خواهیم کرد . (۱۷)
مسئول هماهنگی امور ضد تروریسم در وزارت امور خارجه واشنگتن نیز در تاریخ نهم تیرماه ۱۳۷۶ ه . ش (۳۰ ژوئن ۱۹۹۷ م) در اظهار نظری گفت: «ایران سال های بسیار است که سوء قصد به جان مخالفان خود را در خارج به عنوان ابزار سیاست خارجی به کار برده است .» (۱۸)
«جیمز فولی » سخنگوی وقت وزارت خارجه ایالات متحده هم در تاریخ نوزدهم آذرماه ۱۳۷۶ ه . ش (۱۰ دسامبر ۱۹۹۷ م) ضمن تکرار همین اتهام، با ژستی آشتی جویانه و قائل شدن نقشی پدرانه به دولت متبوعش، بررسی های کارشناسانه پیرامون آن را به تشکیل جلسه مذاکرات دو جانبه طرفین احاله داد:
گفت و گو و مذاکرات دو جانبه امکان خواهد داد مسئله مهمی نظیر نقش تهران در حمایت از تروریسم بین المللی که ایالات متحده، ایران را به آن متهم می سازد، مورد بحث قرار گیرد . (۱۹)
دولت امریکا به دو دلیل عمده از ایران به عنوان بانی تروریسم یاد می کند که در واقع خود بیش از هر کشور دیگری در جهان به این موارد متهم است:
یک . اعزام ماموران اطلاعاتی و امنیتی ایران به سایر کشورها به ویژه کشورهای اروپایی برای ترور مخالفان جمهوری اسلامی ایران که در همین ارتباط سازمان های اطلاعاتی و امنیتی امریکا بیشترین عملیات های خرابکارانه، ترور و کودتا را در قلمرو سیاسی سایر کشورها و به ویژه ایران، رهبری، هدایت و اجرا کرده است .
دو . حمایت مالی و تسلیحاتی ایران از گروه های مسلح سایر کشورها که برای براندازی دولت های خود تلاش می کنند . در این مورد نیز پرونده حمایت های مالی و تسلیحاتی امریکا از مخالفین و یا ضد انقلابیون کشورهای مستقل آن چنان واضح و قطور است که نویسنده را از پرداختن و استناد به دلایل مستند دیگر بی نیاز می سازد .
به عنوان نمونه اصولا وقتی سازمان مجاهدین خلق! (منافقین) گسترده ترین و خونین ترین عملیات تروریستی را طی دو دهه انقلاب در ایران انجام داده و مورد حمایت رسمی تبلیغاتی و مالی ایالات متحده قرار گرفته و از سوی کنگره این کشور بودجه ای رسمی برای انجام عملیات براندازی نظام جمهوری اسلامی در اختیار این گروهک تروریستی خشونت طلب قرار می گیرد و همه کشورهای غربی متحد امریکا، مامن و پناهگاه چنین گروه های ضد مردمی است، غیر واقعی بودن این اتهام، به وضوح به اثبات می رسد . علاوه بر این، حمایت های واشنگتن از رژیم صهیونیستی تل آویو که منبع تروریسم دولتی در منطقه خاورمیانه است، اثبات سیاسی بودن این اتهام را از اقامه هر استدلال دیگری بی نیاز می سازد .
تهران در موضع گیری های رسمی پیرامون این اتهام، قاطعانه این ادعا را رد کرده و اعلام نموده است که برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود، نیازی به انجام عملیات تروریستی ندارد و از امریکا نیز خواسته است تا اگر مدارک و شواهدی در این زمینه در دست دارد، ارایه کند . به عنوان نمونه، به دنبال انفجار در یکی از مجتمع های دولتی شهر «اوکلاهامای » امریکا و نسبت دادن آن به ایران، آقای هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران، در تاریخ یکم اردیبهشت ماه ۱۳۷۴ ه . ش (۲۱ آوریل ۱۹۹۵ م) در گرجستان اعلام کرد:
موضع ما بسیار روشن است . ما با این گونه جنایت ها از سوی هرکس که اتفاق بیفتد، به شدت مخالفیم و عملکرد دولت امریکا علیه ملت ایران، سبب نمی شود که ما اقدامات ضد انسانی و جنایت کارانه را که در آن کشور صورت می گیرد، مورد تایید قرار دهیم . (۲۰)
در مجموع با توجه به اینکه ایران قربانی تروریسم کور بوده و همواره خواهان همکاری بین المللی برای مبارزه اصولی در این زمینه می باشد و علاوه بر سازمان ملل در سایر مجامع بین المللی از جمله جنبش عدم تعهد و سازمان کنفرانس اسلامی برای یافتن راهکارهای مبارزه با تروریسم مشارکت فعال داشته است، اطلاق اتهاماتی نظیر منبع تروریسم دولتی بودن بر آن دور از واقعیت است .
۱-۳ . نقض حقوق بشر
کشورهای غربی و به ویژه امریکا، مدعی وضع قواعدی در جهت رعایت حیثیت انسانی و حقوق طبیعی بشریت هستند; در حالی که در وضع این قواعد، بدون توجه به ارزش های حاکم بر سایر جوامع، تنها ارزش های جوامع غربی را به عنوان قواعد حقوق بشر مورد توجه قرار می دهند . با وجود این، غربی ها اصرار دارند که همه ملل و جوامع، قواعد مزبور را بپذیرند و در صورت عدم مطابقت رفتار جوامع گوناگون با این قواعد، آن کشورها ناقض حقوق بشر تلقی می شوند . رادیو دولتی امریکا در تاریخ نوزدهم آذرماه ۱۳۷۴ ه . ش (۱۰ دسامبر ۱۹۹۵ م) اعلام کرد: «در سراسر جهان، مردم در مورد حقوق بشر به رهبری امریکا چشم دوخته اند .» (۲۱)
به دلیل اختلاف نظام ارزشی حاکم بر جوامع ایالات متحده و ایران، این اتهام نیز همانند سایر اتهامات قبلی در موقعیت های مختلف از سوی واشنگتن علیه تهران اعلام گردیده است . به عنوان نمونه صدای امریکا درتاریخ دوم فروردین ماه ۱۳۷۴ ه . ش (۲۲ مارس ۱۹۹۵ م) اعلام کرد:
گزارش وزارت امور خارجه امریکا می گوید، در ایران، حکومت کماکان یکی از عوامل اصلی نقض حقوق بشر انسانی است و درسال ۱۹۹۵ م [۱۳۷۴ ه . ش] نیز هیچ گونه نشانه و قرینه ای که حاکی از بهبود وضعیت حقوق بشر باشد، مشاهده نشده است . (۲۲)
این رادیو، موارد نقض حقوق بشر را که در گزارش وزارت امور خارجه این کشور آمده بود، در موارد ذیل خلاصه کرد:
از جمله موارد نقض پیوسته و حساب شده حقوق انسانی، باید از کشتارهای خارج از موازین قانونی و اعدام های فوری، شکنجه متداول و سایر انواع رفتار خفت بار، ناپدید شدن ها و دستگیری های خودسرانه و ممانعت از آزادی بیان، شرایط سخت و طاقت فرسای زندان، فقدان محاکمات عادلانه، ممانعت از آزادی مطبوعات، آزادی انجمن و اجتماعات و آزادی مذهب نام برد . (۲۳)
قطع نظر از غیر واقعی بودن و جنبه سیاسی و تبلیغاتی اتهامات وارده بر تهران ازسوی واشنگتن، به نظر می رسد که اختلاف ارزش های حاکم بر جامعه ایران و امریکا، عامل اصلی برداشت های متفاوت هر دو بازیگر از مقوله حقوق بشر باشد .
ریشه این اختلاف برداشت و طرز تلقی مختلف، در این نکته ظریف نهفته است که مبانی فلسفی و عقیدتی بسیاری از اصولی که از سوی امریکا و کشورهای غربی به نام حقوق بشر مطرح می گردد، با برخی از اصول حقوق بشر از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران که برگرفته از فرهنگ و معارف اسلامی است، متفاوت و احیانا فاقد مشترکات اصولی است .
برای کسانی که حتی مختصر اطلاعی از اسلام و تاریخ آن دارند، روشن است که بحث حقوق بشر از دیدگاه اسلام، صرفا یک بحث انفعالی و تطبیقی نیست که در برابر اندیشه های حقوقی و سیاسی غرب، تفکر مشابهی به نام حقوق بشر اسلامی مطرح و یا به صورت تطبیقی در مقایسه دو دیدگاه، وضعیت حقوق بشر ایران را از عقب ماندگی حقوق بشر غربی تبرئه نماید .
اصولی چون کرامت انسان، آزادی، مساوات، برخورداری از امنیت و دفاع مشروع، تامین اجتماعی، تعلیم و تربیت، نفی اکراه و اجبار از حقوق زن و کودک و محرومان جامعه، احترام به مالکیت، رعایت عدالت اجتماعی و دیگر مفاهیم حقوق طبیعی، فطری و قراردادی انسان، از جمله مقوله های حقوقی و سیاسی مندرج در فقه و تاریخ اسلام است که به طور مفصل و معقول، قبل از حقوق بشر شهرت یافته امروزی، مورد بحث قرار گرفته است . (۲۴)
در حالی که تفکر و اندیشه حقوق بشر در غرب از تفکر اومانیستی آن جوامع نشات می گیرد، اعتبار حقوق بشر و الزام آور بودن آن درتفکر اسلامی، بدان خاطر است که حقوق بشر، جزئی از مکتب اسلام و قوانین الهی است و ایمان به این مکتب، به حقوق بشر اعتبار بخشیده، آن را الزام آور می کند . به همین دلیل در تفکر دینی اسلام، حقوق بشر از عمل، الزام و ضمانت اجرایی بیشتری برخوردار است .
اما جمهوری اسلامی، بارها اعلام نموده است که به عنوان یک دولت مستقل به اصول اساسی مربوط به حقوق بشر احترام می گذارد و در مسیر عمل به تعهدات بین المللی خود در این زمینه گام برمی دارد . با این حال با توجه به استقلال و جهت گیری اعتراضی سیاست خارجی ایران نسبت به امریکا، درحالی که بازیگر رقیب از نفوذ و کنترل کافی در نهادهای بین المللی حقوق بشر برخوردار است، از «نقض حقوق بشر» به عنوان ابزار سیاسی علیه ایران سود می جوید .
با نگاهی به رفتار کشورهای متحد امریکا در منطقه خاورمیانه و سکوت کاخ سفید در قبال نقض عینی حقوق بشر در این کشورها و حتی تایید ضمنی عملکرد آنها از سوی واشنگتن، سیاسی بودن به کارگیری این نوع اتهام ها علیه ایران، به اثبات می رسد . درحالی که در عربستان سعودی، زنان از حق رانندگی محروم و در کویت و برخی از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، زنان از حق رای دادن و شرکت در انتخابات محرومند و کشوری همانند مصر، در عمل رئیس جمهور مادام العمر دارد، به دلیل آنکه رؤسای آن دولت ها هم پیمان و تامین کننده منافع امریکا در منطقه هستند، از نقض حقوق بشر در این کشورها خبری نیست .
اما در مقابل، ایران که در دو دهه از انقلاب خود، قریب به بیست دوره انتخابات مهم و سرنوشت ساز را پشت سر گذاشته و تمامی مسئولین مملکتی آن از رهبر تا نمایندگان شوراهای شهر با آرای مردم انتخاب می شوند، از سوی کاخ سفید به عنوان ناقض حقوق بشر اعلام می شود .
۱-۴ . اختلال در روند صلح خاورمیانه
روابط کشورهای عربی و اسرائیل از واپسین روزهای جنگ دوم جهانی که مقارن با تشکیل این رژیم بود، تا مقطع جنگ دوم خلیج فارس در حالت کشمکش، نزاع و تیرگی به سر می برد .
یکی از تبعات سیاسی جنگ دوم خلیج فارس، تحمیل اراده صهیونیست های امریکایی بر کشورهای عربی خاورمیانه برای سازش با رژیم صهیونیستی اسرائیل بود . ایالات متحده با در اختیار گرفتن رهبری ائتلاف متحدین علیه کشور عربی عراق که کشورهای عربی منطقه نیز در کنار امریکا و بر ضد عراق قرار گرفتند، قبح و زشتی سازش با اسرائیل را نزد آنها شکست; به نحوی که کشورهای عربی منطقه از این زمان به بعد، سبقت در برقراری صلح با رژیم صهیونیستی را پیشه خود ساختند .
به رغم شروع مذاکرات فی مابین اعراب و اسرائیل، تاکنون صلحی پایدار در میان طرفین برقرار نگردیده است . ایالات متحده یکی از موانع اصلی بر سر راه سازش را موضع گیری های اعتراضی ایران در قبال این قضیه معرفی می کند . واشنگتن مدعی است که تهران با حمایت مالی، سیاسی و معنوی خود از گروه های اسلام گرای فلسطینی نظیر حماس، جهاد اسلامی و نیز حزب الله لبنان از یکسو و در پیش گرفتن جهت گیری اعتراض آمیز در سیاست خارجی خود در قبال روند سازش از دیگر سو، فرآیند صلح را مختل ساخته است .
کاخ سفید از این حیث، ایران را تهدیدی جدی علیه منافع امریکا در منطقه خاورمیانه به حساب می آورد . «رابرت پیلترو» مدیر کل امور خاور نزدیک وزارت خارجه این کشور در تاریخ یکم مهرماه ۱۳۷۴ ه . ش (۲۳ سپتامبر ۱۹۹۵ م) مدعی شد:
رژیم اسلامی – انقلابی ایران با پیگیری برنامه سلاح های امحای جمعی، حمایت از تروریسم و خشونت با هدف متزلزل ساختن ثبات منطقه ای و روند صلح خاور میانه، اقدام برای بی ثبات کردن همسایگان و نقض حقوق بشر، تهدیدی متوجه منافع ما می کند . (۲۵)
تحلیلگران برجسته سیاست خارجی و کارشناسان مسائل امنیت خارجی واشنگتن، پیشرفت در روند صلح خاورمیانه را بدون مهار ایران غیر ممکن دانسته و کنترل قدرت و نفوذ منطقه ای ایران را عامل اصلی پیشرفت فرآیند صلح تلقی می کنند . به عنوان نمونه از دیدگاه هنری کیسینجر:
پیشبرد روند صلح میان اسرائیل و اعراب بدون مهار حکومت اسلامی ایران امکان پذیر نیست . هر اندازه روند صلح پیش تر رود حکومت اسلامی ایران در منطقه ضعیف خواهد شد . (۲۶)
در مقابل ادعاهای امریکا، ایران ضمن آنکه حمایت مالی و تسلیحاتی خود را از گروه های فلسطینی رد می کند، به دلیل تضییع حقوق مردم فلسطین و نادیده گرفتن حقوق حقه آنها در معاهدات پیشنهادی صلح و استوار بودن پایه های رژیم صهیونیستی بر اشغال و تجاوز از یکسو و استمرار اشغال بخشی از سرزمین های کشورهای اسلامی منطقه، نظیر بلندی های جولان (سوریه) و بخش هایی از جنوب لبنان و با وجود بلند کردن علم صلح خواهی از سوی اسرائیل از دیگر سوی و همچنین نقطه تهدید فرض کردن رژیم اشغالگر تل آویو برای جمهوری اسلامی، به حمایت های سیاسی و معنوی خود از گروه های اسلام گرای مبارز فلسطین و لبنان ادامه می دهد .
ایران معتقد است که تا زمانی که حق طبیعی مردم این مناطق با واگذاری سرزمین هایشان به آنها اعاده نشود، منطقه صلحی با ثبات را به روی خود نخواهد دید و موضع گیری های یکسویه و جانبدارانه واشنگتن در طرفداری از تل آویو، خود مانع اساسی برای در دستیابی به صلح دائمی در منطقه خواهد بود .
با وجود این، به واسطه نفوذ لابی صهیونیستی در دستگاه سیاست گذاری خارجی امریکا از یکسو و اهمیت استراتژیکی اسرائیل برای ایالات متحده از دیگر سو که بسان برج دیده بانی این کشور در میان کشورهای اسلامی در جهت تامین و حفاظت از منافع واشنگتن به ایفای نقش می پردازد، حمایت کاخ سفید از رژیم صهیونیستی اسرائیل نیز غیرممکن می گردد . به طور قطع موضع گیری متفاوت ایران و امریکا بر سر بحران صلح خاورمیانه، در حال حاضر یکی از دلایل استمرار اصطکاک سیاست خارجی طرفین با همدیگر را باعث می شود .
پی نوشت ها:
۱) وی، ای . دی، جنگ روانی، ترجمه گروه علوم انسانی جهاد دانشگاهی، (تهران، دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی، بی تا)، ص ۱۲ .
۲) جان . ام . کالینز، استراتژی بزرگ (اصول و رویه ها) ترجمه کورش بایندر، (تهران، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، ۱۳۷۰) ص ۴۸۷ .
۳) روزنامه کیهان، «سازمان مخوف سیا، از کنترل افکار تا سرنگونی نظام ها» ، ۲۶/۲/۱۳۶۴ .
۴ (Radio Marti ، رادیو مارتی اصطلاحی است برگرفته شده از خوزه مارتی، قهرمان ملی کوبا و به برنامه ای اطلاق می شود که ایالات متحده به منظور دخالت در اوضاع داخلی کوبا به دلیل جهت گیری اعتراضی سیاست خارجی کوبا در مقابل واشنگتن علیه آن کشور پخش می کند . رادیو آزادی نیز به طور رسمی برنامه هایی را به منظور براندازی نظام جمهوری اسلامی از جمهوری چک از اروپای شرقی پخش می کند .
۵) کی . جی . هالستی، مبانی تحلیل سیاست بین الملل، ترجمه بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، (تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، ۱۳۷۳)، ص ۳۵۹ .
۶) محمد علی العوینی، امپریالیسم تبلیغی یا تبلیغات بین المللی، ترجمه محمد سپهری، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۹)، ص ۲۳۰ .
۷) همان، ص ۲۳۱ .
۸) غلامرضا علی بابایی، تاریخ سیاست خارجی ایران از شاهنشاهی هخامنشی تا به امروز (تهران، درسا، ۱۳۷۵)، ص ۱۳۲ .
۹) نشریه خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، نگاهی به سمت و سوی سیاست خارجی رژیم امریکا در گفتار رسمی شماره ۵ رادیو امریکا، دی ماه ۱۳۷۴، ص ۴۱ .
۱۰) همان .
۱۱) نشریه خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، متن کامل مذاکرات کمیته فرعی کمیسیون روابط خارجی سنا «فروش های تسلیحاتی ایران » ، شماره ۲، ۵/۵/۱۳۷۶، ص ۴ .
۱۲) رادیو امریکا، ساعت ۳۰/۲۱، ۱۶/۵/۱۳۷۶ .
۱۳) نشریه ویژه خبرگزاری جمهوری اسلامی، تنش فزاینده در روابط ایران و امریکا، بهمن ماه ۱۳۷۲، ص ۸ .
۱۴) نشریه خبرگزاری جمهوری اسلامی، نگاهی به سمت و سوی سیاست خارجی امریکا در گفتار رسمی شماره ۱ صدای امریکا، آذر ماه ۱۳۷۴، ص ۲۰ .
۱۵) همان، شماره ۵، دی ماه ۱۳۷۴، ص ۴۱ .
۱۶) نشریه خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارش مذاکرات جلسه کمیته فرعی کمیسیون روابط خارجی سنای امریکا، شماره یک، ۲۱/۳/۱۳۷۶، ص ۲ .
۱۷) همان، ص ۱۹ .
۱۸) رادیو امریکا، ۹/۴/۱۳۷۶ .
۱۹) رادیو مسکو، ساعت ۳۰/۱۹ ، تاریخ ۱۹/۹/۱۳۷۶ .
۲۰) روزنامه ابرار، ۱/۲/۱۳۷۴ .
۲۱) نشریه خبرگزاری جمهوری اسلامی، نگاهی به سمت و سوی سیاست خارجی امریکا در گفتار رسمی شماره ۳ صدای امریکا، شهریور ۱۳۷۵، ص ۱ .
۲۲) همان، شماره ۷، ص ۱۱ .
۲۳) همان .
۲۴) محمدحسن ضیایی فر، نسبت بین حقوق بین المللی بشر و حقوق بشر اسلام، نشریه یادایام، اسفند ۱۳۷۴، ص ص ۲۳- ۲۵ .
۲۵) نشریه خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، نگاهی به سمت و سوی سیاست خارجی امریکا در گفتار رسمی شماره ۱، آذر ماه ۱۳۷۴، ص ۱۸ .
۲۶) رادیو اسرائیل، ساعت ۳۰/۱۸ ، ۲۰/۸/۱۳۷۶ .